Terra Computerata

Όταν το 1821 οι ένδοξοι ημών πρόγονοι εξεγέρθηκαν κατά της Οθωμανικής αυτοκρατορίας κάποιοι είδαν μία ευκαιρία. Πρότειναν στους αρχηγούς των εξεγερμένων να εκδώσουν ανταλλάξιμα ελληνικά επαναστατικά ομόλογα στο χρηματιστήριο του Λονδίνου. Οι Ελληνες θα υπόσχονταν να αποπληρώσουν τα ομόλογά τους με τόκο, αν και όταν κέρδιζαν την ανεξαρτησία τους. Η αξία των ομολόγων ανέβαινε και έπεφτε στο χρηματιστήριο ανάλογα με τις στρατιωτικές  επιτυχίες και αποτυχίες στα πεδία  της μάχης στην Ελλάδα. Όμως οι Τούρκοι άρχιζαν σταδιακά παίρνουν το πάνω χέρι. Με τη διαφαινόμενη ήττα των επαναστατών οι ομολογιούχοι αντιμετώπιζαν το ενδεχόμενο να χάσουν τα πάντα. Το συμφέρον των ομολογιούχων ήταν εθνικό συμφέρον, έτσι οι Βρετανοί συγκρότησαν έναν διεθνή στόλο, ο οποίος το 1827 βύθισε τον κύριο Οθωμανικό στόλο στη Ναυμαχία του Ναυαρίνου. Η Ελλάδα ήταν επιτέλους ελεύθερη, ύστερα από αιώνες υποταγής. Αλλά η ελευθερία συνοδευόταν από ένα τεράστιο χρέος, το οποίο η νέα χώρα δεν είχε τρόπο να ξεπληρώσει.

Μετά τη ναυμαχία του Ναυαρίνου, οι Βρετανοί καπιταλιστές ήταν πιο πρόθυμοι να επενδύσουν σε ριψοκίνδυνες επενδύσεις στο εξωτερικό. Είχαν δει πως εάν ένας ξένος πιστωτής αρνιόταν να πληρώσει το χρέος του, η Μεγαλειότητά  Της θα φρόντιζε να πάρουν τα λεφτά τους πίσω.. Αυτός είναι ο λόγος που σήμερα η πιστοληπτική ικανότητα μιας χώρας είναι σημαντικότερη για την οικονομική της ευμάρεια απ΄ότι οι φυσικοί της πόροι.

Yoval Noah Harari Sapiens

Η εθνική μας αφήγηση εξαίρει τη γενναιότητα και τον ηρωισμό, προκειμένου να καλύψει τα κενά της. Σκεφθείτε, λ.χ., αν καταλάβατε ποτέ από τα σχολικά βιβλία το συνολικό σχήμα της Επανάστασης του 1821. Μάλλον όχι. Μαθαίνουμε για τις νίκες της αρχής, διερχόμεθα στα πεταχτά τους εμφυλίους που κατά κύριο λόγο μας απασχόλησαν στη συνέχεια και, ενώ η επανάσταση έχει ουσιαστικά ηττηθεί, παρεμβαίνουν οι τρεις δυνάμεις και, χωρίς να έχουμε καταλάβει πώς δένουν όλα αυτά, καταλήγουμε να δοξάζουμε τη γενναιότητά μας και την αγάπη για την ελευθερία. Οταν ο ηρωισμός εκθειάζεται συστηματικά με τόση υπερβολή, επόμενο είναι ο φόβος, που μπορεί να είναι σύνεση και σωφροσύνη, να θεωρείται περιφρονητέος. Ο Ελληνας θαυμάζει τη γενναιότητα περισσότερο από την εξυπνάδα, εξ ου και είμαστε ο «εξυπνότερος» λαός του κόσμου, με εισαγωγικά απαραιτήτως.

Από την εποχή τού «laissez faire», της πρώτης «παγκοσμιοποίησης», του «ελεύθερου εμπορίου» στις αρχές του 20ού αιώνα, από την μπελ επόκ επαναλαμβάνεται με εφιαλτική ομοιότητα η ίδια σπείρα στην εξέλιξη του καπιταλισμού.Ούτε το κραχ του 1929, ούτε το εργατικό κίνημα, ούτε η δημιουργία των εργατικών κρατών (πόσω μάλλον η κατάρρευσή τους), έχουν εμποδίσει τον καπιταλισμό να ανεβάζει στη σκηνή της ανθρώπινης κωμωδίας το ίδιο έργο.

Οι διαφορές βρίσκονται στη ρητορική κάθε εποχής: «πόλεμος των πολιτισμών» σήμερα, εισβολή των δυτικών δυνάμεων στο Πεκίνο τότε· αποικιοκρατία μέσω των κανονιοφόρων τότε, αποικιοκρατία μέσω των γιάπηδων τώρα· «ζωτικός χώρος» τότε, «ανθρωπιστικοί βομβαρδισμοί» σήμερα· φτώχεια τύπου Ντίκενς τότε, «διαβίωση κάτω απ’ το όριο της φτώχειας» σήμερα. Ουκ έστι τέλος στις ομοιότητες και την ανακύκλωση των συνεπειών τους. Απλώς σήμερα τα μεγέθη έχουν πλέον γιγαντωθεί. Οσον η διαφορά ενός Πάντσερ της Βέρμαχτ που σήμερα μοιάζει με κονσερβοκούτι μπροστά σε ένα Αμπρααμς των ΗΠΑ.

Ομως «νέα τάξη» τότε, «νέα τάξη» και τώρα. Μάλιστα επί τα βελτίω, καθ’ ότι, υποθέτω, ούτε οι ναζί θα τσιτσίδωναν ηλεκτρονικώς τους ταξιδιώτες στα αεροδρόμια, όπως κάνουν τώρα οι ΗΠΑ ή η δημοκρατική Ολλανδία (αυτό το αγλάισμα του πιο αντιδραστικού κοσμοπολιτισμού σε όλη την οικουμένη από κτίσεως κρατών).

Δεν είναι η παθολογία του καπιταλισμού που καταρρέει (για μιαν ακόμα φορά), αλλά το ίδιο το σύστημα που ανασυντάσσεται για να προκαλέσει ακόμα περισσότερον όλεθρο, όταν «ξανασταθεί στα πόδια του», ακόμα πιο άρρωστο, ακόμα πιο τέλειο.

Cartoonist: Reljic Dusan

Στάθης στην Ελευθεροτυπία

Ευκαιρία για λίγο μάθημα: The crash of 1929

Photographs of the Great Depression