Terra Computerata

Ο χείμαρρος πληροφοριών που είναι διαθέσιμος στο Διαδίκτυο με μόλις μερικά κλικ μπορεί να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο συγκρατούμε πληροφορίες, σύμφωνα με μία νέα μελέτη. Ομως αυτό δεν σημαίνει πως γινόμαστε λιγότερο εύστροφοι ή αναλυτικοί, λένε οι ερευνητές. Η αλλαγή εκλαμβάνεται ως μία φυσική προέκταση του τρόπου με τον οποίο ήδη βασιζόμαστε σε κοινωνικά βοηθήματα μνήμης – όπως για παράδειγμα σε ένα φίλο που γνωρίζει πολύ καλά ένα συγκεκριμένο θέμα.

Πολλοί ερευνητές και αρθρογράφοι αναρωτιούνται κατά πόσον η αυξανόμενη εξάρτησή μας από το Διαδίκτυο μπορεί να αλλάζει τις νοητικές μας ικανότητες. Η συνεχής ροή πληροφοριών που δεχόμαστε μπορεί να μας κάνει πιο αφηρημένους και λιγότερο αναλυτικούς – με λίγα λόγια πιο χαζούς. Ωστόσο, υπάρχουν λίγα εμπειρικά στοιχεία σχετικά με την επίδραση του Ιντερνετ στις νοητικές μας λειτουργίες, και ειδικά στη μνήμη.

Η Μπέτσι Σπάροου, αναπληρώτρια καθηγήτρια Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια στη Νέα Υόρκη και επικεφαλής της νέας μελέτης, υπέβαλε μαθητές του πανεπιστημίου σε μία σειρά τεσσάρων πειραμάτων για να βγάλει τα ανάλογα συμπεράσματα.

Σε ένα πείραμα έβαζε τους συμμετέχοντες να διαβάσουν και μετά να πληκτρολογήσουν μία σειρά προτάσεων όπως, «τα λαστιχάκια διαρκούν περισσότερο εάν καταψύχονται», σε έναν υπολογιστή. Στους μισούς μαθητές είπε πως οι προτάσεις αυτές θα αποθηκευτούν και στους άλλους μισούς πως θα διαγραφούν. Επιπλέον, στους μισούς συμμετέχοντες σε κάθε γκρουπ είπε πως πρέπει αργότερα να θυμηθούν αυτά που γράψανε, ενώ στους άλλους μισούς όχι. Εκείνοι που πίστευαν πως οι προτάσεις τους θα διαγραφούν μπόρεσαν να θυμηθούν περισσότερες προτάσεις, άσχετα με το αν τους είπε πως πρέπει να τις απομνημονεύσουν ή όχι.

Σε ένα άλλο πείραμα οι συμμετέχοντες έπρεπε να πληκτρολογήσουν και πάλι προκαθορισμένες προτάσεις σε έναν υπολογιστή, όμως αυτή τη φορά τους ενημέρωσε πως θα αποθηκευτούν σε έναν συγκεκριμένο φάκελο στον υπολογιστή. Οι συμμετέχοντες μπορούσαν πιο εύκολα να θυμηθούν τα ονόματα των φακέλων που ήταν αποθηκευμένες οι προτάσεις, παρά τις ίδιες τις προτάσεις που γράψανε. Τα πειράματα δείχνουν πως τείνουμε να θυμόμαστε λιγότερο πληροφορίες που ξέρουμε πως μπορούμε να βρούμε με ευκολία στο Ιντερνετ, λένε οι ερευνητές. Αυτό το συμπέρασμα αποτελεί προέκταση μιας ιδέας που πρότεινε πριν από περίπου 30 χρόνια ο μέντορας της Σπάροου, Ντάνιελ Βέγκνερ, από το τμήμα Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ.

Ο Βέγκνερ πρότεινε την ιδέα της «διενεργητικής μνήμης», ενός είδους συλλογικής κοινωνικής μνήμης. Για παράδειγμα, εάν ένας φίλος σου είναι γνώστης της ελληνικής ιστορίας, μπορείς απλά να θυμάσαι πως η «Ιλιάδα» είναι ελληνική και πως ο φίλος σου έχει γνώσεις σχετικά με την Ελλάδα, αντί να θυμάσαι ποιος έγραψε το επικό ποίημα. Η Σπάροου και ο Βέγκνερ λένε πως το Ιντερνετ μπορεί να επιδρά με παρόμοιο τρόπο, σαν μία προέκταση αυτής της εξωτερικής μνήμης.

Η Μέρι Πότερ, καθηγήτρια Ψυχολογίας στο ΜΙΤ, λέει πως η μελέτη επαληθεύει τη λογική ιδέα πως χρησιμοποιούμε εξωγενή εργαλεία για να θυμόμαστε πληροφορίες. Σημειώνει, ωστόσο, πως πολλά από τα αποτελέσματα μπορεί να μην έχουν ιδιαίτερη στατιστική σημασία. «Η μελέτη θα έπρεπε να προσπαθεί να βρει την απάντηση στο ερώτημα αντί να επιζητεί να επαληθεύσει την απάντηση», λέει.

Η Πότερ επίσης αναρωτιέται κατά πόσον για τα αποτελέσματα ευθύνονται κοινωνιολογικοί παρά ψυχολογικοί παράγοντες. Δηλαδή, όταν κάποιος βγάζει το κινητό του για να ψάξει πληροφορίες για ένα συγκρότημα, μπορεί να το κάνει επειδή είναι κάτι διασκεδαστικό και όχι επειδή έχει αλλάξει ο τρόπος που ο εγκέφαλός του αποθηκεύει πληροφορίες.

Ο Νίκολας Καρ έχει επίσης ασχοληθεί εκτενώς με το ζήτημα. Το βιβλίο του «The Shallows», που εκδόθηκε τον Ιούνιο, υποστηρίζει πως το Διαδίκτυο επηρεάζει αρνητικά τη μνήμη μας, και στηρίζει αυτή την άποψη σε πολλές επιστημονικές μελέτες. Λέει πως τα πειράματα της Σπάροου «δείχνουν πόσο προσαρμόσιμος είναι ο εγκέφαλός μας σε νέα τεχνολογικά εργαλεία».

«Είναι πολύ σημαντικό να θυμηθούμε πως υπάρχει διαφορά μεταξύ εξωτερικής και εσωτερικής μνήμης. Εάν δεν εσωτερικεύεις τις πληροφορίες, δεν τις κατανοείς τόσο καλά και τις επεξεργάζεσαι πιο επιφανειακά» προσθέτει. Η Σπάροου, αντίθετα, πιστεύει πως αυτή η νοητική προσαρμογή είναι μία θετική εξέλιξη. Λέει πως ο εγκέφαλός μας «ενώνεται» με το Διαδίκτυο, όπως έκανε παλαιότερα με τον γραπτό λόγο.

Τώρα προσπαθεί να εξετάσει τα πλεονεκτήματα αυτής της εξωτερικής μνήμης με περισσότερα πειράματα. Μας καλεί να σκεφτούμε έναν μαθητή Ιστορίας να διαβάζει ένα εκτενές κείμενο, γεμάτο ημερομηνίες και ονόματα για την Αμερικανική Επανάσταση. Ισως, εάν ο μαθητής έχει τη σιγουριά ότι μπορεί να ανατρέξει στο Διαδίκτυο αργότερα για τις λεπτομέρειες, θα μπορεί να κατανοήσει καλύτερα τα αίτια της επανάστασης και να δει τη συνολική εικόνα.

enet