Βασικά σημεία

 

α. Αναζήτηση βοήθειας στη Δύση

• Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγος (1391-1425): ταξιδεύει στη Δύση για βοήθεια (Βενετία, Παρίσι, Λονδίνο) χωρίς αποτέλεσμα.
• στο Παρίσι μαθαίνει τα νέα της μάχης της Άγκυρας (1402): ο Ταμερλάνος συντρίβει τον Βαγιαζήτ και τον αιχμαλωτίζει. Το Βυζάντιο παύει να πληρώνει φόρο υποτέλειας και κερδίζει παράταση ζωής μισού αιώνα.
• Σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας (1438-1439): ο αυτοκράτορας Ιωάννης Η΄ Παλαιολόγος (1425-1448), για να εξασφαλίσει βοήθεια από τη Δύση, δέχθηκε την πλήρη υποταγή της Ορθόδοξης στην Καθολική Εκκλησία. Ο βυζαντινός λαός απέρριψε τις συμφωνίες αυτές.
• Μεγάλος δούκας Λουκάς Νοταράς: είναι προτιμότερο να δω να κυριαρχεί στην αγορά της Πόλης το φακιόλι (τουρμπάνι) των Τούρκων παρά η καλύπτρα των Λατίνων!

 

Αντίσταση εναντίον της προέλασης των Τούρκων:

• από τον βοεβόδα της Τρανσυλβανίας Ιωάννη Ουνυάδη και
• τον αλβανό ηγέτη Γεώργιο Σκεντέρμπεη, οι οποίοι πέτυχαν λαμπρές νίκες εναντίον τους.
• Δυτική Σταυροφορία, που συντρίφθηκε τελικά στη Βάρνα το 1444.

Μουράτ Β΄: το 1422 αρχίζει πολιορκία της Κωνσταντινούπολης, η οποία σώθηκε χάρη στα τείχη της. Το 1423 οι Τούρκοι εισβάλλουν και υποτάσσουν την Πελοπόννησο.

 

β. Η Άλωση

προκαταρκτικές ενέργειες των Τούρκων:

• οικοδόμηση στις ευρωπαϊκές ακτές των στενών του Βοσπόρου του φρουρίου Ρούμελη-Χισάρ, που εμπόδιζε την τροφοδοσία της Κωνσταντινούπολης από τον Εύξεινο.
• Εισβολή του Μωάμεθ Β΄ στις ελληνικές κτήσεις της Πελοποννήσου, για να εμποδίσει τον Δεσπότη του Μορέως να βοηθήσει την Πόλη.

Μετά τις προκαταρκτικές αυτές ενέργειες άρχισε η τακτική πολιορκία της Πόλης, την οποία ανέλαβε να υπερασπισθεί με αυτοθυσία ο Κωνσταντίνος ΙΑ’ Παλαιολόγος (1449-1453).

– Η βοήθεια της Δύσης ήταν περιορισμένη: πιο σημαντική η περίπτωση του Ιουστινιάνη (γενουάτης πολεμιστής).

– Η Τουρκική υπεροπλία ήταν συντριπτική: αναλογία στρατεύματος 10 προς 1.

– Τα κανόνια ήταν ένα ακόμη ισχυρό πλεονέκτημα των Τούρκων.

– 29η Μαΐου: εκδηλώνεται η γενική επίθεση και η Κωνσταντινούπολη πέφτει στα χέρια των Τούρκων. Ακολουθεί σφαγή και λεηλασία της πόλης.

– 1461: οι Οθωμανοί υποτάσσουν την Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας.

 

γ. Το Βυζάντιο μετά την Άλωση

Η πνευματική παράδοση δεν έσβησε:

• η Ρωσία θέλησε να γίνει η κληρονόμος της πολιτικής και πνευματικής παράδοσης του Βυζαντίου.
• η Μόσχα θεωρήθηκε Τρίτη Ρώμη.
• ο τσάρος Ιβάν Γ΄ νυμφεύθηκε την ανιψιά του τελευταίου βυζαντινού αυτοκράτορα, υιοθέτησε το δικέφαλο αετό στα λάβαρά του και εισήγαγε στη Μόσχα το βυζαντινό τελετουργικό.
• Πολλοί βυζαντινοί λόγιοι μετέφεραν στη Δυτική Ευρώπη στα χρόνια του Ανθρωπισμού και της Αναγέννησης την κλασική πνευματική παράδοση.

 

 

Παράθεμα

Η άλωση

Το 1451 τον Μουράτ διαδέχτηκε ο Μωάμεθ Β΄ ο «Πορθητής», οι μακρόχρονες μεθοδικές ετοιμασίες του οποίου για αποκλεισμό της Βασιλεύουσας (κατασκευή του «Ρούμελι Χισάρ» τον Απρίλιο-Αύγουστο 1452 στην ευρωπαϊκή πλευρά του Βοσπόρου, αποστολή του Τουραχάν στην Πελοπόννησο για παρεμπόδιση αποστολής ενισχύσεων στον Κωνσταντίνο εκ μέρους των αδελφών του «δεσποτών») δημιούργησαν στους πρώτους μήνες του 1453 έναν ασφυκτικό κλοιό. Η τελευταία, επί 52 ημέρες, επική άμυνα (Απρίλιος-Μάιος) 8.000 Ελλήνων και 3.000 λατίνων μισθοφόρων εναντίον των υπερεικοσαπλασίων εχθρών οδήγησε στη μοιραία για το μεσαιωνικό Ελληνισμό Τρίτη 29 Μαΐου, με την παραβίαση της Κερκόπορτας, τον ατυχή τραυματισμό του γενουάτη Τζιουστινιάνι και την είσοδο των Τούρκων, οι οποίοι γύρω στο μεσημέρι περικύκλωσαν και σκότωσαν τον Κωνσταντίνο στην Πύλη του Αγίου Ρωμανού, που είχε υποστεί μεγάλες ζημίες από το κολοσσιαίο κανόνι του τρανσυλβανού μηχανικού Ουρβανού, το οποίο κατόρθωσαν τελικά να ανατινάξουν οι πολιορκούμενοι με «υγρόν πυρ». Το σώμα του «μαρμαρωμένου βασιλιά» του θρύλου και των δημοτικών τραγουδιών της Τουρκοκρατίας δε βρέθηκε ποτέ, η ηρωική όμως άμυνα συγκαταλέγεται στις κορυφαίες στιγμές της Ιστορίας της Ανατολικής Ευρώπης. Ακόμη και στις τελευταίες δύσκολες ώρες, η βυζαντινή άμυνα επέδειξε στιγμές μεγάλου ηρωισμού, όπως για παράδειγμα το κατόρθωμα του πλοίαρχου Φλαντανελλά, που με τρία γενουατικά πλοία παραβίασε τον τουρκικό αποκλεισμό, μπαίνοντας στον Κεράτιο (20 Απριλίου) και ανάγκασε το Μωάμεθ να πραγματοποιήσει το εκπληκτικό για την εποχή εκείνη κατόρθωμα της υπερνεώλκησης 72 πλοίων του από την ξηρά (Διπλοκιόνιο Βοσπόρου) μέσα στον Κεράτιο (αρχές Μαΐου), αχρηστεύοντας έτσι την προστατευτική αλυσίδα των Βυζαντινών.

Ο «Πορθητής» έκανε θριαμβευτική είσοδο στη Βασιλεύουσα, δίνοντας σαφείς εντολές να προστατευτούν τα μνημεία της κατά τη διάρκεια των τριήμερων λεηλασιών. Η πόλη που για περισσότερους από ένδεκα αιώνες (εκτός από το λατινικό διάλειμμα των χρόνων 1204-1261) είχε πρωταγωνιστήσει ως έπαλξη και πολιτιστική έδρα του ανατολικοευρωπαϊκού κόσμου, τώρα αντικατέστησε την Αδριανούπολη ως νέα οθωμανική πρωτεύουσα. Το 1456 ο φλωρεντίνος δούκας των Αθηνών παρέδωσε την πόλη στους Οθωμανούς, πράξη που, μαζί με την ενσωμάτωση του Δεσποτάτου του Μορέως το 1460 καθώς και του κράτους των Μεγάλων Κομνηνών του Πόντου (1461), ολοκλήρωσε την κατάκτηση των τελευταίων προπυργίων του μεσαιωνικού Ελληνισμού.

Αλέξης Σαββίδης, Ελληνική Ιστορία (συλλογικό έργο), σσ.385-6, Εκδοτική Αθηνών.

 

 

Θέλω κι άλλο!

• Βυζαντίου επίλογος: 1071 – 1453: ντοκιμαντέρ από την Εκπαιδευτική τηλεόραση.
• Η άλωση της Κωνσταντινούπολης και Μετά την άλωση: πληροφορίες από την ιστοσελίδα του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού.
• Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης – Θρήνοι, θρύλοι, παραδόσεις: διαδραστική εφαρμογή από το Φωτόδεντρο.
• Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης: σύντομο βίντεο από το κανάλι Kings and Generals (με ελληνικούς υπότιτλους).

 

❦