Terra Computerata

Το ερώτημα της συντακτικής ομάδος του Βήματος Ιδεών, που είχε την ιδέα του αφιερώματος «Τι απέμεινε από τον Διαφωτισμό σήμερα», αποδείχθηκε  παραγωγικό. Οι απαντήσεις συγκροτούν ένα σχεδόν συναρπαστικό ανάγνωσμα. Τα επιχειρήματα εκτοξεύονται με ακρίβεια στόχου, σαν να είχε διαβάσει ή προβλέψει ο ένας συγγραφέας τις αντιρρήσεις του άλλου. Τα κείμενα χαρτογραφούν, ενδεικτικά, τις τάσεις που επικρατούν στον σημερινό λόγο για τον Διαφωτισμό, τόσο γενικότερα όσο και ειδικότερα στην ελληνική κοινωνία. Αλλωστε ο Διαφωτισμός έχει αναδειχθεί σε δοκιμαστήριο ιδεών, απόψεων και στάσεων. Συγκλίσεις και αποκλίσεις αποκαλύπτονται επίσης από το ύφος κάθε κειμένου, καθώς και από τις λέξεις και τους όρους που χρησιμοποιούν ή αποφεύγουν.

Βήμα Ιδεών

Ο Αλέξης Σταμάτης συζητά τη σχέση των λογοτεχνικών ερώτων με τον κινηματογράφο:

Στο σινεμά συμβαίνει κάτι το πολύ συγκεκριμένο. Για δύο ώρες καλείσαι να αναστείλεις τη δυσπιστία σου και να πιστέψεις σε όσα συμβαίνουν σε ένα φωτισμένο παραλληλεπίπεδο στον έναν τοίχο μιας σκοτεινής αίθουσας, ενώ γύρω δεκάδες άγνωστοί σου άνθρωποι βρίσκονται στην ίδια κατάσταση εκούσιας «μαγικής καθήλωσης». Ο Σλάβοβ Ζίζεκ το συνοψίζει πολύ σωστά, λέγοντας ότι το σινεμά είναι η απόλυτα διεστραμμένη τέχνη,δεν σου δίνει αυτό που επιθυμείς, σου λέει πώς να επιθυμείς.

Το βιβλίο είναι ένα πολύ πιο «ανοιχτό» μέσο. Δεν επιβάλλει διαρκή παρακολούθηση. Επιτρέπει ξεφύλλισμα, ριγουάιντ, σημείωση, ονειροπόλημα. Στο βιβλίο το μοντάζ της εμπειρίας το κανει ο ίδιος ο αναγνώστης, ενώ στο σινεμά είναι ήδη προεγκατεστημένο.

Ισως το να διαβάζει κανείς για έρωτα αφήνει το επίπεδο της φαντασίας πιο ανοιχτό από το να τον βλέπει να αναπαρίσταται. Παράδειγμα, η ιδία η ερωτική πράξη. Το σεξ όπως και ο πόνος είναι τα πιο δύσκολα θέματα για να περιγραφούν λογοτεχνικά. Πρέπει να είσαι μεγάλος τεχνίτης για να μην αρκεστείς σε παρομοιώσεις και να μην περιπέσεις σε κλισέ. Και όμως συχνά ο ερωτισμός που αναδίδεται από μια λογοτεχνική σελίδα μιλάει πολύ περισσότερο στις αισθήσεις και από την πιο «καυτή» ερωτική κινηματογραφική σκηνή, ακόμη και αν οι πρωταγωνιστές της είναι ποθητοί, γοητευτικοί και αναγνωρίσιμοι σταρ.

Οι περισσότεροι μεγάλοι λογοτεχνικοί έρωτες έχουν πλέον ενσαρκωθεί επί οθόνης. Η Αννα Καρένινα έχει το πρόσωπο της Σοφί Μαρσό και της Ζακλίν Μπισέ, ο Χάμπερτ Χάμπερτ του Τζέιμς Μέισον, ο Ζιβάγκο του Ομάρ Σαρίφ, η Ιουλιέτα της Ολίβια Χάσεϊ, ο Χίθκλιφ του Τίμοθι Ντάλτον. Οι χαρακτήρες όμως αλλά και οι μύθοι που τους φιλοξενούν είναι ακόμη «ανοιχτοί» και ελεύθεροι σε οποιαδήποτε αναπαράσταση.

Βήμα Ιδεών 7/8/2009

Η φωτό από την Αννα Καρένινα

Η συζήτηση για το αν, κατά τους πρώτους στίχους του Εθνικού Υμνου, η Ελευθερία «μετράει τη γη» βίαια ή βιαστικά δεν στάθηκε καθόλου, όσο τουλάχιστον την παρακολούθησα, στο γεγονός ότι βία και βιασύνη συνδέονται στενά. Ακόμη και χωρίς να προστρέξουμε στην ετυμολογία, διαπιστώνουμε εύκολα ότι η λέξη «βιάζομαι», για παράδειγμα, μπορεί να σημαίνει είτε ότι επείγομαι, σπεύδω, είμαι βιαστικός είτε ότι υπόκειμαι σε βιασμό. Μολονότι στον προφορικό λόγο τείνουμε να διακρίνουμε τις δύο σημασίες τονίζοντας τη λέξη διαφορετικά (β-ιά-ζομαι στην πρώτη περίπτωση, βι-ά-ζομαι στη δεύτερη), η στενή συνάφεια παραμένει. Θα ισχυριζόμουν μάλιστα ότι η σχέση μεταξύ των δύο είναι εννοιολογικά ετεροβαρής: η βιασύνη υπόκειται στη βία και όχι το αντίστροφο. Θέλω να πω πως όταν επείγομαι ή σπεύδω, όταν είμαι βιαστικός, ασκώ μια μορφή βίας στο ίδιο μου το σώμα. Του επιβάλλω ρυθμούς κίνησης εντονότερους από τους κανονικούς, ρυθμούς βεβιασμένους που επιστρατεύονται για να αντιμετωπίσουν το επείγον, παραβλέποντας τις λογής αστοχίες που κατά κανόνα συνάδουν με τη βιασύνη. Θα μπορούσαμε επομένως να ισχυριστούμε ότι, ενόσω «μετράει τη γη», η Ελευθερία δεν ασκεί μόνο τη βία της «τρομερής κόψης» του σπαθιού της ενάντια στους αντιπάλους της. Ασκεί επιπλέον βία και στον ίδιο της τον εαυτό γιατί οι καιροί δεν μπορούν πλέον να περιμένουν, γιατί η ίδια επείγεται. Οι δικές της «αστοχίες» στην Τριπολιτσά και αλλού απορρέουν από αυτή τη βία-βιασύνη.

Διαβάστε το άρθρο του Αριστείδη Μπαλτά στο Βήμα Ιδεών