Η Σωσιπάτρα, γεννημένη στην Έφεσο, έζησε και δίδαξε στην Πέργαμο, μια γενιά πριν από την Υπατία, γύρω στον 4ο αιώνα μ.Χ. Η ιστορία της, όπως την αφηγείται ο Ευνάπιος, ακούγεται αρκετά φανταστική στα σύγχρονα αυτιά, αλλά δεν θα ήταν υπερβολική για τους αρχαίους. Η Σωσιπάτρα μυήθηκε στη Χαλδαϊκή Σοφία και αργότερα αφοσιώθηκε στον νεοπλατωνισμό.
Ηγήθηκε της δικής της φιλοσοφικής σχολής στη δυτική ακτή της Μικράς Ασίας. Ήταν επίσης ένα είδος προφήτη, που μετέδιδε θεϊκά μηνύματα στους μαθητές, την οικογένεια και τους φίλους της.
Ο ιστορικός της εποχής Ευνάπιος την αναφέρει ως τη μοναδική γυναίκα στον κατάλογο ανάμεσα σε ονόματα μεγάλων φιλοσόφων της εποχής.
Περισσότερο από το ήμισυ των σωζόμενων αγγείων της Νότιας Ιταλίας προέρχονται από την Απουλία (σύγχρονη Puglia), το «τακούνι» της Ιταλίας. Τα αγγεία αυτά είχαν αρχικά παραχθεί στον Τάραντα, τη μεγάλη ελληνική αποικία στην περιοχή. Η ζήτηση έγινε τόσο μεγάλη μεταξύ των κατοίκων της περιοχής που από τα μέσα του τέταρτου αιώνα π.Χ. εργαστήρια δορυφόροι ιδρύθηκαν στις κοινότητες των κατοίκων στο βόρειο τμήμα, όπως στο Ruvo, Ceglie del Campo, και την Canosa. Ένα χαρακτηριστικό σχήμα της Απουλίας είναι το πινάκιο, μια φιάλη , ένα χαμηλό και ρηχό πιάτο με δύο λαβές που πλαταίνουν και αυξάνουν από το χείλος. Σκηνή αμαζονομαχίας αποδίδεται στον ζωγράφο της Βαλτιμόρης γύρω στο 340.π.Χ. Ο Ζωγράφος της Βαλτιμόρης χαρακτηρίζεται από τολμηρότητα και επιβλητικότητα στην απόδοση των σχεδίων του.
Trendall, A. D., & Cambitoglou, A. (1983). FIRST SUPPLEMENT TO THE RED-FIGURED VASES OF APULIA. Bulletin Supplement (University of London. Institute of Classical Studies), 42, iii–252. http://www.jstor.org/stable/43768354
Στο εικονιζόμενο ανάγλυφο από την Αλικαρνασσό (σήμερα στο Βρετανικό Μουσείο) διαβάζουμε την επιγραφή ΑΠΕΛΥΘΗΣΑΝ κι από κάτω τα ονόματα των εικονιζόμενων γυναικών μονομάχων Αχιλλία και Αμαζών. Τι ιστορία κρύβει αυτό το ανάγλυφο; Ισως πάλεψαν με τέτοια μανία που ικανοποιήθηκε το αιμοδιψές πλήθος και τους χάρισε την ελευθερία τους. Τα ονόματα δίνονταν για τις ρωμαϊκές αρένες όπως σήμερα για τους αγώνες πάλης. Ό, τι γνωρίζουμε μέχρι σήμερα για τη σπάνια αυτή κατηγορία μαχητών περιορίζεται σε δώδεκα περίπου αναφορές σε ρωμαϊκές πηγές. Το σίγουρο είναι ότι η παρουσία τους στις αρένες απαγορεύτηκε επί Σεπτίμιου Σεβήρου, το 200 μ.Χ. Μέχρι τότε, γυναίκες – μονομάχοι εμφανίζονταν στις αρένες τις μεσημεριανές ώρες κρατώντας ξίφη και μικρές ασπίδες. Αντίθετα με της αθλήτριες, το στήθος των μονομάχων ήταν ακάλυπτο, ως δείγμα χαμηλής κοινωνικής τάξης (ήταν δούλες). https://www.britishmuseum.org/collection/object/G_1847-0424-19
Ενώ ο στρατηλάτης βρισκόταν στο στρατόπεδό του στην Υρκανία και σχεδίαζε την εκστρατεία του, δέχθηκε απροσδόκητη επίσκεψη από την Αμαζόνα βασίλισσα Θάληστρι, συνοδεία 300 εφίππων πολεμιστριών, η οποία δήλωσε ευθαρσώς την πρόθεση να κοιμηθεί μαζί του, ώστε να φέρει στον κόσμο απόγονό του.
Όταν εντόπισε με τη ματιά της τον Αλέξανδρο, συνεχίζει ο Κούρτιος, η Θάληστρις ξεπέζεψε αφήνοντας το βλέμμα της να πλανηθεί αδιάντροπα στο σώμα του πάνω από μια φορά, χωρίς να κρύψει την έκπληξη που της προκάλεσαν, το ύψος του και η συνηθισμένη εμφάνισή του. (Τον ζύγισε κοινώς και τον βρήκε λίγο – αλλά σου λέει τόσο κόπο έκανα, μότεψα πάνω στ’ άλογο μπαπα-μπουπα, ας κάνουμε την ανάγκη φιλοτιμία)
Πολυάριθμες αρχαίες αφηγήσεις, ιστορικές και μη, θέλουν το νεαρό στρατηλάτη να κάνει ότι καλύτερο μπορούσε προς ικανοποίηση της επιθυμίας της επί 13 μέρες, αλλά και να μη καταφέρνει να κατευνάσει το ερωτικό της πάθος. (Είπαμε αχαλίνωτες, κοινώς λυσσάρες οι αμαζόνες).
Τώρα τι συνέβη στην πραγματικότητα;
Η αυθεντική αφήγηση, της οποίας σώζονται μόνο κάποια αποσπάσματα, ανήκει στον Ονησίκριτο και περιέχει πολλές και αξιόλογες πληροφορίες, αλλά ο ίδιος συχνά χαρακτηριζόταν από τάση υπερβολής στις περιγραφές του. Στο έργο του Πλουτάρχου, ενόσω ο Ονησίκριτος αφηγείται στον Λυσίμαχο, έναν από τους αξιωματικούς του Αλεξάνδρου, τα σχετικά με την βασίλισσα των Αμαζόνων, αυτός χαμογελά και τον ρωτά : “Εγώ που ήμουν τότε;”
Ο Αλέξανδρος (λίγο σκιαγμένος φαίνεται) υποδέχεται την Θάληστρι. Γκραβούρα φιλοτεχνημένη από τον Francesco Primaticcio Metropolitan Museum of Art – The Elisha Whittelsey Collection
Τις γυναίκες πολεμίστριες τις συναντάμε σε όλα σχεδόν τα πεδία της γερμανικής κουλτούρας – στη θεατρική σκηνή, στην όπερα, σε λογοτεχνικές σελίδες, σε πίνακες και σε γλυπτά. Αυτές οι πολεμίστριες εμφανίζονται ως στερεοτυπικές απεικονίσεις. Θα τις συναντήσουμε Αμαζόνες, Βαλκυρίες είτε ως τη βιβλική δολοφόνο Ιουδήθ. Ξεφεύγουν από τους κανόνες και ως εκ τούτου προκαλούν τον τρόμο γιατί εγκαταλείπουν τη γυναικεία σφαίρα κι έτσι οι άντρες πρέπει να τις επαναφέρουν, να τις δαμάσουν είτε με βιασμό, είτε με φόνο συνήθως και με τα δύο.
Το έργο είναι του 1841 του August Kiss, και βρίσκεται τοποθετημένο έξω από το Altes Museum στο νησί των μουσείων στο Βερολίνο.
Στη Χάρτα του Ρήγα, στην προμετωπίδα της, υπάρχει μια παράσταση στην οποία ο Ηρακλής κυνηγά μια Αμαζόνα κραδαίνοντας ένα τεράστιο ρόπαλο. Το ρόπαλο είναι ένα από τα σύμβολα των Γιακωβίνων το οποίο προέρχεται από το αρχαιοελληνικό απόθεμα συμβόλων. Επομένως λειτουργεί πολλαπλά. Δημοκρατικό ως προς την προέλευση του από τη Γαλλική Επανάσταση, εθνικό ως προς την καταγωγή του από την ελληνική μυθολογία. Εφόσον το ρόπαλο αποτελεί έμβλημα, τι πιο φυσικό από μια παράσταση με τον Ηρακλή; Γιατί όμως ο Ηρακλής δεν εξεικονίζεται σε έναν άλλο άθλο με το ρόπαλο, αλλά καταδιώκει μια Αμαζόνα;
Η σκηνή μας παραπέμπει στον άθλο με τη ζώνη της Ιππολύτης. Στην παράσταση του Ρήγα, η Αμαζόνα είναι έφιππη, φορά κοντό χιτώνα και κρατά στο αριστερό της χέρι «αμφίστομον πέλεκυν» (σάγαρις), ενώ με το δεξί της κρατά τα γκέμια του αλόγου που καλπάζει. Ο Ηρακλής είναι πεζός, ξυπόλυτος, φορά μόνο τη λεοντή, κραδαίνει με το αριστερό του χέρι το ρόπαλο έτοιμος να χτυπήσει την Αμαζόνα, ενώ με το δεξί του την έχει αδράξει από το αριστερό της μπράτσο.
Η αναδρομή στο μύθο δε μας φωτίζει για το περιεχόμενο του συμβολισμού. Ενδεχομένως κάτι μας λένε οι γεωγραφικές συνδηλώσεις του μύθου. Οι Αμαζόνες κατοικούν στην Ασία, κοιτίδα των Οθωμανών. Στην αναδρομική ανάγνωση των μύθων ήταν πάντα από την αντίθετη πλευρά των Ελλήνων, ανήκαν στον κόσμο των βαρβάρων. Ένας ελληνικός μύθος διαβάστηκε μέσα από τη διχοτομική αντίληψη του χώρου Ελλάδα-Ευρώπη, Ασία-Βάρβαροι. Ωστόσο, η σκηνή με την Αμαζόνα, δύσκολα αποφεύγει τις συνδηλώσεις φύλου. Ένας άνδρας καταδιώκει μια γυναίκα με ένα ρόπαλο. Το ρόπαλο, στα χέρια ενός άνδρα που το κραδαίνει απέναντι σε μια γυναίκα, δύσκολα δεν θα ιδωθεί ως φαλλικό σύμβολο.
Πώς έβλεπαν στην εποχή του Ρήγα τις Αμαζόνες; Η Αμαζόνα δε θεωρούνταν γυναίκα με ιδιότητα πολεμιστή. Ο ρόλος του πολεμιστή, θεωρούμενος ως κατεξοχήν ανδρικός ρόλος, νόθευε την ιδιότητα
του θηλυκού. Η μη σύμπτωση δηλαδή του βιολογικού φύλου με το κοινωνικό φύλο δημιουργούσε την εικόνα του ερμαφροδιτισμού.
Η δύναμη, κατ΄εξοχήν συστατικό στοιχείο της εξουσίας, σε μία κοινωνία πατριαρχική είναι βέβαια χώρος εξ΄ορισμού απαγορευμένος για τις γυναίκες. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν που οι αμαζόνες παρουσιάζονται τερατικές και αποτρόπαιες αφού είναι μία κοινωνία συμμετρικά αντίθετη από εκείνη των Ελλήνων, ένας ανεστραμμένος κόσμος όπου κυριαρχεί το θηλυκό. Όμως οι αμαζόνες, όσο κι αν είναι πολεμόχαρες, είναι λιγότερο επικίνδυνες από την κακιά σύζυγο, γιατί είναι μακρινές, έρχονται απέξω και ο άντρας μπορεί με τα όπλα του να τις αντιμετωπίσει. Έτσι οι ήρωες δαμάζουν τις βασίλισσες των αμαζόνων με το ξίφος και το δόρυ στα πεδία της μάχης, με τον έρωτα στα γαμήλια κρεβάτια. Και οι γλύπτες της Κλασικής εποχής δεν κουράζονται να στολίζουν τις ζωφόρους των ναών με αμαζονομαχίες, αιώνια σύμβολα της νίκης των Ελλήνων εναντίον των βαρβάρων, της επιβολής του νόμου και της τάξης στο χάος, του αρσενικού στο θηλυκό.
Η σημερινή αμαζονοανάρτηση απευθύνεται στο ανδρικό κοινό. Όπως παρατηρούμε στο αγγείο ο στόχος της αμαζόνας Ιππολύτης είναι ο ανδρισμός του Θησέα. Είναι άραγε η αμαζονομαχία η έκφραση του μυθολογικού αρχέτυπου της μάχης των φύλων;
Όταν ξεκίνησα την έρευνα για τις αμαζόνες εντόπισα στο corpus vasorum πάνω από 800 αναπαραστάσεις αμαζονομαχιών – μόνο στην Αθήνα του Περικλή. Κι αναρωτήθηκα τι κρίση γυναικοφοβίας τους έπιασε τότε; Γιατί οι αρχαίοι ημών κυριεύτηκαν τόσο από το άγχος του ευνουχισμού; Είναι η ανάμνηση των περσικών πολέμων; οι αμαζόνες είναι το σύμβολο του ξένου, του βάρβαρου; είναι ο εξ ανατολών φόβος που τους κυριεύει;
Γιατί σε όλες τις αναπαραστάσεις νιώθουν την ανάγκη να τις διαπεράσουν με δόρατα και ξίφη, να τις χτυπήσουν με ρόπαλα;
Το μαρμάρινο σύμπλεγμα του 6ου αι. π.Χ. που εικονίζει την αρπαγή της Αντιόπης από τον Θησέα είναι ένα εξαίσιο γλυπτό. Ο βασιλιάς της Αθήνας Θησέας, κατά την εκστρατεία του στη Θεμίσκυρα του Ευξείνου Πόντου, έχει αρπάξει την Αντιόπη, βασίλισσα των Αμαζόνων και ετοιμάζεται να τη βάλει σε τέθριππο για να την οδηγήσει στην Αθήνα. Η ανυψωμένη στην αγκαλιά του Θησέα Αντιόπη φορά κοντό χιτωνίσκο, ο οποίος συνομιλεί με το σώμα της εκφραστικά, αφήνοντας να διαγράφεται η δύναμη και η ένταση του γυμνασμένου κορμιού της. Η συνομιλία γίνεται πιο κατανοητή όταν προσέξει κανείς τον τρόπο με τον οποίο πέφτει η άκρη του ενδύματός της στους σφριγηλούς μηρούς της, τέτοιους όπως ο Αλκαίος περιγράφει τους μηρούς των παρθένων που δροσίζουν με τ’ απαλά τους δάκτυλα τους όμορφους μηρούς τους στα νερά του ποταμού. Ανάλογα με το νερό πάνω στο σώμα, τρέχει το ύφασμα πάνω στην εύμηρη (με ωραίους μηρούς) Αντιόπη.
Η περίτεχνη κόμη της συγκρατείται σε στεφάνη, που περιβάλλει το κρανίο, και αναδιπλώνεται σε κρωβύλο (κότσο) πάνω από τον αυχένα. Η ελαφρά κλίση του κεφαλιού της προς τα εμπρός, σε συνδυασμό με το πάνω μέρος του σώματός της, που μοιάζει σαν να αντιστέκεται ακόμα, και το δεξί της χέρι σε αντίθεση να θέλει να στηριχθεί στην πλάτη και στους ώμους του αρπαγέα της, φανερώνουν την ψυχική της ταραχή, αντίσταση και έλξη μαζί, που τελικά δε μπορεί παρά να καταλήξει σε συγκατάνευση. Το ομορφοπλασμένο πρόσωπο του Θησέα με τα καλλοχτενισμένα του μαλλιά (καρηκομόης και καλλίκομος) εκφράζει στιγμιαία απόλαυση, πόθο, σιγουριά αλλά και προστασία. Η ένταση της αρπαγής και ο πόθος του για την Αντιόπη αποτυπώνονται στον σφιχτό εναγκαλισμό της Αμαζόνας από τον ήρωα και στην ομορφιά της παλάμης και των δακτύλων του που βυθίζονται απαλά στη γυναικεία σάρκα. Το σύμπλεγμα αποτελούσε μέρος της σύνθεσης που κοσμούσε το δυτικό αέτωμα του ναού του Απόλλωνος Δαφνηφόρου στην Ερέτρια.
Μαρμάρινο σύμπλεγμα που εικονίζει την αρπαγή της Αντιόπης από τον Θησέα. Από τον ναό του Δαφνηφόρου Απόλλωνος στην Ερέτρια. 510 – 500 π.Χ. Αρχαιολογικό Μουσείο Ερέτριας
Μετά τον θάνατο του Έκτορα στον Τρωικό Πόλεμο, η Πενθεσίλεια καταφθάνει «από τον αλαργινό Πόντο» να βοηθήσει τους Τρώες επικεφαλής στρατού από Αμαζόνες.
Ο θάνατος της Πενθεσίλειας περιγράφεται με λεπτομέρεια, όχι στην Ιλιάδα, αλλά στις «Ηρωίδες» του Οβιδίου και την Αινειάδα του Βιργιλίου.
Σε αυτή την λεπτομέρεια από την ερυθρόμορφη κύλικα του ζωγράφου της Πενθεσίλειας, ο Αχιλλέας βυθίζει το σπαθί του στο στήθος της αμαζόνας που τον κοιτάζει ικετευτικά και υψώνει τα χέρια της παρακαλώντας τον να τη λυπηθεί.
Στις παραδόσεις του Καυκάσου συναντάμε την Amezan, Μητέρα του δάσους ή του φεγγαριού ως αντιστροφή της ιστορίας της Πενθεσίλειας. Σύμφωνα με τον θρύλο μετά από φρενήρη μάχη, η βασίλισσα Amezan ξεπέζεψε και αντελήφθη απελπισμένη ότι ο πολεμιστής που μόλις είχε σκοτώσει ήταν ο αγαπημένος της. Θρηνώντας, μ᾽ αναφιλητά ψέλλισε: ο ήλιος μου έδυσε για πάντα!….
STACKELBERG, Otto Magnus, Baron von. Der Apollotempel zu Bassae in Arcadien und die Daselbst Ausgegrabenen Bildwerke / Dargestellt und Erläutert von O.M. Baron von Stackelberg, Φρανκφούρτη, Gedruckt mit Andreäischen Schriften, [1826]. https://eng.travelogues.gr/collection.php?view=400
Συλλογή
Γεννάδειος Βιβλιοθήκη – Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα
Πίνακες Παναγιώτη Ζωγράφου κατά παραγγελία και καθοδήγηση του Ιωάννη Μακρυγιάννη, 1836-1839 Το εφτά(*) είναι η Τροπολιτζά και όλοι εκείνοι οι πολέμοι. (*η αρίθμηση ήταν τελικά διαφορετική) Εικών αριθμ. 8
Χρησιμοποιούμε cookies για να σας προσφέρουμε την καλύτερη δυνατή εμπειρία στη σελίδα μας. Εάν συνεχίσετε να χρησιμοποιείτε τη σελίδα, θα υποθέσουμε πως είστε ικανοποιημένοι με αυτό.ΕντάξειΔιαβάστε περισσότεραΜη αποδοχή
Άρθρα (RSS)