Τοπίο στις Βάιες του William Turner (1775 – 1851)
Αυτοί που πρώτοι καθιέρωσαν διακοπές για ξεκούραση
ήταν οι αρχαίοι Ρωμαίοι
Θυμάμαι την έκπληξη των φοιτητών μου όταν πριν από χρόνια, σε μάθημα για τον ιδιωτικό βίο των αρχαίων, αναφέρθηκα στις διακοπές τους. Πίστευαν ότι η συνήθεια να πηγαίνουν οι άνθρωποι για ένα χρονικό διάστημα για διακοπές είναι εφεύρημα των καιρών μας.
Τα διάφορα δυσάρεστα που συμβαίνουν τον τελευταίο καιρό στον τόπο, με κορωνίδα βέβαια την υπόθεση Βατοπεδίου, προσφέρουν, χωρίς άλλο, ισχυρό κίνητρο για να ασχοληθεί κανείς μαζί τους. Ωστόσο συμφωνώ με εκείνους που υποστηρίζουν ότι θα έπρεπε να μας απασχολούν λιγότερο τα έργα και οι ημέρες του πατέρα Εφραίμ και των «συν αυτώ» (πολιτικών, διοικητικών υπαλλήλων και δικαστικών) και πολύ περισσότερο η μεγάλη οικονομική κρίση που ξέσπασε στην Αμερική και σαν τσουνάμι απλώνεται σε όλα τα μήκη και πλάτη του πλανήτη επηρεάζοντας, όπως ήταν επόμενο, και τη χώρα μας. Εξαιτίας της κρίσης αυτής οι ισχυροί της Γης υποχρεώθηκαν να πάρουν ορισμένες, απίστευτες για το κυρίαρχο στις μέρες μας καπιταλιστικό σύστημα, αποφάσεις. Έτσι, με πρωτεργάτη την ίδια την Αμερική, πηγή έμπνευσης και προώθησης της παγκοσμιοποίησης της οικονομίας που βιώνουμε τα τελευταία χρόνια, τραπεζικοί κολοσσοί… κρατικοποιούνται. Δεν αποκλείεται λοιπόν να μας προκύψει και ένας ιδιότυπος «σοσιαλιστικός καπιταλισμός» ο οποίος όμως, αν μείνει στα αναγγελθέντα μέτρα, θα πρόκειται μάλλον για… έκτρωμα. Και αυτό επειδή με τις παραπάνω αποφάσεις των μεγάλων δεν φαίνεται να κρατικοποιούνται οι ίδιες οι τράπεζες αλλά τα… φέσια τους. Τέτοιο κατάντημα του ριζοσπαστικού καπιταλισμού υποθέτω ότι θα ξάφνιασε ακόμη και τους φανατικότερους πολέμιούς του.
Ο Αύγουστος της Πρίμα Πόρτα, μια από τις διασημότερες απεικονίσεις του πρώτου αυτοκράτορα της Ρώμης. Βρέθηκε στη Βίλλα της συζύγου του, Λιβίας (Μουσεία Βατικανού).
Η Ρωμαϊκή ειρήνη
Η Αυτοκρατορία ως νέο πολιτειακό σύστημα
Το 30 π.Χ. ο Οκταβιανός υποτάσσει την Αίγυπτο και στη συνέχεια του απονέμονται πολλοί τίτλοι –πέρα από τον τίτλο του Αυγούστου- και αξιώματα: είναι αρχηγός του στρατού και ρυθμιστής της δικαιοσύνης. Παράλληλα, παίρνοντας το αξίωμα του ποντίφικα (αρχιερέα), γίνεται ρυθμιστής και της θρησκευτικής ζωής. Παρόλο που τυπικά τα παραδοσιακά όργανα διακυβέρνησης (συνελεύσεις, Σύγκλητος, αξιωματούχοι) υπάρχουν, γίνεται ο ίδιος απόλυτος κυρίαρχος του πολιτεύματος και καθιερώνει ένα νέο σύστημα διακυβέρνησης, την Αυτοκρατορία. Οι διάδοχοί του (δες τον πίνακα στη σελ. 139 του βιβλίου) συνεχίζουν να κυβερνούν με βάση το μοντέλο του Οκταβιανού, ολοένα αυξάνοντας τη δύναμή τους.
Σύμβολο της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Το αρκτικόλεξο SPQR, Senatus Populusque Romanus, σημαίνει Η Σύγκλητος και ο Ρωμαϊκός λαός (πηγή Βικιπαίδεια)
Το ρωμαϊκό κράτος αποκτά μεγάλη δύναμη
Βασικά σημεία
Η θέση της Ρώμης
Η Ρώμη ήταν η σημαντικότερη πόλη της ιταλικής χερσονήσου. Οι κάτοικοι της Ρώμης και της γύρω περιοχής, οι Ρωμαίοι, κατάφεραν στο πέρασμα των αιώνων να γίνουν ισχυροί και να επιβάλουν την εξουσία τους σε όλη την ιταλική χερσόνησο. Η ισχύς της Ρώμης οφειλόταν στην προνομιακή γεωγραφική της θέση (ήταν χτισμένη στις όχθες του ποταμού Τίβερη), κάτι που ευνοούσε το εμπόριο και την οικονομική της ανάπτυξη.
Ελληνιστικά βασίλεια (πηγή: Wikimedia Commons)
Τα ελληνιστικά βασίλεια
Βασικά σημεία
1. Τα βασίλεια
Τα κράτη στα οποία διασπάστηκε οριστικά η αυτοκρατορία του Αλέξανδρου μετά τη μάχη της Ιψού (301 π.Χ.):
Οι τέχνες
Κλασική τέχνη: χαρακτηριστικά
Κλασικός στην ελληνική και στις ξένες γλώσσες σημαίνει εκείνο που είναι αξεπέραστο και έχει αιώνια, διαχρονική αξία, ισχύ και αναγνώριση. Βασικά γνωρίσματα της κλασικής τέχνης είναι το μέτρο, η αρμονία και το κάλλος. Η κλασική τέχνη αποφεύγει κάθε υπερβολή στις στάσεις, τις κινήσεις, τις χειρονομίες, την έκφραση του προσώπου. Οι μορφές είναι αρμονικές και συμμετρικές, οι χειρονομίες συγκρατημένες, το βλέμμα βαθύ και στοχαστικό, η εκδήλωση έντονων συναισθημάτων αποφεύγεται. Θεοί, ήρωες και άνθρωποι παριστάνονταν σαν τέλεια όντα, με ιδανική ομορφιά, με συγκρατημένη εκδήλωση του ψυχικού τους κόσμου, μεγαλόπρεποι, σε μια εικόνα μακριά από την καθημερινότητα, την ασχήμια, τον πόνο και τα βάσανα της ζωής και της πραγματικότητας, δηλαδή εξιδανικευμένα. [σχολικό βιβλίο, σελ.109]
Τα Γράμματα
Ιστορία
Ηρόδοτος (484-425)
Γεννήθηκε γύρω στο 485/484 π.Χ. στην Αλικαρνασσό, δωρική αποικία στα Ν.Δ. παράλια της Μικράς Ασίας, στην περιοχή που ονομαζόταν Καρία, απέναντι από την Κω. Ήταν πολυταξιδεμένος. Από το έργο του έχουμε πληροφορίες ότι πήγε στον Εύξεινο Πόντο, στην Κολχίδα, την Ολβία, την Κριμαία, την Αζοφική θάλασσα –ίσως στα παράλια της Θράκης και της Μακεδονίας- στην Περσία, στην Εγγύς και Μέση Ανατολή, την Αίγυπτο, την Κάτω Ιταλία, τη Σικελία και την Κυρηναϊκή.
Η πορεία της εκστρατείας του Μεγάλου Αλεξάνδρου (πηγή: Wikimedia Commons)
Αλέξανδρος: Η κατάκτηση της Ανατολής
Το κράτος της Μακεδονίας και η επέκτασή του
Βασικά σημεία
1. Μακεδόνες
(α) τόπος και πολίτευμα
Οι Μακεδόνες κατοικούσαν στις βόρειες περιοχές του Ελληνισμού, στα εδάφη της σημερινής δυτικής και κεντρικής Μακεδονίας. Οι νότιοι Έλληνες είχαν ιδρύσει αποικίες στα παράλια της Μακεδονίας.
Για πολλά χρόνια ήταν απομονωμένοι από τους νότιους Έλληνες και διατήρησαν τον θεσμό της βασιλείας, ενώ στις πόλεις-κράτη της νότιας Ελλάδας είχαν δοκιμαστεί και άλλα πολιτεύματα, όπως η ολιγαρχία, η τυραννίδα, η δημοκρατία, η αριστοκρατία.
2. Στενότερες σχέσεις με τους νότιους Έλληνες
(α) πότε οι σχέσεις με τους άλλους Έλληνες γίνονται στενότερες;
Οι επαφές Μακεδόνων και νότιων Ελλήνων γίνονται εντονότερες μετά τους Περσικούς πολέμους.
(β) ο Αλέξανδρος Α΄ της Μακεδονίας στους Περσικούς πολέμους:
Ο βασιλιάς Αλέξανδρος Α΄ της Μακεδονίας (495-450) αναγκάστηκε να συμμαχήσει με τους Πέρσες. Όμως πριν τη μάχη των Πλαταιών (479) έστειλε μήνυμα στους ηγέτες του ελληνικού στρατεύματος ότι ο Μαρδόνιος ετοιμάζει επίθεση.
Ο Αλέξανδρος ο Α΄ ειδοποιεί τους Έλληνες για την επίθεση του Μαρδόνιου στις Πλαταιές (479 π.Χ.)
Ύστερ᾽ απ᾽ την ερώτησή του για τους χρησμούς και την παραίνεση που απηύθυνε ο Μαρδόνιος, έπεσε η νύχτα και οι σκοποί πήραν τις θέσεις τους. Και καθώς η νύχτα είχε προχωρήσει πολύ κι είχες την εντύπωση ότι ησυχία βασίλευε πέρα για πέρα στα στρατόπεδα και πως τους στρατιώτες τούς έχει πάρει για τα καλά ο ύπνος, εκείνη την ώρα ο Αλέξανδρος, ο γιος του Αμύντα, που ήταν στρατηγός και βασιλιάς των Μακεδόνων, πλησίασε με τ᾽ άλογό του τις προφυλακές των Αθηναίων και ζητούσε και καλά να συναντήσει τους στρατηγούς τους. Λοιπόν, οι περισσότεροι απ᾽ τους σκοπούς έμεναν στη θέση τους, ενώ άλλοι πήγαν τρεχάτοι στους στρατηγούς· κι όταν έφτασαν, τους έλεγαν πως ήρθε ένας καβαλάρης απ᾽ το στρατόπεδο των Μήδων, που δεν άνοιξε το στόμα του να πει τίποτ᾽ άλλο, παρά μόνο πως θέλει να συναντήσει τους στρατηγούς, αναφέροντάς τους ονομαστικά.
Κι εκείνοι, όταν άκουσαν αυτά, αμέσως τους ακολούθησαν στις προφυλακές. Κι όταν έφτασαν, τους έλεγε ο Αλέξανδρος τα εξής: «Άνδρες Αθηναίοι, καταθέτω εμπιστευτικά στη φύλαξή σας αυτά τα λόγια, με την παράκληση να μείνουν απόρρητα, μονάχα στον Παυσανία να τα πείτε και σε κανέναν άλλο, για να μη με πάρετε στο λαιμό σας· γιατί δε θα μιλούσα, αν η έγνοια μου για ολόκληρη την Ελλάδα δεν ήταν μεγάλη. Γιατί κι εγώ στην καταγωγή ανέκαθεν είμαι Έλληνας και δε θα ήθελα να βλέπω την Ελλάδα να χάσει τη λευτεριά της και να γίνει σκλάβα. Λέω λοιπόν πως στάθηκε αδύνατο οι θυσίες να δώσουν προγνωστικά που να ευφράνουν την ψυχή του Μαρδονίου και του στρατού του· γιατί, τότε, θα είχατε έρθει στα χέρια εδώ και καιρό. Λοιπόν, τώρα αποφάσισε να κάνει πέρα τις θυσίες και, με το χάραμα της μέρας, να δώσει μάχη· γιατί, όπως υποθέτω, τον έζωσε φόβος μήπως συναχτείτε περισσότεροι. Μ᾽ αυτά τα δεδομένα, αρχίστε τις ετοιμασίες. Και πάλι, αν ο Μαρδόνιος αναβάλει τη σύγκρουση και δεν την επιχειρήσει, κάντε κουράγιο μένοντας στη θέση σας· γιατί τα τρόφιμα που του έμειναν είναι για λίγες μέρες. Κι αν το τέλος του πολέμου έρθει όπως το θέλει η καρδιά σας, κάποιοι ας φροντίσουν να ξαναδώσουν και σε μένα τη λευτεριά, εμένα που για χάρη της Ελλάδας έχω κάνει μια τέτοια αποκοτιά απ᾽ τη λαχτάρα μου, θέλοντας να σας κάνω φανερές τις προθέσεις του Μαρδονίου, για να μη πέσουν [ξαφνικά] οι βάρβαροι επάνω σας την ώρα που δεν το περιμένατε. Κι είμαι ο Αλέξανδρος ο Μακεδών». Αυτά είπε και γύρισε με τ᾽ άλογό του στο στρατόπεδο και στη θέση του.
Ηροδότου Ιστορίαι, 9.44-45 (μετάφραση Ηλ. Σπυρόπουλος)
3. Ο Αρχέλαος (413-399 π.Χ.)
Ένα Νικητήριον (μετάλλιο νίκης) που απεικονίζει τον Φίλιππο Β΄ (3ος π.Χ. αι.) [πηγή: Βικιπαίδεια]
4. Φίλιππος (382 π.Χ. – 336 π.Χ.· βασίλεψε από το 359 μέχρι τον θάνατό του)
(α) στόχος ήταν να κάνει το βασίλειο της Μακεδονίας ισχυρή δύναμη· γι’ αυτό φρόντισε την αναδιοργάνωση του μακεδονικού στρατού:
Δείτε σε αυτήν τη διαδραστική εφαρμογή χάρτες και ιστορικές πληροφορίες για το κράτος της Μακεδονίας υπό την ηγεσία του Φιλίππου Β΄.
5. Μάχη της Χαιρώνειας (338 π.Χ.)
(α) η αιτία:
Αθηναίοι και Θηβαίοι αποφασίζουν να αντιμετωπίσουν δυναμικά στη Χαιρώνεια τον Φίλιππο, που έχει κατέβει στη Στερεά Ελλάδα, για να βοηθήσει το αμφικτιονικό συνέδριο εναντίον των Αμφισσέων.
(β) το αποτέλεσμα της μάχης:
Ο Φίλιππος επικράτησε και έγινε πλέον ο αδιαφιλονίκητος ρυθμιστής των ελληνικών υποθέσεων.
Η μάχη της Χαιρώνειας
Το συνέδριο της δελφικής Αμφικτυονίας κήρυξε Ιερό πόλεμο ενάντια στη μικρή πόλη της Άμφισσας, στη Λοκρίδα, γιατί είχε τάχα καταπατήσει την ιδιοκτησία του Απόλλωνα, και προσκάλεσε το Φίλιππο να αναλάβει την αρχηγία του πολέμου. Ο Φίλιππος γρήγορα πέρασε τις Θερμοπύλες και σταμάτησε στην Ελάτεια της Φωκίδας. Εδώ μπορούσε να ελέγχει τη μεγάλη αρτηρία προς τη Θήβα και την Αθήνα και έτρεφε την ελπίδα πως η καθυστέρησή του θα μπορούσε να κάνει τον εχθρό να λογικευτεί. Οι Αθηναίοι, όμως, δεν έδωσαν προσοχή στις συμβουλές του στρατηγού τους Φωκίωνα, αλλά με την επιμονή του Δημοσθένη έκλεισαν στενή συμμαχία με τη Θήβα και διοχέτευσαν τα χρήματα από τα θεωρικά σε πολεμικούς σκοπούς. Το καλοκαίρι του 338 π.Χ. οι δύο εχθρικοί στρατοί, ο καθένας με δύναμη μεγαλύτερη από 30.000 άνδρες, συναντήθηκαν στη Χαιρώνεια, στην πεδιάδα της Βοιωτίας. Ο νεαρός γιος του Φιλίππου, ο Αλέξανδρος, διοικούσε την αριστερή πτέρυγα και εκμηδένισε τον ξακουστό «Ιερό λόχο» των Θηβαίων· ο Φίλιππος, στη δεξιά πτέρυγα, προσποιήθηκε υποχώρηση και μετά έτρεψε σε φυγή τους Αθηναίους που ήταν αντιμέτωποί του. Ο Δημοσθένης και μερικοί άλλοι ξέφυγαν. Το μεγάλο λιοντάρι, που σήμερα υψώνεται μέσα στη μοναχική έκταση της Βοιωτίας, κάνει κάτι περισσότερο από το να τιμά αυτούς που έπεσαν· ουσιαστικά σημειώνει το τέλος της πόλης-κράτους.
Botsford & Robinson, Αρχαία Ελληνική Ιστορία, ΜΙΕΤ, 1995, σελ.350
6. Το Συνέδριο της Κορίνθου
Χρονολογία και αποφάσεις:
Την επόμενη χρονιά από τη μάχη της Χαιρώνειας, το 337 π.Χ., οι Έλληνες αποφασίζουν να οργανώσουν εκστρατεία εναντίον των Περσών και αναθέτουν την αρχηγία στον Φίλιππο. Οι Σπαρτιάτες δεν ακολουθούν.
❦
Ο Ξενοφών (430 π.Χ. – 355 π.Χ.) ήταν Αθηναίος ιστορικός που αφηγήθηκε στα Ελληνικά του τις εξελίξεις από το 411 μέχρι το 362 π.Χ. [πηγή: Βικιπαίδεια]
Βασικά σημεία
1. Μετά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο
(α) πώς κινήθηκαν οι Σπαρτιάτες μετά τη νίκη τους;