Δεν υπάρχει τίποτε πιο κοινωνικό από τον ίδιο τον κυβερνοχώρο! Ο καθένας μπορεί, είτε ελεύθερα είτε υπό προϋποθέσεις, να έχει την ηλεκτρονική (μη φυσική) παρουσία του σε έναν τόπο στον οποίο τάχιστα ανθούν και αναπτύσσονται εύθραυστες μορφές «ρευστής αγάπης» (Ζ. Βauman), ανοιχτές, διαδραστικές και αμφίδρομες σχέσεις, χωρίς ουσιοκρατικούς εδαφικούς περιορισμούς και προσδέσεις.
Στο πλαίσιο του ριζικού κατακερματισμού (fragmentation) του χρόνου και της πλήρους απόσπασής του από τον χώρο (το φαινόμενο του αποτοπισμού), όλοι μπορούν να συνδεθούν με όλους. Ο καθένας λίγο-πολύ μπορεί να βρει τον χώρο του και τους ιδιοσυγκρασιακούς τρόπους διαλογικής αυτοέκφρασής του. Η απάντηση λοιπόν στη νεωτεριστική φετιχιστική εμμονή για έλεγχο, ομοιογένεια, καθαρότητα και τάξη δίνεται ηχηρά από την αυθόρμητη «συλλογικότητα που αναδύεται όταν πολλαπλοί μέτοχοι της δυνητικής πραγματικότητας συνεργάζονται για να κτίσουν τον κόσμο τους» (Κ. Ηayles).
Γενικότερα, η κυβερνοκοινωνικότητα συγκεντρώνει ένα ετερόκλητο σύνολο ιδιαίτερων χαρακτηριστικών που μας υπενθυμίζουν τις ομοιότητες (συνέχειες) και τις αντιθέσεις (ασυνέχειές) της προς τη συμβατική κοινωνικότητα.
Πρώτον, φέρει όλα τα «φυσιολογικά» συμπτώματα της γήινης κοινωνικής αλληλεπίδρασης: θετικά και αρνητικά συναισθήματα, χαρά και λύπη, συμφωνίες και ασυμφωνίες, εισδοχή και αποκλεισμό, αποδοχή και απόρριψη, απλές γνωριμίες, φιλίες (κοντινές ή εξ αποστάσεως) ή ερωτικές σχέσεις, αλλά και ατομικές ή συλλογικές αντιγνωμίες, αντιπαραθέσεις, συγκρούσεις και εχθρότητες. Πάντως η εγγενής έλλειψη της σωματικότητας λειτουργεί συχνά προς όφελος των εφήμερων (ανεύθυνων) δεσμεύσεων και, αντιστρόφως, σε βάρος της ενσυναίσθησης (empathy).
Δεύτερον, χαρακτηρίζεται από μια πρωτόγνωρη και ανεξέλεγκτη ταχύτητα και κινητικότητα. Οι συμμετέχοντες μπορούν με σχετική ευκολία να πηγαινοέρχονται «online» από κοινότητα σε κοινότητα, μεταφέροντας δημιουργικά προσωπικές εμπειρίες, ιδέες, εμπνεύσεις, προσδοκίες και οράματα.
Ω ς εκ τούτου, η κυβερνοκοινωνικότητα πυροδοτεί διαρκώς (μη γραμμικά) φαινόμενα ανάδυσης: «πολλές κοινότητες, πολλές μορφές διακυβέρνησης, πολλά είδη συμμετεχόντων», αλλά και μια καινοτομική έννοια πολλαπλής ταυτότητας και κοινοτικής κινητικότητας, η οποία δημιουργεί εν τέλει «έναν συμμετέχοντα (πολίτη) πολύ πιο ευαίσθητο στις χαρές και στις προκλήσεις μιας ενεργής πολιτικής ζωής» (Ρ. Ηartzog).
Είναι βέβαιο ότι η καρδιά της κυβερνοκοινωνικότητας, όπως εύστοχα μας υπενθυμίζει ο γάλλος κοινωνιολόγος Dominique Wolton, δεν βρίσκεται στην πλευρά των μηχανών, αλλά στην πλευρά των ανθρώπων και των κοινωνιών (στον βαθμό βέβαια που οι δύο αυτές πλευρές μπορούν να διακριθούν αναλυτικά).
Τρίτον, είναι πολυλογική, πολύπλοκη και αμφίθυμη: συμπεριέχει αντιφατικά (αλλά όχι ασυμβίβαστα)το δημόσιο και το ιδιωτικό, την ομοιομορφία και τη διαφορετικότητα, την εμπιστοσύνη και την καχυποψία, το δομημένο και το αδόμητο, το προσδιορισμένο και το απροσδιόριστο.
Στους ιστότοπους κοινωνικής δικτύωσης, για παράδειγμα, η ρευστότητα του άχωρου και άυλου κυβερνοχώρου συνυπάρχει διαλεκτικά με την προσωποποιημένη αμοιβαιότητα.
Στους ιστότοπους αυτούς (βλ. Facebook, ΜySpace, ΥouΤube, Τwitter, LinkedΙn κτλ.), όπως επίσης και στα online παιχνίδια (ΜΜΟRΡGs), η κοινωνικότητα αυξητικά αποκτά τον ιανόμορφο χαρακτήρα ενός χαοτικού συστήματος: διέπεται από τοπικούς και προκαθορισμένους (συγκεκριμένους και συχνά απλούς και εξηγήσιμους) κανόνες διατομικής συμπεριφοράς, μέσα από τους οποίους προκύπτουν (αναδύονται) αυθορμήτως φαινόμενα παγκόσμια, πολύπλοκα και απρόσμενα. Με άλλα λόγια, ο ντετερμινισμός πορεύεται χέρι χέρι με τη μη προβλεψιμότητα.
Τα κοινωνικά γεγονότα παράγονται πλέον με πρωτόγνωρα ιλιγγιώδεις ρυθμούς. Ο ορίζοντας προβλεψιμότητας λοιπόν των νέων μορφών κοινωνικότητας ελαχιστοποιείται δραματικά. Είναι αυτονόητο ότι αυτή η ελαχιστοποίηση είναι ικανή για τα χειρότερα ή τα καλύτερα.
Ας ελπίσουμε τουλάχιστον ότι η κυβερνοκοινωνικότητα θα διαδραματίσει έναν θετικό ρόλο στην εκπλήρωση βασικών προοδευτικών ζητουμένων, όπως η πιο ενεργή συμμετοχή των πολιτών στα κοινά και ο ουσιαστικός εκδημοκρατισμός των σύγχρονων πολιτικών δομών, η πολυφωνία και ο πλουραλισμός, η λογοδοσία και η διαφάνεια, η συνεργασία και η βιωσιμότητα.
Η περιπέτεια της νέας κοινωνικότητας, ως ενός βαθύτερου πολιτιστικού μηχανισμού ενίσχυσης της κοινωνικής δυναμικής, μόλις έχει ξεκινήσει. Η αναστοχαστική επιστροφή του παλαιού αιτήματος για «φαντασία στην εξουσία» θα πρέπει ίσως να συντροφεύει μόνιμα το ταξίδι μας.
Διαβάστε το άρθρο στο Βήμα Ιδεών
Ο Fukuyama στο βιβλίο του Οur post-human future παίρνει θέση απέναντι σε ένα πρόβλημα που κινείται από στόμα σε στόμα στην εποχή μας: σε ποιον βαθμό η τεχνολογία μπορεί να αλλάξει την ανθρώπινη φύση και συμπεριφορά χωρίς να παρεισφρέουν αρνητικές επιπτώσεις ως προς το «μετα-ανθρώπινο» μέλλον μας. Ανεξάρτητα από το είδος της τεχνολογίας, η επιστημονική σκέψη υπήρξε πάντοτε καχύποπτη απέναντι στις επιπτώσεις που θα μπορούσε να έχει στην ίδια την ανθρώπινη φύση και, αναπόφευκτα, σε αυτό που ορίζουμε ως φυσιολογικό… Για την ψυχολογία εντοπίστηκε άμεσα η ανάγκη επικέντρωσης σε αυτόν τον «νέο» χώρο, τον κυβερνοχώρο, ιδιαίτερα με γνώμονα δύο άξονες: πρώτον, τα όρια της φυσιολογικής συμπεριφοράς στον κυβερνοχώρο και, δεύτερον, τις διαδικασίες και τους όρους αλληλεπίδρασης μεταξύ του («κανονικού») χώρου και του κυβερνοχώρου. Ο ίδιος ο κυβερνοχώρος είναι ένας μη τόπος, ένας ανύπαρκτος τόπος, και υπάρχει μόνον ως «ψευδαίσθηση»: Αν και δεν υπάρχει, είμαστε σίγουροι ότι είναι εκεί… Μια τέτοια αντίληψη αναμφίβολα δημιουργεί πολλές ερωτήσεις σε παραδοσιακούς χώρους της Ψυχολογίας, όπως η διαχείριση της πληροφορίας ή του συναισθήματος, η επικοινωνία, οι διαπροσωπικές σχέσεις και εν τέλει η «αλήθεια» του βιώματος που προκύπτει μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο. Αυτός ο νεότατος κλάδος της Ψυχολογίας προσδιορίστηκε ως Ψυχολογία του Διαδικτύου ή Κυβερνοψυχολογία. 
Άρθρα (RSS)