Παγκόσμια μέρα Φιλοσοφίας σήμερα, 21 Νοεμβρίου, «Η Σχολή των Αθηνών» (Scuola di Atene), η μεγαλύτερη στην ιστορία συγκέντρωση κάτω από τη ίδια στέγη σοφών, επιστημόνων και καλλιτεχνών μιας ιδανικής πολιτείας, φανταστικής, ιδεατής, ο ωραιότερος ύμνος στην Ελληνική σκέψη, η χαρά του κάθε Αναγεννησιακού ουμανιστή.
Το 1509, μόλις 25 ετών, ο Ραφαήλ, με εντολή του Πάπα Ιουλίου Β΄ ζωγραφίζει το αριστούργημά του, λίγα μέτρα πιο πέρα ο Μιχαήλ Άγγελος ζωγραφίζει την οροφή της Καπέλα Σιστίνα, μοναδικές στιγμές του Δυτικού πολιτισμού. Στο Αποστολικό Παλάτι στο Βατικανό, η νωπογραφία διακοσμεί τον ένα από τους τέσσερις τοίχους της λεγόμενης «Αίθουσας της Υπογραφής» (Stanza della Segnatura). Στα χρόνια του Πάπα Παύλου (Φαρνέζε) εδώ υπογράφηκε και σφραγίστηκε η πλειοψηφία των σημαντικότερων Παπικών εγγράφων αλλά στην εποχή του Ραφαήλ αποτελούσε την ιδιωτική βιβλιοθήκη του Πάπα Ιουλίου Β΄.
Ο τίτλος «Η Σχολή των Αθηνών» δεν δόθηκε από τον Ραφαήλ, το θέμα της στην πραγματικότητα είναι «η Φιλοσοφία» ή « Αρχαία Ελληνική φιλοσοφία». Πάνω από την τοιχογραφία, ο Ραφαήλ σημείωσε δύο λέξεις “Causarum Cognitio”, “Αιτίες Γνώριζε” , φιλοσοφικό συμπέρασμα μελέτης των έργων του Αριστοτέλη, “Μεταφυσικά” και “Φυσικά”.
Τα 4 σκαλοπάτια χωρίζουν την τοιχογραφία σε δυο επίπεδα, το άνω και το κάτω, χωρίς να διαταράσσεται η αρμονία και η συμμετρία. Στο κέντρο της σύνθεσης, εκεί που συγκλίνουν όλες οι γραμμές (άριστο δείγμα γεωμετρικής προοπτικής), οι 2 κεντρικές φιγούρες του Δυτικού Πολιτισμού, ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης, που με την σειρά τους χωρίζουν την σύνθεση σε άλλα δυο επίπεδα, το αριστερό και το δεξιό. Όλοι οι φιλόσοφοι που απεικονίζονται συμμερίζονται το “Causarum Cognitio”, παρήγαν έργο και έδωσαν λύσεις, αφού πρώτα προσπάθησαν να καταλάβουν τις αρχέγονες αιτίες του κάθε προβλήματος.
Σχεδόν κάθε μεγάλος φιλόσοφος είναι στον πίνακα, μερικοί έζησαν πριν τον Αριστοτέλη, μόνο το 1/3 έζησε πράγματι στην Αθήνα. Η ακριβής αναγνώριση όλων αδύνατη, ο Ραφαήλ δεν μας άφησε κάποια σημείωση ή έστω μια προφορική περιγραφή των προσώπων που σχεδίασε, ορισμένους τους σχεδίασε όπως τους φανταζόταν, είχε διαβάσει γι’ αυτούς αλλά δεν τους είχε δει να απεικονίζονται π.χ. ο Σωκράτης είναι άμεσα αναγνωρίσιμος, γνωστός από προτομές του, για τους άλλους που δεν γνώριζε βρήκε την ευκαιρία να τους απεικονίσει με την μορφή συγχρόνων του, με τον τρόπο αυτό τιμώντας τους ή αν θέλετε κολακεύοντάς τους, προσδίδοντάς τους κύρος και βαρύτητα (τις δημόσιες σχέσεις τις έπαιζε στα δάκτυλα για αυτό και από όλους αγαπητός) π.χ. στον Ευκλείδη δίνει την μορφή του κορυφαίου αρχιτέκτονα Bramante, αν προσέξετε η αίθουσα που απεικονίζεται δεν έχει ελληνική αρχιτεκτονική αλλά ρωμαϊκή, θυμίζει τον Ναό του Αγίου Πέτρου που σχεδίασε ο Bramante, στην μορφή του Επίκουρου στεφανωμένου με φύλλα δρυός (προσωπικό έμβλημα του Πάπα Ιουλίου Β΄) δίνει αυτή του βιβλιοθηκάριου και γνωστού ηθοποιού της εποχής!.
Χωρίς όλοι οι μελετητές να συμφωνούν απεικονίζονται (από πάνω και αριστερά): Ζήνων ο Κιτιεύς; Επίκουρος; Αναξίμανδρος ή Εμπεδοκλής; Αβερρόης; Πυθαγόρας ; Αλκιβιάδης ή Μέγας Αλέξανδρος; Αντισθένης ; Ξενοφών; Παρμενίδης; Σωκράτης; Ηράκλειτος ; ο Διογένης στα σκαλιά; Πλωτίνος; Ευκλείδης; Ζωροάστρης; Κλαύδιος Πτολεμαίος; Απελλής ; Πρωτογένης. Την Ανατολική Φιλοσοφία εκπροσωπούν οι Αβερρόης με το λευκό τουρμπάνι και ο Ζωροάστρης.
Το μάτι του θεατή πέφτει στο κέντρο της σύνθεσης, Πλάτων και Αριστοτέλης με τις χαρακτηριστικές χειρονομίες , ο Πλάτων δείχνει ψηλά, στον Ουρανό, στον Κόσμο των Ιδεών, στο χέρι κρατά τον «Τίμαιο», ο Αριστοτέλης δείχνει κάτω στην γη, στον κόσμο των αισθήσεων, της εμπειρίας, του χειροπιαστού, στο χέρι κρατά τα «Ηθικά (Νικομάχεια)». Το χρώματα των ενδυμάτων τους και αυτά συμβολικά, για τον Πλάτωνα κόκκινο (φωτιά) και γκρι (αέρας), τα μη χειροπιαστά, για τον Αριστοτέλη καφέ (χώμα) και μπλέ (νερό), τα χειροπιαστά. Στην πλευρά του Πλάτωνα άγαλμα του θεού Απόλλωνα να κρατά την λύρα, οι καλές τέχνες, ενώ στην πλευρά του Αριστοτέλη η θεά Αθηνά (Μινέρβα για τους Ρωμαίους), η θεά της Σοφίας, της Λογικής, των Επιστημών!
Σε ίση απόσταση από το κέντρο, αριστερά μια ομάδα γύρω από τον Πυθαγόρα που γράφει σε άβακα, διακρίνονται οι ιεροί αριθμοί του (4,3,2,1) . Υπάρχει και μια μορφή που θυμίζει γυναίκα ή νεαρό άνδρα πάνω από τον Πυθαγόρα, έχει γραφτεί ότι πρόκειται για την Υπατία, μόλις το αντιλήφθηκε ένας καρδινάλιος τον απείλησε με διακοπή του έργου εάν δεν την απομάκρυνε άμεσα, στη μορφή έδωσε τελικά τα χαρακτηριστικά ενός 20χρονου ανιψιού του Πάπα, η δολοφονία της Υπατίας από τον χριστιανικό όχλο με παρότρυνση του επισκόπου Αλεξανδρείας συμπίπτει με την αρχή ενός σκοταδισμού που θα διαρκέσει 1000 χρόνια!
Δεξιά μια ομάδα γύρω από τον Ευκλείδη που χαράσσει για τους μαθητές του δυο τεμνόμενα τρίγωνα, εντυπωσιακές οι στάσεις των μαθητών που αντιπροσωπεύουν τα 4 στάδια της εκμάθησης: προσήλωση, έκσταση, πλήρης κατανόηση, ενθάρρυνση/ παρότρυνση για συνεχή πρόοδο (το ελαφρύ χτύπημα στην πλάτη). Γύρω από τον λαιμό του Ευκλείδη βάζει και ο Ραφαήλ περήφανα την υπογραφή του RVSM = RAFAEL URBINUS SΟU AMINO= ο Ραφαήλ από το Ουρμπίνο με το ίδιο του το χέρι!.
Για πολλούς συγχρόνους τους, όσο σπουδαίοι και να ήταν ο Λεονάρντο Ντα Βίντσι και ο Μικελάτζελο, «έχαναν» ως άνθρωποι, ο αληθινός καλλιτέχνης πρέπει να συνδυάζει αρετές, δεν αρκεί το ταλέντο, ο Ραφαήλ πρώτος από όλους! Ούτε αινιγματικός όπως ο Λεονάρντο ή κυκλοθυμικός και ασκητικός όπως ο Μιχαήλ Άγγελος, γλυκύτατος, με ευγένεια ψυχής, άριστος στις δημόσιες σχέσεις, ευγενής με όλους, πήρε τον τίτλο του «Πρίγκιπα της Αναγέννησης», δεν είναι τυχαίο ότι θάφτηκε μέσα στο Πάνθεον της Ρώμης (ενώ τον τάφο του Λεονάρντο ψάχνεις να τον βρεις κάπου στην Γαλλία).
Ευγνώμων, απεικονίζει τιμώντας τους δυο μεγάλους δασκάλους του, τον Λεονάρντο ως Πλάτωνα και τον Μιχαήλ Άγγελο ως Ηράκλειτο, απομονωμένο από τους άλλους να γράφει σε ένα γραφείο, μελαγχολικό , να φοράει τις τεράστιες μπότες του που δεν τις έβγαζε ποτέ (λέγεται ότι δεν τον πλησίαζε κανείς επειδή μύριζε), δεν υπήρχε στο αρχικό σχέδιο, τον πρόσθεσε πολύ αργότερα.
Ο Ραφαήλ δεν δημιούργησε κάτι καινούργιο, όπως ο Ντα Βίντσι και ο Μικελάτζελο , αλλά υπήρξε ο μεγαλοφυής αφομοιωτής των δικών τους κατακτήσεων αλλά και όλων των προηγούμενων δασκάλων της Αναγέννησης, έφερε την πολυπόθητη ισορροπία μεταξύ των κανόνων της προοπτικής και της γλυκύτητας της έκφρασης, κανείς δεν τον ξεπέρασε σε αυτό, για αυτό και είναι ο μόνος από τους τρεις που δημιούργησε Σχολή με τουλάχιστον 50 μαθητές, που έγιναν αργότερα σπουδαίοι καλλιτέχνες, η ζωγραφική του θεμέλιος λίθος της καλλιτεχνικής εκπαίδευσης στις Ακαδημίες της Τέχνης για αιώνες (17ος- 19ος).
Για παράδειγμα δείτε πώς ζωγραφίζει τον Ηράκλειτο, τα πόδια του πιστή απεικόνιση των γιγαντιαίων μορφών που μόλις είχε τελειώσει ο Μικελάτζελο στην Καπέλα Σιστίνα και ο Ραφαήλ είχε προλάβει να δει. Εντυπωσιασμένος από τον Μυστικό Δείπνο του Λεονάρντο όπου όλοι οι Απόστολοι βρίσκονται σε κίνηση κάνοντας κάποια χειρονομία, τον μιμείται ακόμα πιο εντυπωσιακά, σχεδιάζει 57 μορφές, χορογραφεί κινήσεις και εκφράσεις, 57 άνθρωποι περιπατούν, κοντοστέκονται, συνομιλούν, διαβάζουν, γράφουν, σχεδιάζουν, διαφωνούν, ακούνε, στοχάζονται, 5 από αυτούς κοιτάνε προς εμάς βάζοντας και τον θεατή στο κάδρο, ένας από αυτούς ο ίδιος ο ζωγράφος (ως Απελλής, ανάμεσα στους αστρολόγους, μας κοιτά με μια έκφραση συγκρατημένης αυτοπεποίθησης! Με το να συμπεριλάβει τον εαυτό του, τοποθετηθεί και την ζωγραφική ανάμεσα στις υψηλές τέχνες που εκπροσωπούνται: Γραμματική, Ρητορική, Λογική, Αριθμητική, Μουσική, Γεωμετρία, Αστρολογία.
Ο πίνακας είναι μανιφέστο του Ουμανισμού που δεν είναι φιλοσοφία, αλλά τρόπος αναζήτησης της γνώσης, οι ουμανιστές αποθέωσαν την ανθρώπινη ευφυΐα, « τη μοναδική δύναμη του ανθρώπινου μυαλού», απώτερος σκοπός τους να δημιουργήσουν τον Homo Universalis = καθολικός άνθρωπος = ο σφαιρικός, ολοκληρωμένος άνθρωπος, στο πρόσωπο του οποίου συνδυαζόταν η πνευματική και φυσική τελειότητα, επίτευγμα μόνο μέσω της εκπαίδευσης και μάλιστα της κλασικής γραμματείας, μόνο οι κλασικοί συγγραφείς παρείχαν την απαραίτητη ηθική καθοδήγηση!
Πως βρίσκεται ο πίνακας μέσα στο Βατικανό, κέντρο της τότε Χριστιανοσύνης; Μετά την καταστροφή της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας και την πτώση της Κων/πολης στους αλλόθρησκους, ο Πάπας, η Ρώμη και η Εκκλησία μοναδικοί φύλακες όλης της συσσωρευμένης ανθρώπινης γνώσης, 5.000 τίτλοι βιβλίων στην βιβλιοθήκη, όλα πανάκριβα.
Η Αρχαία Ελληνική Φιλοσοφία συμβατή με την χριστιανική Διδασκαλία, εάν δεν υπήρξε ο Σωκράτης ” ουδείς εκών κακός = κανείς κακός με την θέλησή του “, δεν θα υπήρχε και ο Χριστός ” Πάτερ, ἄφες αὐτοῖς˙ οὐ γὰρ οἴδασι τί ποιοῦσι “, ο άνθρωπος καλός από την φύση του, κάνει το κακό από άγνοια, σκοπός της ζωής η αρετή μέσω της γνώσης!
Η αρχαία Ελληνική Φιλοσοφία συναντά τον Χριστιανισμό και στην δραματουργία, κατά πολλούς η ωραιότερη φράση της, η Αντιγόνη στον Κρέοντα: «Εγώ γεννήθηκα για ν’ αγαπώ, όχι για να μισώ!»
Χρήστος Γιανναράς: Η μεγαλύτερη καταστροφή του Ελληνισμού δεν είναι η Μικρασιατική, εκεί εδάφη χάσαμε, όχι πολιτισμό, αλλά η υποβάθμιση των κλασικών σπουδών και της ελληνικής γλώσσας!
