Με αφορμή τον εορτασμό της 28ης Οκτωβρίου του 1940, κάθε λογής αυτόκλητοι ρεπόρτερ σπεύδουν να υποβάλουν -με καλά κρυμμένη ειρωνεία- σε μαθητές κάθε ηλικίας το ερώτημα: «τι γιορτάζουμε σήμερα;». Περιμένουν χαιρέκακα τη λάθος απάντηση. Ακολουθεί συνήθως θρήνος και οδυρμός για το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο των μαθητών και την αναποτελεσματικότητα του εκπαιδευτικού συστήματος.
Υπάρχουν δύο τρόποι, για να προσεγγίσει κανείς την Ιστορία. Ο ένας είναι να αναφερθεί στα μεγάλα γεγονότα, να αναζητήσει αιτίες και αφορμές, να εστιάσει σε μάχες, στρατηγικές, ηγέτες. Να αποτυπώσει την οικονομική πολιτική και τα σημαντικά πολιτιστικά επιτεύγματα. Αυτός είναι ο τρόπος της μακροϊστορίας.
Ο άλλος τρόπος είναι να σκύψει ο ιστορικός στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Να αναζητήσει τον αντίκτυπο των μεγάλων γεγονότων στη βιωμένη καθημερινότητα. Αυτός είναι ο τρόπος της μικροϊστορίας.
Αυτό που συνήθως λείπει από την εικόνα που έχουμε για το ιστορικό παρελθόν είναι η ανθρώπινη μαρτυρία. Η μαρτυρία των ανθρώπων που έζησαν την Ιστορία στο πετσί τους. Η μαρτυρία εκείνων που κατάλαβαν για τα καλά πως Ιστορία δεν είναι κάτι που συμβαίνει άλλοτε κι αλλού, σε άλλους ανθρώπους. Ιστορία είναι ο τρόπος με τον οποίο τα εξωτερικά συμβάντα εμβολίζουν τη ζωή μας. Την αλλάζουν ή τη διαλύουν χωρίς περίσκεψη, αιδώ ή έλεος. Καμιά φορά, για πάντα.Ας ακούσουμε το πρώτο πολεμικό ανακοινωθέν του ελληνοϊταλικού πολέμου:
«Αι Ιταλικαί στρατιωτικαί δυνάμεις προσβάλλουν από τις 5.30 π.μ. σήμερον τα ημέτερα στρατεύματα προκαλύψεως της ελληναλβανικής μεθορίου. Αι ημέτεραι Δυνάμεις αμύνονται του πατρίου εδάφους».
Μ’ αυτές τις φράσεις, οι Έλληνες του 1940 έμαθαν αίφνης πως ξέσπασε πόλεμος.
Πώς άλλαξε ο πόλεμος του ’40 τη ζωή των ανθρώπων; Πώς έζησαν τον πόλεμο, την κατοχή και την αντίσταση οι Έλληνες;
Ίσως την επόμενη φορά που θα περπατήσουμε στους ίδιους δρόμους, αντιληφθούμε πως η πόλη δεν είναι απλό κέλυφος συμβάντων, ένα σκηνικό. Είναι αυτόπτης μάρτυρας -και κάποιες φορές πρωταγωνιστής- μιας αιματοβαμμένης και σκοτεινής Ιστορίας.
Γιατί, όπως και να το κάνουμε, Ιστορία δεν είναι τα βιβλία. Ιστορία είναι οι άνθρωποι. Και οι άνθρωποι περπατούν, ερωτεύονται, πολεμούν και πεθαίνουν σ’ αυτήν τη χώρα αιώνες τώρα.