Terra Computerata

Στο τέλος του Β΄παγκοσμίου πολέμου 60 λεπτά φιλμ βρέθηκαν σε καλή κατάσταση στο αρχείο της Ανατολικής Γερμανίας. Αυτό το φιλμ είχε γυριστεί από τους Ναζί στη Βαρσοβία το Μάιο του 1942 και έφερε τον τίτλο “Γκέτο”. Οι ιστορικοί το αξιοποίησαν ως πηγή. Πρόσφατα όμως ανακαλύφθηκε μία κόπια όπου φαίνεται πως πολλές σκηνές ήταν σκηνοθετημένες έτσι ώστε να προβάλλεται η καλή ζωή των Εβραίων στο γκέτο. Μία από τις χειρότερες στιγμές της ανθρωπότητας αναβιώνει μέσα από αυτό το ντοκουμέντο.

Με το ξέσπασμα του Πολέμου, η βύθιση του Κούρου στα έγκατα της αθηναϊκής γης ήταν ένα μέτρο διαφύλαξης και προστασίας αρχαιοτήτων του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου. Αντιμετωπίζοντας εγκαίρως το ενδεχόμενο βομβαρδισμού ή λεηλασίας της Αθήνας, η «απόκρυψη» των αριστουργημάτων του πρώτου Μουσείου της χώρας ήταν μια τιτάνια όσο και συγκινητική επιχείρηση. Είναι το θέμα της έρευνας του σκηνοθέτη Βασίλη Κοσμόπουλου, ο οποίος βρίσκεται στο τελικό στάδιο ανάπτυξης ενός σχετικού ντοκιμαντέρ.

Αναρωτήθηκε ποτέ κανείς μας αν υπήρξε κάποια μέριμνα σχετικά με τις ελληνικές αρχαιότητες την παραμονή της 28ης Οκτωβρίου 1940; Είναι μια πολύ λογική σκέψη: η χώρα θα δεχόταν την εισβολή ξένου εχθρού, ενδεχομένως να βομβαρδιζόταν, πώς θα προστατεύονταν τα μνημεία μας – και πώς;Τεράστια έρευνα

Αυτή η λησμονημένη, αλλά εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ιστορία βρίσκεται στο επίκεντρο ενός ντοκιμαντέρ. Οπως μας είπε ο σκηνοθέτης, κ. Βασίλης Κοσμόπουλος, «το ντοκιμαντέρ βρίσκεται στο τελικό στάδιο της ανάπτυξης (development) δεν έχει όμως ακόμη μπει στην κύρια φάση παραγωγής. Ξεκίνησε το 2006, με εξαιρετικές συνθήκες (κατ’ επιλογήν συμμετοχή στο Discovery Campus Masterschool 2006) και συνεχίζεται μέχρι σήμερα, κυρίως διότι ήταν τεράστια η έρευνα που έπρεπε να διεξαχθεί, στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Αφετηρία μας ήταν η δημοσίευση του Β. Χ. Πετράκου “Τα αρχαία της Ελλάδος κατά τον πόλεμο 1940-44”, Ο Μέντωρ, 1994. Ουσιαστικά συνεχίζουμε από εκεί που σταμάτησε ο συγγραφέας».

Σύμφωνα με τον κ. Κοσμόπουλο, με το που κηρύχθηκε ο πόλεμος το 1940, ξεκίνησε μια μεγάλη επιχείρηση απόκρυψης των αρχαιοτήτων. «Η επιχείρηση αυτή στήθηκε σε όλη την Ελλάδα, ωστόσο, το μεγάλο βάρος έπεσε στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Μετά την κατάληψη της χώρας, ασκήθηκαν πιέσεις από τις γερμανικές δυνάμεις κατοχής να αποκαλυφθούν τα κρυμμένα αρχαία για την αποφυγή φθοράς, μα η Ελληνική Αρχαιολογική Υπηρεσία αντιστάθηκε. Λόγω και των γεγονότων του Εμφυλίου, χρειάστηκε να φτάσουμε στις αρχές της δεκαετίας του ’50 για να ολοκληρωθεί η αποκάλυψη όλων αυτών των αρχαιοτήτων».

Η περίπτωση των γερμανικών δυνάμεων Κατοχής παρουσιάζει ειδικό ενδιαφέρον διότι, όπως λέει ο Β. Κοσμόπουλος, «κράτησαν μια στάση αντιφατική. Ενώ η επίσημη γραμμή από το Βερολίνο ήταν οι ελληνικές αρχαιότητες να προστατευθούν, από την άλλη είχαμε περιπτώσεις φθορών, λεηλασίας ή και αρχαιοκαπηλίας από κάποιους αξιωματούχους. Για να γίνει κατανοητή η γερμανική στάση, η ταινία θα προσπαθήσει να φωτίσει το ζήτημα της ιδιότυπης πρόσληψης και χρήσης της ελληνικής αρχαιότητας στη δημιουργία της ναζιστικής ιδεολογίας».

Η «ομάδα Ρόζενμπεργκ»

Ο Β. Κοσμόπουλος στέκεται στη γερμανική «ομάδα Ρόζενμπεργκ», που δρούσε σε όλη την Ευρώπη. «Μεταξύ άλλων, σκοπός της ήταν και η συλλογή πολιτιστικών θησαυρών απ’ όλες τις κατεχόμενες ευρωπαϊκές χώρες, σε σχέση όμως το ιδεολογικό υπόβαθρο της ναζιστικής Γερμανίας. Στην Ελλάδα η δράση της περιορίστηκε από τον εσωτερικό ανταγωνισμό με το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο. Η ιταλική στάση δεν είχε το ανάλογο ιδεολογικό υπόβαθρο, ενώ και για τους Βούλγαρους επίσης είχαν ιδεολογικό ενδιαφέρον όσα ελληνικά μνημεία σχετίζονταν με τις εδαφικές διεκδικήσεις τους».

Καθημερινή