Περισσότερες ώρες από κάθε άλλο μαθητή στις χώρες του ΟΟΣΑ θα κάνουν μάθημα τα ελληνόπουλα από τον Σεπτέμβριο, αφού το πρόγραμμα διδασκαλίας αυξάνεται κατά 40%, στα 800 ολοήμερα σχολεία που θα λειτουργήσουν σε πρώτη φάση πιλοτικά.
Πρόκειται για τις υποχρεωτικές ώρες διδασκαλίας των μαθητών της α’ και της β’ τάξης του δημοτικού, δηλαδή παιδιών 6 έως 8 ετών, που θα κάνουν μάθημα 7 ώρες την ημέρα.
Οπως επισημαίνει ο καθηγητής και ερευνητής Στρ. Στρατηγάκης, «μέχρι τώρα τα παιδιά αυτής της ηλικίας έκαναν μάθημα 5 ώρες κάθε μέρα και τα περισσότερα δυσκολεύονταν ακόμη και να κάθονται τόσες ώρες στο θρανίο. Το πρόγραμμα αλλάζει τώρα και στις υπόλοιπες τάξεις του δημοτικού, έτσι ώστε να γίνει το υποχρεωτικό ωράριο διδασκαλίας 35 ώρες την εβδομάδα σε όλες τις τάξεις του δημοτικού σχολείου.
Μετά τις 7 ώρες διδασκαλίας και το τέλος του υποχρεωτικού ωραρίου, τα παιδιά που επιθυμούν να συνεχίσουν το ολοήμερο πρόγραμμα τρώνε το φαγητό που έφεραν από το σπίτι τους, φυσικά πάνω στο ίδιο θρανίο, αφού στα περισσότερα σχολεία δεν υπάρχουν τραπεζαρίες και τραπεζοκόμοι για να συνεχίσουν αμέσως μετά, με 2 ώρες προγράμματος που μπορεί να περιέχει οποιοδήποτε αντικείμενο διδασκαλίας ή προετοιμασία της επόμενης ημέρας.
Ετσι, επιστρέφει μετά τις 4.30 στο σπίτι το παιδί, κατάκοπο και τσακισμένο μετά το εξαντλητικό του πρόγραμμα, χωρίς διάθεση ή περιθώριο εξωσχολικής δραστηριότητας, ενώ είναι αμφίβολο αν το δίωρο επαρκεί για την προετοιμασία των μαθημάτων της επόμενης ημέρας».
Το υπουργείο Παιδείας όμως στοχεύει να «αφήνει ο μαθητής την τσάντα στο σχολείο» και οι ώρες στο σπίτι να είναι παιχνιδιού και ξενοιασιάς. Αυτό είναι το στοίχημα της Α. Διαμαντοπούλου, το οποίο όμως οι εκπαιδευτικοί θεωρούν ανέφικτο, υπό τις συγκεκριμένες συνθήκες των σχολείων στην Ελλάδα.
Σύμφωνα, πάντως, με στοιχεία του ΟΟΣΑ, τα παιδιά ηλικίας από 7 έως 8 ετών στην Ελλάδα θα έχουν 1.274 ώρες το χρόνο υποχρεωτικής διδασκαλίας, από 828 που είχαν μέχρι τώρα. Στην Αυστραλία κάνουν μάθημα 954 ώρες και ακολουθεί η Ολλανδία με 940. Στη Φιλανδία, της οποίας το εκπαιδευτικό σύστημα και οι επιλογές είναι πρότυπο και για την Ελλάδα, οι υποχρεωτικές ώρες διδασκαλίας στη συγκεκριμένη ηλικία δεν ξεπερνούν τις 608 το χρόνο.
Ο μέσος όρος του ΟΟΣΑ είναι 769 ώρες το χρόνο, ενώ στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης είναι λίγο περισσότερες και φθάνουν τις 781 το χρόνο (βλ. σχετικό πίνακα). Δηλαδή τα ελληνόπουλα θα κάνουν 33,54% περισσότερες ώρες μάθημα από τα παιδιά στην Αυστραλία και 60% περισσότερες ώρες από τον μέσον όρο των χωρών της Ευρωπαϊκής Ενωσης.
Μία από τις σημαντικότερες αλλαγές που εφαρμόζονται από το Σεπτέμβριο είναι η εισαγωγή των νέων τεχνολογιών και η ένταξη από την πρώτη δημοτικού της διδασκαλίας της αγγλικής γλώσσας, με στόχο να αποκτήσουν τα παιδιά από μικρή ηλικία τη «δεξιότητα της πολυγλωσσίας», ένα προσόν απόλυτα αναγκαίο για το μέλλον.
Ενα μέτρο που βρίσκει αντίθετους πολλούς εκπαιδευτικούς, οι οποίοι υποστηρίζουν ότι δεν στηρίζεται σε «παιδαγωγική βάση», αφού δεν παρέχει σοβαρή και σε βάθος γνώση της ξένης γλώσσας αλλά περιορίζεται στην παροχή ψηγμάτων γνώσεων που θα δώσουν στο παιδί κάποια δεξιότητα χειρισμού της.
Σύμφωνα με στοιχεία που χρησιμοποιούν οι εκπαιδευτικοί, από το πρόγραμμα του υπουργείου «Ευρυδίκη», σε άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης η διδασκαλία των αγγλικών αρχίζει σε μεγαλύτερη ηλικία Στο Βέλγιο, στην Πολωνία, στην Ισλανδία, στην Πορτογαλία και στη Σλοβακία από 10 ετών. Στη Σλοβενία, στην Κύπρο, στη Λιθουανία, στη Ρουμανία, στη Δανία από 9 ετών. Σε μικρότερη ηλικία αρχίζει μόνο στη Νορβηγία, στην Ιταλία και στη Μάλτα.
Η εταιρεία Microsoft ανακοίνωσε την ευρεία διάθεση της δοκιμαστικής (beta) έκδοσης της νέας σουίτας εφαρμογών Windows Live Essentials, η οποία περιλαμβάνει ένα σύνολο δωρεάν εφαρμογών, που δίνει στους καταναλωτές τη δυνατότητα να επεξεργάζονται και να μοιράζονται φωτογραφίες και video, να οργανώνουν την ηλεκτρονική τους αλληλογραφία και να είναι σε επαφή με τους αγαπημένους τους φίλους. Η σουίτα Windows Live Essentials περιλαμβάνει Photo Gallery, Movie Maker, Sync, Messenger, Mail και Γονικό Έλεγχο.
Ποιο είναι τελικά το διακύβευμα από μια τέτοια εξέλιξη; (Οχι για μας προσωπικά, όχι για τις εκδοτικές επιχειρήσεις, όχι για τα βιβλιοπωλεία, όπως τα ξέρουμε.) Μήπως ότι θα χάσουμε τη σαγήνη του έντυπου βιβλίου; Τι προδικάζει ότι θα τη χάσουμε; η διαφορά τιμής; Οσοι έχουμε πράγματι μια διαφορετική αίσθηση από τη σχέση μας με το έντυπο μπορούμε να συνεχίσουμε να προμηθευόμαστε τα βιβλία μας όπως και σήμερα. Θα υπάρξει πρόβλημα βιωσιμότητας των εκδοτικών οίκων; Πιθανότατα, οπότε αυτό ίσως έχει επιπτώσεις στην προσφορά. Τίθεται θέμα ποιότητας της εκδοτικής δραστηριότητας; Ισως, καθώς διαφορετικοί εκ δοτικοί οίκοι κινούνται σε διαφορετικά ποιοτικά εκδοτικά μονοπάτια. Αν κάποιες από τις επιλογές αυτές κινδυνεύουν να συρρικνωθούν ή να σαρωθούν, δεν είναι αδιάφορο.
Ετσι φθάνουμε σε ένα κρίσιμο ερώτημα: Επιδρά η αλλαγή της μορφής του βιβλίου στο περιεχόμενό του; Στο μήνυμα το ίδιο, στον τρόπο που σκεπτόμαστε και εκφραζόμαστε, στον τρόπο που μεταδίδουμε τη σκέψη μας και τα συναισθήματά μας, στο πόσο διεξοδικά παρουσιάζουμε τις αναλύσεις μας ή άλλα στοιχεία; Επιδρά η αλλαγή της τεχνολογίας στο τι θα προσφέρεται και τι θα εξαφανιστεί στο μέλλον από τον χώρο των ιδεών και της πνευματικής δημιουργίας σε σύγκριση με μια κατάσταση όπου απλώς θα εξελισσόταν η σημερινή δυναμική; Αυτό είναι το κεντρικό διακύβευμα, αλλά όποιος μπορεί να απαντήσει το ερώτημα αυτό διαθέτει πρωτόγνωρες ιδιότητες.
Προσωπικά δεν θα τολμούσα να φανταστώ ότι το εργαλείο ή η φόρμα δεν επηρεάζει το περιεχόμενο και ιδιαίτερα την επίδραση που το περιεχόμενο αυτό έχει στα συναισθήματά μας, στην αντίληψή μας, στη σχέση μας με όσα εκπέμπει ένα κείμενο. Αυτό όμως είναι μια γενική αίσθηση. Και αν δεν δει κανείς τη νέα πραγματικότητα στο σύνολό της και όχι αποσπασματικά, μια τέτοια αίσθηση ελάχιστα χρησιμεύει. Ολοι όσοι έχουμε δημιουργήσει μια σχέση ζωής με την έννοια του βιβλίου ξέρουμε πόσο έχουμε επηρεαστεί από το ίδιο το αντικείμενο-βιβλίο. Αν, συνεπώς, η μετάβαση στον ψηφιακό κόσμο σημαίνει ένα διαφορετικό είδος – σε σύγκριση με τον έντυπο κόσμο – σκέψης και ανάλυσης, καθώς και μετάδοσης μηνυμάτων, συναισθημάτων, εντυπώσεων ή πληροφοριών, αυτό είναι ένα θέμα που μπορεί να θεωρηθεί σημαντικό. Οπότε οδηγούμαστε στο επόμενο ερώτημα: Και τι σημασία έχει; Μπορούμε να κάνουμε τίποτα; Πρέπει να κάνουμε κάτι; Σίγουρα, αλλά όχι με την εναντίωση στο νέο. Πρέπει να προσπαθήσουμε ώστε να διατηρήσουμε ιδιότητες που συνδέονται ή ενσωματώνονται στο έντυπο βιβλίο και αξίζει τον κόπο να διασφαλιστεί ο τρόπος αναπαραγωγής και διάχυσής τους.
Ισως τις πιο μεγάλες ανησυχίες, αβεβαιότητες ή και ενοχές δημιουργεί το ψηφιακό βιβλίο στη λογοτεχνία, στην τέχνη ή σε ειδικές εκδόσεις. Εδώ είναι ο χώρος που αναπτύσσουμε μια στενότερη σχέση με το έντυπο βιβλίο: το μουντζουρώνουμε
εκεί που μας αρέσει, ξεφυλλίζουμε γρήγορα μπρος-πίσω να δούμε διάφορα σημεία, έχουμε μια ολοκληρωμένη εικόνα ενοτήτων του καθώς ανοίγουμε τα φύλλα, βλέπουμε το πέρασμα του χρόνου ή αναζητάμε ειδικά σημάδια τα οποία μας θυμίζουν καταστάσεις που έχουμε ζήσει και συνδέθηκαν με συγκεκριμένα βιβλία. Ενας τεράστιος αριθμός βιβλίων όμως αφορά την επιστήμη, τις ιδέες και τη γνώση. Σε αυτό το πεδίο, ποιος ενοχλήθηκε τα τελευταία 50 χρόνια από την αλματώδη εξέλιξη της δυνατότητας φωτοτυπικής αναπαραγωγής και ανάγνωσης τέτοιων βιβλίων; Κανένας, τουλάχιστον ως χρήστης. Αντίθετα, προέκυψε ένα τεράστιο όφελος. Το θέμα των πνευματικών δικαιωμάτων αποτελεί, βέβαια, ένα κρίσιμο πρόβλημα που πρέπει να λυθεί, καθώς μάλιστα έχει προεκτάσεις στην ίδια τη γένεση και την παραγωγή νέων πνευματικών δημιουργημάτων, ιδεών και γνώσεων.
Η ψηφιακή τεχνολογία σήμερα ανοίγει ένα νέο κεφάλαιο στην παραγωγή και μετάδοση γνώσεων, όπως και στην επικοινωνία, με πολύ φθηνότερο και πιο γρήγορο τρόπο και σε πολύ ευρύτερα στρώματα ανθρώπων, σε παγκόσμιο επίπεδο. Ας σκεφθούμε με τι ταχύτητα διαδίδονται οι νέες γνώσεις – η «τελευταία λέξη των ιδεών» – σε διεθνή κλίμακα μέσα από ψηφιακές τεχνολογίες και τι τεράστιες ανατροπές συνεπάγεται κάτι τέτοιο για τον τρόπο λειτουργίας κάθε κοινωνίας, της οικονομίας της, των επιχειρήσεων, των κοινωνικών ομάδων ή των ατόμων. Η ψηφιακή τεχνολογία συμβάλλει επίσης στην επίλυση άλλων περισσότερο «μπανάλ» θεμάτων, όπως η αποθήκευση βιβλίων, η γρήγορη και επιλεκτική ανατύπωση, η φθηνότατη αποστολή τους διεθνώς – και οι συνέπειες τέτοιων θεμάτων δεν είναι διόλου «μπανάλ».
Οι απαντήσεις στα παραπάνω προβλήματα δεν είναι απλές ούτε μονοσήμαντες. Πώς να επιλέξεις μεταξύ του κινδύνου να προσφέρεις λιγότερες γνώσεις, πληροφορίες ή πνευματικά έργα παρεμποδίζοντας την επέκταση των νέων τεχνολογικών δυνατοτήτων (κάτι που, έτσι κι αλλιώς, είναι ουτοπικό) και του κινδύνου ένα τμήμα της νέας υπερπληθωρικής ψηφιακής παραγωγής να είναι «σκουπίδια» που θα κυριαρχήσουν σε νέες κοινωνικές πραγματικότητες; Πόσα «σκουπίδια» όμως κυριαρχούν και σήμερα και ποιος μπορεί να κάνει την επιλογή για το αν ένα έργο είναι «σκουπίδι» χωρίς να διατρέξει τον κίνδυνο της βίαιης παρέμβασης στην παραγωγή και στη διάχυση ιδεών, γνώσης και πνευματικών έργων;
Η μετεξέλιξη των κοινωνιών και το πέρασμά τους σε νέες εποχές ιστορικά συνοδεύτηκαν πάντα από ευρύτερες αλλαγές ή ανατροπές, οριζόντια, σε όλο το σύστημα λειτουργίας τους. Δεν είναι λογικό να περιμένει κανείς ότι ένας πολίτης, π.χ. του 2025, που θα λειτουργεί κάτω από πολύ διαφορετικές συνθήκες, στον χώρο του βιβλίου ειδικά θα μείνει προσκολλημένος σε μορφές που δημιουργήθηκαν στο απώτερο παρελθόν. Η μετάβαση στη βιομηχανική εποχή είχε ήδη εγκαταλείψει το είδος των βιβλίων που τυπώνονταν τον 15ο ή τον 17ο αιώνα. Ανέτρεψε την αισθητική σχέση που υπήρχε πριν για όσους μπορούσαν να αποκτήσουν τέτοια βιβλία αλλά δημιούργησε νέα δεδομένα στον χώρο της γνώσης και του βιβλίου, κοινωνικά και πολιτικά. Το ίδιο ισχύει και για τη μετεξέλιξη ως τη σημερινή εποχή. Σήμερα σκεπτόμαστε πόσο θα αλλάξουν τα δεδομένα μας από την υποχώρηση της σημερινής έντυπης παραγωγής σε όφελος της ψηφιακής αλλά δεν σκεπτόμαστε καθόλου τις αλλαγές που γνώρισαν προηγούμενες φάσεις οι οποί ες μας οδήγησαν στη σημερινή έντυπη πραγματικότητα ως μετεξέλιξη.
Προσωπικά η ιδέα να περάσει η σχέση μου με τα έργα λογοτεχνικής ή καλλιτεχνικής υφής από την έντυπη μορφή στα ψηφιακά μέσα μού φαίνεται επώδυνη. Για άλλους, ιδίως τους νέους που δεν γνώρισαν το δικό μας σύστημα, πιθανόν να είναι μια απλούστατη επιλογή. Οι γενιές που ανέπτυξαν την ειδική σχέση με το έντυπο έργο θα συρρικνώνονται συνεχώς και οι νέες θα κάνουν τις επιλογές που τους πηγαίνουν χωρίς συναισθηματικές δεσμεύσεις. Επειδή δεν ξεκινάει κανείς από αγνωστικιστική βάση, οφείλει να θυμάται ότι συστηματικά η εμμονή στο παλαιό ερχόταν σε σύγκρουση με το νέο: ευτυχώς η ανθρωπότητα μέσα από τους αιώνες πέρασε από τη λίθινη στη σημερινή εποχή μέσω μιας επιλεκτικής διαδικασίας συνεχών αλλαγών και ανατροπών που η έμφυτη τάση των ανθρώπων προς τη συντήρηση δεν ήταν ικανή να εμποδίσει.
Σήμερα περνάμε ξανά μια φάση μετάβασης. Σπάνια η πραγματικότητα είναι άσπρη ή μαύρη και πάντως το πώς είναι εξαρτάται σημαντικά από τις δικές μας (συλλογικές) ενέργειες και επιλογές. Βρισκόμαστε, ήδη από πολύ καιρό, στη μετα-γουτεμβέργια εποχή. Τώρα βαδίζουμε σε μια επόμενη. Ξέρουμε τι θέλουμε, πίσω από τη διαμάχη ή τον προβληματισμό, για το έντυπο απέναντι στο ψηφιακό; Αν ναι, ας δούμε πώς θα ρυθμίσουμε και θα οργανώσουμε το νέο. Αν όχι, ας προσπαθήσουμε να φθάσουμε στο σημείο που να γνωρίζουμε τι θέλουμε. Γιατί, χωρίς να ξέρουμε τι ακριβώς θέλουμε, δεν μπορούμε να ενεργήσουμε. Και το κενό μπορεί να αποδειχθεί επικίνδυνος σύμμαχος. Στη συνεχή αλλαγή που συντελείται ιστορικά αυτό που πάντα μέτρησε είναι η ικανότητα διαχείρισης και μεταλλαγής των νέων στοιχείων και όχι η σπασμωδική αντίδραση που φαντάζεται ότι μπορεί να ανακόψει τη φύση της εξέλιξης.
Είναι σχεδόν σίγουρο ότι όταν ο Vannevar Βush το 1945 δημοσίευε την ιδέα μιας μηχανής διαχείρισης της γνώσης, την οποία ονόμασε «Μemex», δεν πίστευε ότι ξεκινούσε μια συζήτηση γύρω από την ηλεκτρονική δημοσίευση η οποία θα συνεχιζόταν ως τις μέρες μας. Στο «Μemex» θα μπορούσε κάποιος να αποθηκεύσει βιβλία (σε ηλεκτρονική μορφή), μουσική, εικόνες, περιοδικά και εφημερίδες, να αναζητήσει πληροφορίες, να περιδιαβεί τεκμήρια που θα συν δέονταν μεταξύ τους δίνοντας στον χρήστη δυνατότητες που δεν μπορούσε τότε να τις χωρέσει ο νους του ανθρώπου. Είμαστε ούτως ή άλλως στην προ ηλεκτρονικού υπολογιστή εποχή. Εξήντα πέντε χρόνια μετά, ο προβληματισμός δεν είναι αν θα έχουμε βιβλία σε ηλεκτρονική μορφή, αλλά αν θα έχουμε έντυπα βιβλία.
Το πρώτο ηλεκτρονικό βιβλίο εμφανίστηκε για πρώτη φορά το 1987 με τη δημοσίευση της νουβέλας του Μichael Joyce «Αfternoon, a story». Από τότε η «ηλεκτρονική λογοτεχνία» έκανε την επανεμφάνισή της δυναμικά στις 15 Μαρτίου του 2000, όταν ο Stephen Κing διέθεσε αποκλειστικά σε ηλεκτρονική μορφή το βιβλίο του «Riding the Βullet» αντί 2,50 δολαρίων. Τις πρώτες 24 ώρες το βιβλίο πούλησε πάνω από 400.000
αντίτυπα, προκαλώντας την κατάρρευση του συστήματος προμήθειας του βιβλίου και δίνοντας το έναυσμα στους εκδότες που παρακολουθούσαν το εγχείρημα να προβληματιστούν για το μέλλον του ηλεκτρονικού βιβλίου.
Αξίζει να σταθούμε σε ένα παράδειγμα στον χώρο του βιβλίου, στο πρόγραμμα Gutenberg (http: //www.gutenberg.org/) που τα τελευταία 20 χρόνια προσφέρει δωρεάν πρόσβαση σε ψηφιοποιημένα βιβλία. Το Gutenberg δίνει πρόσβαση σήμερα σε πάνω από 30.000 βιβλία τα οποία δεν υπόκεινται στον νόμο περί πνευματικών δικαιωμάτων.
Από την άλλη πλευρά, δημιουργούνται ψηφιακές βιβλιοθήκες ως μια προσπάθεια να δοθεί εύκολη και γρήγορη πρόσβαση στην πληροφορία, στα ηλεκτρονικά βιβλία, αλλά και να διατηρηθεί το σπάνιο υλικό που κατέχουν οι πολιτιστικοί οργανισμοί. Αυτά όλα συνέβαιναν πολύ πριν από το εγχείρημα της Google Βooks. Ακολούθησαν αξιόλογες προσπάθειες, όπως αυτή της Ευρώπης να δημιουργήσει τη δική της ψηφιακή βιβλιοθήκη με πολιτιστικό περιεχόμενο, τη Εuropeana, η οποία στο τέλος του 2011 υπολογίζεται ότι θα έχει πάνω από 20 εκατομμύρια τεκμήρια (βιβλία, εικόνες, video, ηχητικά τεκμήρια, παρτιτούρες κ.ά.).
Η ηλεκτρονική έκρηξη των πληροφοριών (και εδώ ο παγκόσμιος ιστός έχει παίξει καταλυτικό ρόλο) και η ραγδαία ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών έχουν κάνει τους χρήστες, κυρίως τους νέους, να είναι πιο δεκτικοί στις νέες τεχνολογικές εφαρμογές και η προσαρμογή τους στο ηλεκτρονικό έντυπο να μην ακολουθείται από ιδιαίτερες αντιστάσεις. Η ιστορία μάς έχει διδάξει ότι η τεχνολογία, όποια ανάπτυξη κι αν έχει και ό,τι καινοτόμες εφαρμογές κι αν προσφέρει, είναι το μέσο με το οποίο ο ανθρώπινος παράγοντας καθορίζει τις αλλαγές και τις προσαρμογές στα νέα δεδομένα.
Το ελληνικό ηλεκτρονικό βιβλίο είναι ακόμη σε νηπιακή ηλικία. Είναι όμως θετικό το γεγονός να βλέπει κάποιος, έστω και με κάποια καθυστέρηση, εκ δότες να εκδίδουν ηλεκτρονικά βιβλία και να σχεδιάζουν το ψηφιακό τους μέλλον, φορείς όπως το υπουργείο Παιδείας, το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου (ΕΚΕΒΙ) και ο Οργανισμός Συλλογικής Διαχείρισης Εργων του Λόγου (ΟΣΔΕΛ) να προβληματίζονται
και να αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες, συγγραφείς να επαναπροσδιορίζουν τον ρόλο τους σε αυτό το νέο πεδίο δράσης, βιβλιοπώλες να διεκδικούν κομμάτι του ψηφιακού γίγνεσθαι, βιβλιοθήκες να προσαρμόζονται στα νέα δεδομένα και βιβλιοθηκονόμους να λειτουργούν ως διαχειριστές μετάδοσης της ηλεκτρονικής γνώσης προς το κοινό τους.
Σε αυτό το νέο τοπίο εκδοτικής παραγωγής που εμπλέκει περισσότερους φορείς, επαγγέλματα και επιστήμονες απ όσους φανταζόμασταν, το ηλεκτρονικό βιβλίο ήρθε για να μείνει, ήρθε για να δημιουργήσει νέα δεδομένα στον χώρο του βιβλίου. Καλό είναι λοιπόν όλοι μας να αποδαιμονοποιήσουμε κάποια πράγματα γύρω από το ηλεκτρονικό βιβλίο. Παρακάτω παρουσιάζω δέκα σημεία στα οποία θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή.
Η ημερίδα που διοργάνωσε το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου (ΕΚΕΒΙ) στη διάρκεια της 7ης Διεθνούς Εκθεσης Βιβλίου Θεσσαλονίκης για το ψηφιοποιημένο βιβλίο, αν είναι επανάσταση ή απλώς εξέλιξη, καθησύχασε εν μέρει τον κόσμο του βιβλίου. Ολοι συμφώνησαν ότι η εξέλιξή της είναι μεν καταιγιστική αλλά μάλλον θα γίνει με αργό ρυθμό. Το αποδεικνύει η παγκόσμια αγορά του βιβλίου.
Π.χ., σήμερα τα e-books καταλαμβάνουν στην πίτα της αγοράς μόνο το 3% στις ΗΠΑ, το 0,1% στη Γαλλία και ακόμη και στην Ιαπωνία, τη βασίλισσα των ηλεκτρονικών manga, η αγορά δεν απογειώνεται. Καμία σχέση με ό,τι έχει συμβεί στη βιομηχανία της μουσικής. Τελικά μάλλον δεν υπάρχει λόγος πανικού!
Σύμφωνα με έρευνες που διενεργήθη καν σε διάφορες χώρες της Ευρώπης, η δυνατή πίστη στο παραδοσιακό βιβλίο οφείλεται στο ότι είμαστε φανατικά δεμένοι με το ίδιο το βιβλίο ως αντικείμενο, κάτι που δεν ισχύει τουλάχιστον προς το παρόν με τα «νέα βιβλία» και τους «νέους τρόπους» ανάγνωσης που μας αφήνουν αρκετά αδιάφορους.
Ομοια αντίδραση «προς την αλλαγή» υπήρξε πριν από πέντε αιώνες στην εποχή του Γουτεμβέργιου με την εφεύρεση της τυπογραφίας. Πολλοί άνθρωποι δεν ήθελαν τότε σε αντίθεση με ό,τι θα πίστευε κάποιος να διαβάζουν αυτά τα τυπωμένα βιβλία, καθώς οι πρώτες εκτυπώσεις ήταν ακαλαίσθητες και γεμάτες λάθη σε σύγκριση με τα όμορφα χειρόγραφα κείμενα με τις καταπληκτικές μικρογραφίες της εποχής (το ίδιο συμβαίνει σήμερα με τα ψηφιακά βιβλία, με το επιχείρημα της
κουραστικής ανάγνωσης στην κάθετη οθόνη του υπολογιστή και της τρεμάμενης οθόνης των σημερινών e-books που κουράζει τα μάτια). Λίγοι ήταν αυτοί που πρόβλεψαν τότε το λαμπερό μέλλον του τυπωμένου βιβλίου, το βιβλίο που έγινε με το πέρασμα των αιώνων η βάση του πολιτισμού του δυτικού κόσμου, η σπονδυλική στήλη της εκπαίδευσης μέσω της οποίας μεταδίδονται οι αξίες και διαμορφώνονται οι ταυτότητες των λαών.
Με αυτά τα βιβλία μάθαμε την αγάπη για την ανάγνωση. Από αυτά αντλούμε μεγάλη ευχαρίστηση όταν τα διαβάζουμε. Ευχαρίστηση, αυτή είναι η λέξη«κλειδί». Η ευχαρίστηση είναι ένας θεμελιώδης μηχανισμός για την επιβίωσή μας. Είναι η κινητήριος δύναμη πολλών επιλογών μας. Αν δεν εκτιμήσουμε τον ρόλο της, με δυσκολίες θα προτρέξουμε του μέλλοντος του βιβλίου και της ανάγνωσης. Αυτή η ευχαρίστηση
για την ανάγνωση κρατάει από την παιδική ηλικία, τότε που διαμορφώνεται η ψυχολογία του καθενός μας, όταν οι γονείς μας και οι δάσκαλοί μας μάς άνοιξαν την όρεξη για διάβασμα. Αφού μάθαμε να διαβάζουμε μέσα από τυπωμένα βιβλία, είναι αυτή η μορφή ανάγνωσης που μας ευχαριστεί. Ολοι οι επιστήμονες το γνωρίζουν: η ευχαρίστηση είναι κατά κάποιον τρόπο επίκτητη.
Ποια είναι η ευχαρίστηση ανάγνωσης για τα παιδιά σήμερα; Ζουν σε έναν άλλον κόσμο, πολύ πιο ψηφιακό από τον δικό μας. Τα παιδιά μας δεν θα διαβάζουν όπως διαβάζουμε εμείς, είναι προφανές. Συνεχίζουν βεβαίως να διαβάζουν τα παραδοσιακά βιβλία αλλά παράλληλα διαβάζουν κείμενα μέσω του Διαδικτύου, του e-book, του i-Ρad, του κινητού τους τηλεφώνου κτλ. Τους αρέσει να γεύονται όλα τα διαθέσιμα μέσα ανάγνωσης. Τους αρέσει αυτή η υπερδραστηριότητα που προκαλούν αυτά τα νέα μέσα ανάγνωσης. Τους αρέσει τρομερά ότι μπορούν να επέμβουν στο κείμενο το οποίο διαβάζουν και ότι μπορούν να το τροποποιήσουν.
Οι συμπεριφορές αυτές είναι επανάσταση στον τρόπο ανάγνωσης. Η ανάγνωση γίνεται με πιο γρήγορο ρυθμό, αποσπασματικά και ενδεχομένως πιο επιφανειακά. Η λογοτεχνία δεν είναι πια η μοναδική πρωταγωνίστρια στην ανάπτυξή τους.
Οταν οι αγορές ηλεκτρονικού βιβλίου, ήδη αρκετά αποδοτικές για τα εγκυκλοπαιδικά και επιστημονικά βιβλία, θα αρχίσουν να προσφέρουν σε αυτή τη μορφή ένα μυθιστόρημα με τη δυνατότητα ταυτόχρονα ανοίγοντας έναν σύνδεσμο (υπερκείμενο) να ακούσει κάποιος το τραγούδι για το οποίο μιλάει ο συγγραφέας ή να δει τον πίνακα του Πικάσο τον οποίο περιγράφει ή ακόμη και να δει ένα βίντεο με το τοπίο όπου η δράση λαμβάνει χώρα, τότε εμείς, η παλαιά γενιά, θα καταλάβουμε τα παιδιά. Θα καταλάβουμε γιατί αυτή η μορφή ανάγνωσης τα ελκύει. Αλλο παράδειγμα: στο εγγύς μέλλον αν δεν το έχει ήδη κάνει κάποιος ξένος εκδότης ένας τουριστικός οδηγός θα επιτρέπει να επεμβαίνουμε στο κείμενο και να το συμπληρώνουμε με τις δικές μας εμπειρίες. Ετσι, με αυτόν τον τρόπο θα μπορεί κάποιος να παρεμβαίνει στο κείμενο, να το αλλάζει, να το εμπλουτίζει, προσθέτοντας ολόκληρες παραγράφους, ίσως και ολόκληρα κεφάλαια, αν ο συγγραφέας έχει ξεχάσει ένα μνημείο ή ένα ενδιαφέρον τοπίο.
Το χάσμα των γενεών είναι φανερό. Τα παιδιά γεννήθηκαν με έναν υπολογιστή στην κούνια τους. Δεν έχουν να κάνουν καμία προετοιμασία για την προσαρμογή τους στην ψηφιακή ανάγνωση. Η δική τους ευχαρίστηση έχει χτιστεί με αυτόν τον τρόπο ανάγνωσης. Τα παιδιά θα επιταχύνουν τα πράγματα και θα οικοδομήσουν ένα νέο περιβάλλον ανάγνωσης που θα μοιάζει να μετατρέπεται πιο πολύ σε μια επανάσταση παρά σε μια απλή εξέλιξη. Αυτή η ώρα έρχεται.
Χρησιμοποιούμε cookies για να σας προσφέρουμε την καλύτερη δυνατή εμπειρία στη σελίδα μας. Εάν συνεχίσετε να χρησιμοποιείτε τη σελίδα, θα υποθέσουμε πως είστε ικανοποιημένοι με αυτό.ΕντάξειΔιαβάστε περισσότερα
Άρθρα (RSS)