O γλωσσολόγος Βίλεμ Φλούσερ έγραψε κάποτε ότι στην εποχή μας συντελείται ένα άλμα από την ιστορική, αξιολογική, πολιτική συνείδηση, σε μια συνείδηση κυβερνητική, παιγνιώδη. Εως σήμερα η σκέψη συνδεόταν απολύτως με τη γραφή και ως εκ τούτου με την ομιλία, παρατηρούσε· όμως, το μέλλον μάλλον θα αναιρέσει τη διαπλοκή μεταξύ ομιλίας και στοχασμού. Η σκέψη θα χειραφετηθεί από την ομιλία και άλλα, μη γλωσσικά είδη σκέψης (μαθηματικά και εξεικονιστικά, πιθανόν και άλλα εντελώς νέα) θα γνωρίσουν μιαν ώς τώρα αδιανόητη ανάπτυξη. Ωστόσο, η ομιλία δεν θα ξεπεραστεί· αντίθετα, η αποκομμένη πια από τη σκέψη γλώσσα θα πλημμυρίσει τα πάντα. Καθώς τα φίλτρα της αναγκαιότητας του νοήματος που ώς τώρα κοσκίνιζαν τη γλώσσα θα αποσυρθούν, εκείνη θα φουντώσει, θα εκβαρβαριστεί, θα εξαγριωθεί. Ακατάσχετη φλυαρία, κενολογία, ασυναρτησία θα κατακλύσουν τα δίκτυα – ένας γλωσσικός χείμαρρος που απλώς θα κυλάει αδιαφοροποίητος, ως περιρρέων θόρυβος, ένας βόμβος στην αδιάλειπτη συνέχεια του οποίου δεν θα ξεχωρίζει κανείς καν τις λέξεις, πόσω μάλλον τα νοήματα.
Ανακάλεσα τον Φλούσερ διαβάζοντας μιαν από τις πολλές και πάντα ενδιαφέρουσες επιφυλλίδες του The New Republic: θέμα της ήταν η καινούργια πραγματικότητα που επιβάλλει στη γραφή το Web και υπογραφόταν από τον υπεύθυνο για τις φιλολογικές σελίδες του περιοδικού, Λέον Βάιζελτάιερ. Κι εκεί, διαπιστώνοντας πόσο απεγνωσμένα εξαρτάται το Διαδίκτυο από το «περιεχόμενο» -αυτή την άψυχη επιχειρησιακή λέξη που χρησιμοποιούμε σήμερα όταν μιλάμε για τις λέξεις και τις ιδέες- ο Βάιζελτάιερ περιέγραφε τη θεμελιώδη αντίφαση που ενοικεί στον πυρήνα της νέας επικοινωνιακής μας συνθήκης: δίψα για κείμενα και ταυτόχρονα απαξίωσή τους· αναζήτηση γραφιάδων και συνάμα προλεταριοποίησή τους.
Πληθωρισμός λέξεων, «εκδημοκρατισμός» του γράφειν, υπέρτατη αυτονομία του blogging, ελευθερία «αυτοδημοσίευσης»: ποιος χρειάζεται την εφημερίδα όταν μπορεί να κοινωνήσει σκέψεις και αισθήματα εδώ και τώρα, όταν μπορεί αδιαμεσολάβητα και δωρεάν να ανοιχτεί στον κόσμο; Κι όμως, σημειώνει ο επιφυλλιδογράφος, τα ερωτικά τραγούδια που υμνούν το Διαδίκτυο παραβλέπουν μια σημαντική του παράμετρο: τις οικονομικές και επαγγελματικές συνέπειες της φτηνής εντροπίας του Web. Το Διαδίκτυο είναι η επικράτεια του «δωρεάν» – κι αυτό το δωρεάν δεν αφορά μόνο την πρόσβαση, αλλά κυρίως τη συμμετοχή των γραφιάδων στη δημιουργία διαδικτυακού «περιεχομένου». «Αναρωτιέμαι», γράφει ο Βάιζελτάιερ, «αν όσοι βρίσκονται έξω από τα πολιορκημένα τείχη του επαγγέλματος κατανοούν πόσο ελάχιστα κερδίζουν όσοι συνεργάζονται με τα websites. Τα ποσά είναι σκανδαλώδη, όταν δεν είναι εντελώς ανύπαρκτα». Και εδώ συναντιέται με έναν άλλο δημοσιογράφο, τον James Rainey των Times του Λος Αντζελες, που έγραφε πρόσφατα στη στήλη του: «Αυτό που εξαφανίζεται, στην πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα, είναι η ώς τώρα παγιωμένη αντίληψη ότι το γράψιμο είναι επάγγελμα ή τουλάχιστον μια εξειδικευμένη τέχνη, μια “μαστορική” που απαιτεί όχι μόνο λεκτική, αλλά και υλική ανταμοιβή».
Στην επικράτεια του «τζάμπα» η γραφή χάνει την τελεστικότητα, το νόημά της· χάνει ακόμα την ικανότητα να αυτοελέγχεται, να αυτοπεριορίζεται, να αυτολογοδοτεί. Αν ο καθένας γράφει ό, τι θέλει, αν μαστορική και αδεξιότητα εξισώνονται, αν ο επαγγελματισμός μηδενίζεται και κάθε είδος γραφής είναι αντικαταστάσιμο, αν, τέλος, ο λήρος εκτοπίζει τον λόγο, η ψηφιακή επανάσταση υφαίνει νέα δεσμά. Στον χώρο της κυβερνητικά πηδαλιουχούμενης παραγωγής και διανομής πληροφοριών, ο νέος προλετάριος είναι ο επαγγελματίας γραφιάς.
Πάνω που συνηθίσαμε κάπως το παράδοξο θέαμα ανθρώπων που μιλούν κυριολεκτικά … στον αέρα έχοντας ενσωματωμένο στο αυτί τους το bluetooth, ήρθε φαίνεται η στιγμή να δούμε και ανθρώπους που θα γράφουν στον αέρα κουνώντας απλώς το κινητό τους.
Στο Πανεπιστήμιο Ντιουκ της Βόρειας Καρολίνας ο καθηγητής Romit Roy Choudhury και η ομάδα του συνέλαβαν την ιδέα του PhonePoint Pen, του πρώτου κινητού τηλεφώνου το οποίο θα είναι σε θέση να αποκωδικοποιεί τις κινήσεις του χεριού και να τις μεταφράζει σε γραπτό κείμενο. Για να υλοποιήσουν αυτό το φιλόδοξο σχέδιο σκέφτηκαν να αξιοποιήσουν τις δυνατότητες που παρέχει το επιταχυνσιόμετρο (accelerometer), ένα όργανο που ήδη έχει ενσωματωθεί στα smartphones, τα κινητά νέας γενιάς, καθώς και στα χειριστήρια των παιχνιδομηχανών Nintendo Wii επιτρέποντας την εκτέλεση εντολών απλώς με την κίνηση του χειριστηρίου.
Ποια χρησιμότητα όμως θα έχει αυτός ο «αέρινος γραφέας» όταν θα τελειοποιηθεί αρκετά, κάτι που, σύμφωνα με τις προβλέψεις των ερευνητών, θα συμβεί σε λίγους μήνες; Κατά τον Choudhury, θα λειτουργεί σαν ένας ηλεκτρονικός απομνημονευτής της στιγμής, ο οποίος θα καταγράφει εύκολα και γρήγορα οποιαδήποτε πληροφορία επείγεται να σημειώσει ο χρήστης αλλά δεν διαθέτει τα μέσα για να το κάνει, από το πού έχει παρκάρει το αυτοκίνητό του έως το πότε έχει ραντεβού με τον οδοντίατρο. Η «αέρινη γραφή» ενδέχεται όμως να αποδειχτεί χρήσιμη και για άτομα που έχουν δυσκολία στην πληκτρολόγηση ή την ομιλία. Βέβαια οι περισσότεροι άνθρωποι που έχουν συνηθίσει να γράφουν είτε στο χέρι είτε στο πληκτρολόγιο θα δυσκολευτούν λίγο να εξοικειωθούν με αυτόν τον τρόπο γραφής, ο οποίος απαιτεί μεγάλες κινήσεις και κάποιο βαθμό θεατρικότητας που μπορεί να γεννήσει αμηχανία. Για μια ενδιαφέρουσα επίδειξη δείτε το σχετικό βίντεο που φιλοξενείται στην ιστοσελίδα των δημιουργών τού PhonePoint Pen: http//: synrg.ee.duke.edu/media.htm
Ενδιαφέρουσα η προσέγγιση του Θανάση Παπαχρίστου, Καθηγητή αστικού δικαίου στο τμήμα νομικής του πανεπιστημίου Αθηνών για το θέμα της ηλεκτρονικής γραφής: “Aν η καθοριστική στιγμή για τη γραφή ήταν η ανακάλυψη της τυπογραφίας, αφού η έντυπη γραφή συνεπάγεται τη μαζική αναπαραγωγή των συγγραφικών έργων και εξασφαλίζει δυνητικά άπειρους αποδέκτες του λόγου, η ψηφιακή γραφή, ιδίως με τη χρήση Η/Υ, τείνει όχι απλώς να περιορίσει την έντυπη, αλλά και να μεταβάλει ουσιωδώς τη διαδικασία της γραφής και της ανάγνωσης, με σημαντικές πολιτισμικές επιπτώσεις.
Κατά πρώτο λόγο, η δυνατότητα της ηλεκτρονικής γραφής για άμεση διόρθωση και αντικατάσταση του κειμένου οδηγεί αυτόματα τον συγγραφέα σε διαρκή διάλογο με το γραπτό του· η εποχή της γομολάστιχας αναβιώνει με πολύ πιο εύκολο τρόπο! Η ηλεκτρονική γραφή δημιουργεί έτσι αίσθημα ελευθερίας στον συγγραφέα, ο οποίος ελέγχει συνεχώς ό,τι γράφει. Η ελευθερία αυτή περιορίζεται όμως με τον γλωσσικό έλεγχο που «επιβάλλει» ο υπολογιστής, «κοκκινίζοντας» λέξεις που αγνοεί ή γλωσσικούς τύπους που απορρίπτει. Η επιμονή αυτή για προσαρμογή στο επιβαλλόμενο υπόδειγμα περικλείει τον κίνδυνο ολοκληρωτικών παρεμβάσεων στη γλώσσα, με «υποδούλωση» του συγγραφέα σε αυτές, ενώ ο εξοβελισμός μη αρεστών λέξεων ενέχει τον κίνδυνο αποστείρωσης του λόγου και περιορισμού του γλωσσικού πλούτου.
Κατά δεύτερο λόγο, η ηλεκτρονική γραφή συνδέεται με τη δυνατότητα «ξεσηκώματος» αποσπασμάτων από άλλα κείμενα, που διακινούνται στον διαδικτυακό χώρο – το «κατέβασμα» των κειμένων, που συχνά είναι ελεύθερο, επιτρέπει την «αντιγραφή» αποσπασμάτων και την «επικόλληση» στο υπό επεξεργασία κείμενο. Η δυνατότητα αυτή περιορίζει την αναγκαία απόσταση του συγγραφέα από άλλα κείμενα, με συνέπεια η διακειμενικότητα να καταλήγει σε άκριτη μεταφορά, επιβεβαιώνοντας τη ρήση «οι ταλαντούχοι αντιγράφουν, οι ατάλαντοι μιμούνται»!
Τέλος, η συγγραφή με ηλεκτρονικό τρόπο επηρεάζεται άμεσα από τη διαρκή ταλάντευση ανάμεσα στην «αποθήκευση» και στη «διαγραφή». Τόσο στην ιδιόχειρη όσο και στη μηχανική γραφή, το «σκίσιμο» της σελίδας και το πέταμα στον «κάλαθο αχρήστων» ήταν ψυχολογικά πολύ πιο δύσκολο από ό,τι η αποστολή στον κατ΄ ευφημισμό «κάδο ανακύκλωσης». Βέβαια, τα «απορρίμματα» παραμένουν στον κάδο τους, ωσότου αποφασιστεί αν θα ανασυρθούν ή, το πιθανότερο, θα εξαφανιστούν στα άδυτα του σκληρού δίσκου του υπολογιστή. Οι αρχαιολόγοι, σε κάποιο όχι και τόσο μακρινό μέλλον, θα αναζητούν πληροφορίες όχι με την αξίνα, αλλά με ηλεκτρονικά προγράμματα ανίχνευσης δεδομένων.
Η ηλεκτρονική γραφή επενεργεί όμως και στην ανάγνωση των κειμένων. Το κείμενο πλέον δεν «κείται», αλλά «αναρτάται». Πρόκειται στην ουσία για εικονική προβολή του στην οθόνη του υπολογιστή. Ο αναγνώστης δεν έχει σωματική επαφή μαζί του ούτε την καθολική εποπτεία του, αλλά το προσεγγίζει αποστασιοποιημένα και αποσπασματικά. Το ξεφύλλισμα είναι αδύνατο – ο αναγνώστης του ηλεκτρονικού κειμένου έχει όμως την ευχέρεια ξετυλίγματος του νοητού κυλίνδρου των σελίδων του, διαδικασία που παραπέμπει στην ανάγνωση των παπύρων! Είναι προφανές ότι η ηλεκτρονική γραφή μεταβάλλει όχι απλώς τη διαδικασία της ανάγνωσης, αλλά και την ίδια τη φύση της, θέτοντας τον αναγνώστη σε πιο παθητική στάση από ό,τι η έντυπη. Από το άλλο όμως μέρος η δυνατότητα που προσφέρουν ορισμένα κείμενα- ιδίως αυτά που περιέχονται σε εγκυκλοπαίδειες για παρέμβαση του αναγνώστη στη διαμόρφωσή τους ανοίγει νέους ορίζοντες στην αμφίδρομη σχέση κειμένου- αναγνώστη”.
Μια επιστημονική εφαρμογή, η οποία χρησιμοποιεί το Twitter ως μέσο για να βοηθήσει άτομα που είναι καθηλωμένα να επικοινωνήσουν με τους γύρω τους, αποτελεί ήδη πραγματικότητα.
Χωρίς πληκτρολόγιο ή mouse, φορώντας μόνο ένα κόκκινο «κράνος» που συνδέεται με ηλεκτρόδια, παρακολουθείται η εγκεφαλική δραστηριότητα του χρήστη ο οποίος μπορεί να «πληκτρολογεί» στο Twitter μόνο με τη σκέψη του τα γράμματα που εμφανίζονται στην οθόνη του υπολογιστή.
Η εφαρμογή αυτή, η οποία χρησιμοποιεί το γνωστό SNS, δεν αποτελεί κάποιου είδους τεχνολογικό «τρικ» καθώς στοχεύει στο να προσφέρει ουσιαστική βοήθεια σε άτομα που βρίσκονται καθηλωμένα, παρότι ο εγκέφαλός τους λειτουργεί κανονικά, λόγω εγκεφαλικού επεισοδίου, παραπληγίας ή εκφυλιστικών ασθενειών παρόμοιες με αυτή από την οποία πάσχει ο γνωστός βρετανός επιστήμονας Στίβεν Χόκινγκ, (Stephen Hawking).
Όπως τονίζουν οι επιστήμονες «το πιο ενδιαφέρον στοιχείο της νέας ανακάλυψης είναι ότι μπορεί και ικανοποιεί πολλές από τις επιθυμίες των ατόμων που πάσχουν από τέτοιες ασθένειες, καθώς πολλές φορές αυτό που θέλουν περισσότερο είναι να επικοινωνήσουν με τους γύρω τους.
Όπως κρίνει ο Τζάστιν Γουίλιαμς, το Twitter είναι πολύ πιο απλό στη χρήση του από τα παραδοσιακά e-mail, εφόσον δεν απαιτεί πολλά copy paste, διευκολύνοντας έτσι και τα άτομα που βρίσκονται καθηλωμένα να το χρησιμοποιούν με μεγαλύτερη άνεση.
Η ανάγνωση ενός βιβλίου δεν θα είναι πια ίδια σε μια φορητή οθόνη, θρηνούν μπροστά στην απειλή των ψηφιακών βιβλίων εκείνοι που δεν λένε να ξεχάσουν τη γλυκιά μυρωδιά του χαρτιού. Μα εμείς δεν θα γράψουμε σήμερα για την ανάγνωση, αλλά για εκείνο που έρχεται πριν από αυτήν: τη γραφή. Τα παιδιά μας δεν έχουν στο χέρι τους τίποτα που να θυμίζει τον κάλο που χαϊδεύουμε ακόμη στο μεσαίο μας δάχτυλο και που φύτρωσε με τα χρόνια, εκεί που εμείς ακουμπούσαμε την πένα ή το μολύβι. Δεν μαθαίνουν πια καλλιγραφία, μαθαίνουν πληκτρολόγιο. «Μα αυτό δεν είναι γραφή, είναι επεξεργασία κειμένου» είχε πει ο Τρούμαν Καπότε. (Δυστυχώς, ακόμη κι αυτές εδώ οι φράσεις δεν γράφτηκαν με μια πένα στο χαρτί, αλλά σε ένα λάπτοπ).
Τις ίδιες…
… ακριβώς τύψεις είχε νιώσει κι ο συγγραφέας Μάικλ Ντίρντα, όταν κάθησε τις προάλλες μπροστά στο κομπιούτερ του για να γράψει ένα άρθρο για τη γραφή. Για παρηγοριά χάιδευε όλη την ώρα τέσσερις κούπες του καφέ πάνω στο γραφείο του, που τις έχει γεμάτες με δεκάδες πένες, στυλό και μολύβια. «Αντίθετα με την ιατρική κακογραφία που μπορεί να μας σκοτώσει», γράφει, «η καλλιγραφία είναι τόσο όμορφο πράγμα, που σου δίνει ζωή». Στο βιβλίο «Η άνοδος και η πτώση της γραφής», η Κίτι Μπερνς Φλόρεϊ λέει πως πολλοί συγγραφείς προτιμούν να γράφουν στο χέρι: ο Πολ Όστερ, η Τζ. Κ. Ρόουλινγκ, η Τόνι Μόρισον και άλλοι. Ακόμη και ο Στίβεν Κινγκ, έστω και κατ΄ ανάγκη: ύστερα από ένα τροχαίο το 1999, πονούσε τόσο πολύ να κάθεται μπροστά στο κομπιούτερ, που το εγκατέλειψε κι έπιασε το μολύβι.
Το πληκτρολόγιο…
… σκοτώνει τη γραφή. Ιστορικοί που μελετούν πρωτότυπα έγγραφα λένε πως η παρακμή της γραφής θα αποδυναμώσει το κύρος και την ακρίβεια της μελλοντικής ιστορικής έρευνας. Κάποιοι θρηνούν την απώλεια της γραπτής επικοινωνίας, που χαρακτηρίζεται από την ομορφιά της, την ιδιαιτερότητά της και την αμεσότητά της. Και κάποιοι άλλοι τη θεωρούν μιαν απώλεια φυσιολογική, όπως και τόσες άλλες στη σύγχρονη κοινωνία. Στην Αμερική, μάλιστα, οι δάσκαλοι δεν αφαιρούν βαθμούς από τους κακογράφους μαθητές τους. Όπως όμως γράφει η εφημερίδα «Ουάσιγκτον Ποστ», πολλές έρευνες εκπαιδευτικών έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα πως το γράψιμο και η καλλιγραφία μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά να εκφράζουν καλύτερα τις σκέψεις τους.
Η γραφή…
… ίσως κάποτε να μη χρησιμεύει πια ούτε καν για την υπογραφή μας, όταν ακόμη κι αυτή η τελευταία «ταυτότητα» που θα μας έχει απομείνει, θα αντικατασταθεί από κάποιον κωδικό. Μα ελπίζουμε πως ούτε τότε θα έχουν εκλείψει άνθρωποι σαν τον Μάικλ Ντίρντα. Μόλις ξεμπερδέψει με κάτι που γράφει τώρα στο κομπιούτερ, λέει πως θα ξεσκονίσει την αγαπημένη του πένα και θα γράψει κάτι «ρ» και κάτι «χ» με τέτοιες ξεγυριστές ουρίτσες, που θα τις ζήλευε ακόμη κι ο Λουντοβίκο Αρίγκι, αυτός ο αναγεννησιακός μάστορας της καλλιγραφίας.
Η Γραμμική Β αποκρυπτογραφήθηκε το 1952 από τον Μάικλ Βέντρις (Μichael Ventris) και διεύρυνε την ιστορία της ελληνικής γλώσσας κατά περίπου επτά αιώνες. Αλλά η Γραμμική Α και η γραφή του Δίσκου της Φαιστού συνεχίζουν ως σήμερα να θεωρούνται επισήμως μη αποκρυπτογραφημένες γραφές.
Τη νιρβάνα του αναπόδεικτου των επιγραφολόγων τάραξε το 1975 η εισβολή των Μαθηματικών και της Πληροφορικής στη γλωσσολογική έρευνα. Εκείνη τη χρονιά ένας μαθηματικός από το Λουξεμβούργο, ο Ζαν Φοκουνό (Jean Faucounau), ισχυρίστηκε ότι είχε λύσει μέσω στατιστικής αντιπαραβολής τον γρίφο και ότι το κείμενο του δίσκου δεν ήταν παρά πρωτοϊωνικά, μια γλώσσα που μιλούσαν και οι απόγονοι των Πελασγών στον αιγαιακό χώρο. Ως αρχή, μάλιστα, του κειμένου έδινε τη φράση: «Ο Αρίων,ο γιος του Αργου,είναι απαράμιλλος.Μοίρασε τα λάφυρα της μάχης».
Το σοκ διπλασιάστηκε όταν το 1998 ο Μηνάς Τσικριτσής ανακοίνωσε ότι η δική του έρευνα μέσω υπολογιστή τον οδηγούσε στο συμπέρασμα ότι η Γραμμική Α ήταν η γραφή μια αιολικής διαλέκτου, όπως αυτή που μιλούσαν οι Λούβιοι, απέναντι από τη Λέσβο. Είχε τροφοδοτήσει με όλα τα σύμβολα της Γραμμικής Α ένα πρόγραμμα υπολογιστή και είχε κωδικοποιήσει τη γραφή με ένα σύστημα παρόμοιο με εκείνο που χρησιμοποιήθηκε για τον «Θησαυρό της Ελληνικής Γλώσσας».
Χρησιμοποιούμε cookies για να σας προσφέρουμε την καλύτερη δυνατή εμπειρία στη σελίδα μας. Εάν συνεχίσετε να χρησιμοποιείτε τη σελίδα, θα υποθέσουμε πως είστε ικανοποιημένοι με αυτό.ΕντάξειΔιαβάστε περισσότερα
Άρθρα (RSS)