Terra Computerata

Στο τέλος του καλοκαιριού το 1922 η ζωή στη Σμύρνη κυλούσε όπως και άλλοτε. Το εμπόριο είχε αρχίσει να ορθοποδεί και το λιμάνι παρουσίαζε και πάλι κίνηση. Στην πρώτη του ανακοίνωση, το Γενικό Επιτελείο δήλωνε ότι οι ελληνικές δυνάμεις βρίσκονταν σε τακτική υποχώρηση. Στη δεύτερη, υποστήριζε ότι ο ελληνικός στρατός είχε επιτύχει σπουδαία νίκη. Στην πραγματικότητα, ο στρατός είχε καταρρεύσει στα βάθη της Ανατολίας και υποχωρούσε άτακτα προς τα μικρασιατικά παράλια, με τις δυνάμεις του Κεμάλ να τον ακολουθούν ακάθεκτες. Οταν οι πρώτοι κουρελιασμένοι Ελληνες στρατιώτες με τους πρώτους πρόσφυγες από την ενδοχώρα έφτασαν στη Σμύρνη στις αρχές Σεπτεμβρίου, οι κάτοικοι έδειξαν τα πρώτα σημάδια πανικού. Συμβάδιζε όμως με ένα διάχυτο αίσθημα ότι η πόλη δεν κινδύνευε. Κάποιοι πίστευαν ότι ο ελληνικός στρατός θα δημιουργούσε μια ασφαλή ζώνη περιμετρικά της Σμύρνης, ώστε να διευκολύνει τον χριστιανικό πληθυσμό να καταφύγει στα ελληνικά νησιά. Αλλοι ένιωθαν βέβαιοι ότι τα 21 ξένα θωρηκτά στο λιμάνι θα απέτρεπαν είσοδο του Κεμάλ. Ομως το μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού στρατού με την ελληνική διοίκηση εγκατέλειψαν την πόλη για την Ελλάδα και τα πληρώματα στα ευρωπαϊκά και αμερικανικά πλοία είχαν διαταγές να τηρήσουν ουδετερότητα και να διαφυλάξουν τη ζωή και την περιουσία μόνο των δικών τους πολιτών. Οταν οι κάτοικοι της Σμύρνης αντίκρισαν έντρομοι τον τουρκικό στρατό να μπαίνει στην πόλη, οι ελληνικές εφημερίδες συνέχιζαν να δημοσιεύουν αισιόδοξα άρθρα για την πειθαρχημένη υποχώρηση του ελληνικού στρατού. Επέμεναν μάλιστα ότι οι στρατιώτες σχεδίαζαν να υπερασπιστούν τη Σμύρνη από την τουρκική προέλαση. Ομως ενώ οι δυνάμεις του Κεμάλ αποκτούσαν τον έλεγχο στους δρόμους, τα τελευταία υπολείμματα του ελληνικού στρατού έμπαιναν παραπαίοντας στην πόλη, με κάποιους βασιλόφρονες να πυροβολούν βενιζελικούς στρατιώτες. Οταν η πειθαρχία με την οποία εισήλθε ο τουρκικός στρατός άρχισε να καταρρέει και τις πρώτες δύο μέρες η βία περιοριζόταν στην αρμενική συνοικία, πολλά από τα κέντρα ψυχαγωγίας στην προκυμαία παρέμεναν ανοιχτά. Ομως η βία εξαπλώθηκε και στην υπόλοιπη Σμύρνη και όταν και οι τελευταίοι οπτιμιστές συνειδητοποίησαν τη μοίρα τους, ήταν πλέον αργά.

Αφιέρωμα στην Καθημερινή – Επιμέλεια: Στέφανος Xελιδόνης

Kορύφωση του μικρασιατικού δράματος

Τη φωτιά έβαλαν Tούρκοι στρατιώτες με προμελετημένο σχεδιασμό

Στην προκυμαία της Σμύρνης τον Σεπτέμβρη του 1922 γράφτηκε ο επίλογος μιας από τις τραγικότερες στιγμές στην Ιστορία της περιοχής μας. Ηδη από τον Ιούλιο του ’22, όταν οι φιλομοναρχικοί ηγέτες της Ελλάδας -που είχαν εκλεγεί με αντιπολεμικά και αντιμικρασιατικά συνθήματα- προσπαθούσαν, ματαίως, να βρουν την ευκαιρία απαγκίστρωσης από τη Μικρά Ασία είχαν αποφασίσει να παραδώσουν τους χριστιανικούς πληθυσμούς στον Μουσταφά Κεμάλ. Με τον νόμο 2670/1922 που έφερε τις υπογραφές των Κωνσταντίνου, Γούναρη και Ρούφου, απαγόρευσαν την έξοδο από τη Μικρά Ασία των Ελλήνων και των Αρμενίων. Η πολιτική αυτή θα υλοποιηθεί με τη μέγιστη δυνατή κυνικότητα μετά την κατάρρευση του Μετώπου τον Αύγουστο του ’22. Τότε, στον αρμοστή Σμύρνης θα φτάσει τηλεγράφημα της ελληνικής κυβέρνησης, με το οποίο τον «διέταζαν» να μην επιτρέψει τους Ελληνες της Ιωνίας να φύγουν για την Ελλάδα και δημιουργηθεί έτσι «προσφυγικό πρόβλημα».

Διαβάστε όλο το άρθρο του  Βλάση Αγτζίδη στην Καθημερινή

H προσήλωση του Βενιζέλου στη Σμύρνη υπήρξε εξαρχής άστοχη, τόσο από στρατιωτική όσο και από οικονομική άποψη. Η στρατιωτική άποψη έχει συζητηθεί περισσότερο, επειδή συνδέεται άμεσα με την επέλευση της Μικρασιατικής Καταστροφής, που δικαίωσε με τον πιο τραγικό τρόπο τις αρνητικές εκτιμήσεις. Οπως είχε έγκαιρα διαγνώσει ο Ιωάννης Μεταξάς, η γεωγραφική διαμόρφωση της Δυτικής Μικράς Ασίας καθιστούσε προβληματική τη χάραξη «φυσικών» συνόρων που θα εξασφάλιζαν αποτελεσματική άμυνα. Κατά συνέπεια, για την Ελλάδα ήταν μακροπρόθεσμα δυσβάστακτο ή και εντελώς ανέφικτο να διατηρήσει τη Σμύρνη και τα παράλια της Μικράς Ασίας πολεμώντας διαρκώς με την Τουρκία, που δεν επρόκειτο ποτέ να συμφιλιωθεί με την απώλειά τους.

Αντίθετα, η οικονομική άποψη δεν έχει συζητηθεί σχεδόν καθόλου, επειδή ακριβώς συνδέεται με την προοπτική που ματαίωσε η Καταστροφή, δηλ. με την προοπτική οριστικής ενσωμάτωσης της Σμύρνης στο ελληνικό κράτος. Οπως είναι γνωστό, η οικονομική ακμή της Σμύρνης και κατ’ επέκταση η οικονομική και πνευματική άνθηση του Ελληνισμού εκεί, πήγασε από τη σημασία που απέκτησε η πόλη ως το κύριο λιμάνι («πνεύμονας») για το εξωτερικό εμπόριο της Μικράς Ασίας. Αν όμως νέα κρατικά σύνορα είχαν αποκόψει τη Σμύρνη από την ευρύτερη μικρασιατική ενδοχώρα της, η πόλη θα είχε αναπόφευκτα μαραζώσει ως οικονομικό κέντρο.

Διαβάστε τη συνέχεια του άρθρου του Γιώργου Θ. Μαυρογορδάτου στην Καθημερινή

Η Μικρασιατική Εκστρατεία, και η συνακόλουθη Kαταστροφή, υπήρξε ένα κομβικό σημείο στην ελληνική Iστορία. Κομβικό όχι μόνο γιατί τελείωσε μία δεκαετία συνεχών πολέμων του μικρού Ελληνικού Κράτους κατά της παραπαίουσας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (πρωτίστως), αλλά γιατί έσβησε το βασικό ιδεολογικό δόγμα του ελληνισμού, που ήθελε την Ελλάδα των δύο ηπείρων και πέντε θαλασσών με πρωτεύουσα την Κωνσταντινούπολη.

Πριν από 90 χρόνια, ο ελληνικός στρατός αναλαμβάνει την αποστολή της νικήτριας συμμαχίας του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου να αποβιβάσει στρατό στη Σμύρνη για να επιβάλει την τάξη σ’ ένα μέρος της αυτοκρατορίας που σάπιζε και να προστατεύσει τους χριστιανικούς πληθυσμούς από ορδές άτακτων τουρκικών στρατευμάτων. Να σημειώσουμε ότι τα ελληνικά στρατεύματα δεν ήταν τα μόνα στα εδάφη που ήταν κάποτε Οθωμανική Αυτοκρατορία. Συμμαχικά στρατεύματα βρίσκονταν στην Κωνσταντινούπολη, στην Αττάλεια, σε όλα τα παράλια της Μικράς Ασίας. Το σχέδιο των Μεγάλων Δυνάμεων ήταν αντίστοιχο με εκείνο κατά της Γερμανίας. Το ξεδόντιασμα μιας επικίνδυνης εχθρικής δύναμης. Κι αυτή την ευκαιρία άδραξε ο Ελευθέριος Βενιζέλος να στείλει στρατεύματα στην περιοχή.

Σήμερα δεν ξέρουμε τι πιθανότητες επιτυχίας θα είχε το σχέδιο του Βενιζέλου, ο οποίος ανατράπηκε στις εκλογές του 1920. Μια νέα κυβέρνηση εξελέγη με το σύνθημα της επιστροφής των ελληνικών στρατευμάτων, αλλά αποφάσισε την εξάπλωσή τους προς Ανατολάς. Οι σύμμαχοι απέσυραν την εμπιστοσύνη τους στην Ελλάδα, οι Μπολσεβίκοι ενίσχυαν τους «αντι-ιμπεριαλιστές» του Κεμάλ και η Αμερική ξαναγύρισε στον απομονωτισμό. Η καταστροφή ήταν θέμα χρόνου…

Τα ερωτήματα όμως παραμένουν. Επρεπε η Ελλάδα να πάρει το ρίσκο μιας εκστρατείας που έκρυβε πολλούς κινδύνους; Υπήρχε τρόπος για έναν πολιτικό, ο οποίος κυριολεκτικά έσυρε την χώρα του στον Παγκόσμιο Πόλεμο, να αρνηθεί κατόπιν τα εδάφη που οι νικητές μοίρασαν (έστω με το πρόσχημα της αστυνόμευσης), όταν μάλιστα αυτά αποτελούσαν μέρος της κοινής για όλες τις πολιτικές δυνάμεις Μεγάλης Ιδέας; Υπήρχε τρόπος να κρατηθούν τα εδάφη χωρίς την εκστρατεία στην Ανατολία;

Η συζήτηση συνεχίζεται…στην Καθημερινή

Οι δεσμεύσεις του Βενιζέλου στη Μ. Ασία_

Δεν μπορούσε κανείς να προβλέψει σωστά

Το σημείωμά του Αντώνη Καρκαγιάννη της  26/5/2009, όπου υποστηριζόταν ότι υπήρξε ατυχής και κατέληξε να είναι τραγική η απόφαση του Ελευθερίου Βενιζέλου να δεχθεί την «εντολή» των Τριών Μεγάλων της Aντάντ (Ουίλσον, Λόυδ, Τζωρτζ και Κλεπανσώ) και να αποβιβάσει στρατεύματα στη Σμύρνη τον Μάιο του 1919, προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις αναγνωστών της «Κ».

Από τη στήλη του στην Κ επανέρχεται: “Το σημείωμα της περασμένης Κυριακής γράφτηκε με την ελπίδα ότι τα 90 χρόνια που πέρασαν από τη μοιραία απόφαση του Βενιζέλου το 1919 είναι αρκετά για να προχωρήσουμε στην έρευνα και την απομυθοποίηση προσώπων και γεγονότων.” Συνέχεια

«Η ανθρωποκεντρική προσέγγιση είναι πάντα το κλειδί για να μπεις στο δωμάτιο της ιστορίας. Μια στεγνή καταγραφή των γεγονότων με τοποθεσίες και ημερομηνίες δεν συγκινεί κανέναν. Πρέπει να βοηθήσεις τον αναγνώστη να ταυτιστεί με το ανάγνωσμα, να τον κάνεις να αισθανθεί πώς θα αντιδρούσε ο ίδιος αν είχε να αντιμετωπίσει αυτές τις ακραίες καταστάσεις».

«Η καταστροφή της Σμύρνης δεν έγινε ένα οικουμενικό μάθημα για τον κόσμο. Σίγουρα δεν έγινε για τις κυβερνήσεις. Δεν είμαι Ελληνας για να διαισθάνομαι τον πόνο που προκαλεί η λέξη Σμύρνη αλλά ο κυνισμός με τον οποίον αντιμετώπισαν το θέμα η βρετανική και η αμερικανική κυβέρνηση είναι σοκαριστικός. Σε ανθρωπιστικό επίπεδο ήταν μια καταστροφή τεράστιας κλίμακας, η πρώτη που είδαμε τον 20ό αιώνα. Ηταν επίσης το πρώτο δείγμα βάναυσης ρεάλ πολιτίκ. Οι ξένες κυβερνήσεις γύρισαν την πλάτη στο πλήθος που ήταν έτοιμο να σφαγιαστεί για να μη φανεί ότι θα σώσουν τους εχθρούς της Τουρκίας. Φοβάμαι ότι αυτή η φρικτή στάση μάς ακολουθεί ακόμα. Στο Ιράκ λ.χ. έχουμε ισχυρή ανάμειξη ξένων κυβερνήσεων»

Ο Βρετανός συγγραφέας Τζάιλς Μίλτον έγραψε ένα συναρπαστικό αφήγημα για την πιο τραγική σελίδα του σύγχρονου ελληνισμού με τίτλο «Σμύρνη, ο Χαμένος Παράδεισος.

Από το συνέδριο των Νεότουρκων το 1911, που σηματοδότησε τη γιγάντωση του τουρκικού εθνικισμού, έως τους Βαλκανικούς πολέμους, και από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και το τραγικό για τον ελληνισμό 1922 έως το σήμερα, υπάρχουν ζητήματα που καλείται να διερευνήσει μια απροκατάληπτη ιστοριογραφία. Μάλιστα, από την άλλη πλευρά του Αιγαίου εμφανίζονται οργανώσεις πολιτών που δεν διστάζουν να μιλήσουν για το βαρύ παρελθόν, ανοίγοντας διαύλους διαλόγου.

Άρθρο του Βλάση Αγτζίδη διδάκτορα Σύγχρονης Ιστορίας στην Κ

Από τούτη την πλευρά του Αιγαίου αντέχουμε να αγγίξουμε τις πληγές μας;