Terra Computerata

Το μαρμάρινο άγαλμα που εικονίζει γυμνό ρωμαλέο έφηβο με λυγισμένο το αριστερό και κατεβασμένο το δεξί του χέρι να βαδίζει προς δεξιά (βρέθηκε το 1797 στην παλαίστρα της Πομπηίας και εκτίθεται στο Μουσείο της Νάπολι), ταυτίστηκε το 1863 από τον Κάρολο Friedrichs με το περίφημο άγαλμα του «Δορυφόρου», τον οποίο ο Πλίνιος (Φυσ. Ιστ., 34.55) αποδίδει στον μεγάλο χαλκοπλάστη ανδριαντοποιό Πολύκλειτο. Η ταύτισή του έτυχε καθολικής αποδοχής.

Το ίδιο άγαλμα σχετίστηκε και με τον «Κανόνα», τίτλο χαμένης πραγματείας του Πολυκλείτου, στην οποία ο καλλιτέχνης πρότεινε ένα σύστημα αναλογιών βασισμένο σε αριθμητικές σχέσεις ανάμεσα στα διάφορα μέρη του ιδανικού ανδρικού σώματος. Ο Φρειδερίκος Ηauser από την πλευρά του υποστήριξε το 1909 ότι το άγαλμα που ταυτίστηκε με τον «Δορυφόρο» απεικόνιζε τον ομηρικό ήρωα Αχιλλέα, άποψη που έτυχε ευρείας αποδοχής. Ο Βέρνερ Gauer αναζήτησε το 1992 νέα επιχειρήματα προκειμένου να ερμηνεύσει τον «Δορυφόρο» ως απεικόνιση του Αργείου ήρωα Ορέστη και όχι του Αχιλλέα, ενώ ως «Κανόνα» αναγνώρισε άλλο έργο του Πολυκλείτου, γνωστό ως Έφηβο Westmacott.

Έμελλε στον Vincenzo Franciosi, τον δραστήριο και ευφυή αρχαιολόγο από το Ηράκλειο της Καμπανίας, ύστερα από προσεκτική εξέταση του αγάλματος από την παλαίστρα της Πομπηίας, να ανατρέψει τα καθιερωμένα και να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι το άγαλμα έφερε χάλκινη ασπίδα στο αριστερό χέρι και όχι δόρυ, ενώ κρατούσε ξίφος στο κατεβασμένο δεξί του. Το συμπέρασμά του δεν στηρίζεται μόνο στην ερμηνεία της κίνησης των χεριών και των δακτύλων του έργου, αλλά και στα κατάλοιπα οξείδωσης από το όχανο της μεταλλικής ασπίδας στον αριστερό πήχυ. Το άγαλμα επομένως του ρωμαλέου εφήβου, που επί περίπου 250 χρόνια εσφαλμένα αποκαλούμε «Δορυφόρο», πρέπει να αλλάξει ταυτότητα και να αναγνωριστεί ως «Ηγεμών φέρων όπλα», έργο επίσης του Πολυκλείτου (Πλίνιος, Φυσ. Ιστ., 56: hageter arma sumens) που ενδέχεται να εικόνιζε τον Θησέα. Ως «Κανών» και «Δορυφόρος», που χαρακτηρίζεται μάλιστα από τον Πλίνιο «viriliter puer» (δηλαδή ως παιδί που δεν έχει ακόμη γίνει άνδρας) πρέπει, κατά τον Franciosi, να αναγνωριστεί το άγαλμα του λεγόμενου Έφηβου Westmacott, του ώριμου παιδιού που κρατάει δόρυ με το υψωμένο δεξί του χέρι.

Επιθυμώ να κάνω ευρύτερα γνωστή την πρόταση του Franciosi όχι απλώς επειδή την ασπάζομαι, αλλά κυρίως γιατί πιστεύω ότι στην αρχαιολογική και γενικώς στην επιστημονική έρευνα δεν υφίστανται κατεστημένα που δεν πρέπει να θίγονται.
Tο άγαλμα του ρωμαλέου εφήβου, που επί περίπου 250 χρόνια εσφαλμένα αποκαλούμε «Δορυφόρο», πρέπει να αναγνωριστεί ως «Ηγεμώνφέρων όπλα»

‘Αρθρο του Πέτρου Θέμελη  ομότιμου καθηγητή Κλασικής Αρχαιολογίας στα Νέα 

Σχετικό άρθρο