Διακόσμηση κεραμικού με το αλφάβητο (Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Αθήνα)
Αρχαϊκή εποχή (750-480 π.Χ.)
Βασικά σημεία
1. Κύρια χαρακτηριστικά
- απαρχές της οικονομικής, πολιτικής και πολιτιστικής εξέλιξης του ελληνικού κόσμου.
- σχηματισμός πόλεων-κρατών
- Β΄ ελληνικός αποικισμός
- εμφάνιση της φιλοσοφικής σκέψης
- Περσικοί πόλεμοι
2. Η γένεση της πόλης-κράτους (σ. 84-85)
– ποια τα συστατικά στοιχεία της πόλης-κράτους;
i. το άστυ (η πόλις): η πυκνοκατοικημένη περιοχή, όπου ήταν και η έδρα της κυβέρνησης.
ii. η ύπαιθρος χώρα: η ευρύτερη περιοχή γύρω από το άστυ, όπου υπήρχε η καλλιεργήσιμη γη, τα βοσκοτόπια και τα χωριά.
iii. οι πολίτες (όσοι συμμετείχαν στα κοινά) και το πολίτευμα (ο τρόπος άσκησης της εξουσίας, ο τρόπος διακυβέρνησης).
iv. οι βασικές επιδιώξεις: ελευθερία, αυτονομία και αυτάρκεια.
3. Η σημασία του θεσμού της πόλης- κράτους (σ. 85-86)
Η πόλη-κράτος:
i. εμπόδισε τους Έλληνες να οργανώσουν ενιαίο κράτος.
ii. ευνόησε την ανάπτυξη τοπικιστικού πνεύματος, πράγμα που διευκόλυνε τις συγκρούσεις ανάμεσα στις πόλεις-κράτη.
iii. ώθησε τους πολίτες να αναπτύξουν πολιτική δραστηριότητα, δηλαδή να αναμειγνύονται στα κοινά.
iv. άνοιξε το δρόμο σε πολύ σημαντικές πολιτισμικές κατακτήσεις: τη δημοκρατία, τη φιλοσοφία, τη ρητορική, την επιστήμη, το θέατρο.
4. Η οικονομική και κοινωνική οργάνωση
Πώς και πού σχηματίστηκαν οι πόλεις κράτη;
– Α΄ εκδοχή: οι πρώτες πόλεις-κράτη σχηματίστηκαν στη Μικρασία κατά τη διάρκεια του Α΄ αποικισμού, όταν ελληνικά φύλα αυτονομήθηκαν, εγκαταστάθηκαν μόνιμα σε έναν τόπο και δημιούργησαν πόλη-κράτος.
– Β΄ εκδοχή: στον ελλαδικό χώρο:
- ή ανεξαρτητοποιήθηκαν τμήματα διαφορετικών φύλων και οργανώθηκαν μεταξύ τους
|
συνοικισμός |
5. Η κρίση του ομηρικού κόσμου (σ. 87-88)
(α) ποια τα αίτια της κρίσης;
i. η αύξηση του πληθυσμού, που προκάλεσε ⤵
ii. λιγότερη καλλιεργήσιμη γη στα χέρια των γαιοκτημόνων: έτσι, εμφανίστηκε οικονομική κρίση και συγκέντρωση γης στα χέρια ισχυρών, γιατί όσοι δεν μπορούσαν να τα βγάλουν πέρα πουλούσαν τη γη τους στους πλούσιους.
(β) ποιες οι κοινωνικές ομάδες της πόλης-κράτους;
- Ευγενείς: αυξάνουν τη δύναμή τους και περιορίζουν τη βασιλική εξουσία. Ονομάζονται αλλιώς: άριστοι, αγαθοί, ευπατρίδες, εσθλοί, ιππείς.
- Μικρομεσαίοι γαιοκτήμονες: είναι κυρίως γεωργοί, αλλά σταδιακά μερικοί ασχολούνται με τη βιοτεχνία, τη ναυτιλία και το εμπόριο και κάποιοι πλουτίζουν. Ονομάζονται αλλιώς: πλήθος, όχλος, κακοί.
- Δούλοι: ο αριθμός τους αυξάνεται, γιατί οι πολίτες θεωρούν ότι πρέπει να ασχολούνται με τη διαχείριση των κοινών και όχι τόσο με τις παραγωγικές εργασίες.
6. Η αντιμετώπιση της κρίσης (σ. 88)
– τρόποι αντιμετώπισης:
- με την επέκταση της βιοτεχνίας και του εμπορίου (όπως π.χ. η Αθήνα).
- με πολέμους για την κατάκτηση εδαφών (όπως π.χ. η Σπάρτη).
- με ίδρυση αποικιών (όπως π.χ. η Κόρινθος και η Χαλκίδα).
- με συνδυασμό των παραπάνω τρόπων.
Από Χ. Μπένγκτσον, Ιστορία της αρχαίας Ελλάδος (από τις απαρχές μέχρι τη Ρωμαϊκή Αντοκρατορία). Δεύτερη έκδοση (Μετάφραση Α. Γαβρίλη). Αθήνα, 1991. [ανοίξτε τον χάρτη σε νέα καρτέλα για μεγέθυνση. Πηγή: Ψηφίδες για την Ελληνική Γλώσσα]
7. O β΄ αποικισμός, μέσα 8ου – μέσα 6ου π.Χ. αι. (σ. 88-89)
– ποιο φαινόμενο ονομάζουμε β΄ αποικισμό;
Είναι η αναγκαστική μετακίνηση κατοίκων μιας πόλης, οργανωμένη από τη μητρόπολη, η εγκατάσταση σε άλλη περιοχή και η δημιουργία νέας πόλης, της αποικίας. Η ίδρυση ελληνικών αποικιών έγινε στα παράλια της Μεσογείου και στον Εύξεινο Πόντο.
– ποια τα κυριότερα αίτια;
- η στενοχωρία: έλλειψη καλλιεργήσιμης γης.
- έλλειψη πρώτων υλών.
- ανάγκη για νέες αγορές.
- εσωτερικές κρίσεις και αναταραχές στις πόλεις-κράτη.
- οι γνώσεις που διέθεταν για τους θαλάσσιους δρόμους και τις περιοχές εγκατάστασης.
- ο ριψοκίνδυνος χαρακτήρας των Ελλήνων.
6. Συνέπειες του β΄ αποικισμού (σ.89-92)
i. εξάπλωση των Ελλήνων – περιορισμός Φοινίκων.
ii. επαφή των Ελλήνων με γηγενείς και ανταλλαγή πολιτιστικών στοιχείων (διάδοση χαλκιδικού αλφάβητου στην Ιταλία και αργότερα στη Δυτική Ευρώπη).
iii. ανάπτυξη βιοτεχνίας-εμπορίου (δευτερογενής και τριτογενής τομέας της οικονομίας).
iv. κοπή και κυκλοφορία νομίσματος.
v. άνοδος νέων πλουσίων και περιορισμός αριστοκρατών.
vi. εξάπλωση της δουλείας.
Διαφορές των δύο αποικισμών
|
|
Α΄ αποικισμός |
Β΄ αποικισμός |
| Χρονικά όρια |
μέσα 11ου – 9ος |
μέσα 8ου – μέσα 6ου |
| Αίτια |
επικράτηση Δωριέων και δημιουργία δημογραφικού προβλήματος |
κρίση του ομηρικού κόσμου |
| Έκταση |
ακτές Μικρασίας |
στα παράλια της Μεσογείου και του Εύξεινου Πόντου |
9. Τα Πολιτεύματα (σ. 92 -94)
| Αίτια διεκδίκησης εξουσίας και πολιτειακής μεταβολής | Πολιτεύματα |
| Βασιλεία
⇩ |
|
| Αύξηση πλούτου και δύναμης ευγενών (πόλεις-κράτη και παρακμή βασιλείας) → | Αριστοκρατία
⇩ |
|
Κοινωνικοί ανταγωνισμοί: 1. πλούτος εμπόρων και βιοτεχνών και 2. οπλιτική φάλαγγα (ιδέα ισότητας) 7ος – 6ος νέες ταραχές κωδικοποίηση δίκαιου από νομοθέτες (διαχωρισμός πολιτών με βάση το εισόδημα) → |
Ολιγαρχία ή τιμοκρατία ⇩ |
| Ηγέτες των κατώτερων τάξεων ανατρέπουν την ολιγαρχία → | Τυραννίδα
⇩ |
| τέλη 6ου: τέλος τυραννίδων, ξανά ολιγαρχίες ή μεταρρυθμίσεις → | Δημοκρατία |
Βασικά χαρακτηριστικά της δημοκρατίας: εκκλησία του δήμου, ισηγορία, ισονομία.
10. Πολιτισμός
– Θρησκεία: πανελλήνια ιερά (Δελφοί, Ολυμπία, Δήλος)
– Τέχνη: λυρική ποίηση (ή μελική· έκφραση συναισθημάτων και βιωμάτων του δημιουργού, προσωπική ποίηση), κεραμική (ερυθρόμορφος–μελανόμορφος ρυθμός), γλυπτική (κούροι και κόρες).
– Εμφάνιση πεζού λόγου (φυσικοί ή προσωκρατικοί φιλόσοφοι, έντονη πνευματική κίνηση στην Ιωνία).
– Αρχιτεκτονικοί ρυθμοί:
(α) δωρικός: δείτε εδώ μία ωραία παρουσίαση.
(β) ιωνικός: δείτε εδώ μία ωραία παρουσίαση.
❧
Οι περσικοί πόλεμοι (Μηδικά)
Αφορμή: Ιωνική Επανάσταση (499-494)
| Τόποι γεγονότων και συγκρούσεων | Σκοπός | Πέρσες και Έλληνες ηγέτες | Αποτέλεσμα |
| α΄ απόπειρα: καταστροφή περσικού ναυτικού στον Άθω (492) | προσπάθεια επέκτασης των Περσών στον ελλαδικό χώρο | Μαρδόνιος | Υποχώρηση Περσών· υποταγή Μακεδόνων και Θρακών |
| α΄ εκστρατεία: ήττα των Περσών στον Μαραθώνα (490) | τιμωρία Ερετριέων και Αθηναίων | Δάτις και Αρταφέρνης Μιλτιάδης | Ήττα των Περσών |
| β΄ εκστρατεία:
Θερμοπύλες (480) |
κατάκτηση όλου του ελληνικού χώρου |
Ξέρξης, Λεωνίδας |
Ήττα Ελλήνων |
Θέλω κι άλλο!
- Περισσότερα για τους Περσικούς πολέμους μπορείτε να δείτε στην διαδραστική εφαρμογή του Φωτόδεντρου. Περιλαμβάνει χρονογραμμή, χάρτες, κινήσεις στρατών και στόλων και τις σημαντικότερες μάχες.
- Επίσης, αυτό το σύντομο βίντεο δίνει περιεκτικές πληροφορίες για την επέκταση των Περσών στα παράλια της Μικρασίας, στο Αιγαίο και στον ελληνικό χώρο.
- Ιστορίης Απόδεξις: ψηφιακή έκθεση για τους Περσικούς πολέμους.
- Μια «αιολική τανάλια» έφερε τη νίκη στη Σαλαμίνα: ένα ενδιαφέρον άρθρο που επισημαίνει τη σημασία των ανέμων για την ελληνική νίκη στη ναυμαχία της Σαλαμίνας.
- Ο Σόλων και η άρνηση της απόλυτης εξουσίας: άρθρο του Παντελή Μπουκάλα στην Καθημερινή ().
- Κούροι και κόρες – μαθησιακό αντικείμενο από το Φωτόδεντρο.
- Ανασκαφή Δεσποτικού: Ο μικρός κούρος και το «Παιδί του Κριτίου» – άρθρο στην Καθημερινή (2).
❦
