Terra Computerata

“…Νὰ γίνομαι ἄνεμος γιὰ τὸ χαρταετὸ καὶ χαρταετὸς γιὰ τὸν ἄνεμο, ἀκόμη καὶ ὅταν οὐρανὸς δὲν ὑπάρχει.” (Οδυσσέας Ελύτης)

«Το μόνο πράγμα που παίρνει μαζί του ο άνθρωπος πεθαίνοντας είναι το μικρό εκείνο μέρος της περιουσίας του που ίσα ίσα δεν ενδιαφέρει κανέναν άλλο. Κάτι λίγες αισθήσεις ή στιγμές, δυο τρεις νότες κυμάτων την ώρα που το μαλλί το παίρνει ο αέρας με τα γλυκά ψιθυρίσματα μες στο σκοτάδι. Ολίγες μέντες από δυο κοντά κοντά βαλμένες ανάσες. Ένα τραγούδι βάρυθμο σαν βράχος μαύρος. Και το δάκρυ, το δάκρυ της μιας φοράς, το για πάντοτε. Όλα όσα με αλλά λόγια κάνουν την αληθινή του φωτογραφία, την καταδικασμένη να χαθεί και να μην επαναληφθεί ποτέ.» Ελύτης

Δεν είναι λίγες οι φορές που εντοπίζω στη «Νέα Εστία» ενδιαφέροντα µελετήµατα στις τελευταίες σελίδες, στην ενότητα «Μηνολόγιο». Σε αυτό το τεύχος δηµοσιεύεται το πρωτότυπο θέµα της Φένιας Αδαµίδου «Ο ηδονοβλεψίας συγγραφέας – Οι περιπτώσεις του Αλέξανδρου Παπαδιαµάντη, του Οδυσσέα Ελύτη και του Ανδρέα Εµπειρίκου».

Η συγγραφέας του µελετήµατος παραθέτει πολλά αποσπάσµατα από κείµενα των τριών «που διακρίνονται, άλλος λιγότερο, άλλος περισσότερο, για την ηδονοβλεπτική τους διάθεση», τονίζοντας εισαγωγικά ότι «ο όρος “ηδονοβλεψίας” είναι τεχνικός, που σηµαίνει ότι ούτε απαξιωτικά ή µειωτικά χρησιµοποιείται ούτε υπαινίσσεται κάποια νοµική ή κλινική χροιά». Η Αδαµίδου χωρίζει το κείµενό της σε τρεις ενότητες: 1) Υπαινικτικές ηδονοβλεψίες, 2) Η περιγραφή ενδυµάτων ως άλλοθι αποκαλύψεων, 3) Μέσα από την κλειδαρότρυπα. Υπενθυµίζοντας ότι η ηδονοβλεπτική διάθεση του Εµπειρίκου εντοπίζεται και σε φωτογραφίες νεαρών κοριτσιών που έχει τραβήξει ο ίδιος (βλ. το λεύκωµα «Η Ανδρος του Ανδρέα Εµπειρίκου», Εκδ. Αγρα (Καΐρειος Βιβλιοθήκη), αντιγράφω το συµπέρασµα της Αδαµίδου: «Στον Παπαδιαµάντη η λαθραία θέαση ενός ούτως ή άλλως απαγορευµένου ερωτικού θεάµατος γίνεται (κατά τον Ελύτη) σχεδόν “ανεξέλεγκτα”, γεγονός που, παρά τον αισθησιασµό της περιγραφής, παραπέµπει στην “αθωότητα” του τυχαίου. Στο έργο του ίδιου του Ελύτη η ηδονοβλεπτική διάθεση είναι προφανής και διάχυτη σε όλο το έργο. Ως εκ τούτου η ηδονοβλεψία ορίζεται ως ενέργεια προγραµµατισµένη, το ερωτικό κρυφοκοίταγµα όχι µόνο φαίνεται να επιδιώκεται, αλλά κάποτε και να επιβάλλεται. Τέλος, στον Εµπειρίκο οι πολλαπλές σκηνές παρατεταµένης και ελευθέριας ηδονοβλεψίας, τόσο στον «Μεγάλο Ανατολικό» όσο και σε άλλα κείµενα, αποτελούν µια κατηγορία της απροκάλυπτης, επιδεικτικής και επιθετικής κάποτε ερωτικής συµπεριφοράς, που ο ίδιος ο ποιητής / ψυχαναλυτής πρεσβεύει. Ωστόσο ένα είναι σαφές: και στους τρεις συγγραφείς η λαθραία ερωτική θέαση δεν είναι τίποτε άλλο παρά µια διαφορετική όψη του µεγάλου εγκόσµιου θεάµατος».

Τα Νέα

Ο Άρης Μπερλής μας προτείνει Μικρές αποδράσεις στους σημερινούς καιρούς της ανέχειας

Ας διαβάσουμε τον Ελύτη, που δεν είναι μόνο ποιητής των εθνικοφρόνων («Τη γλώσσα μου έδωσαν ελληνική») αλλά και κήρυκας μιας βιοθεωρίας του ελάχιστου.

Βασική στο έργο του Ελύτη είναι η έμμονη πεποίθησή του για τη δυναμικότητα του «ελάχιστου» – του «ελάχιστου» όχι απλώς και μόνο ποσοτικά (αυτή η ποσοτική έννοια του ελάχιστου, ως ολιγάρκεια και αυτάρκεια, αποτέλεσε σταθερό γνώρισμα του προσωπικού ήθους του ποιητή: ζούσε σε ένα δυάρι μέχρι τον θάνατό του). «Μ’ ένα τίποτα έζησα, μονάχα οι λέξεις δεν μου αρκούσανε», λέει στο Φωτόδεντρο, Πιστεύει στην ποιοτική δυναμικότητα του ελάχιστου, που το εννοεί ως κίνηση ή ενέργεια η οποία, παρά την ελαχιστότητά της, είναι κρισιμότατη και δύναται να επιφέρει τεράστιες αλλαγές. Παραπέμπω, από το πλήθος των σχετικών αναφορών και παραθεμάτων: «Πολύ δε θέλει ο κόσμος. Ενα κάτι ελάχιστο. Σαν τη στραβοτιμονιά πριν από το δυστύχημα, όμως ακριβώς προς την αντίθετη κατεύθυνση». Μια άλλη αναφορά είναι από την Ιδιωτική Οδό, όπου ο ποιητής αναρωτιέται ποιος είναι αυτός που καταφέρνει «το μέρος της ζωής το φαίνον, το μη θολούμενον, να το καθιστά σχεδόν αόρατο για τους άλλους. Γιατί και πώς τους πείθει να μην κάνουν μιαν απλή κίνηση έστω, μια στροφή της κεφαλής, που θα μπορούσε να σημαίνει και στροφή του κόσμου ολόκληρου».

Το «ελάχιστο»

Αυτή η επιμονή του Ελύτη με το «ελάχιστο» και τις αντιστρόφως ανάλογες προς τη σμικρότητά του δυνατότητες δεν έχει απλώς ηθική σημασία. Η αναζήτηση του ελάχιστου είναι βασική προϋπόθεση της σκέψης του Ελύτη και θα τη διακρίνουμε σε όλο του το έργο, ποιητικό και δοκιμιακό. Στα Μικρά Εψιλον παρατηρεί «Ν’ αξιοποιείς το ελάχιστο για να του αποσπάς τα μέγιστα είναι το πιο δύσκολο και το πιο «ελληνικό» μυστικό.» Και παρακάτω είναι ακόμη πιο σαφής: «Η απόσταση από το τίποτε στο ελάχιστο είναι πολύ μεγαλύτερη παρ’ ότι από το ελάχιστο στο πολύ». Και με μια υποστροφή στο Φωτόδεντρο θα αιφνιδιάσει τον αναγνώστη αποκαλύπτοντας ένα απρόβλεπτο αποτέλεσμα: «Το ελάχιστο θέλησα και με τιμώρησαν με το πολύ.» Σε αυτούς τους δύστηνους καιρούς η ποίηση δεν είναι απλώς καταφύγιο, απόδραση, escape. Η λυρική ποίηση δεν εξαντλείται στον λυρισμό, δεν τελειώνει με το τραγούδι. Οι κορυφαίες στιγμές της δεν είναι οι στιγμές της επιτυχούς καλλιτεχνικής έκφρασης της συγκίνησης, αλλά η στιγμή της δωρεάς μιας αλήθειας – μιας αλήθειας που έχουμε μάθει να τη χαρακτηρίζουμε «αποκαλυπτική» επειδή είναι απρόσμενη, καίρια, και μας βοηθάει να ζήσουμε καλά.

Καθημερινή

Θέλοντας να προσεγγίσουμε στην επιμόρφωση Β΄επιπέδου ζητήματα αξιοπιστίας του διαδικτύου, ζήτησα από τους συναδέλφους να ανιχνεύσουν πληροφορίες για την πηγή έμπνευσης του Οδυσσέα Ελύτη στο ποίημα του “Μαρίνα των Βράχων”.

Οποιος κάνει την αναζήτηση θα βρει αρκετές αναφορές στη Μαρίνα Καραγάτση. Αναφορές έγκριτων μελετητών ακόμη και φίλων του ποιητή. (βλ. σχετ. σχόλιο)

Ομως μία απλή αφαίρεση αποδεικνύει ότι η Μαρίνα Καραγάτση ήταν μόλις τεσσάρων ετών όταν εκδίδονται οι Προσανατολισμοί.

Οταν το επισήμανα στον κ. Νίκο Δήμου μου έστειλε μία πνευματώδη απάντηση και πρόσφατα αποκατέστησε την αλήθεια με σχετικό δημοσίευμα στο blog του.

Μία συγκλονιστική ανάγνωση.

Ελύτη: Μαρία Νεφέλη

Κατοίκησα μια χώρα που ‘βγαινε από την άλλη, την πραγματική,
όπως τ’ όνειρο από τα γεγονότα της ζωής μου. Την είπα κι αυτήν
Ελλάδα και τη χάραξα πάνω στο χαρτί να τηνε βλέπω. Τόσο λίγη
έμοιαζε· τόσο άπιαστη.

Περνώντας ο καιρός όλο και τη δοκίμαζα: με κάτι ξαφνικούς σει-
σμούς, κάτι παλιές καθαρόαιμες θύελλες. Άλλαζα θέση στα πράγμα-
τα να τ’ απαλλάξω από κάθε αξία. Μελετούσα τ’ Ακοίμιστα και την
Ερημική ν’ αξιωθώ να φκιάνω λόφους καστανούς, μοναστηράκια,
κρήνες. Ως κι ένα περιβόλι ολόκληρο έβγαλα γιομάτο εσπεριδοει-
δή που μύριζαν Ηράκλειτο κι Αρχίλοχο. Μα ‘ταν η ευωδία τόση που
φοβήθηκα. Κι έπιασα σιγά σιγά να δένω λόγια σαν διαμαντικά να
την καλύψω τη χώρα που αγαπούσα. Μην και κανείς ιδεί το κάλλος.
‘Ή κι υποψιαστεί πως ίσως δεν υπάρχει.

Οδυσσέα Ελύτη, ΘΑΝΑΤΟΣ ΚΑΙ ΑΝΑΣΤΑΣΙΣ ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΥ

Έτσι καθώς εστέκονταν ορθός μπροστά στην Πύλη κι άπαρτος μες στη λύπη του

Μακριά του κόσμου που η ψυχή του γύρευε να λογαριάσει στο φάρδος Παραδείσου Και σκληρός πιο κι απ’ την πέτρα που δεν τον είχανε κοιτάξει τρυφερά ποτέ – κάποτε τα στραβά δόντια του άσπριζαν παράξενα

Κι όπως περνούσε με το βλέμμα του λίγο πιο πάνω απ’ τους ανθρώπους κι έβγανε απ’ όλους Έναν που του χαμογελούσε τον Αληθινόν που ο χάρος δεν τον έπιανε

Πρόσεχε να προφέρει καθαρά τη λέξη θάλασσα έτσι που να γυαλίσουν μέσα της όλα τα δελφίνια Κι η ερημιά πολλή που να χωρά ο Θεός κι η κάθε μια σταγόνα σταθερή στον ήλιο ν’ ανεβαίνει

Νέος ακόμα είχε δει στους ώμους των μεγάλων τα χρυσά να λάμπουν και να φεύγουν Και μια νύχτα θυμάται σ’ ώρα μεγάλης τρικυμίας βόγκηξε ο λαιμός του πόντου τόσο που θολώθη μα δεν έστερξε να τού σταθεί

Βαρύς ο κόσμος να τον ζήσεις όμως για λίγη περηφάνια το άξιζε.
II

Θεέ μου και τώρα τι Που ‘χε με χίλιους να παλέψει χώρια με τη μοναξιά του ποιος αυτός που ‘ξερε μ’ ένα λόγο του να δώσει ολάκερης της γης να ξεδιψάσει τι

Που όλα τού τα ‘χαν πάρει Και τα πέδιλά του τα σταυροδετά και το τρικράνι του το μυτερό και το τοιχίο που καβαλούσε κάθε απομεσήμερο να κρατάει τα γκέμια ενάντια στον καιρό σαν ζόρικο και πηδηχτό βαρκάκι

Και μια φούχτα λουίζα που την είχε τρίψει στα μάγουλα ενός κοριτσιού μεσάνυχτα να το φιλήσει (πως κουρναλίζαν τα νερά του φεγγαριού στα πέτρινα τα σκαλοπάτια τρεις γκρεμούς πάνω απ’ τη θάλασσα…)

Μεσημέρι από νύχτα Και μήτ’ ένας πλάι του Μονάχα οι λέξειςτου οι πιστές που ‘σμιγαν όλα τους τα χρώματα ν’ αφήσουν μες στοχέρι του μια λόγχη από άσπρο φως

Και αντίκρυ σ’ όλο των τειχών το μάκρος μυρμηκιά οι χυμένες μες στο γύψο κεφαλές όσο έπαιρνε το μάτι του

«Μεσημέρι από νύχτα – όλ’ η ζωή μια λάμψη!» φώναξε κι όρμησε μες στο σωρό σύρνοντας πίσω του χρυσή γραμμή ατελεύτητη

Και αμέσως ένιωσε ξεκινημένη από μακριά η στερνή χλωμάδα να τον κυριεύει.
III

Τώρα καθώς του ήλιου η φτερωτή ολοένα γυρνούσε και πιο γρήγορα οι αυλές βουτούσαν μέσα στο χειμώνα κι έβγαιναν πάλι κατακόκκινες απ’ τα γεράνια

Κι οι μικροί δροσεροί τρούλοι όμοια μέδουσες γαλάζιες έφταναν κάθε φορά και πιο ψηλά στ’ ασήμια που τα ψιλοδούλευε ο αγέρας γι’ άλλων καιρών πιο μακρινών το εικόνισμα

Κόρες παρθένες φέγγοντας η αγκαλιά τους ένα θερινό ξημέρωμα φρέσκα βαγιόφυλλα και της μυρσίνης της ξεριζωμένης των βυθών σταλάζοντας ιώδιο τα κλωνάρια

Του ‘φερναν Ενώ κάτω απ’ τα πόδια του άκουγε στη μεγάλη καταβόθρα να καταποντίζονται πλώρες μαύρων καραβιών τ’ αρχαία και καπνισμένα ξύλα όθε με στυλωμένο μάτι ορθές ακόμη Θεομήτορες επιτιμούσανε

Αναποδογυρισμένα στις χωματερές αλόγατα σωρός τα χτίσματα μικρά μεγάλα θρουβαλιασμός και σκόνης άναμμα μες στον αέρα

Πάντοτε με μια λέξη μες στα δόντια του άσπαστη κειτάμενος

Αυτός
ο τελευταίος Έλληνας!

www.netschoolbook.gr/1453.html

Κωνσταντίνος Παλαιολόγος (Ο τελευταίος λόγος του, Χρονικόν Σφραντζή) Κωνσταντίνος Παλαιολόγος (Ο τελευταίος λόγος του, Χρονικόν Σφραντζή) ΚΑΛΛΙΜΑΧΟΣ Γεωργίου Σφραντζῆ, Χρονικὸν α) Οἱ ὑποσχέσεις τοῦ Μεχμὲτ B’ τοῦ Πορθητοῦ πρὸς τὸν στρατό του, τὴν παραμονὴ τῆς ἁλώσεως τῆς Κωνσταντινουπόλεως β) Ὁ λόγος τοῦ Αὐτοκράτορος Κωνσταντίνου ΙΑ’ Παλαιολόγου πρὸς τοὺς συμπολεμιστές του, τὴν παραμονὴ τῆς ἁλώσεως τῆς Κωνσταντινουπόλεως Εἰσαγωγή-σχόλια: Φειδίας Ν. Μπουρλᾶς

Publish at Scribd or explore others: Other Research historyeuropean άλωση

Βαρύς ο κόσμος να τον ζήσεις, όμως για λίγη περηφάνια το άξιζε.

Έτσι καθώς εστέκονταν ορθός μπροστά στην Πύλη κι άπαρτος μες τη λύπη του ?
 Μεσημέρι από νύχτα και μήτ’ ένας πλάι του
   «Μεσημέρι από νύχτα – όλ’ η ζωή μια λάμψη!»  φώναξε κι όρμησε μες στο σωρό σύρνοντας πίσω του χρυσή γραμμή ατελεύτητη
 Και αμέσως ένιωσε ξεκινημένη από μακριά η στερνή χλωμάδα να τον κυριεύει
κάτω απ’ τα πόδια του άκουγε στη μεγάλη καταβόθρα να καταποντίζονται πλώρες μαύρων καραβιών    τ’ αρχαία και καπνισμένα ξύλα όθε με στυλωμένο μάτι ορθές ακόμη Θεομήτορες επιτιμούσανε
 Αναποδογυρισμένα στις χωματερές αλόγατα σωρός τα χτίσματα μικρά μεγάλα
     θρουβαλιασμός και σκόνης άναμμα μες στον αέρα

                                                                 Πάντοτε με μια λέξη μες στα δόντια του
                                                                     άσπαστη
                                                                       κειτάμενος

                                                                         Αυτός ο τελευταίος Έλληνας.