Ο Χριστός Παντοκράτωρ, τμήμα από βυζαντινό ψηφιδωτό της Δέησης στην Αγία Σοφία της Κωνσταντινούπολης, 1261 (πηγή: Βικιπαίδεια)
Εικαστικές Τέχνες και Μουσική
Βασικά σημεία
1. Αρχιτεκτονική
(α) βασικές αρχιτεκτονικές μορφές:
- βασιλική με τρούλο,
- σταυροειδής με τρούλο· παραλλαγές: αγιορείτικος τύπος (με τρεις κόγχες) και πεντάτρουλος.
- οκταγωνικός (11ος κεξ.)
(β) εσωτερική διακόσμηση
Η διακόσμηση στο εσωτερικό του ναού περιλαμβάνει τοιχογραφίες με μορφές αγίων, παραστάσεις με επεισόδια από τα ιερά κείμενα, ψηφιδωτά και ξυλόγλυπτα. Η διακόσμηση είναι πλούσια, γιατί η λατρεία τελείται εντός του ναού και όχι εκτός, όπως στην αρχαία θρησκεία.
-
- Κάτοψη της Αχειροποίητου (βασιλική)
-
- Αχειροποίητος (5ος αι., Θεσσαλονίκη)
-
- Κάτοψη πεντάκλιτης βασιλικής με εγκάρσιο κλίτος
-
- Άγιος Δημήτριος Θεσσαλονίκης
-
- Ροτόντα Θεσσαλονίκης (κάτοψη)
-
- Ροτόντα (Θεσσαλονίκη)
-
- Ροτόντα, άποψη από ανατολικά
-
- Κάτοψη βασιλικής με τρούλο ή τρουλαίας βασιλικής
-
- Αγία Σοφία (τομή)
-
- Αγία Σοφία Κωνσταντινούπολης (εσωτερικό)
-
- Αγία Σοφία (Κωνσταντινούπολη)
-
- Κάτοψη εγγεγραμμένου σταυροειδούς με τρούλο
-
- Καπνικαρέα ή Εκκλησία Παναγίας Καπνικαρέα (Αθήνα, 11ο αι.)
-
- Κάτοψη Ναού Αγίων Αποστόλων (Θεσσαλονίκη)
-
- Ναός Αγίων Αποστόλων Θεσσαλονίκης (14ος αι.)
-
- Κάτοψη μονής Όσιου Λουκά Βοιωτία (καθολικό οκταγωνικού τύπου)
-
- Τρούλος καθολικού μονής Οσίου Λουκά
2. Γλυπτική και ζωγραφική
(α) Η γλυπτική δεν καλλιεργήθηκε, γιατί θεωρήθηκε ειδωλολατρική τέχνη.
(β) Η εκκλησιαστική ζωγραφική αναπτύχθηκε ιδιαίτερα. Σταδιακά παγιώθηκε ένας τύπος διακόσμησης του ναού:
- στον τρούλο ζωγραφίζεται ο Παντοκράτορας, περιτριγυρισμένος από αγγέλους και προφήτες, και από κάτω οι ευαγγελιστές.
- στο ιερό δεσπόζει η Θεοτόκος με τους αρχαγγέλους και τους Πατέρες της Εκκλησίας.
- στους τοίχους ζωγραφίζονται Άγιοι και μάρτυρες καθώς και επεισόδια από την ιερή παράδοση.
Ο ρεαλισμός δεν είναι στις βασικές επιδιώξεις των βυζαντινών καλλιτεχνών. Αυτό που κυρίως τους ενδιαφέρει είναι η αποτύπωση της σοβαρότητας, της αυστηρότητας και ιδίως της πνευματικότητας των εικονιζόμενων μορφών. Η βυζαντινή τέχνη επιδιώκει να οδηγήσει τον πιστό πέρα από την καθημερινή πραγματικότητα προς τη μετά θάνατον ζωή.
(γ) Οι ζωγραφιές που διακοσμούν τα χειρόγραφα ονομάζονται μικρογραφίες. Οι καλλιτέχνες αντλούν τα θέματά τους από το κείμενο.
Ψηφιδωτό με γυναίκες μουσικούς από το Μαριαμίν της Συρίας (τέλη 4ου αι.). Πηγή: Βικιπαίδεια
3. Μουσική
Η εκκλησιαστική μουσική στο Βυζάντιο μέχρι τον 7ο αι. γράφεται από τον δημιουργό του ποιητικού κειμένου, δηλαδή ο ποιητής είναι και ο μελωδός. Στη συνέχεια, ο συνθέτης της μουσικής (μελοποιός) μπορεί να είναι άλλος από τον υμνογράφο (ποιητή, στιχουργό).
Η λειτουργική μουσική είναι μονοφωνική και εκτελείται από άνδρες (ψάλτες) χωρίς τη συνοδεία οργάνων. Στόχος της είναι να υπηρετήσει το λειτουργικό κείμενο.
Μουσικά όργανα (κρουστά, πνευστά και έγχορδα) χρησιμοποιούνται στην κοσμική (όχι θρησκευτική) μουσική, η οποία είναι επηρεασμένη από τη θρησκευτική μουσική. Όπως συμβαίνει σε πολλούς λαούς, έτσι και οι Βυζαντινοί έχουν τραγούδια για τον γάμο, τον έρωτα, το γλέντι και άλλες κοινωνικές περιστάσεις.
♦
Θέλω κι άλλο!
- Βυζαντινές εικόνες, Συλλογές. Φορητές εικόνες και ξυλόγλυπτα, Βυζαντινό και Χριστιανικό Εικονικό Μουσείο.
- Βυζαντινή Ζωγραφική, Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο και Ινστιτούτο Επεξεργασίας Λόγου.
- Συλλογή χειρογράφων, παλαιτύπων, χαρακτικών και σχεδίων, Βυζαντινό και Χριστιανικό Εικονικό Μουσείο.
- Το νόμισμα στο Βυζαντινό κόσμο, Νομισματικό Μουσείο.
- Βυζαντινή μουσική (μικρή συλλογή ηχογραφήσεων), από τη σελίδα Musicale (μέρος του Artopos, του διαδικτυακού πολιτιστικού κέντρου της Εκκλησίας της Ελλάδος).
- Βυζαντινή μουσική: Μια αδιάσπαστη αλυσίδα – ντοκιμαντέρ από το ίδρυμα The Academy of St Juliana (στα αγγλικά, χωρίς ελληνικούς υπότιτλους).
❦
