Terra Computerata

Η κάπως πεποιημένη διαφάνεια των social media

Το Facebook και το Twitter έχουν φέρει μια νέου τύπου ειλικρίνεια μεταξύ μας. Μοιάζει να είμαστε πιο εκτεθειμένοι από παλιά – και μάλιστα να μη μας νοιάζει. Η αρχή έγινε με τα σεξουαλικά: ποτέ άλλοτε στη σύγχρονη ιστορία τόσοι πολλοί άνθρωποι δεν είχαν δει τα γεννητικά όργανα τόσων πολλών άλλων. Ακολούθησαν τα προσωπικά: οι άνθρωποι άρχισαν να περιγράφουν τις πιο ιδιωτικές και πεζές στιγμές της ζωής τους, σε live μετάδοση. Σήμερα, αισθάνομαι αμήχανος όταν διαβάζω τα status update και τα tweets ορισμένων ανθρώπων που γνωρίζω. Γιατί ενώ μερικοί από αυτούς είναι μετρημένοι και σχεδόν ντροπαλοί στην επαφή, στο ίντερνετ τα βγάζουν όλα στη φόρα.

Σε μια από τις σπάνιες συνεντεύξεις του (στο προτελευταίο αγγλικό «Wired»), o ιδρυτής του Facebook Mark Zuckerberg έλεγε ότι αυτό ήταν ένα από τα βασικά πράγματα που ήθελε να καταφέρει: να φέρει μεγαλύτερη διαφάνεια και μεγαλύτερη ειλικρίνεια στη ζωή των ανθρώπων. Εξού και τα τόσα προσωπικά δεδομένα που απαιτούνται από τον καθένα για να ανοίξει λογαριασμό στο Facebοok – δεδομένα που μετά πωλούνται σε εταιρείες και διαφημιστές, καταγράφοντας την ανεξίτηλη ψηφιακή ιστορία του καθενός. «Η ειλικρίνεια, ακόμα και η βεβιασμένη», έλεγε (περίπου), «είναι χρήσιμη, γιατί σπρώχνει την κοινωνία σε μεγαλύτερη καθαρότητα και αυτοσυνειδησία».

Θα συμφωνούσα μαζί του, αν και ορισμένα πέπλα κάνουν τη ζωή πιο ενδιαφέρουσα. Το δόγμα «όλα στο φως» είναι χρήσιμο εκεί που υπάρχει μισαλλοδοξία, ρατσισμός, φόβος, υποκρισία. Άλλες φορές, όμως, σε ξενερώνει – όπως κάθε ωμή αλήθεια. Διαλύει τη σκηνοθεσία και το παιχνίδι που είναι αναγκαία για να ζήσεις. Άπλετο φως έχουν μόνο στα γήπεδα και στα νεκροτομεία. Λίγο σκοτάδι δεν έβλαψε ποτέ καμιά κουρασμένη ψυχή. Τα ζώα φουσκώνουν και προσποιούνται κάτι μεγαλύτερο από ό,τι είναι όταν είναι να εντυπωσιάσουν το θηλυκό. Είναι που είναι η ζωή, χμ, λίγο δύσκολη, αν στήναμε τριγύρω της καθρέφτες, θα καταλήγαμε όλοι φιλόσοφοι ή καταθλιπτικοί.

Θα συμφωνούσα μαζί του, επίσης, εάν αυτό που βλέπω στα tweets και το Facebook ήταν πραγματική διαφάνεια. Ο Θεός να με συγχωρήσει, αλλά διακρίνω τη γέννηση μιας νέας αεράτης νεύρωσης: όλοι προσποιούνται τους υπεράνετους με το σώμα τους, το έχειν τους και το είναι τους – τόσο που δεν ξέρεις πώς και στον δρόμο σκουντάς συνέχεια πάνω σε μελαγχολικά μοσχάρια. Σαν κάτι τύπους στο μπαρ που καλπάζουν όλη νύχτα πάνω στο άλογο και είναι εκείνοι που τελικά φεύγουν μόνοι τους στα μαύρα σκοτάδια. Έφερε πραγματικά ένα νέο είδος διαφάνειας το ίντερνετ ή ένα νέο είδος επιδειξιομανών που προσποιούνται τους άνετους και τους ειλικρινείς, ενώ κατά βάθος είναι δειλοί και ψιλομίζεροι, όπως οι Ρώσοι μετά την ευφορία της γκλάσνοστ;

Νομίζω εξαρτάται κι από την ηλικία. Αλλιώς ρίχνει τα πέπλα της η θεία μου στην επαρχία κι αλλιώς η δεκαπεντάχρονη κόρη της. Η πρώτη μεγάλωσε σε μια κοινωνία κρυπτική και υποκριτική, η δεύτερη σε μια κοινωνία ψευδοειλικρινή και ψευδοάνετη. Στο τέλος, παντρεύονται κι οι δυο και τεκνοποιούν, με ελάχιστα λεφτά και ελάχιστη χαρά. Από διαφορετικές στενότητες φτάνουν στο ίδιο σημείο: δεν είναι ο εαυτός τους. Δεν ξέρουν τον εαυτό τους.

Ωστόσο, τα social media είναι όντως μια καινούργια ερώτηση προς στο ανθρώπινο είδος. Αν απαντηθούν σωστά, ίσως όντως γεννηθεί ένα νέο είδος κοινωνικής συνείδησης. Ακόμα και πολιτικής.