Τι συνδέει τον Καβάφη με τον Πεσόα και την Πολυδούρη με τον Καρυωτάκη; Δύο βιβλία επιχειρούν να δώσουν την απάντηση
Οι συμπτώσεις είναι το λιγότερο μοιραίες και ειδικά σε ό,τι αφορά τη λογοτεχνία. Συμπτώσεις που μπορεί να αφορούν απρόοπτες συναντήσεις, αλλά και κοινούς τόπους ανθρώπων που δεν βρέθηκαν ποτέ μαζί. Ακόμα περισσότερο που έζησαν σε εντελώς διαφορετικές χώρες.Σ’ αυτές ακριβώς τις περιπτώσεις αναφέρονται οι δυο τόμοι με τίτλους «Φερνάντο Πεσόα – Κ. Π. Καβάφης. Τα εξαίσια όργανα του μυστικού θιάσου» σε εισαγωγή-μετάφραση-ανθολόγηση Γιάννη Σουλιώτη, και «Κώστας Καρυωτάκης – Μαρία Πολυδούρη. Ερωτας και θάνατος στη σκιά της ποίησης» σε επιμέλεια και ανθολόγηση του Γιάννη Η. Παππά (και οι δύο από τις εκδόσεις «Μεταίχμιο», στη σειρά «Αντικρυστοί καθρέφτες»).
Ο Πεσόα γεννήθηκε στη Λισαβόνα το 1888 και ο Καβάφης στην Αλεξάνδρεια το 1863. Εννοείται πως δεν συναντήθηκαν ποτέ, όπως και ουδέποτε έμαθε ο ένας για την ύπαρξη του άλλου. Και όμως, αμφότεροι έχασαν σε τρυφερή ηλικία τον πατέρα τους και δέθηκαν με τις μανάδες τους, απέκτησαν αγγλική παιδεία, δεν υπηρέτησαν στο στράτευμα, είχαν αδυναμία στην αγγλική ποίηση και στα αστυνομικά μυθιστορήματα, δεν πήραν πανεπιστημιακό πτυχίο, εργάστηκαν σε εμπορικά γραφεία απασχολούμενοι με την αλληλογραφία, είχαν μέτριο ανάστημα, έπιναν ρακί και κάπνιζαν πολύ.
Και ακόμα ο Καβάφης ήταν ομοφυλόφιλος, ενώ ο Πεσόα ήταν «λευκής» σεξουαλικότητας με τάσεις ομοφυλοφιλίας. Ομως ο Πορτογάλλος δεν έζησε έμπρακτα τα σαρκικά πάθη των ηρώων του όπως ο Αλεξανδρινός, αλλά μάλλον ήταν ο άτολμος ιδεολόγος που τα βίωνε με τη φαντασία του.
Πόλεις-σύμβολα
Ο Πεσόα όπως και ο Καβάφης είχε στις φλέβες του τον ελληνισμό της αρχαιότητας. Ο Απόλλωνας και ο Διόνυσος ήταν κοινοί και για τους δύο. Οπως κοινή ήταν η αγάπη για την αλήθεια και τη μοναξιά, ο πεσιμισμός, η απουσία του γέλιου και του μελοδραματικού στοιχείου στο έργο τους, ο ρόλος του πεπρωμένου στη ζωή του καθενός.
Το αντικείμενο της ποίησής τους είναι ο άνθρωπος, αλλά με διαφορετική θεώρηση από τον καθένα. Το παναθρώπινο πάθος για τον έρωτα δεσπόζει στο έργο του Καβάφη, ενώ η ζωή σ’ εκείνο του Πεσόα. Και οι συμπτώσεις συνεχίζονται, αφού χάρη στον Πεσόα η Λισαβόνα μπήκε στην παγκόσμια λογοτεχνία ως μια πόλη σύμβολο, όπως η Αλεξάνδρεια μέσω του Καβάφη.
Υστερα είναι τα ποιήματα! Το 1893 ο Καβάφης έγραφε δίνοντας ζωή στη θάλασσα: «Βγάζει η θάλασσα κρυφή φωνή/ φωνή που μπαίνει/ μες την καρδιά μας και τη συγκινεί/ και την ευφραίνει». Και το 1915 ο Πεσόα τραγουδάει: «Στη θάλασσα, στη θάλασσα, στη θάλασσα, στη θάλασσα/ Αχ! Στη θάλασσα, στον άνεμο, στα κύματα, τη ζωή μου/ Να πετάξω».
Το 1901 ο Καβάφης μονολογούσε: «Σε μερικούς ανθρώπους έρχεται μια μέρα/ που πρέπει το μεγάλο Ναι ή το μεγάλο το Οχι/ να πούνε», ενώ το 1928 ο Πεσόα εξομολογείται: «Εάν μια κάποια στιγμή/ Είπα ναι αντί να πω το όχι ή όχι αντί του ναι/ Θα ήμουν άλλος σήμερα και ίσως το σύμπαν όλο/ Διαφορετικό να ήταν».
Παραθέτει και άλλα παραδείγματα ο Γιάννης Σουλιώτης, που επισημαίνει: «Η συνάντηση των δύο ποιητών συμβαίνει και σε άλλες περιπτώσεις, όπου στίχοι του Πεσόα, αν και δεν έχουν ακριβώς το ίδιο ποιητικό στίγμα με εκείνο του Καβάφη, μοιάζουν σαν να έχουν πλασθεί από την ίδια εκείνη ευαισθησία που διακρίνει τον αλεξανδρινό ποιητή. Η ίδια θαλασσινή αύρα, η ίδια του αλατιού γεύση, η λύρα, το τραγούδι του ανέμου στα χείλη και των δύο».
Και για να περάσουμε στο μυθικό ζευγάρι της ελληνικής ποίησης, ο Κώστας Καρυωτάκης γεννήθηκε το 1896 και αυτοκτόνησε τον Ιούλιο του 1928.
Η Πολυδούρη γεννημένη το 1902 «έφυγε» το 1930, όταν ζήτησε να της περάσει ένας θαυμαστής της ενέσεις μορφίνης (αυτοκτονία;) στην κλινική Χριστομάνου, όπου νοσηλευόταν.
Αιώνια ερωμένη
Οι δυο τους συναντήθηκαν τον Απρίλιο 1922, η Πολυδούρη τον ερωτεύτηκε παράφορα (η σχέση σημάδεψε τη ζωή και το έργο της), ενώ αυτός σχετιζόταν ακόμα με τη Χανιώτισσα Αννα Σκορδύλη. Τον Αύγουστο του ίδιου χρόνου τού πρότεινε να παντρευτούν, αν και της είχε δηλώσει πως έπασχε από σύφιλη.
Του έγραφε με μεγάλη τόλμη: «Δεν έχω απέναντί σου τις ψεύτικες ντροπές, τις μικρές δειλίες, τους απάνθρωπους εγωισμούς μιας κοινής ερωμένης… Δεν θα ‘μαι η γυναίκα εκείνη που θα σου φέρνει γύρω σου τις ενοχλητικές σκέψεις του οικοκυριού. Οχι, θα ‘μαι η αιώνια ερωμένη σου».
Ο δεσμός τους δεν θ’ αντέξει δυο χρόνια. Το 1924 η Πολυδούρη θα γνωριστεί με τον νεαρό δικηγόρο Αριστοτέλη Στεργίου, θα αρραβωνιαστεί τον επόμενο χρόνο και θα τον χωρίσει τον μεθεπόμενο. Ηταν επόμενο…
Λίγες μέρες πριν την αυτοκτονία του ο Καρυωτάκης θα της στείλει από την Πρέβεζα μια τελευταία επιστολή, προσφωνώντας την «Δεσποινίς». Περιγράφει τη ζωή του με τα πιο βαρετά χρώματα και τη συμβουλεύει για την υγεία της.
Οπως σημειώνει ο Γιάννης Η. Παππάς, η ανθολογία που επιμελήθηκε έχει διπλό στόχο: Από τη μία να συμπεριλάβει σε έναν τόμο τα καλύτερα ποιήματα των δύο ποιητών που έζησαν και ερωτεύτηκαν με πάθος και από την άλλη να ενώσει για πάντα δυο ανθρώπους, τους οποίους οι συγκυρίες και οι καταστάσεις κράτησαν χώρια στη ζωή.
Άρθρα (RSS)