Terra Computerata

Η συνάδελφος Στέλλα Ν. θυμήθηκε κάποια λόγια του Μαλεβίτση με αφορμή το σημερινό θέμα της έκθεσης:

Όλοι οι πολιτισμοί σκιάζονται από το υψωμένο χέρι της Νέμεσης.
Ο δικός μας πολιτισμός δεν το βλέπει, γιατί έχει εγκύψει εργώδης στη φατνία της βομβούσης κυψέλης του. Και δαπανάται περίφροντις για την τέλεια οργάνωσή της.
Η τεχνική εκπαίδευση, τα κριτήρια της παραγωγικότητας, της αποδοτικότητας, τα ποσοστά αυξήσεως των κατά κεφαλήν εισοδημάτων, τα τεστ νοημοσύνης, στα οποία υποβάλλονται οι άνθρωποι και τους μετρούν τα γράδα τους, για να τους τοποθετήσουν στο αρμόδιο φατνίο της κυψέλης, τα προγράμματα εξαστισμού, αποβλέπουν στην άνευ τριβών τέλεια λειτουργία της βιομηχανικής πολιτείας.
Πρότυπο προς το οποίο κατευθύνεται, δεν έχει, και ας μην αυταπατάται, την πολιτεία του ανθρώπου, αλλά την κοινωνία των εντόμων.
Ο homo sapiens εκποιεί τη σοφία του στην πλήθουσα αγορά των μεταπρατών των τεχνικών γνώσεων και σπεύδει ασθμαίνοντας να μεταποιηθεί σε έναν αηδή “άνθρωπο-έντομο”. Και η κοινωνία των ανθρώπων πάει να ομοιωθεί με μια εφιαλτικά καλορυθμισμένη κοινωνία ανθρωποεντόμων.
Τότε η απώλεια του παραδείσου θα είναι οριστική.
Και δεν θα υπάρχει ούτε μια ψυχή να τον θρηνήσει. 

Αυτές τις ημέρες αναγκάστηκα να φρεσκάρω τις γνώσεις μου στη νομοθεσία που διέπουν τα θέματα φοίτησης. Απειρες σελίδες. Νόμοι, προεδρικά διατάγματα, ρυθμιστικές εγκύκλιοι που ακολουθούνται από νέες διευκρινιστικές εγκυκλίους. Αναρωτιέμαι πόσοι άνθρωποι ασχολήθηκαν με τη σύνταξή τους. Πόσα φύλλα χαρτί σπαταλήθηκαν για την αναπαραγωγή τους. Τόσες εργατώρες χαμένες. Τόση γραφειοκρατία. Τα απουσιολόγια. Τα βιβλία καταχώρησης απουσιών. Τα δικαιολογητικά. Τα πρωτόκολλα αλληλογραφίας. Οι συστημένες επιστολές στους γονείς που ποτέ δεν παραλαμβάνονται.

Κι έρχεται το καλύτερο. Μετά το αιφνιδιαστικό τέλος του σχολικού έτους η ετήσια συνεδρίαση για τα αποτελέσματα φοίτησης. Κάθε τέτοια εποχή επαναλαμβάνεται η ίδια ιστορία. Πάντα κάποιος θα έχει υπερβεί τα όρια ακόμα και τα φετινά τα ξεχειλωμένα. Αλλά είναι καλό παιδί! Μπορεί και να έχει τραγουδήσει στη γιορτή του σχολείου.  Κι αρχίζουν τα ψαξίματα για παραθυράκια. Ορίστε ένα που προφανώς προέρχεται από στρατιωτικές υπηρεσίες γιατί επιτρέπει στον Διευθυντή του σχολείου να μη λάβει υπόψη του τις επιπλέον απουσίες ενός μαθητή επειδή τον απασχόλησε ο ίδιος εν ώρα μαθήματος! Πόσες ώρες;  δεν ορίζεται. Οσες θέλει. Μπορεί και ο σύλλογος με ειδική πράξη να το βεβαιώσει. Φαρισαϊσμοί του χειρίστου είδους.

Φέτος ειδικά το μήνυμα ήταν να περάσουν όλοι. Με ένα ασαφές “30% σε κάθε είδους απουσιών” που επιδέχεται πολλές ερμηνείες.

Οι σύλλογοι διχάζονται. Σε αυτούς που επιθυμούν να σύρουν τέλος πάντων μία διαχωριστική γραμμή και σε αυτούς που έχουν ενστερνιστεί το “πρώτα ο μαθητής” κατά το “ο πελάτης έχει πάντα δίκιο”.

Και να οι επιχειρηματολογίες και να οι δευτερολογίες. Εφυγα με ημικρανία από τη συνεδρίαση. Στη στάση οι μαθητές περίμεναν το λεωφορείο για την παραλία. Τους ζήλεψα. Πολύ!

«Ενα μυστικό την ημέρα την κατήφεια μπορεί να κάνει πέρα», σκέφτηκε μια παρέα νέων επαγγελματιών που οσφράνθηκαν έγκαιρα αυτή την αλλαγή στα αισθήματά μας για την πρωτεύουσα και επινόησαν τη (μη κερδοσκοπική) δράση Athens Daily Secret. Το νέο κυκλοφόρησε ταχύτατα από στόμα σε στόμα, μέσω facebook και email: με την απλή καταχώριση της ηλεκτρονικής σου διεύθυνσης στη σελίδα athensdailysecret.gr μπορείς να γίνεις κι εσύ μέλος του κλαμπ των Αθηναίων που καθημερινά εκεί γύρω στις 3 μ.μ. λαμβάνουν στο inbox τους ένα «μυστικό» της πόλης, μια γωνιά άγνωστη στους πολλούς, που αξίζει να τη μοιραστούμε μόνο με τους φίλους μας. Υποτυπώδης η συνωμοτικότητα, αλλά αρκούντως γοητευτική για την κατά τ’ άλλα βαρετή καθημερινότητά μας. Και τι ωραία έκπληξη όταν το πρώτο «μυστικό» που έφτασε στο ηλεκτρονικό μας ταχυδρομείο από την ομάδα του Athens Daily Secret ήταν το υπέροχο ζαχαροπλαστείο του Κτιστάκη, ακριβώς δίπλα στα παλιά γραφεία της «Καθημερινής» στην οδό Σωκράτους, με τους μικρούς, ζουμερούς του λουκουμάδες!

Η ανταπόκριση ξεπέρασε κάθε προσδοκία τους. Τα μέλη της λίστας μετριούνται σε χιλιάδες και ο αριθμός αυξάνεται αλματωδώς. Μέχρι σήμερα έχουν σταλεί πάνω από 50 μυστικά, πολλά από τα οποία έχουν υποδείξει τα ίδια τα μέλη. «Εκτός από τα δικά μας, τα οποία είναι αρκετά, αφού είμαστε τέσσερις άνθρωποι πολύ διαφορετικοί αλλά εξαιρετικά παθιασμένοι όλοι με την Αθήνα, μοιραζόμαστε και μυστικά των διαδικτυακών μας φίλων, τα οποία φυσικά τα ξεδιαλέγουμε και τα ελέγχουμε και οι ίδιοι πολλές φορές. Και όπως διαπιστώνουμε, τα όμορφα πράγματα που κρύβονται στην πόλη είναι πολλά. Είναι πολύ ενθαρρυντικό, ιδιαίτερα μετά την γκρίνια και την ηττοπάθεια που μας είχε κατακλύσει το προηγούμενο διάστημα».

«Βήμα» για συζήτηση

Το πάθος για την Αθήνα δεν λέει να κοπάσει. Χαρακτηριστική είναι η δημοτικότητα των μπλογκ που έχουν αθηναϊκή θεματολογία, όπως το εξαιρετικό weloveathens.wordpress.com του «δικού μας» Δημήτρη Ρηγόπουλου. «Ενα μπλογκ για όσους αγαπάνε αυτή την πόλη», όπως συστήνεται. Που όπως φαίνεται είναι πολλοί.

Τη δική του πορεία χαράσσει και ο athensville (athensville.blogspot.com), που πριν από λίγες ημέρες έσβησε το πρώτο του κεράκι. Οπως γράφει στο εξαιρετικής αισθητικής ιστολόγιό του, που διανθίζεται με αναπάντεχες λήψεις της Αθήνας, όλα άρχισαν όταν περνώντας κάπου από τον Αγιο Παντελεήμονα, τράβηξε μια φωτογραφία με το κινητό και την ανέβασε στο Ιντερνετ. Σήμερα το μπλογκ του μετρά 34.000 μοναδικούς επισκέπτες τον μήνα και έχει εξελιχθεί σε μια γωνιά που κάποιοι «βρίσκουν βήμα να συζητήσουν τα θέματα της καθημερινής Αθήνας, να συμπληρώσουν και να προεκτείνουν τα ποστ, να αναλύσουν με επιχειρήματα τα τρέχοντα». Την ίδια ώρα, η Κορίν του athensliving.net, μέσα από σύντομα βίντεο, καθησυχάζει τους επίδοξους επισκέπτες της Αθήνας ότι πρόκειται για μια όμορφη, φιλική και ασφαλή πόλη, ενώ οι συζητήσεις ανάβουν καθημερινά στο φόρουμ www.skyscrapercity.com.

Καθημερινή

Μια δωρεάν πρωτοβουλία του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης είναι ξαφνικά περισσότερο επίκαιρη από ποτέ, Η ιδέα ξεκίνησε από ένα πανευρωπαϊκό φεστιβάλ που στην Ελλάδα αντιπροσωπεύεται από το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης. Το Σαββατοκύριακο 15-16/5 αρχαιολόγοι και ιστορικοί τέχνης θα υποδέχονται τους επισκέπτες στις μόνιμες συλλογές και τις περιοδικές εκθέσεις με δωρεάν είσοδο, διαλέξεις για την τέχνη και μουσικές παραστάσεις. Σκοπός τους να δημιουργήσουν ατμόσφαιρα χαράς και γιορτής. Δύσκολο, αλλά σίγουρα μας χρειάζεται.

ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΛΕΙΟΣ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ, ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΤΟΥ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΣΤΑ ΜΜΕ
Ανάμεσα στα άλλα γνωρίσματα που του έχουν αποδοθεί, ο σύγχρονος πολιτισμός έχει χαρακτηρισθεί και ως πολιτισμός της εικόνας.
Οταν συνέβη αυτό κυριαρχούσαν στην καθημερινή ψυχαγωγία και ενημέρωση μόνο τα κόμικς, οι υπαίθριες και έντυπες διαφημίσεις, ο κινηματογράφος και η τηλεόραση. Εκτοτε, στην οικογένεια αυτή προστέθηκαν το βίντεο, οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές και κατ’’ επέκταση το Διαδίκτυο, τα κινητά τηλέφωνα, οι απανταχού γιγαντοοθόνες, τα CD και DVD, το ηλεκτρονικό βιβλίο, ο ψηφιακός πίνακας ενώ έρχεται και το νέο, ίσως το πιο επαναστατικό μέλος της – τα ολογράμματα.
Ομως για να σκεφτούμε. Υπήρξε πολιτισμός που δεν ήταν πολιτισμός της εικόνας; Κατά την περίοδο του μεσαίωνα, δυτικού ή ανατολικού, όταν ήταν η θρησκεία το κυρίαρχο πολιτιστικό πλαίσιο και η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων αναλφάβητοι, οι εκκλησιαστικές εικόνες, οι τοιχογραφίες, οι απεικονίσεις στον καθημερινό βίο (στα σπίτια, στα ενδύματα, στα σκεύη κ.λπ.) αποτελούσαν τον δεύτερο, μετά τον προφορικό λόγο, σημαντικό τρόπο επικοινωνίας. Μέσα από τις εικόνες μεταβιβάζονταν οι μύθοι της εποχής: η παράδοση των θεϊκών εντολών, η μάχη με το κακό, η ευλόγηση των ενάρετων, η διδασκαλία του θεϊκού λόγου αλλά και η σκηνή του γάμου ή του χωρισμού, η σπορά και ο θερισμός, η ενηλικίωση και το αναπόφευκτο του θανά του. Ανάλογα ισχύουν και για προηγούμενες
εποχές. Ισως ο ναρκισσισμός του σύγχρονου ανθρώπου, απόρροια του ατομικιστικού βίου και της διαρκούς αλλαγής στην οποία είναι καταδικασμένος να ζει, τον σπρώχνει να θεωρεί ότι όλα ξεκίνησαν χθες.
Ομως στην πραγματικότητα δεν υπήρξε πολιτισμός που δεν ήταν πολιτισμός της εικόνας.
Από την άλλη, πρέπει να αναγνωρίσου με ότι αυτό που κάνει τον σύγχρονο πολιτισμό της εικόνας ιστορικά ανεπανάληπτο είναι πως από κοινωνικοοικονομική και πολιτική άποψη είναι τόσο σημαντικός ώστε να αποτελεί μια από τις σημαντικότερες ατμομηχανές των σημερινών κοινωνιών. Αυτό συμβαίνει για δύο κυρίως λόγους. Πρώτον, ο πολιτισμός της σύγχρονης εικόνας είναι ένας πολιτισμός της κινούμενης εικόνας. Αυτή είναι μια σημειωτική και πολιτιστική διαφορά τεράστιας σημασίας. Η κινούμενη εικόνα συνδυάζει δυο δυνατότητες του λόγου που σε παλιότερους πολιτισμούς και τρόπους επικοινωνίας ήσαν διαχωρισμένες.
Από τη μια πλευρά, η κινούμενη εικόνα έχει τη δυνατότητα να καταγράφει τα γεγονότα . Εξ αυτού θεωρείται ως αψευδής μάρτυρας. Κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι ο Κένεντι πυροβολήθηκε, ότι τα τανκς ήταν στην Τιεν Αν Μεν, ότι η Βαγδάτη βομβαρδίστηκε. Γι’ αυτό σε κάποιες χώρες τα δικαστήρια δέχονται τέτοιες εικόνες ως τεκμήρια. Αν υπάρχουν συνωμοσίες στην εποχή της εικόνας στηρίζονται στην παρομοίωση, όχι στη μεταφορά. Θα πρέπει να είναι τόσο καλά σκηνοθετημένες ώστε να είναι σαν πραγματικές. Από την άλλη πλευρά, οι ιστορίες που κάποιοι αφηγούνται με κινούμενες εικόνες δεν είναι μόνο αποτύπωση των γεγονότων στην κάμερα ή άλλο υλικό. Αυτά τα γεγονότα, ακόμη και αν δεν μπορούν να σκηνοθετηθούν, πρέπει να μονταριστούν
για να αφηγηθούν ιστορίες. Αλλο καταλαβαίνουμε όταν ο πυροσβέστης καπνίζει το τσιγάρο του ενώ η φωτιά μαίνεται στο διπλανό παράθυρο ή πλάνο και άλλο ενώ οι φλόγες έχουν καταλαγιάσει. Γι’ αυτό και σε άλλες χώρες τα δικαστήρια δεν δέχονται τέτοιες εικόνες ως αποδείξεις. Αυτό δεν εξαρτάται από τις ίδιες τις εικόνες αλλά από το αν χρησιμοποιούνται σε μια κοινωνία υψηλής ή χαμηλής εμπιστοσύνης.
Δεύτερον, ο σύγχρονος πολιτισμός της εικόνας σε όλες του τις εκδοχές, ακόμη και τις πλέον απλές, είναι εξαιρετικά τεχνολογικός. Αυτό συνεπάγεται ότι, σε αντίθεση με τον ζωγράφο των πρώτων βραχογραφιών, τον βυζαντινό εικονογράφο ή τον μοντέρνο καλλιτέχνη, η δημιουργία της τεχνολογίας και οι βασικές της δυνατότητες δεν ελέγχονται από τον σκηνοθέτη, τον κάμεραμαν, τον χρήστη του λογισμικού, αλλά από μια απρόσωπη λογική που βρίσκεται πάνω από τα άτομα. Κυρίως όμως η χρήση δαπανηρής τεχνολογίας συνεπάγεται τον αναγκαστικό συμβιβασμό ή την ενθουσιώδη προσφυγή στην οικονομική λογική, ανεξάρτητα αν τις δαπάνες τις κάνει ο ιδιώτης, ένας φορέας ή το κράτος. Εδώ βρίσκεται καλά κρυμμένο το μυστικό της δύναμης και της γοητείας που ασκεί η σύγχρονη εικόνα, καθώς και της επιρροής της, δομικής ή στη συμπεριφορά.
Οι διαρκώς αυξανόμενες επενδύσεις στον κινηματογράφο, την τηλεόραση, τον κυβερνοχώρο είναι δυνατές με την προϋπόθεση ότι βοηθούν να γίνεται πιο παραγωγική η «πραγματική» οικονομία, ώστε να καλύπτει και το δικό τους κόστος. Πώς όμως συμβαίνει η επένδυση κοινωνικού πλούτου όχι στην ίδια την «πραγματική» οικονομία αλλά στην εικονιστική ψυχαγωγία να βοηθά στην ανάπτυξη της πρώτης; Θεωρώ ότι κάτι τέτοιο γίνεται δυνατό επειδή οι ώρες που ξοδεύουν οι θεατές μπροστά στην οθόνη του κινηματογράφου, της τηλεόρασης, του υπολογιστή καθιστούν πιο παραγωγική την εργασία τους. Και αυτό συμβαίνει στον βαθμό που οι εικόνες τις οποίες καταναλώνουν οι σύγχρονοι θεατές δεν είναι οποιεσδήποτε, αλλά εκείνες που τους παρέχουν κίνητρα, ιδέες ή και γνώσεις, ώστε να είναι πιο «χρήσιμοι» και πιο παραγωγικοί στην οικονομική τους συμπεριφορά. Είναι εικόνες που τους σπρώχνουν ή εν πάση περιπτώσει δεν τους εμποδίζουν να εργάζονται σκληρά και αδιαμαρτύρητα ώστε να αποκτήσουν τα αγαθά που τους υπόσχονται ότι θα «κατακτήσουν τον κόσμο». Αυτές οι «υποσχέσεις», αναπόσπαστες από τα μυριάδες αγαθά που καταναλώνουν οι άνθρωποι, όπως σπίτια, αυτοκίνητα, ρούχα, τουριστικοί προορισμοί κ.ά. (καταναλωτισμός), κρυμμένες πίσω από α-νόητες μάρκες, είναι εικόνες. Είναι το άλλο πρόσωπο, τα 9/10 του σύγχρονου πολιτισμού της εικόνας, που βρίσκονται κάτω από την επιφάνεια. Αυτές οι «υποσχέσεις» αποκτούν χειροπιαστή μορφή με την κινούμενη εικόνα να δείχνει τον κόσμο στην οθόνη όχι σαν σε καθρέφτη αλλά πάντα μέσω ενός επιχειρήματος. Καταναλωτισμός και τεχνολογική εικόνα αποτελούν τμήματα του ίδιου σκελετού γύρω από τον οποίο τυλίγεται το σώμα του σύγχρονου κοινωνικού συστήματος. Ο κρίκος που τα συνδέει είναι είτε η διαφήμιση είτε η ιδεολογία ή κάποιο υβρίδιό τους. Τα προβλήματα αυτού του συστήματος, πάλι μέσω της εικόνας, δια χειρίζεται η πολιτική με τη στρατηγική του κοινωνικού κράτους ή της αγοράς. Πολιτικοί σταρ, δημοσκοπήσεις και πολίτες-τηλεθεατές συνθέτουν πλέον το πολιτικό σκηνικό. Ανάλογα ισχύουν στην εξεικονισμένη εκπαίδευση, την τέχνη – διασκέδαση κ.λπ.
Καταναλωτισμός και πολιτισμός της εικόνας είναι «σιαμαίοι». Γι’ αυτό οι εποχές καταναλωτικού οίστρου, π.χ. οι δεκαετίες 1950 – 2000, είναι και εποχές φρενίτιδας στην παραγωγή και κατανάλωση τεχνολογικής εικόνας. Αντίθετα, σε εποχές καθίζησης του καταναλωτισμού, όπως σήμερα, μειώνεται δραματικά η παραγωγή οπτικοακουστικού υλικού. Στον σύγχρονο πολιτισμό της εικόνας ο δείκτης απασχόλησης δημοσιογράφων και ηθοποιών συμπληρώνει τον δείκτη (ψευδαίσθησης) ευημερίας του καταναλωτή. Το ερώτημα, που δύσκολα μπορεί πια να απαντηθεί καταφατικά, είναι: αν περπατήσουμε κι άλλο τον δρόμο της κρίσης θα υπάρχει επιστροφή;

Βήμα Ιδεών