Terra Computerata

Ο Πάσχος Μανδραβέλης στην Καθημερινή προσεγγίζει το θέμα της δημιουργίας και εξέλιξης των ιδιοφυών ανθρώπων.

«Είναι οι ιδιοφυΐες που φτιάχνουν νέες κοινωνικές πραγματικότητες ή η κοινωνική πραγματικότητα κατασκευάζει τις ιδιοφυΐες;». Κάποιοι άλλοι γίνονται εξαιρετικά κυνικοί και συνωμοσιολογούν. Ισχυρίζονται ότι η μεγάλη φήμη αναπτύσσεται ανεξάρτητα από το ταλέντο. Η αναγνώριση, ακόμη και στον αυστηρό χώρο της επιστήμης, προϋποθέτει τύχη ή πλούτο. Οι ανώτατες θέσεις στο ιερατείο της σκέψης καταλαμβάνονται συνήθως μέσω της συκοφαντίας των αντιπάλων ή της εκμετάλλευσης βοηθών επιστημόνων. Και οι προτιμήσεις αλλάζουν κατά τη διάρκεια του χρόνου: η εποχή που αναδεικνύει την ιδιοφυΐα ενός μπορεί να είναι εποχή της αποτυχίας κάποιου άλλου ο οποίος είναι εξίσου ιδιοφυής. Η ιδιοφυΐα, λένε, δεν είναι τίποτε περισσότερο από προϊόν καλού μάρκετινγκ.

Ο μύθος του Πλάτωνα και του Λογγίνου

Δύο μύθοι κυριαρχούν για την ιδιοφυΐα στον δυτικό πολιτισμό ισχυρίζεται ο Κίβι. Ο πρώτος ξεκινάει από τον Πλάτωνα και θεωρεί ότι η ιδιοφυΐα είναι προϊόν Θείας Χάριτος. Ο δεύτερος, ο οποίος αποδίδεται στον Λογγίνο (αρχαίος φιλόσοφος που έχει την πραγματεία περί συγγραφής με τον τίτλο «Περί ύψους»), θεωρεί ότι η ιδιοφυΐα είναι δημιουργός και όχι αποδέκτης της έμπνευσης. Υπάρχουν δύο μοντέλα ιδιοφυΐας: ο «δαιμονικός» (Λογγίνος) και ο «δαιμονισμένος» (Πλάτων). Ο μύθος για τον Χέντελ γεννήθηκε από το μοντέλο του Λογγίνου ως ένας δημιουργός μεγαλειώδους και ευγενούς μουσικής, ενώ ο μύθος του Μότσαρτ ξεπηδάει από το πλατωνικό μοντέλο, ένα παιδί – θαύμα που είχε θεϊκή έμπνευση. Ο Μπετόβεν συνδύαζε και τις δύο ιδέες: εικονοκλαστικός δημιουργός και θεόπνευστος προφήτης.

Ολα αυτά σημαίνουν ότι η ιδιοφυΐα δεν υφίσταται από μόνη της και ότι είναι πάντα αυτό που πιστεύει ο κόσμος; Οχι, λέει ο Κίβι. Οι μύθοι για την ιδιοφυΐα ποικίλλουν· το ίδιο και οι ερμηνείες της. Η ιδιοφυΐα ερμηνεύεται πάντα σύμφωνα με τις μυθολογίες μιας δεδομένης εποχής. Αποδίδεται σε αιθέριες πηγές έμπνευσης ή στη δύναμη του μυαλού ή στο συλλογικό υποσυνείδητο ή στην αδίστακτη θέληση ή σε γενετικά χαρίσματα. Σήμερα προστίθεται ένας ακόμη μύθος: η ιδιοφυΐα είναι ένα ιδεολογικό κατασκεύασμα το οποίο δεν ενσαρκώνει μόνο ιδέες ιεραρχίας που υπάρχουν σε μια κοινωνία, αλλά δημιουργήθηκε για να τις ενδυναμώνει. Η ιδιοφυΐα είναι μια ψευδαίσθηση για τη χειραγώγηση του κόσμου.

«Οι σύγχρονες επιθέσεις στους ιδιοφυείς», έγραψε ο Εντ Ροθστάιν στην εφημερίδα «New York Times», «συνιστούν από μόνες τους μια μυθολογία. Eίναι μια προσπάθεια κατανόησης του ακατανόητου με την ελαχιστοποίησή του και την εξαφάνισή του». Είναι πνευματική οκνηρία να μειώνεται η «Ηρωική Συμφωνία» του Μπετόβεν ως «απλή απάντηση στις κοινωνικές προσδοκίες της μπουρζουαζίας». «Το πρόβλημα με τους σύγχρονους μύθους», γράφει ο Ροθστάιν, «είναι ότι ερμηνεύουν κάποια φαινόμενα προσπαθώντας να τα αποπέμψουν, να αγνοήσουν το μυστήριο της ιδιοφυΐας υποκρινόμενοι ότι δεν υπάρχουν».