Terra Computerata

Αναλογιστήκατε ποτέ πόσο παντογνώστες θα ήμασταν αν θυμόμασταν ακόμα όσα διδαχτήκαμε μέχρι και το λύκειο; Οσο διευρύνονται τα πεδία της γνώσης κι όσο περισσότερο βομβαρδιζόμαστε με πληροφορίες, υποχρεωνόμαστε να απορρίπτουμε τις περισσότερες, προκειμένου να μην «κάψουμε» το μυαλό μας. Συχνά, όμως, μαζί με τα άχρηστα, πετάμε και τα χρήσιμα, ακριβώς επειδή δεν μάθαμε ποια είναι αυτά.

Μπορείτε να μου αναφέρετε έναν έλληνα σύγχρονο συγγραφέα;» Το 68% των ερωτηθέντων απάντησε «Δεν γνωρίζω». «Εναν ξένο σύγχρονο συγγραφέα;» Το ποσοστό της ίδιας απάντησης («Δεν γνωρίζω») άγγιξε το 78%, για να εκτοξευθεί στο 96% όταν το ερώτημα αφορούσε την κατηγορία ξένου σύγχρονου σκηνοθέτη θεάτρου. Μόνο η μουσική ανέτρεψε την εικόνα, μειώνοντας το ποσοστό της άγνοιας στο 41%. Η έρευνα, που διεξήγαγε το 2005 η εταιρεία Metron Analysis στην οποία την ανέθεσε το πολιτιστικό περιοδικό «Highlights», σκιαγράφησε μια εικόνα ωμής αλήθειας για τις γνώσεις των Ελλήνων σχετικά με τα πολιτιστικά θέματα και τις πολιτι- στικές τους συνήθειες.

Ασφαλώς, η άγνοια ή η ημιμάθειά μας δεν αφορά μόνο τα πολιτιστικά. Μπορεί κανείς να υποψιαστεί τη γενικότερη εικόνα αν πληροφορηθεί πως σχεδόν ένας στους δύο Ελληνες δεν διαβάζει ούτε ένα βιβλίο το χρόνο. Κι αν ο σκόπελος του αναλφαβητισμού με την κυριολεκτική έννοια δεν φαίνεται να μας απειλεί, τίθεται ζήτημα «σύγχρονου αναλφαβητισμού», δηλαδή ελλιπούς μόρφωσης του ενήλικου πληθυσμού – κατάσταση που δεν πλήττει μόνο την Ελλάδα, αλλά και πλούσιες χώρες με ηγετική θέση στη διεθνή σκηνή. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αναφέρεται στην ετήσια έκθεση της UNESCO (Education for all Global Monitoring Report) σχετικά με τη Μεγάλη Βρετανία, όπου η απόδοση 1,7 εκατομμυρίου πολιτών της σε ένα απλό τεστ αποδείχτηκε κατώτερη από την αναμενόμενη για ένα εφτάχρονο παιδί· επιπροσθέτως υπολογίζεται πως ένα εντεκάχρονο παιδί θα τα κατάφερνε καλύτερα από 5,1 εκατομμύρια ενήλικων πολιτών.

Κι αν αυτά συμβαίνουν στη Μεγάλη Βρετανία, δεν χρειάζεται πολλή φαντασία για το τι ισχύει εδώ. Με το «μπούκωμα» των πληροφοριών, την αποστήθιση και τη δαμόκλειο σπάθη του εξεταστικού συστήματος να πρωταγωνιστούν στην εκπαίδευση, το διάβασμα γίνεται απωθητική εμπειρία. Οι πρόσκαιροι καρποί του, οι όποιες αποσπασματικές γνώσεις σβήνουν έπειτα από λίγα χρόνια ακριβώς γιατί δεν βρίσκουν τη θέση τους σ’ ένα ευρύτερο σχήμα γνώσης. Το ζήτημα, όμως, δεν είναι η ημιμάθεια ή ακόμα και η άγνοια καθαυτή, αλλά η έλλειψη φιλομάθειας που καλλιεργείται από το σχολείο, για να μας στοιχειώσει και στην ενήλικη ζωή μας. Και αυτό είναι αναμενόμενο όσο ο δάσκαλος παραμένει αφηγητής και ο μαθητής εξομοιώνεται μ’ ένα σκέτο δοχείο που απλώς γεμίζει με το υλικό της παράδοσης.

Διαβάστε τη συνέχεια του άρθρου στην Ελευθεροτυπία

Κούτσουρο απελέκητο, τούβλο, κουμπούρας, τενεκές ξεγάνωτος! Μη μου πείτε ότι δεν τα είχατε ακούσει. Από εκείνον τον στριμμένο δάσκαλο που προτιμάτε να ξεχάσετε. Μπορεί να μην απευθυνόταν σ’ εσάς, αλλά στον Γιωργάκη του τελευταίου θρανίου. Ή το άλλο, το ανεκδιήγητο, που με τόση ευκολία ξεστόμιζαν μερικοί αχαρακτήριστοι: «Το παιδί σας δεν τα παίρνει τα γράμματα, να το πάτε να μάθει μια τέχνη» ή «Εσύ δεν κάνεις για το σχολείο, θα γίνεις σκουπιδιάρης». Πού να ‘ξεραν ότι τώρα ο υπάλληλος καθαριότητας χρειάζεται… βύσμα!

Κι όμως, σήμερα, δεκαετίες μετά την κατάργηση της ποδιάς, της βέργας και της αυταρχικής εκπαίδευσης, την εποχή των «λεωφόρων της πληροφορικής» και της «διαθεματικότητας», οι μαθητές δέχονται παρόμοιες κατηγορίες, ίσως πιο πολιτικά ορθές: «Αδιάφοροι», «Χωρίς βάσεις», «Δεν ξέρουν να ακούνε». Ή, χειρότερα, ακόμα και αν δεν τους το πει κανείς κατάμουτρα, μαθαίνουν οι ίδιοι, από πολύ τρυφερή ηλικία, να κατατάσσουν τον εαυτό τους σε κατηγορίες: οι καλοί, οι μέτριοι, οι ανεπίδεκτοι. Ο όγκος της διδακτέας ύλης, τα νέα αναλυτικά προγράμματα, τα φροντιστήρια και οι διαρκείς εξετάσεις δεν οδηγούν νομοτελειακά σε ποιοτικά ανώτερη μόρφωση. Αντίθετα, όπως συχνά διαπιστώνουν οι εκπαιδευτικοί, ακόμα και καλοί μαθητές που περνούν στις εξετάσεις, έχουν σοβαρά γνωστικά κενά, αδυναμία στην κατανόηση κειμένων, στην έκφραση, στη χρήση της γλώσσας. 

«Μήπως τα παιδιά μας χαζεύουν;» αναρωτιόταν πρόσφατα το σοβαρό βρετανικό περιοδικό «Prospect», εκφράζοντας την ανησυχία ότι οι δείκτες επιτυχίας ή αποτυχίας στις σχολικές εξετάσεις δεν μας δείχνουν όλη την εικόνα. «Πάει πολύ καιρός που συνάντησα έναν 17χρονο που μπορούσε να βάλει σε μια σειρά τα σημαντικότερα γεγονότα του 20ού αιώνα» παρατηρούσε ο Donald Hirsch, πρώην σύμβουλος του ΟΟΣΑ σε θέματα εκπαίδευσης. Αντίστοιχα άρθρα και βιβλία γράφονται και στις ΗΠΑ, με χαρακτηριστικό το «The Dumbest Generation» (η ηλιθιότερη γενιά) του Marc Bauerlein. Στο βιβλίο αυτό ο πανεπιστημιακός φιλόλογος εκφράζει με στοιχεία τη βάσιμη υποψία ότι η ψηφιακή γενιά είναι και η πλέον ιστορικά αναλφάβητη. Για παράδειγμα, το 52% των γυμνασιόπαιδων στην ερώτηση ποια χώρα ήταν σύμμαχος των ΗΠΑ στον Β’ Παγκόσμιο, επέλεξαν την Ιαπωνία και τη Γερμανία αντί για την ΕΣΣΔ. 

Διαβάστε το άρθρο της Α. Πολίτη στην Ελευθεροτυπία