Terra Computerata

Αν έχει συμβεί και σ’ εσάς να διαπιστώνετε με τρόμο ότι το πιτσιρίκι σας απολαμβάνει στην τηλεόραση τα αγαπημένα του υπερφυσικά καρτούν να σπέρνουν φωτιά και όλεθρο ή να πλακώνονται στο ξύλο, μην ανησυχείτε, δεν είναι σίγουρο ότι μόλις σηκωθεί από τη θέση του θα αρχίσει να κάνει το ίδιο.

Τα παιδιά έχουν διαφορετικό τρόπο από εμάς τους ενήλικους να επεξεργάζονται τις ιστορίες κινουμένων σχεδίων και να τις συνδέουν με τον πραγματικό κόσμο.

*Αυτό, τουλάχιστον, συμπεραίνουν ο Φρανσουά Ζοστ και η Μαρί-Φρανς Σαμπά-Ουιγιόν, δύο γάλλοι ερευνητές που μελέτησαν την πρόσληψη των κινουμένουν σχεδίων από τα παιδιά ηλικίας 6 έως 7 ετών.

Οι ερευνητές μίλησαν στο συνέδριο «Παιδική ηλικία και ΜΜΕ» που πραγματοποιήθηκε την περασμένη βδομάδα στην Αθήνα, από το Πανεπιστήμιο Αθηνών και την Παγκόσμια Οργάνωση Προσχολικής Αγωγής.

*Οι μεγάλοι κρίνουμε τα κινούμενα σχέδια πολύ αυστηρά, για τη βία και τη νοσηρότητά τους, αλλά το κάνουμε παρατηρώντας αποσπασματικά όταν ένας κρότος ή ένας ενοχλητικός ήχος μάς κάνει να δούμε τι παίζει η τηλεόραση, εξηγούν οι ερευνητές. Κι εκεί αρχίζει η δαιμονοποίησή τους.

*Για τα παιδιά, όμως, η διαδικασία είναι διαφορετική. Γι’ αυτά, τα κινούμενα σχέδια είναι ένας μη πραγματικός κόσμος, «ένας τέλειος και ιδανικός καθρέφτης» που αντανακλά αυτό που υποτίθεται πως βιώνεται εκεί.

Αλλά το πιο καθυσηχαστικό συμπέρασμα είναι μάλλον το εξής: Στον κόσμο των καρτούν τα παιδιά μπορούν να αντιληφθούν αν οι ήρωες τηρούν τους κανόνες του πραγματικού κόσμου ή αποκλίνουν από αυτούς.

*Αν το παράδειγμα του ήρωα είναι θετικό, προκύπτει η επιβεβαίωση αυτών των κανόνων. Αν είναι αρνητικό, τότε και πάλι ο ήρωας ξεχωρίζει γιατί δεν τηρεί πιστά αυτούς τους κανόνες.

Και οι περιπέτειές του λειτουργούν σαν ένα είδος «κάθαρσης» για τις αξίες που κυριαρχούν. Πολύ βολικό για τους γονείς, δηλαδή.

*Οι ερευνητές καταλήγουν πως «τα καρτούν δεν πρέπει να απορρίπτονται από τους γονείς μόνο γι’ αυτό που δείχνουν (βία, μάχες κ.λπ.). Ακόμη και μια σκηνή βίας δεν μπορεί από μόνη της να λειτουργήσει αρνητικά στον ψυχισμό ενός παιδιού.

Η επεξεργασία που θα υποστεί αυτή η σκηνή μέσα του εξαρτάται από τις εμπειρίες του στον πραγματικό -εξωτηλεοπτικό- κόσμο».

*Αυτό, βέβαια, δεν σημαίνει πως οι γονείς δεν πρέπει να προσπαθούν να διακρίνουν την ποιότητα ενός κινούμενου σχεδίου. Αλλά πρέπει και να επιχειρούν να μπουν στον κόσμο των παιδιών, χωρίς να ξεχνούν ότι γι’ αυτά τα κινούμενα σχέδια είναι παιχνίδια.

Και τελικά, «η πρόσληψη ενός κινούμενου σχεδίου από τα παιδιά πρέπει να αξιολογείται ανάλογα με το πόσο πιστά αναπαριστά την παραβίαση της ηθικής των ενηλίκων». Το τι έχει βιώσει κάθε παιδί ως ηθικό είναι βέβαια ένα άλλο κεφάλαιο, για το οποίο δεν ευθύνονται ούτε η κακιά μάγισσα ούτε οι Πάουερ Ρέιντζερς.

Ελευθεροτυπία

Μια φορά κι έναν καιρό -την εποχή που θα μπορούσαμε να αποκαλέσουμε «Ευτυχισμένες μέρες», όπως το γνωστό νοσταλγικό σίριαλ- η πορεία του φλερτ ρυθμιζόταν από μια σειρά οδικές πινακίδες. Οι δυνητικοί παρτενέρ γνωρίζονταν συνήθως μέσα στο πλαίσιο ευρύτερων κοινωνικών θεσμών: γειτονιές, σχολεία, οικογένειες, τόποι εργασίας. Υπήρχαν ορισμένοι γενικά παραδεκτοί κοινωνικοί κανόνες. Ο σκοπός αυτών των κανόνων -σχετικά με τα πρώτα ραντεβού, τη σύναψη δεσμού, την αναβολή του σεξ για ένα διάστημα- ήταν να καθοδηγούν τα νεαρά αγόρια και κορίτσια στον δρόμο από τη βραχυπρόθεσμη επιθυμία στη μακροπρόθεσμη δέσμευση.Τις τελευταίες δεκαετίες οι κανόνες αυτοί έγιναν κάτι απηρχαιωμένο. Δεν ταίριαζαν στη μεταφεμινιστική εποχή της σεξουαλικής απελευθέρωσης. Αναζητήθηκαν έτσι πιο σύγχρονοι κανόνες για τις ερωτικές σχέσεις. Θα περίμενε κανείς από μια δυναμική κοινωνία να βρει το κατάλληλο σύγχρονο σαβουάρ βιβρ. Ομως η τεχνολογία το έκανε αυτό εξαιρετικά δύσκολο. Το σαβουάρ βιβρ έχει να κάνει με φραγμούς και αυτοσυγκράτηση. Ομως, η τεχνολογία, ιδιαίτερα το κινητό τηλέφωνο και η αποστολή μηνυμάτων, διαλύει όλα τα εμπόδια. Οι επίδοξοι παρτενέρ επικοινωνούν τώρα μεταξύ τους αυτοστιγμεί μέσα σε μια σφαίρα χωρίς τριβές, που βρίσκεται έξω από τους ευρύτερους κοινωνικούς θεσμούς και τις δεσμεύσεις.

Οι άνθρωποι, έτσι, στηρίζονται μόνο στον εαυτό τους. Γίνονται ελεύθεροι παίκτες σε μια ανταγωνιστική αρένα σημαδεμένη από αμφίβολες, διφορούμενες σχέσεις. Η κοινωνική ζωή φτάνει να μοιάζει στην οικονομία, με τους ανθρώπους να βομβαρδίζονται από μηνύματα προσφοράς και ζήτησης μέσα σ’ ένα σύμπαν δυνητικών ευκαιριών.

Η δυνατότητα να επικοινωνεί κανείς με πολλά πρόσωπα ταυτοχρόνως φαίνεται να ενθαρρύνει την κατάτμηση των σχέσεων, την επιδίωξη να συνάπτει κανείς διαφορετικά είδη συναισθηματικών και/ή σεξουαλικών δεσμών με διαφορετικούς ανθρώπους το ίδιο χρονικό διάστημα.

Φαίνεται να ενθαρρύνει μια νοοτροπία κυνηγού της ευκαιρίας. Αν έχεις πολλές διαφορετικές επιλογές συνεχώς μπροστά σου και αν η τεχνολογία το κάνει εφικτό να περνάς από τη μια επιλογή στην άλλη, είναι φυσικό να αναπτύξεις τη νοοτροπία ενός αγοραστή που συγκρίνει προϊόντα και τιμές.

Φαίνεται επίσης να ευνοεί μια ατμόσφαιρα γενικής απογοήτευσης – με την κυριολεκτική έννοια της απώλειας της γοητείας. Τα ηθικά συστήματα, από τον καιρό των μεσαιωνικών ιπποτών μέχρι τους ερωτικούς ύμνους του Μπρους Σπρίνγκστιν, έχουν λειτουργήσει με τον ίδιο βασικό τρόπο. Παίρνουν άμεσα εγωιστικά ενδιαφέροντα και τα εμποτίζουν με υπερβατικά, πνευματικά νοήματα. Ο έρωτας γίνεται μια ιερή υπόθεση, μια πράξη αυτοθυσίας και ανιδιοτελούς αφοσίωσης.

Ομως, η χρησιμοθηρική νοοτροπία που ευνοείται από την τεχνολογία είναι διαβρωτική για την ποίηση και τη φαντασία. Ενα περικάλυμμα ειρωνικής αποστασιοποίησης απαιτείται για οποιονδήποτε θέλει να αντέξει στη βάναυση ανατροφοδότηση της αγοράς. Στον σημερινό κόσμο, η επιλογή ενός κινητού τηλεφώνου μπορεί να είναι πιο καθαγιασμένη πράξη από την επιλογή ενός ερωτικού παρτενέρ.

Αυτό δεν σημαίνει ότι οι νέοι άνθρωποι σήμερα είναι χειρότεροι ή πιο ρηχοί από τους νέους του παρελθόντος. Σημαίνει ότι έχουν λιγότερη βοήθεια. Οι άνθρωποι κάποτε ζούσαν μέσα σ’ ένα πλαίσιο κοινωνικής ύπαρξης που εκπαίδευε τα συναισθήματα, οδηγούσε το προσωρινό προς το μόνιμο και συνέδεε τις καθημερινές ορμές με υψηλότερες επιδιώξεις. Η συσσωρευμένη σοφία της κοινότητας στήριζε τα ζευγάρια καθώς προσπαθούσαν να κερδίσουν την αφοσίωση ο ένας του άλλου.

Σήμερα υπάρχουν πολύ λιγότεροι κανόνες που να καθοδηγούν με αυτό τον τρόπο. Η σημερινή τεχνολογία φαίνεται να απειλεί το είδος εκείνο της απαιτητικής και σταθερής αμοιβαιότητας που είναι το θεμέλιο της εμπιστοσύνης.

International Herald Tribune / Καθημερινή