Terra Computerata

Οι 28 παιδικές και εφηβικές βιβλιοθήκες που βρίσκονται διάσπαρτες σε απομακρυσμένες, ακριτικές πόλεις και χωριά της επικράτειας, ένας θεσμός 30 χρόνων με το ταπεινό, αλλά ταυτόχρονα πολύτιμο στόχο να μην υπάρχει παιδί στη χώρα ανέγγιχτο από τον κόσμο της γνώσης και της λογοτεχνίας, κινδυνεύουν σήμερα με οριστικό λουκέτο.

Ολα ξεκίνησαν το 2003 όταν ο Οργανισμός Παιδικών και Εφηβικών Βιβλιοθηκών, ένα ΝΠΙΔ που εποπτεύεται από το υπουργείο Παιδείας, άρχισε να αντιμετωπίζει έντονα οικονομικά προβλήματα. Το υλικό των βιβλιοθηκών σταμάτησε να ανανεώνεται, οι μισθοδοσίες των εργαζομένων (αντιστοιχεί ένας σε κάθε βιβλιοθήκη) να καθυστερούν για μήνες. Ουδείς μέχρι σήμερα γνωρίζει τι έφταιξε και ξαφνικά άρχισαν να εμφανίζονται από παντού χρέη -προς το ΙΚΑ, σε ενοίκια, εκδοτικούς οίκους κ.ο.κ. Σύμφωνα με την πρόεδρο του Σωματείου Εργαζομένων στις Παιδικές και Εφηβικές Βιβλιοθήκες, κ. Μαρία Τερζή, το υπουργείο Παιδείας συνέχιζε κανονικά τις επιχορηγήσεις προς τον Οργανισμό, ενώ απρόσκοπτη ήταν και η στήριξή του από ιδιώτες.

Οπως γράφουν στην ανοιχτή τους επιστολή προς «αρμοδίους» τρεις μαθητές της Στ΄ Δημοτικού του 3ου Δημοτικού Σχολείου Ερμούπολης, «εμείς, με το κλείσιμο της βιβλιοθήκης δεν μπορούμε πια να δανειστούμε βιβλία, πρέπει να τα αγοράζουμε, δεν μπορούμε να βρούμε πληροφορίες για τις εργασίες μας ούτε να περνάμε τον ελεύθερο χρόνο μας τόσο ευχάριστα. Και είμαστε πολύ λυπημένοι γι’ αυτό. Αλλά δεν θα το αφήσουμε να περάσει έτσι. Η βιβλιοθήκη πρέπει να ανοίξει σύντομα».

«Νομίζω ότι έχει αποδειχθεί πλέον και έμπρακτα ότι αυτός ο θεσμός δεν μπορεί να συντηρηθεί άλλο με χορηγίες και με την από καιρού εις καιρόν οικονομική στήριξη του υπουργείου Παιδείας», καταλήγει η κ. Τερζή. «Η Πολιτεία θα πρέπει να αγκαλιάσει με διαφορετικό τρόπο πια τις βιβλιοθήκες, να αναπτύξει ενδεχομένως στενότερη συνεργασία με τους δήμους – και να το κάνει όχι για εμάς, αλλά για τα παιδιά».

Καθημερινή

Πριν λίγο καιρό το ΥΠΕΠΘ αποφάσισε να διακόψει τη χορηγία προς τα ιδρύματα των πρωθυπουργών. Είχε όμως σταματήσει εδώ και καιρό να στηρίζει τις βιβλιοθήκες. Περίεργες προτεραιότητες. 

Ο Πολυδεύκης Παπαδόπουλος από τις σελίδες της AV αναλαμβάνει να μας διαφωτίσει για τα e-books και τις e-libraries:

Δεν αναπτύσσονται, όμως, μόνο οι συσκευές ανάγνωσης e-βιβλίων και τα ηλεκτρονικά βιβλιοπωλεία, αλλά και οι «ψηφιακές βιβλιοθήκες», στις οποίες οι χρήστες έχουν πρόσβαση όχι μόνο σε τίτλους έργων αλλά και σε σελίδες βιβλίων, εικόνες, φωτογραφίες κ.λπ. Μία από τις σημαντικότερες είναι η Ευρωπαϊκή Ψηφιακή Βιβλιοθήκη “Εuropeana”, που λειτουργεί με πρωτοβουλία κυρίως της Γαλλίας, έχοντας στόχο τη συλλογή της ευρωπαϊκής πολιτιστικής κληρονομιάς από τα μεγαλύτερα μουσεία, εθνικές βιβλιοθήκες και αρχειακούς φορείς της Ευρώπης και την πρόσβαση μέσω διαδικτύου. Υπάρχει ακόμη η «Παγκόσμια Ψηφιακή Βιβλιοθήκη – BNM» που δημιούργησε η UNESCO από κοινού με την περίφημη Βιβλιοθήκη του Αμερικανικού Κογκρέσου και στην οποία μετέχουν θεσμοί όπως το Πανεπιστήμιο Carnegie Mellon των ΗΠΑ, το Πανεπιστήμιο Zhejiang της Κίνας, το Ινστιτούτο Επιστήμης της Ινδίας και η Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας της Αιγύπτου. Η BNM θεωρείται η μεγαλύτερη ψηφιακή βιβλιοθήκη του κόσμου, με δωρεάν πρόσβαση σε έργα που αντιστοιχούν στο 1% όλων των βιβλίων του κόσμου.

Από τα εγχειρήματα δεν θα μπορούσε να λείπει η Google, η οποία προχωρά σε συμφωνίες με εθνικές και ιδιωτικές βιβλιοθήκες για ψηφιακή σάρωση και εν συνεχεία διαδικτυακή παροχή πολλών έργων. Πρόκειται για τις υπηρεσίες Google Βοοks, oι οποίες, όμως, ξεσήκωσαν αντιδράσεις από εκδότες και συγγραφείς και στις δύο όχθες του Ατλαντικού για θέματα πνευματικών δικαιωμάτων. Τώρα η εταιρεία αναζητεί συμβιβασμούς για να προχωρήσει. Λίγοι, όμως, αμφισβητούν ότι η Google, η Amazon, αλλά και οι κατασκευαστές ηλεκτρονικών συσκευών, οι παροχείς δικτυακών υπηρεσιών κ.λπ. δεν θα χτυπήσουν τα «κοιτάσματα» κερδοφορίας που προσφέρουν το διάβασμα, οι βιβλιοθήκες και οι ηλεκτρονικές εκδόσεις. Έτσι το βιβλίο, περικυκλωμένο από παντού, είναι υποχρεωμένο να περάσει στην ψηφιακή εποχή. 

Διαβάζουμε ή «κατεβάζουμε»;

Λοιπόν, ζήτω (!) η άφιξη των ηλεκτρονικών βιβλίων και τελευταία και των vooks   (συνδυασμός video και books/βιβλίων;).  Αρκετοί ειδικοί σε θέματα βιβλίου είναι πιο σκεπτικοί από ενθουσιώδεις. «Αναμφίβολα τα νέα μέσα τραβούν την προσοχή των αναγνωστών. Όμως, σε λίγα χρόνια οι νεότεροι θα έχουν διάθεση και υπομονή να διαβάζουν σ’ αυτά κλασικούς;» σχολιάζουν. Κάποιοι άλλοι διερωτώνται ποιες θα είναι οι επιπτώσεις στο γράψιμο και την ανάγνωση όταν τα κείμενα διακόπτονται από «υπερ -συνδέσμους» με το διαδίκτυο ή από βίντεο που παρεμβάλλονται για να κάνουν την αφήγηση πιο ζωντανή… Είναι αυτοί που τονίζουν ότι το διάβασμα παραμένει μία από τις ελάχιστες εμπειρίες –πλην των ανθρωπίνων σχέσεων– που βοηθούν στην ανάπτυξη των νοητικών μας ικανοτήτων. Κι αυτές οι ικανότητες υποχωρούν όταν βρισκόμαστε και πάλι μπρος σε οθόνες υπολογιστών –με όλη την αποσπασματικότητα και τη βιασύνη μιας τέτοιας ανάγνωσης– αντί των σελίδων βιβλίων.

Τελικά η τεχνολογία δεν είναι ουδέτερη και κάθε φορά μας εισάγει σ’ ένα νέο κόσμο με πλεονεκτήματα αλλά και μειονεκτήματα. Π.χ. η σταδιακή επικράτηση των ηλεκτρονικών/ψηφιακών βιβλίων θα συρρικνώσει αναγκαστικά τη δουλειά εκδοτών και βιβλιοπωλών. Ο ρόλος και η τεχνογνωσία τους θα αχρηστευτεί σταδιακά, αφού τα βιβλία δεν θα έχουν πια υλική υπόσταση και κάθε τι θα μπορεί να εκδοθεί online με ελάχιστο κόστος. Θα πει κανείς «αυτό δεν είναι απαραίτητα κακό» και φαινομενικά θα έχει δίκιο. Όμως, παραδοσιακοί εκδότες και βιβλιοπώλες λειτουργούν μέχρι τώρα και ως «φίλτρα», με την καλή έννοια, προκειμένου τα έργα που εκδίδονται να διαθέτουν ένα επίπεδο, να περνούν από μια επιμέλεια γλώσσας και εμφάνισης και γενικά να υπάρχει μια τάξη στο «χάος» όσων γράφονται και δημοσιεύονται. Το ερώτημα είναι ποιος θα παίζει αυτούς τους ρόλους στο πλήρες χάος του κυβερνοχώρου…

Ένα άλλο θέμα είναι η υποκατάσταση των φυσικών βιβλιοθηκών (δημόσιων και ιδιωτικών) από τις ηλεκτρονικές/ψηφιακές. Και πάλι, κάποιοι θα πουν ότι μέσω διαδικτύου έχουμε πρόσβαση σε άπειρο αριθμό έργων και πως ο απλός χρήστης κατακτά μια νέα ισότητα στον πνευματικό πλούτο της ανθρωπότητας. Ως ένα σημείο αυτό γίνεται όντως εφικτό με την τεχνολογία.  Από κει και πέρα, όμως, η ιδέα αποτελεί και φενάκη. Η πνευματική και πολιτιστική ισότητα έρχεται μέσα από την ανάπτυξη παιδείας και κατάλληλων κοινωνικών δομών και όχι απλώς από «μια βιβλιοθήκη στην τσέπη μας». Τέλος, τίθεται ένα θέμα για τον ίδιο τον τρόπο ανάγνωσης, ο οποίος επηρεάζεται από το μέσο που χρησιμοποιούμε και το περιβάλλον που βρισκόμαστε. Π.χ. το διαδίκτυο προάγει την αποτελεσματικότητα, την αμεσότητα και τον όγκο των πληροφοριών. Κάνει, όμως, το διάβασμα κατακερματισμένο, αποσπασματικό και χωρίς τη «βαθιά προσοχή» που απαιτεί η γραμμική ανάγνωση στο χαρτί. Όμως αυτή η ανάγνωση, χωρίς βιασύνες και περισπάσεις, είναι που δημιουργεί το κριτικό πνεύμα, όπως εξηγούν οι ψυχολόγοι…  A

Πριν από μία οκταετία με τη Σοφία Νικολαΐδου είχαμε κάνει μία έρευνα για την αναγνωσιμότητα λογοτεχνικού έργου σε οθόνη… Η λογοτεχνία μπροστά στην πρόκληση του διαδικτύου -Μία μελέτη της αναγνωστικής συμπεριφοράς του κοινού απέναντι σε ένα λογοτεχνικό υπερκείμενο. 

Η Μαριάννα Τζιαντζή από τη στήλη της στην Καθημερινή αναφέρεται σε μία ενδιαφέρουσα συζήτηση για το βιβλίο που παρακολούθησε στο ραδιόφωνο:

Η δημοσιογράφος Κατερίνα Σχινά μίλησε για τις ευκαιρίες «διασταύρωσης» με βιβλία που προσφέρει το Διαδίκτυο (το αν θα τα διαβάσουμε είναι άλλη υπόθεση). Εύστοχα, ο συγγραφέας Βαγγέλης Ραπτόπουλος παρατήρησε ότι τα σπίτια στα σίριαλ δεν έχουν βιβλιοθήκες (συχνά όμως έχουν πισίνα, γκαζόν και γκαράζ για δύο τρία αυτοκίνητα). Ομως και αν είχαν, θα διαβάζαμε περισσότερα βιβλία; Και αν ναι, τι είδους βιβλία; Η ανάγνωση είναι «γυμναστική του μυαλού», όπως είπε ο κ. Φυντανίδης, όμως μπορεί να είναι και τσίχλα του μυαλού, όπως συμβαίνει με τη λογοτεχνία φυγής.

Υπάρχει, λοιπόν, η φυλή των συστηματικών αναγνωστών, όμως οι έρευνες δείχνουν ότι αυξάνεται το ποσοστό εκείνων που μετά βίας διαβάζουν ένα βιβλίο τον χρόνο. Σε μια χώρα που παράγονται όλο και περισσότερα πτυχία, που πληθαίνουν τα πανεπιστήμια και τα κόλετζ, που ανθούν τα μεταπτυχιακά, που όλο και περισσότεροι μαθαίνουν ξένες γλώσσες, που ακόμα και στο περίπτερο μπορεί κανείς να βρει φτηνό και καλό βιβλίο, η ανάγνωση της τυπωμένης σελίδας γίνεται δραστηριότητα πολυτελείας.

Ανθρωποι, που ως μαθητές ήταν σπασίκλες, μετά τα 25 ή τα 30 δεν ανοίγουν ούτε βιβλίο ούτε εφημερίδα, μόνο σερφάρουν στο Ιντερνετ για επαγγελματικούς ή ψυχαγωγικούς λόγους. Ανθρωποι μορφωμένοι, συχνά με υψηλή ειδίκευση, που ασκούν μοντέρνα, δυναμικά επαγγέλματα, δεν μπορούν να διαβάσουν στο χαρτί. Γονείς βιβλιοφάγοι αναστενάζουν επειδή τα παιδιά τους «δεν». Μπορεί οι στατιστικές να είναι απογοητευτικές, όμως μερικές φορές η ζωή μάς ξαφνιάζει ευχάριστα. Ενας φίλος, ταξιδεύοντας με τρένο, γνώρισε έναν σιδηροδρομικό υπάλληλο γύρω στα 50, που είχε στον σάκο του μια μελέτη για τον Παρμενίδη, ένα βιβλίο γεμάτο υπογραμμίσεις και σημειώσεις. Ο σιδηροδρομικός μιλούσε με ηρεμία και αυτοπεποίθηση, αλλά και με ενθουσιασμό μικρού παιδιού για τον Μηχανισμό των Αντικυθήρων και τους προσωκρατικούς φιλοσόφους.

«Είσαι τυχερός», είπα στον φίλο μου, «που γνώρισες έναν τέτοιο άνθρωπο».

«Δεν ξέρω… φοβάμαι πως και αυτοί οι άνθρωποι τελειώνουν σαν τα τρένα».