Terra Computerata

Επάνω στη σημασία και στην εκφορά των λέξεων έχουν καταγραφεί κομμάτια από την ιστορία της ανθρωπότηταςΤου Χρ. Γ. Ντουμα

Η πιεστική ανάγκη του ανθρώπου να μεταδώσει πληρoφoρίες συνέβαλε στην ανάπτυξη των φωνητικών του οργάνων κατά τρόπο ώστε να μπορέσει να εκφράζεται με έναρθρο λόγο. Από τη μελέτη σκελετικών απολιθωμάτων προκύπτει ότι το απαραίτητο για την ομιλία υοειδές οστούν είχε διαμορφωθεί στον ανθρώπινο λάρυγγα τουλάχιστον από την εποχή του Νεάντερταλ. Η ανάπτυξη δε των δυνατοτήτων ομιλίας είχε ως επακόλουθο την ταχεία αύξηση τόσο του όγκου όσο και των πολύπλοκων δυνατοτήτων του ανθρώπινου μυαλού. Ετσι, ανάλογα με τις προκλήσεις που δεχόταν, ο άνθρωπος μπορούσε πλέον να κατασκευάζει λέξεις/ονόματα που συμβόλιζαν πραγματικά αντικείμενα. Αρκούσε, επομένως, η εκφορά ενός τέτοιου συμβόλου/ονόματος για να αναπλαστεί και να μεταδοθεί η εικόνα του αντίστοιχου αντικειμένου, εφ’ όσον βεβαίως ο δέκτης του μηνύματος ήταν ή είναι μέλος της κοινότητας που χρησιμοποιεί τον ίδιο λεκτικό κώδικα επικοινωνίας, την ίδια γλώσσα. Για παράδειγμα, η εκφορά της λέξης «δέντρο» αρκεί για να κατανοήσει κάποιος που μιλάει την ελληνική γλώσσα ότι πρόκειται για πολυετές φυτό μεγάλων διαστάσεων. Κάθε λέξη/όνομα στην αρχική διαμόρφωσή της έχει κατά κανόνα σημασία περιγραφική, η οποία όμως μπορεί να μεταβληθεί με τη χρήση και ανάλογα με τις εκάστοτε συνθήκες. Ετσι τα ονόματα αποκτούν μια σημασιολογική στρωματογραφία, από τη μελέτη της οποίας μπορεί κανείς να αναχθεί στην αρχή και να αναζητήσει τους λόγους δημιουργίας τους. Αυτό μάλιστα μπορεί να γίνει συσχετίζοντας το αρχικό όνομα με την πολιτισμική φάση κατά την οποία εντοπίζεται αρχαιολογικά η αρχική εμφάνιση ή χρήση του σημαινόμενου πράγματος.

Διαβάστε τη συνέχεια στην Καθημερινή

Ποιος είπε…
… το πρώτο ψέμα; Ο όφις στον κήπο της Εδέμ. Εκατομμύρια άνθρωποι σε όλον τον κόσμο πιστεύουν μέχρι σήμερα την απατηλή ιστορία του. Αντίθετα, στο βιβλίο του «Ο αγώνας μου», ο Χίτλερ είπε όλη την αλήθεια, αλλά δεν τον πίστεψε κανείς, ώσπου άρχισε να περνάει από φωτιά και τσεκούρι την Ευρώπη.

Τα δηλητήρια…
… όμως δεν παύουν να είναι επικίνδυνα όχι μονάχα γι΄ αυτούς που τα παίρνουν, αλλά και για εκείνους που τα δίνουν. Τα αφελή συνθήματα που συνήθως πετούν οι δημαγωγοί στις συγκεντρώσεις τους, το πλήθος τα πιάνει στον αέρα. Κι όσο πιο απλοϊκά και εκρηκτικά είναι αυτά τόσο πιο απλοϊκά και εκρηκτικά μπορούν να εκφράσουν την οργή και την απόγνωση του πλήθους, όταν αργότερα καταλάβει την απάτη. Γι΄ αυτό, στα χρόνια που ζούμε, όπως λέει ο βραβευμένος με Πούλιτζερ Αμερικανός δημοσιογράφος Κρις Χέτζες, οι χειριστές των δημαγωγικών δηλητηρίων θα πρέπει να είναι προσεκτικοί: όσο χειροτερεύει η οικονομία τόσο θα χειροτερεύουν οι παρενέργειες από αυτά τα δηλητήρια στο οργισμένο πλήθος.

Δρόμοι του Ρούσσου Βρανά στα Νέα

Αρθρο του κ. Ευθ. Φοίβου Παναγιωτίδη, επ. καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Κύπρου στην Καθημερινή:

Οι περισσότερες συζητήσεις για τη γλώσσα αφορούν αποκλειστικά λέξεις: συχνά αντιμετωπίζουμε τη γλώσσα σαν να αποτελείται από λέξεις και μόνο. Η έμφαση που τους δίνουμε δεν είναι ούτε τυχαία ούτε ανεξήγητη, αφού οι λέξεις ανταποκρίνονται σε νοητικές έννοιες: νοητικές αναπαραστάσεις πραγμάτων στον κόσμο γύρω μας (π. χ. ροδάκινο, ιδρώνω) ή αφηρημένες έννοιες (π. χ. υπάρχω, περιορισμός). Ετσι, οι λέξεις δεν αποτελούν ετικέτες των πραγμάτων, άλλωστε ποιος μπορεί να μας δείξει έναν περιορισμό όπως μπορεί να μας δείξει ένα ροδάκινο. Ωστόσο, ακόμα και φαινομενικά απλές λέξεις (και έννοιες) όπως «ροδάκινο» κρύβουν πολυπλοκότητα: σκεφτείτε, για παράδειγμα, πόσο δύσκολο είναι να διατυπώσουμε τη διαφορά μεταξύ ροδάκινου, γιαρμά, βανίλιας, κορόμηλου και νεκταρινιού, ακόμα και για όσους τα τρώμε χρόνια.

Φυσικά, το στοκ των λέξεων που διαθέτει μία γλώσσα δεν παραμένει σταθερό και αναλλοίωτο, αφού λέξεις εκλείπουν ή προστίθενται στη γλώσσα κάποτε με δανεισμό (π. χ. «παράδεισος» από τα περσικά, «γλέντι» και «καφές» από τα τούρκικα, «φουστάνι» από τα αραβικά, «πιάτο» από τα ιταλικά, «μπουγάδα» από τα καταλανικά κ. τ. λ.), κάποτε με βάση γραμματικές διαδικασίες (π. χ. «αλατ-ο-πίπερο», «κουκουναρό-σπορος», «διαφορετικ-ότητα») και κάποτε με αλλαγή της σημασίας (π. χ. «υπουργός» – που σήμαινε «υπηρέτης», «δουλεύω», «αγαθός»).

Τι είναι λοιπόν γλώσσα πέρα από τις λέξεις; Αν οι λέξεις είναι δομικά υλικά, όπως τα τούβλα και οι πέτρες, σε καμιά περίπτωση δεν μπορούμε να πούμε πως όποιος έχει έναν σωρό από δομικά υλικά έχει μια συνοικία με κτίρια και δρόμους. Αυτό που θα έλειπε στην περίπτωσή μας είναι το σχέδιο, η τεχνική και ο συνδυασμός των υλικών, δηλαδή οι δομικοί κανόνες με βάση τους οποίους χτίζονται τοίχοι, όροφοι και κτίρια. Επομένως (μία) γλώσσα είναι και οι γραμματικοί κανόνες που διέπουν τον συνδυασμό των λέξεων (η σύνταξη), οι γραμματικοί κανόνες σχηματισμού λέξεων (η μορφολογία) και οι γραμματικοί κανόνες για το πώς προφέρεται η γλώσσα (φωνολογία). Ετσι, γλώσσες με αρκετά συγγενές λεξιλόγιο, όπως τα αγγλικά και τα ολλανδικά, διαφέρουν ξεκάθαρα μεταξύ τους ακριβώς λόγω των διαφορετικών γραμματικών κανόνων τους. Συνοψίζοντας, γλώσσα = λέξεις + γραμματική. Συνέχεια »

Ας υποθέσουμε, λοιπόν, ότι λεξιπενία ενσκήπτει όταν χρησιμοποιούμε μόνο μια χούφτα λέξεις καθημερινά. Πράγματι, θρυλείται (χωρίς τεκμηρίωση) ότι χρησιμοποιούμε 300 ή 500 ή 900 στην καθημερινή επικοινωνία. Βεβαίως, ο αριθμός λέξεων σε χρήση εξαρτάται πρωτίστως από το τι έχουμε να συζητήσουμε και σε πόσα συμφραζόμενα, από το πόσο μιλάμε και για πόσο ποικίλα θέματα. Αν η καθημερινή επικοινωνία μας εξαντλείται σε ένα μίνιμουμ στιχομυθιών, το λεξιλόγιο σε χρήση θα είναι μικρό. Αν όμως υπάρξει ανάγκη να επιχειρηματολογήσουμε, έστω και για απλά θέματα, όπως μια οικονομική διαφορά ή ένας ερωτικός καβγάς, το λεξιλόγιο σε χρήση θα είναι βεβαίως εκτενέστερο. Αρα ούτε εδώ μπορούμε να μιλάμε για λεξιπενία.

Συνεχίζουμε λοιπόν: ας εικάσουμε ότι έχουμε λεξιπενία όταν δεν χρησιμοποιούμε τις λέξεις ορθά. Πιο συγκεκριμένα, σε πρόσφατη εκπαιδευτική έρευνα της Α. Βερέβη διαβάζουμε και για λάθη όπως «άνθρωποι που αντικρούουν τη μόδα», αντί του δόκιμου «απορρίπτουν» ή τη χρήση του «κακαίσθητος» αντί για «ακαλαίσθητος». Διαπιστώνουμε κατ’ αρχήν ότι η γλωσσική ικανότητα των μαθητών που κάνουν τέτοια λάθη είναι φυσιολογικότατη: επέκτειναν τη σημασία του «αντικρούω», ενώ σχημάτισαν το αδόκιμο αλλά γραμματικό «κακαίσθητος» για να αποδώσουν μία έννοια για την οποία δεν έβρισκαν κατάλληλη λέξη. Σίγουρα όμως ένας παιδαγωγός διακρίνει ταυτόχρονα την αποτυχία του γλωσσικού μαθήματος να διδάξει λεξιλόγιο: άλλωστε, στέλνουμε τα παιδιά σχολείο ακριβώς και για να μην αρκούνται στο στοκ των 40.000 λέξεων των αναλφάβητων.

Αυτό που αποτελεί γενική ομολογία των εκπαιδευτικών (τεκμηριωμένη από την έρευνα) είναι, πάντως, ότι οι μαθητές τους δυσκολεύονται πολύ να συνθέσουν μία παράγραφο με λογικό ειρμό και συνοχή. Αποτελεί, επίσης, κοινό μυστικό ότι αδυνατούν να αντεπεξέλθουν σε προφορικά και γραπτά γλωσσικά τεστ και ότι αγνοούν τη διαφορά μεταξύ κειμενικών ειδών: ό, τι και να γράψουν (είτε πρόκειται για έκθεση ιδεών είτε για επιστολή διαμαρτυρίας είτε για αίτηση) διέπεται από συνειρμική δομή και κοσμείται με ξύλινη γλώσσα ή ψευδοποιητισμό.

Προκύπτει τελικά ότι το πρόβλημα δεν είναι κάποια εκδοχή της λεξιπενίας παρά ο ελλιπής γραμματισμός, δηλαδή η ελαττωματική χρήση δόκιμου γραπτού λόγου για την παραγωγή κειμένων επικοινωνιακά κατάλληλων για την περίσταση. Προφανώς τα Νέα Ελληνικά δεν διδάσκονται αρκετά ή σωστά στο σχολείο. Ή και τα δύο.

Άρθρο στην Καθημερινή του Ευθ. Φοίβου Παναγιωτίδη, επ. καθηγητή Γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο Κύπρου

Διαβάστε το σχετικό άρθρο: Το γλωσσικό μάθημα στο σχολείο: Θεμέλια γλωσσικής σχιζοφρένειας

Ο Σπύρος Ασδραχάς, ιστορικός αρθρογραφεί για τις διαδρομές λέξεων στην ιστοριογραφία στην Καθημερινή:

Οι λέξεις που χρησιμοποιούμε, αλλάζουν νόημα και περιεχόμενο ανάλογα με τον ιστορικό χρόνο που τις φέρει.

Η ιστοριογραφία είναι αναγκασμένη να χρησιμοποιεί κοινώς κατανοητές λέξεις, με την προϋπόθεση όμως ότι θα καθορίσει χρονικά το μεταβαλλόμενο σημαινόμενό τους: χωρίς την προϋπόθεση αυτή, η φράση της ιστορικής αφήγησης θα γινόταν είτε ερμητική είτε θα προσφερόταν σε πολλαπλές συγχρονικές προσλήψεις, μάλιστα αντιθετικές, και προφανείς παρερμηνείες. Και μαζί με τη φράση θα έχανε την ευκρίνειά της η ίδια η αφήγηση ή, ορθότερα, οι τρόποι αφήγησης.

Γιατί η αφήγηση δεν αξιοδοτεί πάντα το ίδιο αντικείμενο αναφοράς: ενδιαφέρεται και για άλλα που δεν τα είχε προβλέψει η προηγούμενη αφήγηση ως άξια να «διασωθούν». Και αυτά τα άλλα υπαγορεύουν, με τη σειρά τους, διαφορετικούς αφηγηματικούς τρόπους και μάλιστα διαφορετικές συλλήψεις του αντικειμένου ή των αντικειμένων αναφοράς.

Οι γλωσσολόγοι έχουν δημιουργήσει ένα διαδικτυακό εργαλείο που καταχωρεί κάθε νέα λέξη που χρησιμοποιείται στο ίντερνετ πάνω από 25 χιλιάδες φορές.

Σε αυτές περιλαμβάνονται όροι όπως noob, δηλαδή κάποιος ο οποίος είναι καινούργιος σε μια διαδικτυακή εφαρμογή και chiconomics , μία λέξη που χρησιμοποιείται για τις οικονομικές προτάσεις μόδας.

Ακαδημαϊκοί πάντως αναφέρουν ότι η πρακτική αυτή δεν είναι αξιόπιστη και πως οι περισσότερες από τις λέξεις που καταχωρούνται είναι αρχικά.

Πηγή: Baltimore Sun

Ελεύθερος Τύπος

www.languagemonitor.com

Σε μια ακόμη απόδειξη της εντυπωσιακής εξάπλωσης της αγγλικής γλώσσας ανά τον πλανήτη τα τελευταία χρόνια, το λεξικό έφτασε στον εκατομμυριοστό όρο. Και η νικήτρια είναι η λέξη «Web 2.0» που αναφέρεται στην δεύτερη γενιά ανάπτυξης του Παγκόσμιου Ιστού η οποία επέτρεψε στους χρήστες να μοιράζονται όλο και περισσότερες πληροφορίες μέσω του Ίντερνετ.

Την ευθύνη της καταμέτρησης έχει το Παγκόσμιο Παρατηρητήριο της Αγγλικής Γλώσσας -μη κυβερνητικός οργανισμός με έδρα στις ΗΠΑ- που καταγράφει στο λεξικό του κάθε νέο όρο που εμφανίζεται περισσότερες από 25.000 φορές παγκοσμίως στον έντυπο Τύπο, την μπλογκόσφαιρα, τον κυβερνοχώρο και βιντεοπύλες όπως το YouTube.

Πολλοί γλωσσολόγοι διαφωνούν κατά πόσον όλοι οι νέοι όροι που προκύπτουν από την ραγδαία ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών και τα περίεργα υβρίδια από το «πάντρεμα» της αγγλικής με άλλες γλώσσες (όπως τα Greekglish), είναι πραγματικές λέξεις.

Ο πρόεδρος του Παγκόσμιου Παρατηρητηρίου της Αγγλικής Γλώσσας, καθηγητής Πόλ Πέιγιακ, πάντως συμπεριλαμβάνει στο λεξικό του όρους όπως το «Web 2.0» ή ο χαιρετισμός «Τζέι Χο» που σημαίνει «είθε να βγεις νικητής» και έγινε παγκοσμίως διάσημος τους τελευταίους μήνες χάρη στην βραβευμένη με Όσκαρ κινηματογραφική επιτυχία «Slumdog millionaire».

Κατά τους υπολογισμούς του καθηγητή Πέιγιακ και των συνεργατών του, στην αγγλική γλώσσα προστίθενται κάθε μέρα πλέον 14 νέες λέξεις. «Τα αγγλικά έχουν γίνει η παγκόσμια γλώσσα επικοινωνίας. Ποτέ άλλοτε τόσοι άνθρωποι από κάθε γωνιά του πλανήτη δεν επικοινώνησαν τόσο εύκολα μεταξύ τους», όπως τονίζει. Κατά μέσο όρο βέβαια, 1,5 δισεκατομμύρια άνθρωποι που μιλούν σήμερα τα αγγλικά ως μητρική ή ξένη γλώσσα, χρησιμοποιούν έως 14.000 λέξεις.

www.languagemonitor.com

Ελεύθερος Τύπος

Ο Παντελής Μπουκάλας αναλύει τα εκλογικά σχόλια στο άρθρο του στην  Καθημερινή:

Και κουρασμένος να μην είσαι από τον ημερήσιο κάματο, σε εξουθενώνει ο «υψηλός πυρετός» που σου μεταδίδουν τα βραδινά δελτία ειδήσεων. Γλαρώνεις λοιπόν στον καναπέ, μισοκλείνεις τα μάτια κι έτσι δεν βλέπεις πότε πέφτει στη μικρή οθόνη το σήμα που προειδοποιεί (σχεδόν απειλητικά) ότι «ακολουθεί πολιτική διαφήμιση». Ετσι μάλιστα όπως οι διαφημίσεις καταναλωτικών προϊόντων είναι ενσωματωμένες στο κανονικό δελτίο ειδήσεων, σαν επίσημο τμήμα του, η μισοναρκωμένη συνείδησή σου δυσκολεύεται να βάλει σε τάξη τις λέξεις που φτάνουν εν συγχύσει στο αυτί σου, να ξεκαθαρίσει ποιες είναι οι ειδησεολογικές, ποιες των αγοραίων διαφημίσεων και ποιες των διαφημίσεων πολιτικού περιεχομένου.

…Δεν φτώχυνε βέβαια το λεξιλόγιο της ελληνικής. Οι ιδέες όσων διαχειρίζονται τη μοίρα μας φτώχυναν, συρρικνώθηκαν, έχασαν τους χυμούς τους, ευτελίστηκαν, γι’ αυτό και ο δημόσιος λόγος τους εμφανίζεται όλο και συχνότερα σαν μια συρραφή από ατάκες, σαν μια ασύντακτη παράθεση ευφυολογημάτων.

…Ποντάρουν στην κόπωση της μνήμης των πολιτών, ελπίζουν δηλαδή πως όταν εκτοξεύουν τις νέες ή νεοφανείς ατάκες τους δίκην πολιτικού λόγου, θα έχουμε ήδη ξεχάσει τις παλαιότερές τους. Αλλά πόσες φορές μπορεί να ανεχθεί τον ίδιο εμπαιγμό ένας πολίτης που αρνείται να τον αντιμετωπίζουν σαν πελάτη, και μάλιστα αυτοκαταστροφικώς επιλήσμονα;