Ουδετερότητα ή ανθρωπισμός;
Ο ξεχασμένος ήρωας της Μικρασιατικής Καταστροφής, ο Έιζα Τζένινγκς ένας απλός Αμερικανός Μεθοδιστής πάστορας που κατά τύχη βρέθηκε τον δραματικό εκείνο Σεπτέμβρη στην Σμύρνη στα γραφεία της Χριστιανικής Ένωσης Νέων Ανθρώπων (YMCA) λίγες εβδομάδες πριν ξεσπάσουν τα γεγονότα. Το ελληνικό μέτωπο στη Μικρά Ασία έχει καταρρεύσει, μπροστά τους η θάλασσα με τα πληρώματα των Μεγάλων Δυνάμεων να έχουν λάβει σαφείς εντολές για ουδετερότητα και πίσω τους μια αδυσώπητη σφαγή, το τραγικό τέλος πλησίαζε.
Βλέποντας πως δεν ερχόταν βοήθεια από πουθενά, ο Τζένιγκς αποφάσισε να δράσει μόνος του. Χωρίς να έχει καμμία διπλωματική εμπειρία, πήρε το αυτοκίνητο της Χριστιανικής Αποστολής και πετάχτηκε για να δει τον ίδιο τον Κεμάλ ! Του ζήτησε μόνο ένα πράγμα, να εγκαταλείψουν οι πρόσφυγες την Τουρκία με ασφάλεια. Ο Κεμάλ υπαινίχθηκε ότι δεν είχε τη δύναμη να σταματήσει τις βιαιοπραγίες κατά των Ελλήνων. Όμως, άγνωστο πως, τον πείθει και συμφωνεί να του επιτρέψει την ασφαλή μετακίνηση των προσφύγων δίνοντας του διορία μόλις 7 μέρες να σώσει ότι μπορεί εκτός από τους άνδρες ηλικίας 17-45 ετών που ο Κεμάλ τους προόριζε για τα τάγματα καταναγκαστικής εργασίας.
Μετά την συμφωνία, έπεισε έναν Αμερικανό καπετάνιο του τορπιλικού Edsall να μεταφέρει 607 πρόσφυγες στην Θεσσαλονίκη και ένα Ιταλό πλοιοκτήτη άλλους 2.000 Έλληνες στο λιμάνι της Μυτιλήνης πληρώνοντας ο ίδιος την ναύλωση του πλοίου, 6.000 λίρες.
Πλέοντας προς την ακτή της Μυτιλήνης αντίκρισε 25 αγκυροβολημένα Ελληνικά πλοία, ζήτησε από τον διοικητή να του επιτρέψει να μεταφέρει με αυτά τους πρόσφυγες. Εκείνος δέχτηκε να διαθέσει έξι πλοία όμως με γραπτή εγγύηση ότι θα προστατευτούν από τις αμερικανικές αρχές και ότι θα επιστρέψουν με ασφάλεια. Μέσα σε τρεις ώρες, ο Τζένιγκς πήρε γραπτή εγγύηση από τον Κεμάλ για την ασφάλεια τους και εξασφάλισε αμερικανική συνοδεία, όμως τελικά ο διοικητής απορρίπτει το αίτημα του θεωρώντας την επιχείρηση πολύ επικίνδυνη.
Φτάνοντας στην Μυτιλήνη είδε ένα ελληνικό πολεμικό που προσπαθούσε να δέσει. Ήταν το «Κιλκίς» του Θεοφανίδη. Ο κυβερνήτης του πρόθυμος να βοηθήσει, ο Τζένινγκς ανεβαίνει στο κατάστρωμα μαινόμενος και πηγαίνει αμέσως στον ασύρματο του πλοίου για να στείλει μια σειρά κωδικοποιημένα μηνύματα στην ελληνική κυβέρνηση, τα οποία μετέφραζε ο κυβερνήτης. Η πρώτη απάντηση της Αθήνας στις αγωνιώδεις ικεσίες του πάστορα « ο κ. Πρωθυπουργός κοιμάται!» Ο Έιζα απαίτησε να τον ξυπνήσουν(!) και περιμένει μέχρι να συγκληθεί υπουργικό συμβούλιο.
«Εν ονόματι του ανθρωπισμού, αποστείλατε άνευ καθυστερήσεως είκοσι σκάφη ευρισκόμενα εδώ και αδρανούντα δια να παραλάβουν λιμοκτονούντας Έλληνας πρόσφυγες εκ Σμύρνης. Έιζα Τζένιγκς. Αμερικανός πολίτης».
Και συνεχίζει απειλώντας ότι αν δεν έβλεπε τα ελληνικά πλοία να δένουν στο λιμάνι της Σμύρνης, τότε το επόμενο μήνυμα του δεν θα ήταν κωδικοποιημένο, αλλά μια ανοιχτή επιστολή στον παγκόσμιο Τύπο που θα ενημέρωνε την οικουμένη για το πώς και τα γιατί άφησε η ελληνική κυβέρνηση τους Μικρασιάτες να σφαγιαστούν. Ο εκβιασμός έπιασε! «Όλα τα πλοία τίθενται υπό τις διαταγές σας », του απαντά το υπουργικό συμβούλιο που σπεύδει να τον χρίσει «ναύαρχο» του ελληνικού στολίσκου!
Επιστρατεύτηκαν και τα ελληνικά εμπορικά της περιοχής για να σαλπάρουν όλοι μαζί για τη Σμύρνη, επικρατούσε όμως φόβος, κάποιοι κυβερνήτες ισχυρίστηκαν ότι τα πλοία τους ήταν χαλασμένα, ο Θεοφανίδης, δεξί του χέρι του Τζένιγκς, οργάνωσε συνάντηση των Ελλήνων καπεταναίων πάνω στο πλοίο του και τους απείλισε με στρατοδικείο αν δεν είχαν έτοιμα τα καράβια τους μέχρι τα μεσάνυχτα. Τελικά, 55 πλοία με τη συνοδεία του αμερικανικού Ναυτικού παρέλαβαν τους κατατρεγμένους έξι μάλιστα ώρες πριν λήξει η προθεσμία του Ατατούρκ.
Χάρη στον Τζένιγκς, μέσα σε 11 ημέρες σώθηκαν περίπου 350.000 Έλληνες ενώ η διορία επεκτάθηκε κατόπιν ως τον Δεκέμβριο, στο τέλος του 1922 και αφορούσε πια σε όλα τα λιμάνια της Μικράς Ασίας, από τη Συρία ως τη Μαύρη θάλασσα, ανεβάζοντας τον αριθμό των διασωθέντων σε σχεδόν ένα εκατομμύριο, ανάμεσα τους και Αρμένιοι και Εβραίοι.
Ασθενικός, με ύψος μόλις 1,60, προσβεβλημένος στα νιάτα του από φυματίωση που τον άφησε με ελαφρά κώφωση και ευδιάκριτη καμπούρα που τον κρατούσε μονίμως σκυμμένο, άνθρωπος που δεν προοριζόταν να παίξει κάποιο σημαντικό ρόλο χρησιμοποιώντας δωροδοκίες, ψέματα και εκβιασμούς κατάφερε να γράψει ιστορία.
Την ημέρα που ξεκίνησε την επιχείρηση διάσωσης, υποφέροντας μάλιστα από δυνατούς πόνους σε όλη την διάρκεια της, είπε ότι ένιωσε το χέρι του Θεού να τον ακουμπά στον ώμο. Αν αδιαφορούσε «τα αγωνιώδη, απελπισμένα ουρλιαχτά, που εκλιπαρούσαν για βοήθεια δεν θα έπαυαν να με κυνηγάνε σε όλη μου την ζωή».
Ο «ναύαρχος» έγινε θρύλος και όταν επισκέφθηκε την χώρα μας όσοι Έλληνες τον αναγνώρισαν από την καμπούρα, του φιλούσαν τα χέρια από ευγνωμοσύνη, μας λέει ο εγγονός του Ρογήρος Τζένιγκς.
Σήμερα το όνομα του έχει ξεχαστεί, το όνομά του δεν αναφέρεται στα σχολικά βιβλία, κανένας ανδριάντας δεν ανεγέρθη ποτέ, μόνο μία οδός και μια αναμνηστική πλάκα στον Βόλο και αυτή πολύ πρόσφατα.
«Μέσα στην καρδιά κάθε ανθρώπου κοιμάται ένα λιοντάρι», το λιοντάρι του μικροκαμωμένου και ασθενικού ιερωμένου βρυχήθηκε και τους βρυχηθμούς του άκουσαν όλοι οι «ουδέτεροι» και οι φοβισμένοι γράφοντας ένα σπουδαίο κεφάλαιο στην ιστορία του ανθρωπισμού.
«Αλίμονο στους λαούς που έχουν ανάγκη από ήρωες!»
Δημήτρης Τριάντος
