Terra Computerata

Στις 20 Νοεμβρίου 1922, επαύριο της ελληνικής ήττας στη Μικρά Ασία, άρχισε στη Λωζάννη η Συνδιάσκεψη Ειρήνης, με σκοπό οι δύο πλευρές να καταλήξουν σε μια νέα Συνθήκη που θα αντικαθιστούσε τη Συνθήκη των Σεβρών, την οποία η νέα τουρκική κυβέρνηση υπό τον Μουσταφά Κεμάλ δεν αναγνώριζε. Ο Κεμάλ είχε επίσης ξεκαθαρίσει ότι σκόπευε να διώξει το συντομότερο από τα εδάφη της Τουρκίας όσους Ελληνες είχαν απομείνει και είχε μάλιστα ορίσει προθεσμία τις 13 Δεκεμβρίου. Στις 30 Ιανουαρίου 1923, ο Ελευθέριος Βενιζέλος και ο Ισμέτ Πασάς (αργότερα Ινονού) υπέγραψαν στη Λωζάννη δύο συμβάσεις – μία για την ανταλλαγή των ομήρων και των αιχμαλώτων πολέμου και μία για την ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Η Σύμβαση για την ανταλλαγή των πληθυσμών με μοναδικό κριτήριο το θρήσκευμα των «ανταλλάξιμων», την οποία είχε εισηγηθεί ο Νορβηγός αντιπρόσωπος της Κοινωνίας των Εθνών, Φρίντχοφ Νάνσεν, στη συνέχεια κατέστη μέρος της Συνθήκης της Λωζάννης της 24ης Ιουλίου 1923. Η Σύμβαση άρχισε να εφαρμόζεται από τον Αύγουστο του 1923, η δε μεικτή επιτροπή επιφορτισμένη με την εκτίμηση και εκκαθάριση των περιουσιών που θα άφηναν πίσω τους οι πληθυσμοί περάτωσε το έργο της το 1925. Η ανταλλαγή των πληθυσμών μπορεί δικαίως να θεωρηθεί ο επίλογος της Μικρασιατικής Καταστροφής, καθώς -πέρα από το ότι αποτελούσε μια ηπιότερη μορφή εθνοκάθαρσης- ουσιαστικά νομιμοποιούσε στη διεθνή κοινότητα το τέλος της μακραίωνης ελληνικής παρουσίας στην Ιωνία. Ηταν η πρώτη μεγάλη ανταλλαγή πληθυσμών στον 20ό αιώνα, μια πρακτική που κατόπιν εφαρμόστηκε και σε άλλα μέρη του κόσμου, και την οποία σήμερα ο ΟΗΕ καταδικάζει ως παραβίαση των κανόνων του Διεθνούς Δικαίου.

Αφιέρωμα της Καθημερινής

 Ο δύσκολος δρόμος προς την ομοιογένεια_
Οι συνέπειες της Σύμβασης_

Στο τέλος του καλοκαιριού το 1922 η ζωή στη Σμύρνη κυλούσε όπως και άλλοτε. Το εμπόριο είχε αρχίσει να ορθοποδεί και το λιμάνι παρουσίαζε και πάλι κίνηση. Στην πρώτη του ανακοίνωση, το Γενικό Επιτελείο δήλωνε ότι οι ελληνικές δυνάμεις βρίσκονταν σε τακτική υποχώρηση. Στη δεύτερη, υποστήριζε ότι ο ελληνικός στρατός είχε επιτύχει σπουδαία νίκη. Στην πραγματικότητα, ο στρατός είχε καταρρεύσει στα βάθη της Ανατολίας και υποχωρούσε άτακτα προς τα μικρασιατικά παράλια, με τις δυνάμεις του Κεμάλ να τον ακολουθούν ακάθεκτες. Οταν οι πρώτοι κουρελιασμένοι Ελληνες στρατιώτες με τους πρώτους πρόσφυγες από την ενδοχώρα έφτασαν στη Σμύρνη στις αρχές Σεπτεμβρίου, οι κάτοικοι έδειξαν τα πρώτα σημάδια πανικού. Συμβάδιζε όμως με ένα διάχυτο αίσθημα ότι η πόλη δεν κινδύνευε. Κάποιοι πίστευαν ότι ο ελληνικός στρατός θα δημιουργούσε μια ασφαλή ζώνη περιμετρικά της Σμύρνης, ώστε να διευκολύνει τον χριστιανικό πληθυσμό να καταφύγει στα ελληνικά νησιά. Αλλοι ένιωθαν βέβαιοι ότι τα 21 ξένα θωρηκτά στο λιμάνι θα απέτρεπαν είσοδο του Κεμάλ. Ομως το μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού στρατού με την ελληνική διοίκηση εγκατέλειψαν την πόλη για την Ελλάδα και τα πληρώματα στα ευρωπαϊκά και αμερικανικά πλοία είχαν διαταγές να τηρήσουν ουδετερότητα και να διαφυλάξουν τη ζωή και την περιουσία μόνο των δικών τους πολιτών. Οταν οι κάτοικοι της Σμύρνης αντίκρισαν έντρομοι τον τουρκικό στρατό να μπαίνει στην πόλη, οι ελληνικές εφημερίδες συνέχιζαν να δημοσιεύουν αισιόδοξα άρθρα για την πειθαρχημένη υποχώρηση του ελληνικού στρατού. Επέμεναν μάλιστα ότι οι στρατιώτες σχεδίαζαν να υπερασπιστούν τη Σμύρνη από την τουρκική προέλαση. Ομως ενώ οι δυνάμεις του Κεμάλ αποκτούσαν τον έλεγχο στους δρόμους, τα τελευταία υπολείμματα του ελληνικού στρατού έμπαιναν παραπαίοντας στην πόλη, με κάποιους βασιλόφρονες να πυροβολούν βενιζελικούς στρατιώτες. Οταν η πειθαρχία με την οποία εισήλθε ο τουρκικός στρατός άρχισε να καταρρέει και τις πρώτες δύο μέρες η βία περιοριζόταν στην αρμενική συνοικία, πολλά από τα κέντρα ψυχαγωγίας στην προκυμαία παρέμεναν ανοιχτά. Ομως η βία εξαπλώθηκε και στην υπόλοιπη Σμύρνη και όταν και οι τελευταίοι οπτιμιστές συνειδητοποίησαν τη μοίρα τους, ήταν πλέον αργά.

Αφιέρωμα στην Καθημερινή – Επιμέλεια: Στέφανος Xελιδόνης

Kορύφωση του μικρασιατικού δράματος

Τη φωτιά έβαλαν Tούρκοι στρατιώτες με προμελετημένο σχεδιασμό

Στην προκυμαία της Σμύρνης τον Σεπτέμβρη του 1922 γράφτηκε ο επίλογος μιας από τις τραγικότερες στιγμές στην Ιστορία της περιοχής μας. Ηδη από τον Ιούλιο του ’22, όταν οι φιλομοναρχικοί ηγέτες της Ελλάδας -που είχαν εκλεγεί με αντιπολεμικά και αντιμικρασιατικά συνθήματα- προσπαθούσαν, ματαίως, να βρουν την ευκαιρία απαγκίστρωσης από τη Μικρά Ασία είχαν αποφασίσει να παραδώσουν τους χριστιανικούς πληθυσμούς στον Μουσταφά Κεμάλ. Με τον νόμο 2670/1922 που έφερε τις υπογραφές των Κωνσταντίνου, Γούναρη και Ρούφου, απαγόρευσαν την έξοδο από τη Μικρά Ασία των Ελλήνων και των Αρμενίων. Η πολιτική αυτή θα υλοποιηθεί με τη μέγιστη δυνατή κυνικότητα μετά την κατάρρευση του Μετώπου τον Αύγουστο του ’22. Τότε, στον αρμοστή Σμύρνης θα φτάσει τηλεγράφημα της ελληνικής κυβέρνησης, με το οποίο τον «διέταζαν» να μην επιτρέψει τους Ελληνες της Ιωνίας να φύγουν για την Ελλάδα και δημιουργηθεί έτσι «προσφυγικό πρόβλημα».

Διαβάστε όλο το άρθρο του  Βλάση Αγτζίδη στην Καθημερινή

Στις 14 Αυγούστου 1922 (26 Αυγούστου με το νέο ημερολόγιο) η «Κ» δημοσίευσε στην πρώτη σελίδα της ανυπόγραφο κύριο άρθρο του Γεωργίου Α. Βλάχου, ιδρυτή της εφημερίδας, για την πορεία της μικρασιατικής εκστρατείας, στο οποίο υποστήριζε ότι «η Ελλάς… έχει την υποχρέωσιν να διαχειμάση οίκαδε». Αργότερα, πολλοί κατηγόρησαν τον Βλάχο ότι με αυτή του τη συμβουλή συνέβαλε στην υποχώρηση του ελληνικού στρατού και στην καταστροφική για τον ελληνισμό έκβαση του πολέμου. Ομως η «Κ» δημοσίευσε το άρθρο την ίδια μέρα που ο Κεμάλ εξαπέλυσε την επίθεσή του, όταν ο ελληνικός στρατός ήδη βρισκόταν σε απελπιστική κατάσταση. Στο μεταξύ, Γάλλοι και Ιταλοί είχαν συνάψει μυστικές συμφωνίες με τους Τούρκους εθνικιστές. Τον ελληνικό στρατό ακολούθησε στην υποχώρησή του προς τα παράλια μεγάλος αριθμός χριστιανών, που άφηναν πίσω τους τις πατρογονικές εστίες για να γλιτώσουν τη σφαγή από τους Τούρκους. Τελικά ολόκληρη η Ελλάς διαχείμασε οίκαδε, παλαιά και νέα, στρατιώτες της εκστρατείας και πρόσφυγες της Μικρασιατικής Καταστροφής μαζί.

Αναζητώντας έξοδο από τον λαβύρινθο του Michael Llewellyn Smith
Οι μοιραίες μάχες για τους Ελληνες 

 Ηταν η παρουσία των ελληνικών δυνάμεων στην Ανατολία προάγγελος των δραματικών γεγονότων μέχρι και την Καταστροφή του 1922;

Διαβάστε το αφιέρωμα της Καθημερινής σε επιμέλεια Στέφανου Xελιδόνη όπως και το άρθρο του Θάνου Βερέμη Η απόφαση για την απόβαση στη Σμύρνη

Η Μικρασιατική Εκστρατεία, και η συνακόλουθη Kαταστροφή, υπήρξε ένα κομβικό σημείο στην ελληνική Iστορία. Κομβικό όχι μόνο γιατί τελείωσε μία δεκαετία συνεχών πολέμων του μικρού Ελληνικού Κράτους κατά της παραπαίουσας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (πρωτίστως), αλλά γιατί έσβησε το βασικό ιδεολογικό δόγμα του ελληνισμού, που ήθελε την Ελλάδα των δύο ηπείρων και πέντε θαλασσών με πρωτεύουσα την Κωνσταντινούπολη.

Πριν από 90 χρόνια, ο ελληνικός στρατός αναλαμβάνει την αποστολή της νικήτριας συμμαχίας του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου να αποβιβάσει στρατό στη Σμύρνη για να επιβάλει την τάξη σ’ ένα μέρος της αυτοκρατορίας που σάπιζε και να προστατεύσει τους χριστιανικούς πληθυσμούς από ορδές άτακτων τουρκικών στρατευμάτων. Να σημειώσουμε ότι τα ελληνικά στρατεύματα δεν ήταν τα μόνα στα εδάφη που ήταν κάποτε Οθωμανική Αυτοκρατορία. Συμμαχικά στρατεύματα βρίσκονταν στην Κωνσταντινούπολη, στην Αττάλεια, σε όλα τα παράλια της Μικράς Ασίας. Το σχέδιο των Μεγάλων Δυνάμεων ήταν αντίστοιχο με εκείνο κατά της Γερμανίας. Το ξεδόντιασμα μιας επικίνδυνης εχθρικής δύναμης. Κι αυτή την ευκαιρία άδραξε ο Ελευθέριος Βενιζέλος να στείλει στρατεύματα στην περιοχή.

Σήμερα δεν ξέρουμε τι πιθανότητες επιτυχίας θα είχε το σχέδιο του Βενιζέλου, ο οποίος ανατράπηκε στις εκλογές του 1920. Μια νέα κυβέρνηση εξελέγη με το σύνθημα της επιστροφής των ελληνικών στρατευμάτων, αλλά αποφάσισε την εξάπλωσή τους προς Ανατολάς. Οι σύμμαχοι απέσυραν την εμπιστοσύνη τους στην Ελλάδα, οι Μπολσεβίκοι ενίσχυαν τους «αντι-ιμπεριαλιστές» του Κεμάλ και η Αμερική ξαναγύρισε στον απομονωτισμό. Η καταστροφή ήταν θέμα χρόνου…

Τα ερωτήματα όμως παραμένουν. Επρεπε η Ελλάδα να πάρει το ρίσκο μιας εκστρατείας που έκρυβε πολλούς κινδύνους; Υπήρχε τρόπος για έναν πολιτικό, ο οποίος κυριολεκτικά έσυρε την χώρα του στον Παγκόσμιο Πόλεμο, να αρνηθεί κατόπιν τα εδάφη που οι νικητές μοίρασαν (έστω με το πρόσχημα της αστυνόμευσης), όταν μάλιστα αυτά αποτελούσαν μέρος της κοινής για όλες τις πολιτικές δυνάμεις Μεγάλης Ιδέας; Υπήρχε τρόπος να κρατηθούν τα εδάφη χωρίς την εκστρατεία στην Ανατολία;

Η συζήτηση συνεχίζεται…στην Καθημερινή

Οι δεσμεύσεις του Βενιζέλου στη Μ. Ασία_

Δεν μπορούσε κανείς να προβλέψει σωστά

Οι «νέοι Φάκελοι» αναζητούν την απάντηση στο ερώτημα «ποιος φταίει για το 1922» και ανοίγουν για μια ακόμα φορά τον φάκελο της Μικρασιατικής Καταστροφής, με νέα ερωτήματα: Έπρεπε να πάει ο Ελευθέριος Βενιζέλος το 1919 στη Σμύρνη; Ποιος ήταν ο τελικός του στόχος; Είχε σχέδιο για την εκστρατεία στην Μικρά Ασία; Ιστορικοί και μάρτυρες της καταστροφής μιλούν για την μεγαλύτερη περιπέτεια του ελληνισμού του 20ου αιώνα.

Δείτε το βίντεο

Περισσότερα

Ενα σκοτεινό κεφάλαιο της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας άνοιξε με την προσφυγή του κ. Πέτρου Πρωτοπαπαδάκη στον Aρειο Πάγο που ζητεί την αναψηλάφηση της «εκτέλεσης των Εξι», η οποία έγινε στις 15 Νοεμβρίου του 1922. Τρεις πρώην πρωθυπουργοί (μεταξύ των οποίων και ο παππούς του προσφεύγοντος), δύο πρώην υπουργοί και ένας στρατηγός των ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων καταδικάστηκαν για εσχάτη προδοσία κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία. Το γεγονός ότι 14 ώρες μετά την εκτέλεση έφτασε τηλεγράφημα του Ελευθερίου Βενιζέλου που ζητούσε να μη θανατωθούν οι Εξι, όπως επίσης και η ομιλία του ιδίου το 1929 που επεσήμανε ότι οι εκτελεσθέντες δεν ήταν προδότες, δεν κρίνονται από εισαγγελέα του Αρείου Πάγου ως νέα στοιχεία και γι’ αυτό η αίτηση αναψηλάφησης μάλλον θα απορριφθεί.

Γράφουν σχετικά με το θέμα στην Καθημερινή:
Επίλογος της ήττας με δίκη παρωδία
Ησαν διαχειριστές ξένου οράματος
Ασύγγνωστη αμέλεια ή και ενδεχόμενος δόλος
Πολιτική πράξη αποκατάστασης

Από το συνέδριο των Νεότουρκων το 1911, που σηματοδότησε τη γιγάντωση του τουρκικού εθνικισμού, έως τους Βαλκανικούς πολέμους, και από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και το τραγικό για τον ελληνισμό 1922 έως το σήμερα, υπάρχουν ζητήματα που καλείται να διερευνήσει μια απροκατάληπτη ιστοριογραφία. Μάλιστα, από την άλλη πλευρά του Αιγαίου εμφανίζονται οργανώσεις πολιτών που δεν διστάζουν να μιλήσουν για το βαρύ παρελθόν, ανοίγοντας διαύλους διαλόγου.

Άρθρο του Βλάση Αγτζίδη διδάκτορα Σύγχρονης Ιστορίας στην Κ

Από τούτη την πλευρά του Αιγαίου αντέχουμε να αγγίξουμε τις πληγές μας;