Με τα επιτεύγματα της αγροτικής και της βιομηχανικής επανάστασης υπό μάλης, ο άνθρωπος ονειρεύτηκε μια διηνεκή ευημερία με το μαγγανοπήγαδο της επιβίωσης, βαλμένο σε αυτόματο πιλότο. Ηταν αρχές της δεκαετίας του ΄80 όταν η έκρηξη της πληροφορικής επανάστασης τροφοδότησε αυτό το όνειρο, με προφήτη αυτού τον μελλοντολόγο Αλβιν Τόφλερ και ευαγγέλιο το βιβλίο του «Το τρίτο κύμα». Η επόμενη δεκαετία τον δικαίωσε, με την έλευση του Διαδικτύου και την «ενπαραθύρωση» όλων μας. Η παγκοσμιοποίηση κάλπασε και η «Κοινωνία της Πληροφορίας» έγινε επίσημος τίτλος μας. Σύνορα, πόρτες και παράθυρα άνοιξαν διάπλατα στο απολαυστικό αλισβερίσι της νέας εποχής, ανταλλάσσοντας πληροφορίες και αγαθά με όλους τους ψηφιακούς συνομιλητές στον πλανήτη. Ωστόσο η «κατάρα της Βαβέλ» φαίνεται τώρα να χτυπάει το όραμα του Τόφλερ και η «Κοινωνία της Γνώσης» που ετοιμάζαμε επαπειλείται με κατάρρευση. Το τις πταίει για τη «φούσκα όλων των εποχών» έχει ήδη πάμπολλες ερμηνείες, συνήθως προερχόμενες από τους φονταμενταλιστές θρησκειών και ιδεολογιών. Αλλά, για τη δική μας επιστημοτεχνολογική οπτική έχει ιδιαίτερη αξία η αναζήτηση του «ιού» σε ένα δομικό σαράκι: την ασυμμετρία πληροφόρησης που εξέθρεψε η ίδια η πληροφορική!
Πώς παγιδευτήκαμε
Για όσους γεννήθηκαν μετά την Πτώση του Τείχους, πληροφορική σημαίνει Διαδίκτυο, λογισμικό είναι τα προγράμματα που «κατεβαίνουν» από αυτό και «έξυπνες συσκευές» είναι μόνον εκείνες που επικοινωνούν αυτόματα με αυτό, για να διορθώνονται και να αναβαθμίζονται. Ο δε τρόπος πληρωμής τους δεν είναι ποτέ εφάπαξ: πληρώνεις κάτι λίγο στην αρχή, αλλά μετά ακολουθούν οι δόσεις της συνδρομής, εσαεί. Αν σταματήσεις να πληρώνεις, το αγαθό ή η υπηρεσία κλειδώνουν. Και τότε καταλαβαίνεις ότι ποτέ δεν σου ανήκαν πραγματικά! Η ζωή της γενιάς των «Μillennials» έχει τις προδιαγραφές δανειστικής βιβλιοθήκης, όπου τα πάντα ζουν σε ένα «ψηφιακό νέφος», όσα αξίζουν παρέχονται από τους «θεούς της πληροφορικής» και όσα δεν παρέχονται απευθείας από αυτούς κινδυνεύουν να διωχθούν ως πειρατικά.
Το όλο σκηνικό είναι θεσμοθετημένο και νομικά κατοχυρωμένο σε τρόπο ώστε η νέα γενιά να το θεωρεί βασικό συστατικό της σύγχρονης ζωής. Αλλωστε όλοι οι θεοί επιβάλλουν κανόνες στους πιστούς τους. Το πρόβλημα είναι- κι εμείς οι Ελληνες γνωρίζουμε από παλιά το πώς συμβαίνει – όταν οι ίδιοι οι θεοί δρουν χωρίς ηθικούς κανόνες. Η τεχνική αυτής της παραβατικότητας είναι η ίδια διά μέσου των αιώνων: παραπλάνηση μέσω απόκρυψης του συνόλου των πληροφοριών και εξαπάτηση μέσω παροχής λύσεων που δεν είναι ποτέ αυτοτελείς και καταντούν εκβιαστικές. Συνοπτικά, η τεχνική λέγεται «ασύμμετρη πληροφόρηση».
Υποδομή σωτήρας ή δυνάστης;
Ενάμιση αιώνα μετά την πρώτη εμφάνιση του ηλεκτρικού τηλέγραφου από τον Wheatstone (1839), έναν αιώνα μετά τις πρώτες ασύρματες ραδιοεπικοινωνίες του Τesla (1893) και του Μarconi (1901) και μισόν αιώνα μετά την πρώτη τηλεμετάδοση δεδομένων υπολογιστή από τον George Stibitz (1940), οι ψηφιακές τηλεπικοινωνίες έχουν καταστεί η κύρια υποδομή ανάπτυξης των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων. Υποδομή τόσο απαραίτητη για την εποχή μας ώστε η παροχή της να θεωρείται ο τρίτος όρος επιβίωσης μετά την παροχή ύδρευσης και την παροχή ενέργειας. Ομως… Ενώ οι πρώτες δύο θεωρούνται κοινό αγαθό και ελέγχονται από τις κρατικές υπηρεσίες κάθε έθνους, μια παγκόσμιας κλίμακας «συνωμοσία συμφερόντων» αποτρέπει την από κοινού αξιοποίηση αυτής της πολύτιμης νέας υποδομής. Αντίστοιχη είναι και η επιχείρηση αποτροπής της ελεύθερης διακίνησης περιεχομένου μέσω αυτής. Και για να τα επιτύχουν αυτά, οι «θεοί» συνυφαίνουν την ασύμμετρη πληροφόρησή μας.
Η «προστασία» που εκτοξεύει το κόστος
Ας πιάσουμε το θέμα από το τέλος του, εξετάζοντας κάποιες πολύ πρόσφατες ειδήσεις: Στις 12 Μαΐου 2010, ακολουθώντας το σκεπτικό του Νομικού Πλαισίου Ψηφιακής Οικονομίας που ισχύει στη Βρετανία από το 1999, ανώτατο γερμανικό δικαστήριο αποφάσισε ότι οι χρήστες ασύρματης διαδικτύωσης επιβάλλεται να χρησιμοποιούν κωδικό, ώστε να αποτρέπουν τη μέσω αυτών επικοινωνία και το παράνομο κατέβασμα περιεχομένου. Κάθε χρήστης που αμελεί να επιτελέσει αυτό το θεάρεστο καθήκον, θα πληρώνει εφεξής πρόστιμο ύψους 100 ευρώ.
Εν πρώτοις ακούγεται λογικό να μην αφήνεις άλλους να χρησιμοποιούν τον υπολογιστή σου για πειρατεία. Σε δεύτερη ανάγνωση όμως, η επικράτηση μιας τέτοιας νομοθεσίας σκοτώνει τα «ασύρματα ψηφιακά νέφη» που χτίζουν οι ερασιτέχνες παντού- και στις ελληνικές πόλεις. Μάλιστα, μόλις προ δύο εβδομάδων η ελληνική Εταιρεία Ελεύθερου Λογισμικού/ Λογισμικού Ανοιχτού Κώδικα είχε καλέσει φορείς και κοινότητες να καταθέσουν ολοκληρωμένες προτάσεις για την αξιοποίηση σημείων πρόσβασης τεχνολογίας Μesh, ώστε να παρέχεται δωρεάν ασύρματη πρόσβαση στο Διαδίκτυο σε δημόσιους χώρους. Αυτό ήταν και είναι μια βασική συνιστώσα τού υπό ανάπτυξη προγράμματος για «Ψηφιακούς δήμους». Τώρα;
Η αλήθεια που κρύβεται από όλους μας είναι ότι όταν δύο γειτνιάζουσες ασύρματες συσκευές (κινητά τηλέφωνα ή υπολογιστές) επικοινωνούν άμεσα, το κάνουν χωρίς σημαντικό κόστος. Οπότε, αν όλες οι συσκευές επικοινωνούσαν «από στόμα σε στόμα», το όλο τηλεπικοινωνιακό κόστος ενός ασύρματα διαδικτυωμένου πλανήτη θα έπεφτε σε υποπολλαπλάσιο του τωρινού! Αντίθετα, με το υπάρχον μοντέλο υποχρέωσής μας για συνδρομή σε συγκεκριμένους παρόχους και λήψη σήματος μόνο μέσω των κεραιών τους, πληρώνουμε παγκοσμίως γύρω στο 1 τρισ. ευρώ κατ΄ έτος. Λόγος αρκετά σημαντικός για να συντηρείται η ασύμμετρη πληροφόρηση, δεν νομίζετε;
Γνώση με… δόσεις
Οι άλλες δύο ειδήσεις αφορούν τη διαχείριση περιεχομένου: Την ίδια Τετάρτη, 12 Μαΐου, η Αdobe- κατασκευάστρια του ευρύτατα χρησιμοποιούμενου λογισμικού απεικόνισης Flash- παρουσίασε την έκδοση Flash Αccess 2.0, στην οποία έχει ενσωματώσει δικαιώματα επιλεκτικού ελέγχου προβολής. Αυτό σημαίνει ότι ο πάροχος ενός βιντεοκλίπ ή μιας κινηματογραφικής ταινίας μπορεί να αποφασίσει για το αν θα εμφανιστεί κάτι στην οθόνη μας ή θα βγει από τον προβολέα μας. Ανάλογης ελεγκτικής σημασίας είναι και η είδηση που είχε προκύψει την προηγουμένη – 11 Μαΐου-, ότι μέσω των ασύρματα δικτυωμένων ηλεκτρονικών βιβλίων της, Κindle, η Αmazon παρακολουθεί τις προτιμήσεις των αναγνωστών της που συμμετέχουν σε δικτυακές συζητήσεις. Ολα αυτά μπορεί να γίνονται με προφανές κίνητρο την προστασία πνευματικών δικαιωμάτων ή από εμπορικό ενδιαφέρον, αλλά ο κοινός (κρυφός) παρονομαστής είναι ένας: η πληροφόρηση, η ενημέρωση και η ψυχαγωγία έχουν πάψει να είναι αγαθό που το πληρώνεις μία φορά και το χρησιμοποιείς κατά το δοκούν και έχουν γίνει… καταναλωτικό δάνειο υπό έλεγχο χρήσης και καταβολής δόσεων. Η μισή αλήθεια που φροντίζουν να μη μαθαίνουμε είναι πως αυτή είναι μια συνταγή χάλκευσης της γνώσης και αργής δολοφονίας της ελεύθερης σκέψης. Αναρωτιέμαι αν οι υπόλοιποι Ευρωπαίοι διανοήθηκαν ποτέ τι θα είχε συμβεί αν οι Βυζαντινοί είχαν φροντίσει να δεσμεύσουν με ανάλογο τρόπο την Ελληνική Γραμματεία. Θα είχε συμβεί ποτέ η Αναγέννηση; Διαφάνεια vs Αδιαφάνεια
Η αρχέγονη διαμάχη Καλού και Κακού έχει αποκρυσταλλωθεί πλέον σε διαμάχη Διαφάνειας και Αδιαφάνειας. Η ανάγκη ταχύτητας λήψης αποφάσεων, η ασφυκτική πίεση του ανταγωνισμού σε περιβάλλον παγκοσμιοποιημένης αγοράς και η μετάφραση της υπερπληροφόρησης σε αίσθημα «πυκνού χρόνου» ευνοούν αναμφίβολα την επικράτηση της δεύτερης. Ωστόσο είναι ζήτημα επιβίωσης της ανθρώπινης υπόστασής μας πλέον ο θρίαμβος της πρώτης. Ολα, μα όλα, έχουν γίνει πια αντικείμενο αυτού του στοιχήματος. Από τα μικρά της οικονομικής αναστήλωσης της χώρας μας ως τα μεγάλα της απελευθέρωσης των επιστημονικών ανακαλύψεων και των πνευματικών δημιουργημάτων υπέρ του κοινωνικού συνόλου και ως την ίδια την επανασύσταση μιας άμεσης δημοκρατίας. Ολα διακυβεύονται από το αν θα βρούμε τρόπους να διαχειριστούμε τη γνώση διαφανώς, αν θα μπορέσουμε να σπάσουμε τα στεγανά της ασύμμετρης πληροφόρησής μας.
Κάποιοι λένε ότι είναι αδύνατη μια τέτοια Glasnost, ότι οι δυνάμεις της αγοράς θα βγαίνουν πάντα νικήτριες όσο υπάρχουν άνθρωποι και απληστία. Λένε ότι η μόνη διαφανής διαχείριση της γνώσης θα μπορέσει να επιτευχθεί από την ενσωμάτωση στο Διαδίκτυο ενός τέτοιου προγράμματος τεχνητής νοημοσύνης. Ισως… αν δεν έχουν αναθέσει την ανάπτυξή του σε ιδιωτική εταιρεία!
Άρθρα (RSS)