Σαν σήμερα, 9 Νοεμβρίου 1989, το Τείχος του Βερολίνου πέφτει με παταγώδη θόρυβο ενώνοντας ξανά τις δύο Γερμανίες, την Ανατολική και τη Δυτική, και σηματοδοτώντας εξελίξεις που θα προκαλούσαν ριζικές αλλαγές στον διεθνή πολιτικό χάρτη. Είκοσι χρόνια μετά η επέτειος τιμάται στη Γερμανία, αλλά και σε όλον τον κόσμο με διαλέξεις, εκθέσεις, τηλεοπτικές εκπομπές και επετειακά αφιερώματα που ερευνούν και αναλύουν τις αιτίες οι οποίες οδήγησαν στην κατάρρευση του κομμουνισμού και στο τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Από την επετειακή «φρενίτιδα» δεν εξαιρείται βεβαίως και η Ελλάδα.
Αυτά 20 χρόνια μετά. Διότι πριν από 20 χρόνια, όταν οι πολίτες του κόσμου παρακολουθούσαν με κομμένη την ανάσα τις εξελίξεις στη Γερμανία, οι πολίτες της μικρής χερσονήσου στην οποία καταλήγει η Ευρώπη, εσωστρεφείς, ενίοτε εγωκεντρικοί και εγκλωβισμένοι στον μικρόκοσμό μας, εξακολουθούσαμε να ασχολούμαστε με τα της παράγκας μας- το εγχώριο «βρώμικο ΄89» δεν άφηνε χώρο για άλλη είδηση-, χωρίς να έχουμε αξιολογήσει όπως θα έπρεπε τις εξελίξεις που άλλαξαν τον ευρωπαϊκό- και όχι μόνο- χάρτη.
Ανάμεσα στις ελάχιστες εξαιρέσεις, σε εκείνους που κατάλαβαν ότι η γιορτή που κορυφωνόταν στη διχοτομημένη έως τότε πόλη δεν αφορούσε μόνο τους Βερολινέζους, και «Το Βήμα». Το οποίο ήταν από τις ελάχιστες ελληνικές εφημερίδες που έδωσαν μεγάλη έκταση στο θέμα. Είχε κυκλοφορήσει την Κυριακή 12 Νοεμβρίου 1989 με τίτλο «Κοσμογονικές αλλαγές στην Ευρώπη», με εκτενές άρθρο στις πολιτικές σελίδες («Αλλάζει ο χάρτης της Ευρώπης» του Στ. Ευσταθιάδη ) και με «Φάκελο» αφιερωμένο στις «Ιστορίες του Τείχους».
Κατά τα άλλα, μια ματιά στα πρωτοσέλιδα της εποχής- και κυρίως της 10ης Νοεμβρίου- θα απογοητεύσει τον αναγνώστη καθώς η είδηση δεν αποτελεί πρωτοσέλιδο, αλλά θέμα των εσωτερικών σελίδων. Ορισμένες μάλιστα δεν έδωσαν χώρο πέραν της μισής σελίδας, αποδεικνύοντας για άλλη μία φορά ότι το μείζον είναι το «πού οδεύει η Ελλάδα» και όχι το ότι αλλάζει ο κόσμος!
Ο Κλοντ Λεβί-Στρος, που έφυγε από τη ζωή την περασμένη Κυριακή, λίγες μέρες πριν συμπληρώσει τα 101 του χρόνια, υπήρξε μια κορυφαία μορφή στον κόσμο της ανθρωπολογίας. Ηταν εκείνος που γκρέμισε τη συμβατική δυτική αντίληψη για τον αποκαλούμενο «πρωτόγονο άνθρωπο». Γόνος μιας οικογένειας Γαλλοεβραίων καλλιτεχνών, ήταν η πεμπτουσία του Γάλλου διανοουμένου, με εμβέλεια τόσο στη δημόσια σφαίρα όσο και στους ακαδημαϊκούς κύκλους.
Η δύναμη της σκέψης του επηρέασε ακόμα και τους επικριτές του, που δεν ήταν λίγοι. Και η γραφή του, μια ανάμιξη του επιστημονικού και του ποιητικού, δεν έμοιαζε με τίποτε από όσα είχαν πριν από αυτόν δημοσιευτεί στο πεδίο της ανθρωπολογίας. Ενα από τα πιο σημαντικά κληροδοτήματά του είναι το έργο «Mytho-logiques» με θέμα τη δομή της μυθολογίας των ιθαγενών της Αμερικής, που δημοσιεύτηκε από το 1964 έως το 1971. Οι τέσσερις τόμοι του – «Το ωμό και το μαγειρεμένο», «Από το μέλι στη στάχτη», «Οι καταγωγή των καλών τρόπων στο τραπέζι», «Ο γυμνός άνθρωπος» – δεν ήταν τίποτα λιγότερο από μια νέα ερμηνεία του κόσμου, βασισμένη στην ανάλυση πολλών εκατοντάδων μύθων προερχόμενων από ελάχιστα γνωστές φυλές και παραδόσεις.
– «Παρατηρώ τις καταστροφές που γίνονται… Την τρομακτική εξαφάνιση ζωντανών ειδών, είτε είναι ζώα είτε φυτά – αλλά και το ίδιο το γεγονός ότι το ανθρώπινο είδος ζει σε ένα καθεστώς εσωτερικής δηλητηρίασης. Σκέφτομαι το παρόν και τον κόσμο στον οποίο τελειώνω τις μέρες μου. Και δεν τον αγαπώ αυτόν τον κόσμο» (συνέντευξη, 2005).
– «Ο δρόμος στον οποίο βαδίζουν σήμερα οι άνθρωποι συσσωρεύει τόσο μεγάλες εντάσεις, ώστε τα σημερινά φυλετικά μίση να μην είναι παρά φτωχό προμήνυμα της οξυμένης μισαλλοδοξίας που υπάρχει κίνδυνος να εδραιωθεί αύριο, χωρίς μάλιστα να χρειάζεται τις εθνικές διαφορές ως πρόσχημα. Μπορούμε να στηρίξουμε τις ελπίδες μας μόνο σε μια αλλαγή της πορείας της ιστορίας, η οποία είναι ακόμα πιο δύσκολη από την εξασφάλιση μιας προόδου στην πορεία των ιδεών» (Φυλή και Πολιτισμός», 1971).
– «Είναι αδύνατον για έναν εθνολόγο να αγνοήσει την τερατώδη καταστροφή που έχουμε προκαλέσει οι Δυτικοί, εδώ και αιώνες, σε πολιτισμούς διαφορετικούς από τον δικό μας. Δεν μπορούμε να διαχωρίσουμε την καταστροφή ανθρώπινων κοινωνιών από την καταστροφή που θύματά της είναι σήμερα ζωικά και φυτικά είδη, και όλα αυτά στο όνομα ενός ουμανισμού που τοποθέτησε τον άνθρωπο στη θέση του βασιλιά και αφέντη του κόσμου. Ο ορισμός που έδωσε στον άνθρωπο ο κλασικός ουμανισμός είναι πολύ στενός, τον παρουσιάζει μόνο ως σκεπτόμενο ον αντί να τον θεωρήσει ένα ζωντανό πλάσμα. Το αποτέλεσμα είναι ότι το σύνορο όπου τελειώνει η «ανθρωπιά» είναι πολύ κοντά στον άνθρωπο, ο οποίος έτσι γίνεται ευάλωτος στην καταστροφή» (συνέντευξη, 2005).
– «Ο κόσμος άρχισε χωρίς τον άνθρωπο και θα τελειώσει χωρίς αυτόν» («Θλιβεροί Τροπικοί», 1955).
Επειδή οι φίλοι μου όλο γκρινιάζουν, τους αφιερώνω το άρθρο της Καθημερινής:
Σε αντίθεση με μία δημοφιλή πεποίθηση, η χρήση της τεχνολογίας δεν οδηγεί στην κοινωνική αποξένωση, ενώ εκείνοι που χρησιμοποιούν το Ίντερνετ και τα κινητά τους τηλέφωνα έχουν μεγαλύτερα και περισσότερο ποικίλα κοινωνικά δίκτυα, σύμφωνα με νέα μελέτη.
«Όλα τα στοιχεία δείχνουν προς μία κατεύθυνση», επεσήμανε ο Κιθ Χάμπτον, επικεφαλής της μελέτης του ινστιτούτου Pew που δόθηκε πρόσφατα στη δημοσιότητα. «Οι κοινωνικοί κόσμοι των ανθρώπων ενισχύονται από τις νέες επικοινωνιακές τεχνολογίες».
«Είναι λάθος να πιστεύουμε ότι η χρήση του Ίντερνετ και τα κινητά τηλέφωνα ωθούν τους ανθρώπους σε μια δίνη αποξένωσης», δήλωσε ο Χάμπτον. Τα βασικά συμπεράσματα της νέας μελέτης «αμφισβητούν παλαιότερες έρευνες και φοβίες σχετικά με την επιβλαβή κοινωνική επίπτωση της τεχνολογίας». «Υπάρχει μία τάση να κατηγορούμε πρώτα την τεχνολογία όταν παρατηρούμε κάποια κοινωνική αλλαγή», εξήγησε ο Χάμπτον. «Όπως αποδεικνύεται», συνέχισε ο καθηγητής επικοινωνίας του πανεπιστημίου της Πενσιλβάνια, «εκείνοι που χρησιμοποιούν το Ίντερνετ έχουν εμφανή κοινωνικά πλεονεκτήματα. Οι άνθρωποι χρησιμοποιούν την τεχνολογία για να διατηρήσουν επαφές και να μοιραστούν πληροφορίες με τρόπους που τους κρατούν κοινωνικά ενεργούς και σε σύνδεση με τις κοινότητές τους».
Γνωρίζουμε ότι το 1989 κατέρρευσε το Τείχος που χώριζε το Βερολίνο από το 1961. Το γεγονός, στη δημόσια ιστορία, έμεινε ως συνώνυμο της κατάρρευσης του κομμουνισμού. Είκοσι χρόνια αργότερα ας ξανασκεφτούμε το ζήτημα. Τι ήταν εκείνο που κατέρρευσε; Ας δούμε μερικά ερωτήματα. Κατέρρευσε ο κομμουνισμός ως ιδεολογία; Είναι απλοϊκό να τραβήξουμε μια γραμμή από τον Μαρξ στον Γκορμπατσόφ. Η Ιστορία δεν γράφεται μόνο με ιδέες και θεωρίες. Το καθεστώς που εγκαθιδρύθηκε το 1917 δεν ήταν απλώς αποτύπωμα ιδεών, αλλά το αποτέλεσμα μιας συνάντησης ιδεών με μια σύνθετη αυτοκρατορία σε κατάρρευση, σε μια συγκεκριμένη εποχή, τη μεγαλύτερη έως τότε πολεμική ανάφλεξη στην Ευρώπη. Αυτή η συνάντηση πέρασε πολλές μεταμορφωτικές φάσεις από το 1917 έως το 1989, όπως του «πολεμικού κομμουνισμού», της Νέας Οικονομικής Πολιτικής, της βίαιης κολεκτιβοποίησης και εκβιομηχάνισης, του χρουστσοφικού ανοίγματος στην ιδιωτική οικονομία, τέλος της περεστρόικα. Οι φάσεις αυτές ήταν πολύ διαφορετικές η μία από την άλλη, αλλά την κρατική συνέχεια την εγγυήθηκε η συνοχή του πολιτικού καθεστώτος. Αρα το πρώτο ζητούμενο είναι τι συνέβη και χάθηκε αυτή η συνοχή το 1989-1991.
Κατέρρευσε μια ουτοπία, ένας κοινωνικός πειραματισμός; Αναμφίβολα το σοβιετικό καθεστώς είχε πολλά ουτοπικά στοιχεία. Ως σχήμα οργάνωσης της κοινωνίας, έμοιαζε περισσότερο με το κολεκτιβιστικό μέλλον που περιέγραψε ο Εντουαρντ Μπέλαμι για την Αμερική (Κοιτάζοντας πίσω από το 2000) παρά με το όραμα του Μαρξ, όπως εκφράζεται λ.χ. στηΓερμανική Ιδεολογία. Ο υπαρκτός κομμουνισμός γεννήθηκε μεν από την επανάσταση, αλλά δημιουργήθηκε κυρίως μέσα από την εμπειρία ενός εκτεταμένου και σκληρού εμφυλίου πολέμου που στρατιωτικοποίησε το σοβιετικό καθεστώς. Τα ουτοπικά πειράματα των πρώτων χρόνων ήταν και τα πρώτα θύματα του πολέμου. Εκτός όμως από την ειδικά ρωσική εμπειρία, στη διαμόρφωση του καθεστώτος έπαιξε ρόλο και η γενικότερη ροπή στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα προς τον ολοκληρωτισμό. Η «κοινωνική μηχανική», η τεχνολογία χειραγώγησης, η διείσδυση του κράτους σε κάθε πτυχή της κοινωνίας και σε κάθε στιγμή του ατόμου ήταν ζητήματα που κουβεντιάζονταν εκείνη την εποχή, με μεγάλη σοβαρότητα, τόσο στους επιστημονικούς και φιλοσοφικούς όσο και στους πολιτικούς κύκλους σε όλον τον δυτικό κόσμο. Τόσο ο ναζισμός όσο και ο σταλινικός κομμουνισμός χρησιμοποίησαν ιδέες, υλικά και μέσα που βρήκαν διαθέσιμα. Μερικά από αυτά είχαν χρησιμοποιηθεί από τις αποικιοκρατικές δυνάμεις στις αποικίες τους. Τα πειράματα πάνω σε ανθρώπους, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, ο ρατσισμός ως διακυβέρνηση πληθυσμών είχαν χρησιμοποιηθεί ευρύτατα από Αγγλους, Γερμανούς και Γάλλους στην Αφρική. Ο κομμουνισμός επομένως διαμορφώθηκε ως ολοκληρωτισμός μέσα σε ένα πλαίσιο που περιλαμβάνει επίσης τον φασισμό και την αποικιοκρατία, αλλά και πολλές πλευρές των δυτικών δημοκρατιών, όπως λ.χ. εφαρμογές προγραμμάτων ευγονικής. Το ερώτημα που προκύπτει είναι: Το 1989 κατέρρευσε ο ολοκληρωτισμός; Δύσκολα θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς ότι δεν διασταυρωνόμαστε σήμερα με καθεστώτα ολοκληρωτισμού, τα οποία όμως δεν έχουν τη μορφή πολιτικών δικτατοριών αλλά ενός δικτύου «εξαιρέσεων από τη δημοκρατία», ευφυέστερων και αποτελεσματικότερων στον έλεγχο και στη χειραγώγηση. Επομένως, η θεωρία του ολοκληρωτισμού δεν απαντάει στα ερωτήματά μας.
Ας πάμε σε μιαν άλλη απορία. Φέτος, εκτός από τα 20 χρόνια από την κατάρρευση του Τείχους, γιορτάστηκαν, και μάλιστα εντυπωσιακά, τα 60 χρόνια από την επανάσταση στην Κίνα. Επομένως εκείνο που κατέρρευσε ήταν το δυτικό κομμάτι του κομμουνισμού, όχι το ανατολικό. Το σύστημα γύρω από τη Ρωσία. Οχι όμως εκείνο γύρω από την Κίνα. Σήμερα μάλιστα η Κίνα είναι ο βασικός κινητήρας της παγκόσμιας οικονομίας και εξόδου από την κρίση, και το Βιετνάμ μια από τις πιο δυναμικές χώρες, της δεύτερης σειράς μετά τις πολύ μεγάλες. Μιλώντας επομένως για κατάρρευση του κομμουνισμού θα πρέπει να είμαστε ακριβείς: κατάρρευση του σοβιετικού μοντέλου. Το άλλο, το κινεζικό, μετασχηματίστηκε οικονομικά, συντεταγμένα, χωρίς να εγκαταλείψει τη δικτατορία του κομμουνιστικού κόμματος. Γιατί αυτή η διαφορά;
Το σοβιετικό σύστημα ήταν ένας συνασπισμός κρατικών ελίτ, με κεντρικό πυρήνα τη Ρωσία, και δορυφορικές δυνάμεις τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, των Βαλκανίων, του Καυκάσου και της Κεντρικής Ασίας. Αυτό το σύστημα προήλθε από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και τον μεταπολεμικό χωρισμό των σφαιρών επιρροής, αλλά με τυπική ή άτυπη μορφή προϋπήρχε από την εποχή της τσαρικής αυτοκρατορίας. Η τσαρική αυτοκρατορία ήταν η μόνη ευρωπαϊκή αυτοκρατορία που επιβίωσε από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, οπότε διαλύθηκαν η Οθωμανική και η Αψβουργική Αυτοκρατορία. Πώς διαλύθηκαν αυτές οι αυτοκρατορίες; Από την αυτονόμηση των δορυφορικών χωρών έναντι του κέντρου. Αν δεν διαλύθηκε τότε και η τσαρική αυτοκρατορία είναι επειδή μετασχηματίστηκε μέσω της επανάστασης, και με ηγεμονεύουσα δύναμη του νέου κρατικού σχηματισμού, της ΕΣΣΔ, την ίδια δύναμη που ηγεμόνευε την αυτοκρατορία, δηλαδή τη Ρωσία. Το 1989-91 έγινε το ανάστροφο. Η ΕΣΣΔ διαλύθηκε γιατί αυτονομήθηκαν οι δορυφορικές ελίτ, πρώτα οι ανατολικοευρωπαϊκές και μετά οι υπόλοιπες, καυκασιανές και κεντροασιατικές, αλλά και γιατί εκδηλώθηκε εντονότερα η διφορούμενη στάση της Ρωσίας απέναντί τους. Αν δεν διαλύθηκε η Κίνα, είναι γιατί παρά τη γιγαντιαία ανάπτυξη των παράλιων πόλεων και τις μεγάλες διαφορές με την ενδοχώρα, όχι μόνο δεν εμφανίστηκαν σημάδια αυτονομίας που να απειλούν το κέντρο αλλά η χώρα απορρόφησε και το Χονγκ Κονγκ, μια από τις πιο εύρωστες οικονομίες της Ασίας. (Μένει να δούμε τι θα συμβεί με το Θιβέτ και τους Ουιγούρους, αλλά πληθυσμιακά και οικονομικά έχουν σχετικά μικρό βάρος.)
Επομένως, για να καταλάβουμε το 1989 ως ανατολικοευρωπαϊκό γεγονός, εκεί θα πρέπει να στρέψουμε την προσοχή μας: στη σχέση της Ρωσίας με τις περιφερειακές ελίτ. Αλλωστε ακόμη και τώρα τα προβλήματα με τη Γεωργία, ο διχασμός στην Ουκρανία, οι αντιδράσεις στην πυραυλική ασπίδα, τα σχέδια με τους αγωγούς, δείχνουν ότι αυτό το σύστημα δεν έχει βρει τις ισορροπίες του. Ενα πρόσφατο βιβλίο, της Αντα Διάλλα,Η Ρωσία απέναντι στα Βαλκάνια(εκδόσεις Αλεξάνδρεια, 2009), αν και αναφέρεται στον 19ο αι., είναι εξαιρετικά διαφωτιστικό για να καταλάβουμε πώς αναπτύσσονται αυτές οι ιστορικές δυναμικές δίπλα μας. Άρθρο του Αντώνη Λιάκου, καθηγητή της Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.Το Βήμα
«Δύσκολο να πυροβολήσεις απέναντι όταν ξέρεις ότι εκεί μπορεί να βρίσκεται ο αδερφός σου». Η ταινία «ΨΥΧΗ ΒΑΘΙΑ» αφουγκράζεται την συνταρακτική ιστορία του Εμφυλίου Πολέμου που δεν έχει νικητές και ηττημένους, παρά μόνο ανθρώπινες, τραγικές ιστορίες να διηγηθεί. Χρόνος: οι τελευταίοι μήνες του πολέμου. Τόπος: ο Γράμμος και το Βίτσι, τα πανέμορφα και ματωμένα βουνά της Δυτικής Μακεδονίας. Πρόσωπα: δύο αδέλφια, ο Ανέστης (Χρήστος Καρτέρης), 17 χρονών και ο Βλάσης (Γιώργος Αγγέλκος), 14. Έχουν επιστρατευτεί, ο Ανέστης από τον Εθνικό στρατό, ο Βλάσης από τον Δημοκρατικό στρατό. Μεγαλωμένα στα χωριά και τα βουνά της περιοχής, χρησιμοποιούνται ως οδηγοί, σε άγνωστα και δύσβατα μονοπάτια και περάσματα. Η τύχη τους, τύχη των τότε καιρών. Πολυβόλα, αμερικάνικες βόμβες Ναπάλμ, παράσημα ηρώων, στρατοδικεία, τόποι εκτελέσεων. Μαζί τους ο καπετάν-Ντούλας (Βαγγέλης Μουρίκης), η πολυβολήτρια Γιαννούλα (Βικτώρια Χαραλάμπίδου), ο ανθυπολοχαγός Τριαντάφυλλος (Γεώργιος Σιμεωνίδης), ο ταξίαρχος Τσαγκλής (Κώστας Κλεφτόγιαννης), ο Καλαματιανός δεκανέας (Ιούλιος Τζιάτας), η 14χρονη αντάρτισσα Φούλα (Άννα Παρτσάνη), δεκάδες στρατιώτες και αντάρτες, όλοι τους πολύ νέοι που σκοτώνουν και σκοτώνονται σ αυτόν τον παράλογο πόλεμο. Οι μικρές ιστορίες του καθενός γράφονται στις μάχες που φουντώνουν στα υψώματα. Η «ΨΥΧΗ ΒΑΘΙΑ» είναι φόρος τιμής για αυτά τα χιλιάδες ανώνυμα θύματα ενός ολέθριου πολέμου που δεν ανέδειξε νικητή.
Mπορεί να καταντάμε γραφικοί λέγοντας πως όταν ήμασταν εμείς παιδιά δεν είχαμε κινητά τηλέφωνα, δεν γράφαμε σε κομπιούτερ, δεν ακούγαμε μουσική σε cd, βλέπαμε βίντεο αντί για dvd. Ειδικά τώρα που τα παιδιά όλων των ηλικιών, από την ημέρα κιόλας που σταματούν το μπουσούλημα, ξέρουν να ανοίξουν και να κλείσουν τις ηλεκτρονικές συσκευές, τοποθετούν με χαρακτηριστική άνεση τα δάχτυλά τους στους υπολογιστές, ξέρουν να χρησιμοποιούν με κλειστά μάτια τα διάφορα τηλεκοντρόλ που περιφέρονται μέσα στο σπίτι.
Τον τελευταίο καιρό γράφονται διάφορα για τους κινδύνους που μπορεί να κρύβει αυτή η τόσο πρόωρη ίσως συμφιλίωση των παιδιών και των εφήβων με την τεχνολογία. Αραγε, από πόσο νωρίς είναι φρόνιμο να ανοίγει το κομπιούτερ του ένα αγόρι ή ένα κορίτσι όχι για να ετοιμάσει μια εργασία για το σχολείο, αλλά για να αναζητήσει ιστοσελίδες στο Διαδίκτυο, να επικοινωνήσει με τους φίλους του μέσω Facebook, να κοινωνικοποιηθεί μέσω της οθόνης;
Η κοινωνική δικτύωση θα έπρεπε να ξεκινάει, λένε οι ψυχολόγοι, μετά τα 13. Χωρίς αυτό να αποτελεί κανόνα για κανέναν. Γιατί και αυτό ακόμη είναι σχετικό. Ακόμη κι ένα μικρότερο παιδί μπορεί τώρα εύκολα να «ανεβάσει» μια φωτογραφία του, να συντάξει ένα συνοδευτικό κείμενο και να χτίσει την ηλεκτρονική του ταυτότητα στο Ιντερνετ, χωρίς να το γνωρίζει κανένας δικός του, με πρώτους και καλύτερους τους γονείς που θα μείνουν έξω από το παιχνίδι, για ευνόητους λόγους. Είναι η στιγμή της απελευθέρωσης.
Και του διαδικτυακού bullying… Και δεν είναι μόνο το Facebook και το MySpace, υπάρχουν πλέον και διευθύνσεις που μοιάζουν να έχουν σχεδιαστεί αποκλειστικά για να παρασύρουν παιδιά ακόμη και του δημοτικού στον κόσμο της ηλεκτρονικής ψυχαγωγίας. Οπως το Disney’s Club Penguin και το Whyville. Παιδιά 5 χρόνων έχουν ανοίξει ήδη λογαριασμό στο Kidswirl, το αντίστοιχο Facebook για νήπια…
Αλλά κι έτσι να μην είναι, δεν υπάρχει κανένας τρόπος να ελέγξει κανείς αν ο χρήστης λέει την αλήθεια όταν δηλώνει 13 για παράδειγμα. Και πολλοί είναι εκείνοι που βιάζονται να μεγαλώσουν, αυτό είναι το μόνο σίγουρο, όπως άλλωστε βιαζόμασταν κι εμείς τότε. Στην ηλικία τους. Μόνο που εμείς τότε μπορεί να στεκόμασταν στις μύτες των ποδιών μας στο ταμείο, για να δούμε καμιά ταινία στο σινεμά. Τώρα είναι απίστευτο τι μπορεί να συναντήσει κανείς στο Διαδίκτυο, χωρίς ούτε ένα Α για τα ακατάλληλα.
Κατάλληλο ή ακατάλληλο, οι ψυχολόγοι επιμένουν ότι αν οι προ-έφηβοι «κολλήσουν» από νωρίς με το Ιντερνετ κινδυνεύουν να βλάψουν τον εγκέφαλό τους, να γίνουν επιθετικοί, να επηρεάσουν ακόμη και τις σχέσεις μεταξύ τους. Αλλά υπάρχουν και θετικά στοιχεία. Φέτος έγιναν δύο έρευνες. Από την Pew Internet Research. Ανάμεσα σε 700 και 935 εφήβους. Τι έδειξαν; Oτι το 38% κοριτσιών και αγοριών ηλικίας 12 – 14 χρόνων δηλώνει πως έχει διαμορφώσει ήδη το ηλεκτρονικό του προφίλ. Το 42% είπε ότι χρησιμοποιεί σελίδες κοινωνικής δικτύωσης για να στέλνει μηνύματα σε καθημερινή βάση. Τι μπορούμε να κάνουμε σαν γονείς; Να ζητάμε τουλάχιστον το password σε περίπτωση… ανάγκης.
Οι αρχαίοι Αθηναίοι φαίνεται πως περνούσαν ώρες καθισμένοι στα σκαλιά του Παρθενώνα παίζοντας διάφορα παιχνίδια: τρίλιζα, γουβίτσες και σκάκι.
Και καθώς θεωρούσαν οικεία τα ιερά τους, χάραζαν στο δάπεδο και στα σκαλιά παιχνίδια στρατηγικής και δεξιοτεχνίας, αυτά που σήμερα ονομάζουμε επιτραπέζια.
Οι παράλληλες μελέτες που γίνονται από τους αρχαιολόγους κατά τη διάρκεια αναστήλωσης του Παρθενώνα είχαν αποτέλεσμα τον εντοπισμό τουλάχιστον 50 λαξευμένων παιχνιδιών πάνω στο αρχαίο μάρμαρο. Δεν αποκλείεται βέβαια να είναι περισσότερα και να αποκρύπτονται κάτω από τις εγκαταστάσεις για τις εργασίες αποκατάστασης του μνημείου.
Τις λιγότερες ώρες διδασκαλίας, αλλά και τις χαμηλότερες επιδόσεις σε βασικά μαθήματα έχουν οι 15χρονοι Ελληνες. Αυτό προκύπτει από την έκθεση του ΟΟΣΑ Education at Glance για το 2009, που δημοσιοποιήθηκε από τον Οργανισμό στις 7 Σεπτεμβρίου και χθες το ελληνικό υπουργείο Παιδείας παρουσίασε στον Τύπο. Ενδεικτικά, με βάση την έκθεση, το σχολικό έτος στην Ελλάδα για τους μαθητές γυμνασίου έχει 559 ώρες, κατατάσσοντας την χώρα στην 21η μεταξύ 23 χωρών-μελών του ΟΟΣΑ που έδωσαν στοιχεία. Τις περισσότερες ώρες ετησίως (1.080) έχουν οι μαθητές γυμνασίου στις ΗΠΑ. Ακόμη, η σχολική διαδικασία απωθεί, παρά έλκει τους Ελληνες μαθητές. Αποτέλεσμα είναι οι κακές επιδόσεις των Ελλήνων 15χρονων στα Μαθηματικά (39η θέση), στην Κατανόηση Κειμένου (36η) και στις Φυσικές Επιστήμες (38η) στον τελευταίο διαγωνισμό PISA του ΟΟΣΑ με μαθητές από 57 χώρες. Την προσοχή τραβά, επίσης, ο ότι η Ελλάδα έχει το χαμηλότερο ποσοστό αποφοίτων -23,9%- επί του συνόλου των φοιτητών. Πρώτη είναι η Ισλανδία με 88,7%.
• Οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές, τα κινητά τηλέφωνα και το Internet έχουν ενταχθεί στην καθημερινότητα των παιδιών
• Παρουσιάζουν διπλάσια ποσοστά χρήσης του Διαδικτύου σε σχέση με το γενικό πληθυσμό
• Σημαντικά υψηλότερη χρήση των νέων τεχνολογιών στα παιδιά ηλικίας 12-15 ετών
• Η ψυχαγωγία, η αναζήτηση πληροφοριών και η επικοινωνία στην κορυφή των λόγων χρήσης του Διαδικτύου
Απόλυτα εξοικειωμένα φαίνεται να είναι τα παιδιά ηλικίας 8-15 με τις νέες τεχνολογίες, σύμφωνα με τις μετρήσεις του Παρατηρητηρίου για την ΚτΠ που διενεργήθηκαν το τελευταίο τρίμηνο του 2008 σε πανελλαδικό επίπεδο. Διαπιστώνεται ότι το επίπεδο της χρήσης των ηλεκτρονικών υπολογιστών και του διαδικτύου από τα παιδιά είναι πολύ υψηλότερο σε σχέση με τους ενήλικες. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα παιδιά ηλικίας 12-15 που είναι στο Γυμνάσιο χρησιμοποιούν πολύ περισσότερο τον Η/Υ και το Διαδίκτυο (9 στα 10) από τα παιδιά ηλικίας 8-11 που φοιτούν στις τάξεις του Δημοτικού. Το σπίτι συνεχίζει να αποτελεί τον κύριο τόπο πρόσβασης στο Διαδίκτυο ενώ τα παιδιά το χρησιμοποιούν για λόγους επικοινωνίας, διασκέδασης αλλά και για την αναζήτηση πληροφοριών. Οι ηλεκτρονικές τους δεξιότητες αποκτήθηκαν κυρίως με την βοήθεια συγγενών και φίλων.
Εντατική χρήση Η/Υ από παιδιά ηλικίας 8-15
Το 85% των παιδιών 8-15 χρησιμοποιεί Η/Υ και, ενώ δεν παρατηρούνται διαφορές μεταξύ αγοριών και κοριτσιών, διαφοροποίηση παρατηρείται ως προς την ηλικία, με τα παιδιά ηλικίας 12-15 να εμφανίζουν σαφώς μεγαλύτερα ποσοστά χρήσης (91%) σε σχέση με τα μικρότερα (75%). Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι ο υπολογιστής χρησιμοποιείται εντατικά τουλάχιστον 1 φορά την εβδομάδα από 9
στους 10 νεαρούς χρήστες, ενώ οι μισοί από αυτούς, τον χρησιμοποιούν σε καθημερινή ή σχεδόν καθημερινή βάση. Η συχνότητα χρήσης του υπολογιστή αυξάνεται σύμφωνα με την ηλικία. Κύριο τόπο πρόσβασης αποτελεί το σπίτι και ακολούθως το σχολείο.
Τα παιδιά παρουσιάζουν διπλάσια ποσοστά χρήσης του Διαδικτύου σε σχέση με το γενικό πληθυσμό
Όπως διαπιστώθηκε και η χρήση του Διαδικτύου κυμαίνεται σε υψηλό επίπεδό στα παιδιά ηλικίας 8-15. Πιο συγκεκριμένα, από τα παιδιά που χρησιμοποιούν τον Η/Υ, 8 στα 10 κάνουν χρήση του Διαδικτύου, αναλογία σχεδόν διπλάσια του γενικού πληθυσμού. Διαφοροποιήσεις ως προς τα ποσοστά χρήσης εμφανίζονται μεταξύ:
-Μαθητών του Γυμνασίου (89%) έναντι αυτών του Δημοτικού (68%)
-Αγοριών (82%) έναντι κοριτσιών (79%)
-Παιδιών από Αθήνα/ Θεσσαλονίκη (86%) και αστικά κέντρα (81%) έναντι αγροτικών περιοχών (71%)
Ως προς τη συχνότητα της χρήσης, αυτή παρατηρείται ιδιαίτερα έντονη, με την πλειοψηφία των νεαρών χρηστών να συνδέονται στο Διαδίκτυο σε τουλάχιστον εβδομαδιαία βάση (88%), ενώ πολλοί εξ αυτών είναι καθημερινοί χρήστες (47%).
Αναλυτικότερα, η καθημερινή χρήση του Διαδικτύου καταγράφεται σημαντικά υψηλότερη στους χρήστες ηλικίας 12-15 (56%) σε σύγκριση με τους αντίστοιχους ηλικίας 8-11 (32%), ενώ τα κορίτσια εμφανίζουν ένα ελαφρύ προβάδισμα στην καθημερινή χρήση (49%) έναντι των αγοριών (45%). Μάλιστα, φαίνεται ότι όσο συχνότερα χρησιμοποιούν τα παιδιά το Διαδίκτυο, τόσο αυξάνονται και οι ώρες απασχόλησής τους με αυτό. Έτσι, οι καθημερινοί χρήστες περνούν κατά μέσο όρο 4 ώρες στο Διαδίκτυο, οι εβδομαδιαίοι 3 ώρες και οι μηνιαίοι 2 ώρες.
Η ψυχαγωγία, η αναζήτηση πληροφοριών και η επικοινωνία στην κορυφή των λόγων χρήσης του Διαδικτύου
Τα παιδιά έχουν πρόσβαση στο Διαδίκτυο κυρίως από το σπίτι (79%), και σε μικρότερο βαθμό από το σχολείο (35%), τα internet cafe (23%) και τα σπίτια φίλων (22%). Ο κύριος λόγος χρήσης του διαδικτύου από τα παιδιά είναι η ψυχαγωγία (παίζουν, κατεβάζουν παιχνίδια, φωτογραφίες, κλπ.). Επίσης χρησιμοποιείται για αναζήτηση πληροφοριών για τα μαθήματα (68%) και για αποστολή/ λήψη e-mail (44%).
Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι 11% των νεαρών χρηστών του Διαδικτύου διαθέτει δικό του ιστολόγιο, ενώ η συμμετοχή τους σε websites κοινωνικής δικτύωσης (όπως πχ. τα facebook, youtube, my space, hi5) ανέρχεται στο 42%.
Η παρουσίαση της έρευνας είναι διαθέσιμη στη διεύθυνση www.observatory.gr.
Οταν η «νεαρή» ψηφιακή τεχνολογία συνάντησε το παραδοσιακό ραδιόφωνο, γεννήθηκε… το ιντερνετικό ραδιόφωνο.
Το οποίο είναι, φυσικά, ένα κανονικό ραδιόφωνο που, όμως, μεταδίδεται μέσω του Διαδικτύου. Μπορεί να έχει κανονικές εκπομπές, ραδιοφωνικούς παραγωγούς, μπορεί να συνδέεται με «επίγειους» ραδιοφωνικούς σταθμούς ή μπορεί να εκπέμπει αποκλειστικά στο Ιντερνετ. Το κύριο πλεονέκτημά του είναι ότι μπορεί κανείς να ακούσει κάθε είδους ραδιοφωνικό σταθμό, από τη Λατινική Αμερική μέχρι τον Καναδά και από την Αθήνα μέχρι το Βλαδιβοστόκ, φτάνει να διαθέτει υπολογιστή και μια γρήγορη σύνδεση στο Ιντερνετ.
Πριν κάποια χρόνια, ένα αρκετά δημοφιλές τραγούδι από τους The Buggles υποστήριζε ότι «video killed the radio star» (το βίντεο σκότωσε τον σταρ του ραδιοφώνου). Παρ’ όλ’ αυτά, φαίνεται ότι με την επέκταση του γρήγορου Διαδικτύου η κατάσταση αρχίζει να αλλάζει. Ολο και περισσότεροι επιλέγουν το ραδιόφωνο μέσω του υπολογιστή τους: από το 1990 εντείνεται η παρουσία του ψηφιακού ραδιοφώνου με καλωδιακή ή δορυφορική μετάδοση ενώ, προοδευτικά και, φυσικά, μετά το 1995, το ραδιόφωνο επεκτείνεται στο Διαδίκτυο.
Μάλιστα, η χρήση δωρεάν προγραμμάτων -όπως το δημοφιλές Real Player- δημιούργησε ένα «χαλαρό» και απολύτως ελεύθερο καθεστώς εκπομπής: χιλιάδες σταθμοί «ακούγονται» σ’ όλο τον κυβερνοχώρο, ενώ πλέον μπορεί ακόμα και ο πλέον αδαής χρήστης του Ιντερνετ να δημιουργήσει τον δικό του προσωπικό ραδιοφωνικό σταθμό.
Τι θα συνέβαινε άραγε εάν οι παθολόγοι, αντί για φάρμακα και κούρες, συνταγογραφούσαν δίσκους μουσικής; Ή εάν, στις πιο βαριές περιπτώσεις στρες, έδιναν παραπεμπτικό για εντατική μουσικοθεραπεία μέσω του ηλεκτρονικού υπολογιστή; Πώς μπορούν να συνδεθούν, όμως, η θεραπεία μέσω μουσικής και το Ιντερνετ; Στην περίπτωση του RadioArt μπορούν: το RadioArt (radioart.gr) είναι ένα ψηφιακό ραδιόφωνο -όπως τόσα άλλα. Αυτό, όμως, που το κάνει να ξεχωρίζει δεν είναι το ιδιαίτερο στιλ του -όχι διαφημίσεις, όχι play-lists, όχι «εύπεπτα» εμπορικά κομμάτια αλλά η πρωτοτυπία του: Την περασμένη Κυριακή, 1η Νοεμβρίου, μεταδόθηκε το πρώτο εξειδικευμένο πρόγραμμα κατάλληλα επιλεγμένης μουσικής για την αντιμετώπιση του στρες! «Το RadioArt παίζει μουσική με βασικά κριτήρια την ποιότητα, τον ποιητικό στίχο και την προσεγμένη ροή, με στόχο την προσπάθεια για τη δημιουργία ενός ατμοσφαιρικού ακουστικού περιβάλλοντος που θα ταξιδεύει τον ακροατή», λέει ο Λάμπρος Μητρόπουλος, βασικός υπεύθυνος για τη δημιουργία του Radio Art. «Προχωρήσαμε στη δημιουργία μιας αντι-στρές μουσικής ενότητας, πέρα απ’ τις υπάρχουσες δύο -τζαζ, world με επιλογές rock-soul και έντεχνη ελληνική μουσική με επιλογές κλασικής μουσικής- που μπορεί να επιλέξει ο ακροατής». Το αποτέλεσμα; Ενας ψηφιακός ραδιοφωνικός σταθμός, ίσως ο πρώτος στον κόσμο, που προσφέρει μουσική αντι-στρές, απευθυνόμενος στο ευρύ κοινό «και όχι στους γιατρούς και τους θαλάμους ανάνηψης στα νοσοκομεία».
Οι αυστηρές μουσικές προδιαγραφές για το πρόγραμμα «Μουσική κατά του στρες» τέθηκαν από τον καρδιολόγο και συνθέτη Θανάση Δρίτσα. «Η μουσική που συμβάλλει στην αντιμετώπιση του στρες είναι, κατ’ αρχήν, χαλαρωτική. Κινείται σε αργό τέμπο, στους ρυθμούς, ίσως, της καρδιάς ή ενός andante», λέει ο ίδιος. «Είναι μουσικές που σε ταξιδεύουν, που έχουν ονειρικό χρώμα και που καταλήγουν σ’ ένα χαλαρωτικό αποτέλεσμα. Στην ιατρική επιστήμη, αυτή η μουσική έχει την ικανότητα να μειώνει τους παλμούς του ανθρώπου και την αδρεναλίνη». Πειράματα και μελέτες κατέδειξαν ότι τέτοιου είδους ακούσματα μπορεί να διώξουν μακριά την επίδραση κάθε στρεσογόνου ερεθίσματος. «Οπως οι φακίρηδες, που έχουν μάθει να βγαίνουν έξω από το σώμα τους, έτσι κι αυτή η μουσική επιδιώκει να δώσει στην ψυχή και το πνεύμα του ανθρώπου μια διέξοδο από τη στρεσογόνο καθημερινότητα».
Ο Θανάσης Δρίτσας, πρωτοπόρος στον τομέα των εφαρμογών της μουσικής στην Ιατρική, έχει υποστηρίξει τη θεραπευτική δράση της ποιοτικής μουσικής στον ανθρώπινο οργανισμό. «Οι μουσικές που έχουν επιλεγεί για τον σταθμό προετοιμάζονταν επί πέντε μήνες, ωστόσο εγώ ο ίδιος ασχολούμαι χρόνια. Το ζήτημα είναι το πρόγραμμα αυτό να έχει ποικιλία, για να μην κουράζεται το μυαλό, να αφορά μουσική οικεία και “αναγνώσιμη”, να υπάρχουν ηχοχρώματα συγκεκριμένων οργάνων, όπως άρπα ή φλάουτο. Φυσικά έχουμε παίξει και κομμάτια του Χατζιδάκι!»
Αν και ο όρος «πόλη-φάντασμα» παραπέμπει περισσότερο σε ταινίες γουέστερν, χάρη σε μία…ιδιορρυθμία του Google Maps, απέκτησε και διαδικτυακή υπόσταση.
Ο λόγος για το Άργκλτον: μία πόλη κοντά στο Όρμσκερκ του Λάνκασαϊρ (Μ. Βρετανία), η οποία, σύμφωνα με το Google Maps, υπάρχει κανονικά και με το νόμο: υπάρχουν ακόμα και προγνώσεις καιρού, ακίνητα προς πώληση, και ο αριθμός τηλεφώνου και η διεύθυνση του ντόπιου μαραγκού. Το μόνο «πρόβλημα» είναι ότι το Άργκλτον…δεν υπάρχει στην πραγματικότητα, καθώς εκεί που οι ψηφιακοί χάρτες δείχνουν πως υπάρχουν κτίρια, υπάρχει μόνο η εξοχή.
Πώς δημιουργήθηκε το Άργκλτον; Σύμφωνα με μία από τις πλέον δημοφιλείς εξηγήσεις, πρόκειται απλά για ανθρώπινο λάθος, το οποίο έκανε ο «χαρτογράφος», καθώς πολύ κοντά στο Άργκλτον (Argleton) υπάρχει το χωριό του Ώτον (Aughton), οπότε υφίσταται η εικασία πως είναι απλά ένα λάθος.
Βεβαίως υπάρχουν και οι πιο ακραίες θεωρίες, οι οποίες μιλούν για ένα πραγματικό χωριό το οποίο εξαφανίστηκε εν μία νυκτί- ενώ οι πιο σκληροπυρηνικοί μιλούν για ένα βρετανικό «Τρίγωνο των Βερμούδων» στο Λάνκασαϊρ, που μπορεί να εξαφανίσει χωριό, ή τη βρετανική έκδοση του μυστηρίου των ινδιάνων Ανασάζι.
Ο Μάικ Νόλαν υπεύθυνος υπηρεσιών web του πανεπιστημίου του Έτζχιλ, ήταν ο άνθρωπος ο οποίος εντόπισε πρώτος το θέμα του Άργκλτον, καθώς έχει μεγαλώσει σε εκείνη την περιοχή.
«Νομίζω ότι υπάρχει ένα μονοπάτι που περνάει από εκείνη την περιοχή, αλλά αυτό είναι όλο. Το όνομα Argleton είναι παρόμοιο με το Aughton. Μήπως κάποιος έκανε ένα λάθος ενώ έγραφε το όνομα;» αναρωτιέται, κλίνοντας προς τη «συμβατική» εξήγηση. Ωστόσο, ο Ντάνι Ντόρλινγκ, πρόεδρος της Ένωσης Χαρτογράφων, πάει λίγο παραπέρα: «Πιστεύω πως όντως πρόκειται για ένα αθώο λάθος, δε θεωρώ είναι κάποιου είδους ‘παγίδα’ για όσους προσπαθούν να χρησιμοποιήσουν σε δημοσίευση το χάρτη, σφετεριζόμενοι τα πνευματικά δικαιώματα. Αλλά η αλήθεια είναι πως δεν ξέρουμε σε τι ακριβώς μέτρα καταφεύγουν οι χαρτογραφικές εταιρείες για να προστατέψουν τους χάρτες ή να κρύψουν απόρρητες τοποθεσίες, όπως σε κάποιες περιπτώσεις είναι αναγκασμένες να κάνουν».
Η εξήγηση της Google: πρόκειται απλά για ένα από μία σειρά περιστασιακών λαθών. Τα χαρτογραφικά δεδομένα παρείχε μία ολλανδική εταιρεία ονόματι Tele Atlas, της οποίας εκπρόσωπος δήλωσε ότι δεν ήταν σε θέση να εξηγήσει πώς τέτοιου είδους «ανωμαλίες» εισήλθαν στη βάση δεδομένων.
Πρόσφατες έρευνες επισημαίνουν την αύξηση του αριθμού των παιδιών που δηλώνουν ψευδή ηλικία προκειμένου να συμμετάσχουν σε κοινωνικά δίκτυα όπως το Facebook και το MySpace, ή χρησιμοποιούν δίκτυα του web ειδικά σχεδιασμένα για αυτά.
Το Facebook και το MySpace θέτουν ως όριο ηλικίας τα 13 έτη, χωρίς όμως να διαθέτουν πρακτικούς τρόπους επαλήθευσης της ηλικίας, με αποτέλεσμα πολλά μικρά παιδιά να αποκτούν πρόσβαση. Κάποιοι επιστήμονες ανησυχούν ότι προ-εφηβική χρήση αυτών των ιστοσελίδων, που κάποιοι έχουν συνδέσει με περιστατικά εξάρτησης από το Διαδίκτυο, θα μπορούσε να καταστεί ζημιογόνα τόσο για τις κοινωνικές σχέσεις των παιδιών όσο και για τους εγκεφάλους τους.
Πολλοί άλλοι ωστόσο λένε ότι δεν υπάρχουν επαρκείς έρευνες που να υποστηρίξουν αυτό το επιχείρημα και ότι τα περισσότερα παιδιά φαίνεται να χρησιμοποιούν τα κοινωνικά δίκτυα με μέτρο και με θετικούς τρόπους. «Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, παρά την εκτεταμένη κάλυψη όλων των αρνητικών πραγμάτων που μπορεί συμβούν, τα περισσότερα απ’ όσα κάνουν είναι πράγματα που θα έκαναν ούτως ή άλλως», δήλωσε η Κάβερι Σουμπραμανιάμ, καθηγήτρια ψυχολογίας στο πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια.
Σε δύο έρευνες του ινστιτούτου Pew, σε 700 και 935 εφήβους αντίστοιχα, 38% των ερωτηθέντων ηλικίας 12-14 ετών δήλωσαν ότι διατηρούσαν online προφίλ. Ακόμη, 61% των συμμετεχόντων, ηλικίας 12-17, είπαν ότι χρησιμοποιούν κάποιο κοινωνικό δίκτυο για να στείλουν μηνύματα σε φίλους, ενώ 42% από αυτούς κάνει καθημερινή χρήση.
Η Αμάντα Λένχαρτ, ερευνήτρια στο Pew και συγγραφείς μιας από τις μελέτες, εξηγεί ότι τα παιδιά χρησιμοποιούν τα κοινωνικά δίκτυα γιατί εκεί βρίσκεται ο κοινωνικούς τους κόσμος. «Επειδή δεν υπάρχει αποτελεσματικός τρόπος επαλήθευσης της ηλικίας, τα παιδιά σκέφτονται ‘θα πω απλά ότι είμαι 14 και θα μπορώ να το χρησιμοποιήσω’».
Τα τελευταία δύο χρόνια κάποιοι επιστήμονες εκφράζουν ανησυχία για το χρόνο που περνούν τα παιδιά στα κοινωνικά δίκτυα και ότι η υπερβολική διαδικτυακή κοινωνικοποίηση μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις στην προσωπικότητα τους καθώς μεγαλώνουν. «Φοβάμαι ότι όλες αυτές οι τεχνολογίες επηρεάζουν την εγκεφαλική ανάπτυξη, περιορίζοντας της στην παιδική κατάσταση που ελκύεται από τους ήχους και τα έντονα φώτα, δυσκολεύεται να εστιάσει την προσοχή και ζουν για τη στιγμή», δήλωσε η Σούζαν Γκρίνφιλντ, νευροεπιστήμονας στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. «Συχνά αναρωτιέμαι αν τελικά οι πραγματικές συζητήσεις σε πραγματικό χρόνο τελικά δώσουν τη θέση τους σε αυτούς τους αποστειρωμένους και εύκολους διαλόγους εμπρός σε μια οθόνη».
Αντικρούοντας τα επιχειρήματα της Γκρίνφιλντ, η Σουμπραμανιάμ επικαλείται μελέτη σε μαθητές γυμνασίου που έδειξε ότι στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, οι άνθρωποι τείνουν να συναναστρέφονται online περισσότερο αυτούς που συναναστρέφονται και στις διαπροσωπικές τους σχέσεις. Τα παιδιά σήμερα περνούν μεγάλο μέρος του χρόνους εμπρός σε υπολογιστές, ενώ οι εγκέφαλοι τους είναι περισσότερο εξοικειωμένοι από αυτούς των ενηλίκων ώστε να συνδυάσουν τις online και offline δραστηριότητες τους. «Πάντοτε θα υπάρχει η μειοψηφία παιδιών που δεν κάνουν σωστή χρήση», επεσήμανε. «Δεν θα πρέπει όμως να παρασυρθούμε από τη γενική φοβία. Η τεχνολογία είναι εδώ και είναι μάλλον ακίνδυνη».
Μία ακόμη μεγάλη ανησυχία των γονέων έχει να κάνει με το φόβο εξαπάτησης του παιδιού τους στο Διαδίκτυο. Αν και οι προβληματισμοί αυτοί έχουν λογική βάση, η Σουμπραμανιάμ και η Λένχαρτ θεωρούν ότι τα περισσότερα παιδιά έχουν επαρκείς γνώσεις για να γνωρίζουν ποιον και τι να αποφύγουν.
Δεν είναι όμως το Facebook και το MySpace οι μόνες εναλλακτικές για τους νεαρούς χρήστες του Ίντερνετ. Ειδικά διαμορφωμένοι online κόσμοι για παιδιά λειτουργούν εδώ και αρκετό καιρό, προσελκύοντας μάλιστα χιλιάδες παιδιά. Το Club Penguin της Disney είναι ένα κατά βάση gaming site με περιορισμένες δυνατότητες κοινωνικής δικτύωσης, που θα μπορούσε να λειτουργεί ως προστάδιο για τη μελλοντική χρήση των μεγάλων κοινωνικών δικτύων.
«Η πραγματικότητα είναι ότι είμαστε μια γενιά που μεγάλωσε με την τεχνολογία», ανέφερε ο Τόμπι Κλαρκ, δημιουργός του KidSwirl, μιας ιστοσελίδας κοινωνικής δικτύωσης αποκλειστικά για παιδιά. «Αυτό δεν πρόκειται να αλλάξει».
Mπορεί η γνώμη των κριτικών να κατέταξε ήδη στις κατηγορίες «αριστούργημα» ή «πολύ καλή» την ταινία «Η λευκή κορδέλα», αλλά η εισφορά της ίσως και να υπερβαίνει το καλλιτεχνικό γεγονός. Για όλους όσοι προβληματίζονται για το πώς επικοινωνεί η μια γενιά με την άλλη ή για το πώς η εξουσία –η κάθε εξουσία– αντιλαμβάνεται τις αντιδράσεις των νέων, τις αποκλίνουσες συμπεριφορές και τις ακρότητες, αυτή η ταινία μιλάει στην ψυχή. Σε εκείνους που δεν βολεύονται με τις εύκολες απαντήσεις για τα αίτια της βίας των «καλομαθημένων» νέων του περασμένου Δεκέμβρη και δεν πείθονται με τις απλοϊκές ερμηνείες για το πώς ενεφανίσθη η «νέα γενιά» τρομοκρατών, η ταινία του Μίκαελ Χάνεκε μπορεί να μη δίδει απαντήσεις –άλλωστε δεν είναι αυτός ο ρόλος της Τέχνης– αλλά θέτει τις κατάλληλες ερωτήσεις.
Και το να βρεις τις σωστές ερωτήσεις, αυτό είναι η πιο σημαντική στιγμή στο πρόβλημα.
Oσοι συνεχίζουν, λοιπόν, να έχουν ερωτήματα για το τι γεννά τη βίαιη συμπεριφορά σε ένα, έστω μικρό, ποσοστό νέων, και δεν φοβούνται τις αγωνίες τους, ας δουν αυτήν την ταινία. Και οι κυβερνητικοί αξιωματούχοι που δεν αρκούνται να εκδίδουν ρετσέτες και αναγνωρίζουν την υποχρέωση να αφουγκράζονται τα υπόγεια ρεύματα στην κοινωνία και να τα αναλύουν, δεν βλάπτει να διαθέσουν ένα Σαββατόβραδο σε μια σκοτεινή αίθουσα.
Αφηγητής σε ένα γερμανικό χωριό ο Χάνεκε. Παρακολουθεί οικογενειακές και άλλες στιγμές της ζωής την περίοδο 1913 – 1914. Λόγια, εικόνες και οι συμπεριφορές γονέων βιάζουν και σφραγίζουν τα τέκνα που αργότερα θα εξελιχθούν στη γενιά του ναζισμού. Θέτουν, όμως κι ένα πιο διαχρονικό και μεγαλύτερης έκτασης ζήτημα, για την καταλυτική επίδραση των πάγιων και διαχρονικών μηχανισμών ενσωμάτωσης, όπως είναι η οικογένεια, η θρησκεία, οι σχέσεις με τους γονείς, οι σχέσεις των γονιών, η ηθική, οι κοινωνικές και οι οικονομικές σχέσεις. Tα παιδιά–ήρωες του έργου που ζουν μέσα στον φόβο και την ενοχή, μεγαλώνοντας θα ενταχθούν στους χαλυβδόκρανους των συντηρητικών εθνικιστών ή στην πολιτοφυλακή των SA που επέβαλαν την ηγεμονία του Χίτλερ στους δρόμους. Κάποιος από αυτούς ίσως να βρεθεί και στην πολιτοφυλακή των Γερμανών κομμουνιστών. «Μα όλα αυτά», θα πουν κάποιοι, «δεν ανήκουν εδώ». Πράγματι ούτε η ορθοδοξία ούτε και ο καθολικισμός έχουν στον ίδιο βαθμό την αυστηρότητα και την παράδοση της χρησιμοθηρίας του προτεσταντισμού, όπως εμφανίζεται στη Γερμανία των αρχών του προηγούμενου αιώνα. Ναι, δεν εξηγείται πάντα μέσα από τις θρησκευτικές καταβολές ο αυταρχισμός που επιστρέφεται ως τιμωρία από την επόμενη γενιά.
Αλλά, μήπως η ταινία είναι η ευκαιρία να σκεφτούμε το πώς εξελίχθηκε η δική μας αυταρχική αγωγή; Πώς από μία κατάσταση φυσικής επιβολής στην τάξη ή στην οικογένεια πήρε μορφή ενός κυρίαρχου μοτίβου στο οποίο πρέπει να ανταποκρίνονται τα τέκνα μας κυνηγώντας την επιτυχία, την απόδοση και, εν τέλει, τη χρησιμοθηρία της ίδιας της ζωής;
Η λευκή κορδέλα μπαίνει και βγαίνει τελετουργικά από το μπράτσο των παιδιών, εκθέτοντας δημόσια τη συνθήκη της ιδιωτικής ζωής τους. Οπως ανακοινώνει και ο πάστορας πατέρας, στο μάθημα του κατηχητικού, υποχρεώνοντας την τιμωρημένη κόρη του να στέκεται όρθια, με το πρόσωπο στον τοίχο, «η λευκή κορδέλα συμβολίζει την αθωότητα», ούτως ώστε όποιος τη φοράει «να αποφεύγει το ψέμα, την οκνηρία, την απρέπεια». Το κορίτσι καταρρέει από το βάρος μιας ενοχής που δεν μπορεί να σηκώσει, από την παραφορά ενός θυμού που δεν μπορεί να εκφράσει.
Ολα είναι δυσοίωνα στην μικρή κοινωνία του γερμανικού χωριού, αρχές του 20ού αιώνα. Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος κυοφορείται, όμως εκείνο που κυρίως εκκολάπτεται είναι το αυγό του φιδιού. Μήτρα του ναζισμού είναι η οικογένεια, μοιάζει να λέει ο Μίκαελ Χάνεκε σε μια ταινία που αφήνει το αποτύπωμά της στην κινηματογραφική ιστορία. Η «Λευκή κορδέλα», που προβάλλεται από την περασμένη Πέμπτη στις αίθουσες, ένα δοκίμιο πάνω στην ανθρώπινη συνθήκη, αυστηρό, αποκαλυπτικό, ιδιοφυές στη σύλληψη και την εκτέλεσή του, ακτινογραφεί την προτεσταντική Γερμανία ως θερμοκήπιο ενός ολοκληρωτικού καθεστώτος.
Τα πολλά παιδιά της ταινίας έχουν όλα ονόματα, αντίθετα από τους ενήλικες που αναφέρονται με τις ιδιότητές τους: ο γιατρός, ο δάσκαλος, ο πάστορας, ο βαρώνος, ο αγρότης, κ.ο.κ. Η κοινωνική δομή στο μικρό χωριό είναι απολύτως ιεραρχική και ο καθένας γνωρίζει τον ρόλο και τη θέση του. Οταν τα «παράξενα γεγονότα» πυκνώνουν –ανεξήγητα ατυχήματα, βασανισμοί παιδιών, ανερμήνευτες συμπεριφορές και εξαφανίσεις προσώπων– κανείς δεν αναρωτιέται περαιτέρω ή δεν εξεγείρεται, καθώς «η ζωή στο χωριό ήταν θέλημα Θεού».
Ανάμεσα στην ενοχή, στην τιμωρία (σωματική και ψυχολογική), η αυστηρή πατριαρχική αντίληψη ταπεινώνει τις γυναίκες και κακοποιεί τα παιδιά. Κι αυτά, με τη σειρά τους, όντας «ανεπιθύμητα», αντιδρούν επώδυνα, αθόρυβα, εκφράζοντας το μίσος τους εναντίον των γονέων και της κοινότητας. Κι όμως. Οταν ο νεαρός δάσκαλος αντιλαμβάνεται την συνωμοσία των ανηλίκων και επιχειρεί να τη φέρει στο φως, η κοινωνία αναδιπλώνεται, αποσιωπά τα εγκλήματα, απειλεί τον «παρείσακτο» με καταδίκη.
Τα παιδιά αλλάζουν βαθμιαία. Βιώνουν τον πόνο, τον φόβο, τη φυλακή, παραμένοντας καλά κρυμμένα σε έναν εαυτό που δεν εκδηλώνεται, δεν αναπτύσσεται. Μόνο τιμωρεί, επαναλαμβάνοντας την οικογενειακή εμπειρία. Φθόνος, ζήλια, οργή, αποστροφή, απελπισία, πένθος. Πώς τα διαχειρίζονται τα παιδιά, το μέλλον της Γερμανίας; Πώς αντιδρούν στην καταπίεση, στην διαρκή ματαίωση κάθε επιθυμίας, είτε προέρχεται από την αφύπνιση του σώματος είτε από την ανάγκη τους για αγάπη;
Αγάπη· να μια συνθήκη που παραμένει σχεδόν ανέκφραστη, περιθωριοποιημένη, ίσως και απαγορευμένη. Η ερωμένη, μαμή και νταντά, δέχεται βουβά τον εξευτελισμό του εραστή–γιατρού. Τη σιχαίνεται, απλώς την ανεχόταν και της το λέει απροκάλυπτα, σε μια σκηνή που σπάει κόκκαλα. Εκείνη, αντιδρά βουβά στην αρχή, με δάκρυα να κυλούν στο στερημένο από τρυφερότητα, στεγνό πρόσωπό της. Οι ερωτήσεις, με τις οποίες «αντεπιτίθεται» ήσυχα, καταρρακωμένη, αλλά όχι ηττημένη, πυκνώνουν την ασθένεια των σχέσεων, της μικρής κοινωνίας; «Γιατί με περιφρονείς; Επειδή σου θυμίζω την αποτυχία σου; Επειδή σε αγαπάω ενώ δεν αντέχεις την αγάπη;»
Ο Αυστριακός σκηνοθέτης ανατέμνει την ανθρώπινη ύπαρξη μέσα σε συνθήκες σκληρότητας, περιφρόνησης, θρησκευτικών νευρώσεων, προτεσταντικής ηθικής, διαρκών απαγορεύσεων. Κάθε ζωντανή, υγιής ρίζα κόβεται για να αντικατασταθεί από έναν παρά φύση αυταρχισμό. Και όταν η ασθένεια εκδηλώνεται, ο μηχανισμός συγκάλυψης λειτουργεί με απόλυτη συνείδηση.
Ο αρχιδούκας Φραγκίσκος Φερδινάνδος δολοφονείται στο Σαράγεβο, γεγονός που σημαίνει την έναρξη του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου. Το μικρό γερμανικό χωριό μαζεύεται ανήσυχο στην εκκλησία. Τα παιδιά της χορωδίας είναι έτοιμα από καιρό, «εκπαιδευμένα» να σηκώσουν το λάβαρο της ναζιστικής Γερμανίας.
Απαγορεύεται η αναδημοσίευση και η αναπαραγωγή, μηχανική ή ψηφιακή, χωρίς προηγούμενη άδεια του εκδότη. Νόμος 2121/1993 που ισχύει στην Ελλάδα και κανόνες διεθνούς δικαίου. Και τι μ΄ αυτό; Μετά τη μουσική και τις ταινίες, οι χάκερ έχουν βάλει στο στόχαστρο τα βιβλία στο Ιnternet. Ξέρουν να σπάνε τους κώδικες προστασίας των μπεστ σέλερ και τα προσφέρουν ήδη δωρεάν σε sites ανταλλαγής ψηφιακών αρχείων.
Στις 15 Σεπτεμβρίου η Αmazon. com άρχισε να πουλάει την ψηφιακή έκδοση του νέου μυθιστορήματος του Νταν Μπράουν. Κάθε e-book, που στοιχίζει 9,99 δολάρια (6,69 ευρώ), προστατεύεται από DRΜ (digital rights management, την κατοχύρωση των ψηφιακών πνευματικών δικαιωμάτων), λογισμικά που θεωρητικώς εμποδίζουν την παράνομη αντιγραφή. Ενα τέταρτο της ώρας αργότερα, μηνύματα στο Τwitter ενημέρωσαν κάθε ενδιαφερόμενο ότι ένα ψηφιακό αντίτυπο του «Χαμένου Συμβόλου» («Τhe Lost Symbol») έχει ανέβει και διατίθεται, δωρεάν φυσικά, σε ιστοτόπους ανταλλαγής αρχείων «από χρήστη σε χρήστη» (τα λεγόμενα «peer to peer» στα αγγλικά).
Υστερα από 48 ώρες ειδικοί σε συστήματα ηλεκτρονικής ασφαλείας στις ΗΠΑ υπολόγιζαν ότι μόνο στο Τorrent, ένα από τα πιο γνωστά τέτοια sites, το «Χαμένο Σύμβολο» είχε κατέβει παρανόμως περί τις 40.000 φορές.
Από εκεί, το πειρατικό e-book εξαπλώνεται σε δεκάδες sites. Τα ίχνη του χάνονται από κάθε έλεγχο και στατιστική καταγραφή. Ποιος μπορεί να κυνηγήσει τους χάκερ και να εισπράξει δικαιώματα;
Η πειρατεία των ηλεκτρονικών βιβλίων λογοτεχνίας είναι φαινόμενο σχετικώς καινούργιο και η αγορά προς το παρόν μικρή. Σε ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Γαλλία και η Ιταλία, μόλις το 6% των αναγνωστών λέει ότι θα διάβαζε λογοτεχνία, για ψυχαγωγία, στην οθόνη.
Εχει προηγηθεί, από το 1999, το Νapster και η έκρηξη της μόδας των downloads αρχείων μουσικής από το Ιnternet. Στο τέλος του 2005 προγράμματα όπως το WinΜx και το eΜule άνοιξαν τον δρόμο για την online πειρατεία των κινηματογραφικών ταινιών. Και μετά ήρθε το Κindle της Αmazon. com. Μια συσκευή ηλεκτρονικής ανάγνωσης που κυκλοφόρησε σε 100 χώρες, διαφημισμένη ως «ηλεκτρονική βιβλιοθήκη» με 300.000 τίτλους ήδη διαθέσιμους στα αγγλικά.
Εκδότες και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού λένε ότι μαζί του άρχισε το φαινόμενο της «ναπστεροποίησης του βιβλίου», ένα πεδίο δόξης λαμπρό για τους χάκερ των e-books.
Στον αγγλόφωνο κόσμο ψηφιακά βιβλιοπωλεία όπως το Αmazon ή το Βarnes & Νoble προτείνουν στους πελάτες εκατοντάδες χιλιάδες τίτλους. Συνήθως τα DRΜ επιτρέπουν στον χρήστη που έχει πληρώσει να κάνει κάποια αντίγραφα για προσωπική χρήση. Προϋποτίθεται κάποια γραφειοκρατική διαδικασία. Στη θεωρία και διά νόμου απαγορεύεται να τυπώσει το ψηφιακό βιβλίο ή να το δανείσει σε κάποιον φίλο.
Στην πράξη τα πράγματα είναι διαφορετικά. Η πειρατεία του ηλεκτρονικού βιβλίου έχει το φολκλόρ και τους ήρωές της ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 2000. Ο πιο γνωστός είναι ο Ντμίτρι Σκλιάροφ, ένας νεαρός ρώσος προγραμματιστής που έσπασε πρώτος το σύστημα προστασίας κειμένων σε μορφή αρχείου (φορμάτ) ΡDF που πουλούσε η Αdobe. Ηταν τέτοια η επιτυχία, ώστε έλαβε πρόσκληση από αμερικανούς χάκερ να παραστεί σε συνέδριό τους στο Λας Βέγκας. Εκεί τον συνέλαβε το FΒΙ τον Ιούλιο του 2001. Απελευθερώθηκε λίγους μήνες αργότερα, όταν η Αdobe απέσυρε την αγωγή κατόπιν πιέσεων οργανώσεων υπεράσπισης των δικαιωμάτων του ανθρώπου.
Από εφέτος η ρωσική εταιρεία πληροφορικής ΕlcomSoft, στην οποία εργαζόταν ο Σκλιάροφ, άρχισε να πουλάει στο Διαδίκτυο ένα νέο λογισμικό που «σπάει» κωδικούς ασφαλείας, ονόματι ΑΡDFΡR, προς 99 δολάρια. Θεωρητικώς το αγοράζουν όσοι έχουν χάσει τους κωδικούς πρόσβασης σε αρχεία τους, για να τους ανακτήσουν, αλλά ποιος μπορεί να τους ελέγξει;
Η ιδεολογία των χάκερ του βιβλίου είναι ίδια με αυτήν των άλλων πειρατών του Διαδικτύου. Πιστεύουν ότι είναι ήρωες της ελεύθερης διακίνησης ιδεών και προϊόντων του πολιτισμού, η πρωτοπορία μιας νέας παγκόσμιας δημοκρατίας της γνώσης, η οποία θα διατίθεται δωρεάν, και χωρίς σύνορα, σε όλους. Προς το παρόν το διεθνές δίκαιο τους διώκει σαν κλέφτες δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας.
Παραβάτες οι Ελληνες εξαιτίας άγνοιας του νόμου
«Στην Ελλάδα υπάρχει ζήτημα αναθεώρησηςτης νομοθεσίας στην ψηφιακή εποχή. Ο ΟργανισμόςΠνευματικής Ιδιοκτησίας του υπουργείου Πολιτισμού είχε επεξεργαστεί σχέδιο νόμου, αλλάδεν προχώρησε» λέει ο Αρης Πετρόπουλος, διευθυντής του Οργανισμού Συλλογικής Διαχείρισης Εργων του Λόγου (ΟΣΔΕΛ). Για το 2008 ο ΟΣΔΕΛ έχει αποδώσει στα μέλη του, έλληνες εκδότες και συγγραφείς, το ποσό των 2 εκατ. ευρώ από δικαιώματα αναπαραγωγής των έργων τους. Ομως, το ποσό αυτό είναι ακόμη πολύ μικρό σε σχέση με το σύνολο των δικαιωμάτων.
Στα 12 χρόνια της λειτουργίας του ο μη κερδοσκοπικός οργανισμός έχει κερδίσει δίκες, πέτυχε εξωδικαστικούς διακανονισμούς και έχει διανείμει μεγάλα ποσά στους 1.700 δικαιούχουςμέλη του, κυρίως για μη λογοτεχνικά έργα.
Οι περισσότερες παραβάσεις γίνονται εν αγνοία του νόμου από πανεπιστήμια, από διδακτικό προσωπικό και φοιτητές, για φωτοτυπίες σημειώσεων.
«Αλλά τον τελευταίο χρόνο, σε κάποια sites, όπως το ebibliothiki.blogspot.comκαιτο gamato.info, έχουν ανέβει σκαναρισμένασε ελεύθερη πρόσβασηκαι λογοτεχνικά έργα στα ελληνικά» λέει ο κ. Πετρόπουλος. Φαίνεται ότι ο Νίκος Καζαντζάκηςείναι ο συγγραφέας τον οποίο προτιμούν οι περισσότεροι πειρατές του ηλεκτρονικού βιβλίου στην Ελλάδα. Τα πνευματικά δικαιώματα του έργου του τα έχει ο θετός γιος της χήρας του συγγραφέα, ο κύπριος πρώην υπουργός και δεξί χέρι του Μακαρίου, εκδότης Πάτροκλος Σταύρου.
Σύμφωνα με τον ΟΣΔΕΛ, το 2008 τουλάχιστον οκτώ sites ανέβαζαν λογοτεχνικά έργα στα ελληνικά, χωρίς να αποδίδουν πνευματικά δικαιώματα σε εκείνους που τα δικαιούνται. Οσοι ανέγραφαν υπευθύνους επικοινωνίας στα sites τους, το πλήρωσαν. Υστερα από τη νομική προσβολή, αναγκάστηκαν να κατεβάσουν τα έργα από το Ιnternet.
«Τον Μάιο του 2009 κατέβηκεέργο, λόγω δικής μας παρέμβασης.Αλλά ανέβηκε πάλι, στις αρχές του Οκτωβρίου, χωρίςνα αναγράφεται υπεύθυνος επικοινωνίας. Η έδρα τους είναιεκτός Ελλάδος» λέει ο κ. Πετρόπουλος.
Χρησιμοποιούμε cookies για να σας προσφέρουμε την καλύτερη δυνατή εμπειρία στη σελίδα μας. Εάν συνεχίσετε να χρησιμοποιείτε τη σελίδα, θα υποθέσουμε πως είστε ικανοποιημένοι με αυτό.ΕντάξειΔιαβάστε περισσότεραΜη αποδοχή
Σαν σήμερα, 9 Νοεμβρίου 1989, το Τείχος του Βερολίνου πέφτει με παταγώδη θόρυβο ενώνοντας ξανά τις δύο Γερμανίες, την Ανατολική και τη Δυτική, και σηματοδοτώντας εξελίξεις που θα προκαλούσαν ριζικές αλλαγές στον διεθνή πολιτικό χάρτη. Είκοσι χρόνια μετά η επέτειος τιμάται στη Γερμανία, αλλά και σε όλον τον κόσμο με διαλέξεις, εκθέσεις, τηλεοπτικές εκπομπές και επετειακά αφιερώματα που ερευνούν και αναλύουν τις αιτίες οι οποίες οδήγησαν στην κατάρρευση του κομμουνισμού και στο τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Από την επετειακή «φρενίτιδα» δεν εξαιρείται βεβαίως και η Ελλάδα.
Άρθρα (RSS)