Terra Computerata

Ό,τι ἔφυγε, ριζώνει ἐδῶ, στὴν ἴδια θέση, λυπημένο, ἀμίλητο
ὅπως ἕνα μεγάλο βάζο τοῦ σπιτιοῦ, ποὺ πουλήθηκε κάποτε
σὲ δύσκολες ὧρες,
καὶ στὴ γωνιὰ τῆς κάμαρας, ἐκεῖ ποὺ στέκονταν τὸ βάζο,
ἀπομένει τὸ κενὸ πυκνωμένο στὸ ἴδιο σχῆμα τοῦ βάζου, ἀμετάθετο,
ν’ ἀστράφτει διάφανο στὴν ἀντηλιά, ὅταν ἀνοίγουν πότε-πότε
τὰ παράθυρα,
καὶ μέσα στὸ ἴδιο βάζο, πούχει ἀλλάξει τὴν οὐσία του
μὲ ἴδια κ’ ἰσόποσην οὐσία ἀπ’ τὸ κρύσταλλο τοῦ ἄδειου,
μένει καὶ πάλι τὸ ἴδιο ἐκεῖνο κούφωμα, λίγο πιὸ ὀδυνηρὰ ἠχητικὸ
μονάχα.
Πίσω ἀπ’ τὸ βάζο διακρίνεται τὸ χρῶμα τοῦ τοίχου
πιὸ σκοτεινό, πιὸ βαθύ, πιὸ ὀνειροπόλο,
σὰ νἄμεινε ἡ σκιὰ τοῦ βάζου σχεδιασμένη σὲ μία σαρκοφάγο –
Καί, κάποτε, τὴ νύχτα, σὲ μίαν ὥρα σιωπηλή,
ἢ καὶ τὴ μέρα, ἀνάμεσα στὶς ὁμιλίες,
ἀκοῦς βαθιά σου κάποιον ἦχο ὀξύ, πικρὸ καὶ πολυκύμαντο
σάμπως ἕνα ἀόρατο δάχτυλο νὰ ἔκρουσε
κεῖνο τὸ ἀπόν, εὐαίσθητο, κρυστάλλινο δοχεῖο.

(ἀπὸ τὰ Ποιήματα 1930-1960, B´, Κέδρος 1961)

Ο καθηγητής Χρίστος Ντούμας προσεγγίζει με άρθρο του στην Καθημερινή τον αρχέγονο φόβο του ανθρώπου απέναντι στο θάνατο.

Η συμπεριφορά προς τον νεκρό και η διαχείριση του άψυχου σώματός του είναι γνώρισμα του ανθρώπινου είδους, που δεν απαντά σε άλλη κατηγορία ζώων, μηδέ των ανώτερων πιθήκων εξαιρουμένων. Γιατί ο άνθρωπος έχοντας αποκτήσει συνείδηση της ύπαρξής του άρχισε να διακατέχεται και από ανησυχίες πέρα από την εξασφάλιση της καθημερινής του επιβίωσης. Ωστόσο, αδυνατώντας να αποδεχτεί ότι κι αυτός αποτελεί μέρος του φυσικού κόσμου και, συνεπώς, υπόκειται στους νόμους της Φύσης, άρχισε να αναζητεί απαντήσεις σχετικά με την αρχική του προέλευση αλλά και με την κατάληξή του μετά θάνατον. Πολλά φυσικά φαινόμενα, για τα οποία δεν μπορούσε να βρει λογική ερμηνεία, του θανάτου μη εξαιρουμένου, τα απέδωσε σε υπερφυσικές δυνάμεις, που τις ονόμασε θεούς, διαμορφώνοντας έτσι και το πλαίσιο για τη γένεση των θρησκειών. Την παγκοσμιότητα του φαινομένου την βεβαιώνει το γεγονός ότι σε όλες τις μυθολογίες του κόσμου υπάρχει πρόβλεψη για τη μεταθανάτια κατάσταση. Ωστόσο, ούτε οι πιο εξελιγμένες θρησκείες δεν κατάφεραν να απαλλάξουν από τον φόβο που προκαλεί τόσο ο θάνατος ως φαινόμενο όσο και ο ίδιος ο νεκρός. Ακόμη και η χριστιανική θρησκεία, η οποία με αισιοδοξία προσεγγίζει το θέμα του θανάτου διδάσκοντας ότι ο αποθανών «μεταβέβηκεν εκ του θανάτου εις την ζωήν» (Ιωάν. 5: 24), στο βάθος δεν φαίνεται να έχει πείσει τους οπαδούς της. Η λαϊκή πρόληψη, ότι οι νεκροί βγαίνουν τη νύχτα από τον τάφο τους και κυκλοφορούν ως βρικόλακες για να βλάψουν τους ζωντανούς, εξακολουθεί να τρομάζει.

Στον αρχαίο ελληνικό κόσμο, όπου από πολύ νωρίς καλλιεργείται η ορθολογική σκέψη, δεν υπάρχουν αυταπάτες. Στον Κάτω Κόσμο του Ομήρου, για παράδειγμα, δεν κατοικούν πραγματικά όντα, αλλά «φαντάσματα αποκαμωμένων θνητών» (Οδ. λ: 475). Η μιζέρια εκεί είναι τέτοια, ώστε ο Αχιλλέας αναγκάζεται να ομολογήσει ότι θα προτιμούσε να είναι υπηρέτης ενός φτωχού ακτήμονα επάνω στη γη, παρά βασιλιάς όλων των νεκρών στον Αδη (Οδύσεια λ, 489-491). Τη ζοφερή αυτή εικόνα για τον Κάτω Κόσμο πιθανώς οι ζωντανοί τη σχημάτισαν μέσω των ονείρων, στα οποία προφανώς τους επισκέπτονταν προσφάτως αποδημήσαντα προσφιλή πρόσωπα. Τα πρόσωπα αυτά, στερημένα από το φως του ήλιου και τη χαρά της ζωής, και αποχωρισμένα από αγαπημένα τους πράγματα, ασφαλώς δεν ένιωθαν άνετα εκεί όπου είχαν μεταβεί και ενδεχομένως εκδήλωναν φθόνο για τους επιζώντες, που όχι μόνο συνέχιζαν να χαίρονται τη ζωή αλλά και χρησιμοποιούσαν πράγματα τα οποία αυτοί, χωρίς τη θέλησή τους, είχαν αποχωριστεί. Για να αποτραπεί δε ο κίνδυνος να βλάψει ο νεκρός τους ζωντανούς καθιερώθηκαν πρακτικές, με τις οποίες αφ’ ενός εμποδιζόταν η επιστροφή του και αφ’ ετέρου εξευμενιζόταν το πνεύμα του, ώστε να μην επιθυμεί πλέον να βλάψει.

Διαβάστε τη συνέχεια στην Καθημερινή

Αγνοια. Αδιαφορία. Αντιπάθεια. Οι μαθητές γυρνούν την πλάτη τους στην Ιστορία, μάθημα που όχι μόνο δεν τους κεντρίζει το ενδιαφέρον αλλά τους κάνει να βαριούνται αφάνταστα. Είναι υποψιασμένοι για την έλλειψη αντικειμενικότητας της σχολικής Ιστορίας, για την οποία λένε ότι τους βομβαρδίζει με ανακρίβειες και τους αποπροσανατολίζει, δημιουργώντας στρεβλή εικόνα για το παρελθόν.Ο τρόπος διδασκαλίας, η αποστήθιση, η εξαντλητική ανάλυση γεγονότων περιττών και ανούσιων πολλές φορές, κάνει τους μαθητές (της θεωρητικής κατεύθυνσης μόνο) να διαβάζουν Ιστορία από υποχρέωση, επειδή είναι εξεταζόμενο μάθημα στις πανελλαδικές εξετάσεις.

*Μόλις το 6,6% των μαθητών εκφράζει μεγάλο ενδιαφέρον για το μάθημα της Ιστορίας. Το 17,7% ενδιαφέρεται αρκετά. Πλήρη αδιαφορία δηλώνει το 29,8%, μικρό ενδιαφέρον το 13,8% και στάση ουδετερότητας το 31,9%.

*Λίγο καλύτερη, όχι όμως για αισιόδοξα μηνύματα, είναι η σχέση που έχουν οι μαθητές για την Ιστορία, εκτός σχολικού πλαισίου. Πολύ μεγάλο ενδιαφέρον εκδηλώνει το 11%. Ενδιαφέρον το 25,8%.

*Στάση ουδετερότητας τηρεί το 27,5%. Μικρό βαθμό ενδιαφέροντος το 21,4% και πλήρη αδιαφορία το 15,3%.

Ελλιπείς γνώσεις

Η έρευνα είχε στόχο να καταγράψει πώς διαμορφώνεται η ιστορική κουλτούρα των μαθητών του λυκείου και το πέρασμά τους από τη σχολική στη δημόσια Ιστορία. Τα σημαντικότερα ευρήματά της είναι τα εξής:

*Οι μαθητές του λυκείου έχουν περιορισμένη ιστορική παιδεία.

*Αδυνατούν να κάνουν τις αναγκαίες διακρίσεις μεταξύ ακαδημαϊκής Ιστορίας και ιστορίας για λαϊκή κατανάλωση.

*Οι πενιχρές ιστορικές τους γνώσεις διαμορφώνονται κυρίως από το τηλεοπτικό γίγνεσθαι (ιστορικά σίριαλ, ταινίες).

*Οι περισσότεροι βρίσκονται πλησιέστερα προς τη λεγόμενη «ψευδοϊστορία».

*Αυτοί που ενδιαφέρονται περισσότερο για το μάθημα της Ιστορίας στο σχολείο είναι αυτοί οι οποίοι αδιαφορούν λιγότερο για την Ιστορία έξω από το σχολείο.

*Μικρό είναι το ενδιαφέρον των μαθητών για επισκέψεις σε μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους, και γίνεται ακόμη μικρότερο ανάμεσα στους μαθητές που έχουν χαμηλές σχολικές επιδόσεις.

Ανεξάρτητα, πάντως, από την έλλειψη ιστορικών γνώσεων οι μαθητές είναι συνειδητοποιημένοι για το σημαντικό ρόλο που διαδραματίζει η Ιστορία στη διαμόρφωση του κοινωνικού μας γίγνεσθαι. Εκτιμούν ότι «η Ιστορία είναι πανταχού παρούσα, ακόμη κι αν η παρουσία της δεν γίνεται πάντοτε αντιληπτή» και ότι «η καλή γνώση της είναι απαραίτητη προϋπόθεση για το σχεδιασμό μελλοντικών δράσεων».

Καταγράφηκε επίσης η άποψη, σε μικρό όμως ποσοστό (9%), ότι η μελέτη της Ιστορίας είναι μόνο για τους ηλικιωμένους, καθώς είναι ανιαρή, ενώ το 2,2% απάντησε πως η μελέτη της Ιστορίας ταιριάζει σε αργόσχολους ως ενασχόληση περιττής πολυτέλειας. Εκτίμηση που, σύμφωνα με τους ερευνητές, υποδηλώνει αμφισβήτηση της μορφωτικής της αξίας.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει το γεγονός πως οι μαθητές συμφωνούν σε μεγάλο βαθμό για τους λόγους που το μάθημα της Ιστορίας τούς προκαλεί αντιπάθεια:

* Δεν συμφωνούν με τον τρόπο εξέτασης, που επιβραβεύει την παπαγαλία σε βάρος της κριτικής προσέγγισης, τόσο στις πανελλαδικές όσο και στη βαθμολόγηση της επίδοσης στα δύο τετράμηνα της χρονιάς.

«Περιττές λεπτομέρειες»

* Δυσανασχετούν με τον όγκο των λεπτομερειών της διδακτέας ύλης, που τον χαρακτηρίζουν περιττό, ανούσιο και με εξαντλητική ανάλυση των γεγονότων.

* Θεωρούν υπεύθυνο τον εκπαιδευτικό για τις ακατάλληλες μεθόδους που κάνουν τη διδασκαλία του μαθήματος ανιαρή.

* Επισημαίνουν ρατσιστικά σχόλια και ανακρίβειες στη διδακτέα ύλη.

* Πιστεύουν ότι το μάθημα εξυπηρετεί προπαγανδιστικούς σκοπούς.

* Μόλις ένας στους τέσσερις μαθητές είναι πεπεισμένος για την αντικειμενικότητα της σχολικής Ιστορίας.

* Εκφράζουν τη βεβαιότητα ότι κατά κανόνα η ύλη που διδάσκονται βρίθει ανακριβειών και εσκεμμένα ή στοχευμένα αποπροσανατολίζει, δημιουργώντας στρεβλή εικόνα για το παρελθόν.

* Πολλές φορές δυσπιστούν, συχνά είναι επιφυλακτικοί και με ελεγκτική διάθεση στην παράθεση των ιστορικών γεγονότων όπως αυτά παρουσιάζονται στα βιβλία.

*Από τα παραπάνω συμπεράσματα συνάγεται αβίαστα το συμπέρασμα ότι τα σχολικά βιβλία της Ιστορίας, αλλά και ο τρόπος διδασκαλίας του μαθήματος, πρέπει να απασχολήσουν σοβαρά τις επιτροπές που σχεδιάζουν αλλαγές τόσο στη δομή όσο και στο περιεχόμενο του σχολείου.

(Ολόκληρη η έρευνα θα δημοσιευθεί στο περιοδικό «Νέα Παιδεία» του Ιουνίου).

ENET

Κορμός και κεφαλή προτεταμένα.

Εντυπωσιακό κράνος. Και ένα πρόσωπο με μεγάλα μάτια, επιμελημένη μυτερή γενειάδα και… εντελώς ξυρισμένο μουστάκι. Αυτό είναι το πορτρέτο του σπαρτιάτη οπλίτη (παλαιότερα είχε αποδοθεί στον Λεωνίδα) από τον ναό της Χαλκιοίκου Αθηνάς της Σπάρτης. Οι Σπαρτιάτες δηλαδή δεν είχαν μουστάκι; Γιατί δεν είναι η μόνη περίπτωση στην οποία σημειώνεται η έλλειψη μύστακος παρά τοις Λακεδαιμονίοις. Πόσο μάλλον που όπως λένε τα αρχαία κείμενα ήταν θεσμοθετημένη στην αρχαία Σπάρτη διά νόμου:«…αλλά την πολιτείαν μάλιστα συνέχεσθαι φόβω νομίζοντες. διό και προεκήρυττον οι έφοροι τοις πολίταις εις την αρχήν εισιόντες ως Αριστοτέλης φησί,κείρεσθαι τον μύστακα και προσέχειν τοις νόμοις,ίνα μη χαλεποί ώσιν αυτοίς, το του μύστακος,οίμαι,προτείνοντες,όπως και περί τα μικρότατα τους νέους πειθαρχείν εθίζουσι»,όπως αναφέρει ο Πλούταρχος επικαλούμενος τον Αριστοτέλη. Το ερώτημα όμως, αν και σε πρώτη ανάγνωση μπορεί να φαίνεται γραφικό ή εν πάση περιπτώσει διόλου αξιόλογο προκειμένου να ασχοληθεί μαζί του ένας ιστορικός (αρχαίος ή σύγχρονος), είναι σε θέση εν τούτοις να οδηγήσει σε άκρως ενδιαφέροντα μονοπάτια. Η καταγωγή των Λακεδαιμονίων, το ιδιαίτερο καθεστώς της Σπάρτης, αλλά και οι συνήθειές τους, που ακόμη και οι πιο προσωπικές ήταν υποχρεωτικές, είναι μερικά από αυτά. Μπορεί λοιπόν το μυστήριο του ξυρισμένου μύστακος να ήταν η αφορμή, ο ιστορικός όμως κ. Βαγγέλης Πανταζής στο πλαίσιο ευρύτερης εργασίας του σχετικά με την πολιτική γεωγραφία της μυκηναϊκής Πύλου αλλού στοχεύει: στην αναζήτηση των πηγών της σπαρτιατικής κοινωνίας.

Η συνέχεια στο Βήμα