από την/ον ·Δεν επιτρέπεται σχολιασμός στο Mιχάλης Τιβέριος, Παιδιά αντί παιδείας

Αναπαράσταση του παιχνιδιού εφεδρισμός σε μορφή γλυπτού (πηγή: Βικιπαίδεια)

 

Ανάμεσα στα παιχνίδια της αρχαίας Αθήνας και σ’ αυτά των νεοτέρων χρόνων δεν υπάρχει χάσμα αγεφύρωτο

 

Καταρχήν θέλω να δώσω μια εξήγηση για τον τίτλο της επιφυλλίδας. Πρόθεσή μου ήταν να ασχοληθώ με την παιδεία και μάλιστα την ανώτατη, με αφορμή γεγονότα που συμβαίνουν καθημερινά σε πανεπιστημιακούς χώρους. Ωστόσο ένα τέτοιο θέμα δεν ταιριάζει στο εορταστικό κλίμα των ημερών και γι’ αυτό το λόγο θα αφήσω τα κακώς κείμενα των AEI της χώρας, έναν πραγματικά γόρδιο δεσμό που δεν μπορεί να λυθεί χωρίς γνώση, τόλμη και βεβαίως πολιτικό κόστος. (Και αν δεν εμφανιστεί ένας… Αλέξανδρος το μέλλον του δημόσιου πανεπιστημίου προβλέπεται δυσοίωνο, προς μεγάλη χαρά των θιασωτών της ιδιωτικής ανώτατης εκπαίδευσης). Το ίδιο όμως εορταστικό κλίμα των ημερών, στο οποίο τα παιδιά είχαν την τιμητική τους, με οδήγησε να γράψω σήμερα για τα παιδικά παιχνίδια της αρχαίας Ελλάδας και έτσι να στραφώ από την παιδεία στην παιδιά, μιμούμενος, κατά κάποιο τρόπο, τον Πλάτωνα, ο οποίος, ως γνωστόν, έπαιξε με τις δυο αυτές λέξεις.

Συνεχίστε την ανάγνωση

από την/ον ·Δεν επιτρέπεται σχολιασμός στο Μιχάλης Τιβέριος, Ελευσίνια Μυστήρια

Τα Ελευσίνια Μυστήρια υπόσχονταν στους μυημένους ελπίδες για μια καλύτερη μοίρα στον Κάτω Κόσμο

 

Αναθηματικός πίνακας της Νιννίου, που απεικονίζει σκηνή από τα Μυστήρια (πηγή: Βικιπαίδεια)

Τέτοια εποχή, τέλη Σεπτεμβρίου με αρχές Οκτωβρίου, οι αρχαίοι Αθηναίοι και γενικότερα ο αρχαίος ελληνικός κόσμος άρχιζαν τον πολυήμερο εορτασμό των Ελευσινίων Μυστηρίων, μιας από τις μεγαλύτερες γιορτές τους. H καρδιά της γιορτής κτυπούσε στην Ελευσίνα και ειδικότερα στο ιερό των μεγάλων θεοτήτων της, της Δήμητρος, θεάς της γεωργίας, και της κόρης της Περσεφόνης. H αρχή της λατρείας εδώ ανάγεται πιθανότατα στα μυκηναϊκά χρόνια και δεν αποκλείεται να ήλθε από τη γειτονική Βοιωτία, όπου οι παραπάνω θεότητες είχαν την εποχή αυτή μια σημαντική θέση, όπως μας βεβαιώνουν πρόσφατα ευρήματα. Με βάση τα στοιχεία που διαθέτουμε ως σήμερα τα Ελευσίνια Μυστήρια ξεπέρασαν το τοπικά σύνορα και άρχισαν να αποκτούν μια πανελλήνια εμβέλεια γύρω στο 600 π.X. Είναι χαρακτηριστικό ότι, αν και η Ελευσίνα είχε από παλιά ενσωματωθεί στο αθηναϊκό κράτος -και όχι μόλις στα τέλη του 7ου αι. π.X. όπως υποστηρίζουν πολλοί-, εντούτοις δεσπόζοντα ρόλο στα πράγματα του ιερού είχε η ελευσινιακή οικογένεια των Ευμολπιδών, μέλη της οποίας καταλάμβαναν τα σημαντικότερα ιερατικά αξιώματα.

Συνεχίστε την ανάγνωση

από την/ον ·Δεν επιτρέπεται σχολιασμός στο Δύο συνεντεύξεις της Έντιθ Χολ για τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό

πηγή της εικόνας: ιστοσελίδα της εφημερίδας Η Καθημερινή

 

Έντιθ Χολ: Οι κλασικοί άλλαξαν τις ζωές μας

Συνέντευξη: Ξένια Τούρκη

 

Μπορούμε να βρούμε απαντήσεις για το ποιοι είμαστε και για το πώς μπορούμε να ζήσουμε καλύτερα, μέσα από τη μελέτη των κλασικών, υποστηρίζει η ακαδημαϊκός και συγγραφέας, σίγουρη πως ο Αριστοτέλης δίνει μαθήματα ζωής.

 

Γιατί πιστεύετε πως οι κλασικοί είναι τόσο σημαντικοί;

Υπάρχουν έξι μεγάλες αλλαγές στην ανθρώπινη ιστορία. Η γνωσιακή επανάσταση όπου ο άνθρωπος βγήκε από την περίπου ζωική κατάσταση, η αγροτική επανάσταση όπου έκτισε μόνιμους οικισμούς. Η τρίτη αλλαγή ήταν η επανάσταση της γνώσης, οπόταν και αναπτύχθηκε ο τόσο εκλεπτυσμένος ελληνικός και ρωμαϊκός πολιτισμός. Ακολούθησε η επανάσταση της τυπογραφίας, η βιομηχανική και τέλος η επανάσταση της τεχνολογίας. Από όλες αυτές τις επαναστάσεις, αυτή που διαμόρφωσε περισσότερο την ανθρωπότητα ήταν η επανάσταση της γνώσης. Ό,τι διδασκόμαστε σήμερα στα σχολεία μας -η φιλοσοφία, το θέατρο, οι εμπειρικές επιστήμες, η δημοκρατία, η λογοτεχνία- αναπτύχθηκε τότε. Οι κλασικοί άλλαξαν τις ζωές μας.

Συνεχίστε την ανάγνωση

από την/ον ·Δεν επιτρέπεται σχολιασμός στο Μιχάλης Τιβέριος, Τράπεζες και τοκογλύφοι στην αρχαία Ελλάδα

Αργυρό τρίδραχμο από την Κω με παράσταση δισκοβόλου και του επάθλου του, ενός τρίποδα. Περίπου 480-450 π.Χ. Αθήνα, Νομισματικό Μουσείο

 

Η κυκλοφορία πολλών και ανόμοιων ως προς την αξία τους νομισμάτων κατά την αρχαιότητα, γράφει ο Μ. Α. Τιβέριος, οδήγησε στη δημιουργία τραπεζών, των οποίων η δραστηριότητα χρονολογείται περί τον 6ο αιώνα π.Χ.

 

Οι τράπεζες, ένας από τους βασικούς παράγοντες της ελεύθερης οικονομίας, συχνά τον τελευταίο καιρό απασχολούν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Διάφορα συμβάντα, λόγου χάρη συγχωνεύσεις ή αγοραπωλησίες τραπεζών, έχουν αποτέλεσμα τραπεζικά θέματα να βρίσκονται στο επίκεντρο της επικαιρότητας. Προ ημερών, σε σχετική συζήτηση, διαπίστωσα ότι οι συνομιλητές μου ξαφνιάστηκαν όταν έκανα λόγο για τράπεζες και στην αρχαία Ελλάδα και ίσως την ίδια αντίδραση να έχουν και πολλοί από τους αναγνώστες της επιφυλλίδας αυτής. Υπενθυμίζω ότι ο ίδιος ο όρος «τράπεζα» προέρχεται από την αρχαιότητα. Αυτοί που ασχολούνταν με το εμπόριο του χρήματος χρησιμοποιούσαν στις διάφορες συναλλαγές τους ένα τραπέζι, μια τράπεζα, πάνω στην οποία γίνονταν οι διάφορες εμπορικές τους πράξεις. Αυτό το τραπέζι είναι που έδωσε το σχετικό όνομα.

Συνεχίστε την ανάγνωση

από την/ον ·Δεν επιτρέπεται σχολιασμός στο Μ. Τιβέριος, Τρόποι μετάδοσης ειδήσεων στην αρχαιότητα

Πολύ πιο κοντά στις σημερινές εφημερίδες ήταν τα Acta Senatus της Ρωμαϊκής Συγκλήτου

 

Χάρτης της αλυσίδας φρυκτωριών που συνέδεαν την Κωνσταντινούπολη με τις Κιλίκιες Πύλες. Θεωρείται έργο του Λέοντα του Μαθηματικού. (πηγή: Βικιπαίδεια)

Είναι στη φύση του ανθρώπου να επιδιώκει την πληροφόρηση σωστών ειδήσεων, πολύ περισσότερο μάλιστα όταν πολλές από αυτές τού είναι ποικιλοτρόπως χρήσιμες. Στο πέρασμα των αιώνων οι άνθρωποι δέχονταν ειδήσεις με διαφόρους τρόπους. Έτσι, ένα χαρακτό ή ζωγραφιστό σημάδι στον κορμό ενός δένδρου ή στην επιφάνεια ενός βράχου προειδοποιούσε και πληροφορούσε τον πρωτόγονο άνθρωπο για την παρουσία ενός εχθρού ή για το πέρασμα ενός θηράματος. Ανάλογα είναι και ορισμένα άλλα μέσα, οπτικά (όπως φωτιά ή καπνός) ή ακουστικά (όπως ο ήχος τυμπάνου), με τα οποία οι άνθρωποι γίνονταν επίσης κάτοχοι ειδήσεων. Κάποια μάλιστα απ’ αυτά διατηρήθηκαν για μεγάλο χρονικό διάστημα. Έτσι, π.χ., βυζαντινοί αυτοκράτορες είχαν εγκαταστήσει ένα σύστημα φάρων από τα σύνορα της αυτοκρατορίας ως την Κωνσταντινούπολη που, ως επί το πλείστον, είχαν οπτική επαφή ο ένας με τον άλλον και στους οποίους άναβαν τη φωτιά κάθε φορά που εχθρικά στρατεύματα εισέβαλλαν στη χώρα τους. Όταν οι καιρικές συνθήκες ήταν καλές, η είδηση της εισβολής έφθανε στη Βασιλεύουσα μέσα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα.

Συνεχίστε την ανάγνωση

από την/ον ·Δεν επιτρέπεται σχολιασμός στο Μιχάλης Τιβέριος, Τo DΝΑ του μεγάλου λοιμού στην Αθήνα

Θουκυδίδης (περίπου 460-399 π.Χ.), πηγή της εικόνας: Μνημοσύνη, Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Τον τελευταίο καιρό ζούμε με τον φόβο της «νέας γρίπης». Ανεξάρτητα από το αν ο φόβος αυτός είναι δικαιολογημένος ή αν προκλήθηκε, ως έναν βαθμό, από επιτήδειους για ευνόητους λόγους, μου έδωσε το έναυσμα να ασχοληθώ σήμερα με τη γνωστή επιδημία που έπληξε την Αθήνα το 431/430 π.Χ., στις αρχές του Πελοποννησιακού Πολέμου. Προτού το DΝΑ μπει στη ζωή μας, κάθε προσπάθεια της παλαιοπαθολογίας -πρόκειται για την επιστήμη που μελετά τις ασθένειες του ανθρώπου κατά το παρελθόν- να διαγνώσει επιδημίες που είχαν ενσκήψει σε παλαιότερες εποχές συναντούσε, για πολλούς λόγους, μεγάλες δυσκολίες. Αυτό ισχύει και για τον λοιμό που χτύπησε την Αθήνα κατά τον δεύτερο χρόνο του Πελοποννησιακού Πολέμου. Παρά τη λεπτομερή περιγραφή του και τη σαφή εξιστόρηση της κλινικής εικόνας των ασθενών που μας δίνει ο Θουκυδίδης -σημειώνω ότι και ο ίδιος προσβλήθηκε από την επιδημία αλλά ήταν από τους τυχερούς που επέζησαν-, εν τούτοις δεν κατέστη δυνατή η ασφαλής ταυτοποίηση της νόσου.

Συνεχίστε την ανάγνωση

από την/ον ·Δεν επιτρέπεται σχολιασμός στο Τιβέριος Μιχάλης, Ο ρόλος των ιερέων στην αρχαία Ελλάδα

Καμία ελληνική πολιτεία, γράφει ο Μ. Α. Τιβέριος, δεν έγινε θεοκρατική ούτε επέτρεψε οι ιερείς της να αποτελέσουν μια κλειστή οργανωμένη ομάδα, μια κάστα, ικανή να επηρεάζει σημαντικά τα πολιτικά πράγματα

 

το άρθρο δημοσιεύτηκε στο Βήμα (28/5/2000)

Ένας ταύρος οδηγείται για θυσία στον βωμό της Αθηνάς (η θεά φαίνεται στα δεξιά). Αμφορέας (περίπου 545 π.Χ.)

Συνεχίστε την ανάγνωση

από την/ον ·Δεν επιτρέπεται σχολιασμός στο Τιβέριος Μιχάλης, Γιατί οι αρχαίοι «έβαζαν νερό» στο κρασί τους

 

Οι πρόγονοί μας, γράφει ο Μ. Α. Τιβέριος, σπάνια έπιναν «άκρατον τον οίνον». Η μείξη του με νερό τους εξασφάλιζε, εκτός από την πνευματική διαύγεια και την ψύξη του ποτού

Συνεχίστε την ανάγνωση

από την/ον ·Δεν επιτρέπεται σχολιασμός στο Μιχάλης Τιβέριος, Οι πρώτες ελληνικές εγκαταστάσεις στη Δύση

Επιγραφή χαραγμένη στο λεγόμενο «ποτήρι του Νέστορα» που βρέθηκε στις Πιθηκούσες (πηγή: Ψηφίδες για την Ελληνική Γλώσσα)

 

Από τις μακρινές Πιθηκούσες γνωρίζουμε τους παλιότερους γραπτούς ελληνικούς στίχους 

 

Ένα πρόσφατο ταξίδι στην περιοχή του κόλπου της Νεάπολης, στη Νότια Ιταλία, μου δίνει αφορμή να ασχοληθώ με ένα σημαντικό κομμάτι της αρχαίας ελληνικής ιστορίας, το οποίο οι ανασκαφικές έρευνες της περιοχής, που βρίσκονται σε εξέλιξη, το εμπλουτίζουν και το διαφωτίζουν καθημερινά με πληθώρα νέων πληροφοριών.

Συνεχίστε την ανάγνωση

από την/ον ·Δεν επιτρέπεται σχολιασμός στο Τιβέριος Μιχάλης, Τράπεζες στην αρχαιότητα

Τα διάφορα δυσάρεστα που συμβαίνουν τον τελευταίο καιρό στον τόπο, με κορωνίδα βέβαια την υπόθεση Βατοπεδίου, προσφέρουν, χωρίς άλλο, ισχυρό κίνητρο για να ασχοληθεί κανείς μαζί τους. Ωστόσο συμφωνώ με εκείνους που υποστηρίζουν ότι θα έπρεπε να μας απασχολούν λιγότερο τα έργα και οι ημέρες του πατέρα Εφραίμ και των «συν αυτώ» (πολιτικών, διοικητικών υπαλλήλων και δικαστικών) και πολύ περισσότερο η μεγάλη οικονομική κρίση που ξέσπασε στην Αμερική και σαν τσουνάμι απλώνεται σε όλα τα μήκη και πλάτη του πλανήτη επηρεάζοντας, όπως ήταν επόμενο, και τη χώρα μας. Εξαιτίας της κρίσης αυτής οι ισχυροί της Γης υποχρεώθηκαν να πάρουν ορισμένες, απίστευτες για το κυρίαρχο στις μέρες μας καπιταλιστικό σύστημα, αποφάσεις. Έτσι, με πρωτεργάτη την ίδια την Αμερική, πηγή έμπνευσης και προώθησης της παγκοσμιοποίησης της οικονομίας που βιώνουμε τα τελευταία χρόνια, τραπεζικοί κολοσσοί… κρατικοποιούνται. Δεν αποκλείεται λοιπόν να μας προκύψει και ένας ιδιότυπος «σοσιαλιστικός καπιταλισμός» ο οποίος όμως, αν μείνει στα αναγγελθέντα μέτρα, θα πρόκειται μάλλον για… έκτρωμα. Και αυτό επειδή με τις παραπάνω αποφάσεις των μεγάλων δεν φαίνεται να κρατικοποιούνται οι ίδιες οι τράπεζες αλλά τα… φέσια τους. Τέτοιο κατάντημα του ριζοσπαστικού καπιταλισμού υποθέτω ότι θα ξάφνιασε ακόμη και τους φανατικότερους πολέμιούς του.

Συνεχίστε την ανάγνωση