Ο Ζήνων ο Κιτιεύς (334 π.Χ. – 262 π.Χ.) ήταν φιλόσοφος από το Κίτιο, ο οποίος δημιούργησε τη φιλοσοφική σχολή του στωικισμού στην Αθήνα. (πηγή: Βικιπαίδεια)
Κείμενο αναφοράς: Πλούταρχος, Περὶ Ἀλεξάνδρου τύχης καὶ ἀρετῆς, 6 329Α-D
Βασικά σημεία
1. Ζήνων ο Κιτιεύς.
2. Η νέα οικουμένη: χαρακτηριστικά της πολιτείας του Ζήνωνα.
3. Η πολιτική του Αλεξάνδρου.
4. Γλωσσικές παρατηρήσεις.
Η Αριστοτελική Πολιτεία των Αθηναίων σε πάπυρο αρ. 131 που εκτίθεται στη Βρετανική Βιβλιοθήκη. Πηγή: Βικιπαίδεια
Κείμενο αναφοράς: Αριστοτέλης, Πολιτικά, Γ 6.3-4, 1281a39-b10
Βασικά σημεία
1. Η βασική θέση.
2. Παράδειγμα και αναλογία. Η αθροιστική θεωρία.
3. Γλωσσικές επιλογές.
Ανάπτυξη
1. Στο απόσπασμα ο Αριστοτέλης συζητά το ζήτημα της εξουσίας σε μία πόλη-κράτος: είναι προτιμότερο να εξουσιάζουν οι περισσότεροι, ο λαός, (δεῖ κύριον εἶναι μᾶλλον τὸ πλῆθος) ή λίγοι και άριστοι (τοὺς ἀρίστους μὲν ὀλίγους δέ);
Η βασική του θέση είναι ότι οι πολλοί ως σύνολο, καθώς διαθέτουν αρετή και φρόνηση, ασκούν την πολιτική εξουσία ωφελιμότερα από τους λίγους αλλά αρίστους, γιατί συνολικά έχουν πολλαπλάσια αρετή και εξυπνάδα (ἤθη και διάνοια στο πρωτότυπο). [Ομάδα συγγραφής ΚΕΕ, Αριστοτέλους, Πολιτικά, σελ.87]
Είναι χαρακτηριστικό ότι η θέση αυτή διατυπώνεται με δυνητική ευκτική, η οποία χρωματίζει τον λόγο του με κάποια διστακτικότητα και επιφυλακτικότητα (δόξειεν ἂν λέγεσθαι … τάχα δὲ κἂν ἀλήθειαν. Τοὺς γὰρ πολλούς, ὅμως ἐνδέχεται συνελθόντας εἶναι βελτίους ἐκείνων…).
Ο Αριστοτέλης έχει εξηγήσει ότι επιβάλλεται η αναλυτική παρουσίαση κάθε πολιτεύματος προκειμένου να λυθούν οι απορίες που δημιουργούνται. Έτσι όποιος εμβαθύνει και δεν παρουσιάζει μόνο την πρακτική πλευρά των πολιτευμάτων οφείλει να μην παραλείπει τίποτε και να επιζητεί την αλήθεια. Το διστακτικό του ύφος είναι επομένως αναμενόμενο, αφού σιγά- σιγά αναλύει και διερευνά, εμβαθύνει στα μέρη και το όλον και στόχος του είναι να μη παραλειφθεί κάποια πτυχή του θέματος ανεξερεύνητη. [Ομάδα συγγραφής ΚΕΕ, Αριστοτέλους, Πολιτικά, σελ.87]
Η πρώτη σελίδα των Πολιτικῶν στην έκδοση του Immanuel Bekker (1837). πηγή: Βικιπαίδεια
Κείμενο αναφοράς: Αριστοτέλης, Πολιτικά, Α 1.10-11, 1253a7-18
Βασικά σημεία
1. Ο Λόγος αποδεικνύει ότι ο άνθρωπος φύσει πολιτικὸν ζῷον ἐστί.
Ανάπτυξη
1. Ο Αριστοτέλης ως εμπειρικός φιλόσοφος παρατηρεί ότι δε χαρακτηρίζεται μόνο ο άνθρωπος ζῷον πολιτικόν. Υπάρχουν στη φύση και άλλα ζώα που συγκροτούν κοινωνίες, με στόχο να δραστηριοποιηθούν από κοινού και να επιτελέσουν ένα έργο. Όμως, οι διαφορές μεταξύ των κοινωνιών των άλλων ζώων και των ανθρώπων είναι μεγάλες. Οι διαφορές αυτές οφείλονται στην ύπαρξη του λόγου. Συνεχίστε την ανάγνωση
Φωτογραφία κώδικα του 1493, που περιέχει απόσπασμα του 4ου βιβλίου των Πολιτικών του Αριστοτέλη (Εθνική Βιβλιοθήκη της Νάπολης, πηγή: Βικιπαίδεια)
Κείμενο αναφοράς: Αριστοτέλης, Πολιτικά, Α 1.1·8, 1252a1-7· b27-32
Βασικά σημεία
1. Ο Αριστοτέλης ως εμπειρικός φιλόσοφος.
2. Η έννοια της κοινωνίας.
3. Γιατί οι άνθρωποι συγκροτούν κοινωνίες; Τελεολογική σκέψη του Αριστοτέλη.
4. Ορισμός της πόλεως.
5. Συσχετισμός απόψεων Αριστοτέλη-Πρωταγόρα-Πλάτωνα πάνω στο ζήτημα της δημιουργίας πόλεων.
6. Κοινωνικές οντότητες.
7. Η αυτάρκεια.
8. Νέα στοιχεία για τον ορισμό της έννοιας πόλις.
9. Οι συλλογισμοί που αποδεικνύουν ότι η πόλη υπάρχει εκ φύσεως.
Πρόλογος της λατινικής μετάφρασης των Φυσικῶν του Αριστοτέλη από τον Ιωάννη Αργυρόπουλο (15ος αι., πηγή: Βικιπαίδεια)
Κείμενο αναφοράς: Αριστοτέλης, Ἠθικὰ Νικομάχεια Β 6.10-13·16, 1106b18-28· 1106b36-1107a6
Βασικά σημεία
1. Πώς ορίζεται το μέσον;
2. Η αρετή είναι ένα είδος μεσότητας
3. Ο πλήρης ορισμός της αρετής
4. Γλωσσικές παρατηρήσεις.
Ανάπτυξη
1. Οἷον καὶ φοβηθῆναι…οὐκ εὖ: παραδείγματα συναισθημάτων (παθών) που αποδεικνύουν ότι σ’ αυτά υπάρχει και υπερβολή και έλλειψη και το μέσον.
Στην 8η ενότητα ο Αριστοτέλης είχε καταλήξει στη θέση ότι οι ηθικές αρετές σχετίζονται με τα συναισθήματα και τις πράξεις, γιατί σ’ αυτά υπάρχει υπερβολή και έλλειψη και το μέσον. Έρχεται, λοιπόν, στην ενότητα αυτή να αποδείξει την παραπάνω θέση με επαγωγικό τρόπο δίνοντας ενδεικτικά κάποια παραδείγματα συναισθημάτων, τα οποία διακρίνονται σε ευχάριστα και δυσάρεστα. Τονίζει ότι σ’ αυτά υπάρχει υπερβολή και έλλειψη, καθώς μπορούμε να τα βιώσουμε είτε σε μεγαλύτερο είτε σε μικρότερο βαθμό. Αν τα αισθανόμαστε σε μεγαλύτερο βαθμό («μᾶλλον»), τότε φτάνουμε στην υπερβολή, ενώ, αν τα αισθανόμαστε σε μικρότερο βαθμό («ἧττον»), φτάνουμε στην έλλειψη. Όμως, ούτε το «μᾶλλον» ούτε το «ἧττον» είναι καλά («οὐκ εὖ»), όπως υπογραμμίζει ο φιλόσοφος, γιατί έτσι απομακρυνόμαστε από τη μεσότητα.
Πρέπει, μάλιστα, να σημειώσουμε ότι μετά τα επιρρήματα «μᾶλλον» και «ἧττον» εννοείται η γενική συγκριτική «τοῦ δέοντος», η οποία προσδίδει δεοντολογικό χαρακτήρα στο κείμενο και καθορίζει τα όρια του μέτρου, της ηθικά ορθής πράξης.
Αριστοτέλης (πηγή: Wikimedia Commons)
Κείμενο αναφοράς: Αριστοτέλης, Ἠθικὰ Νικομάχεια Β 6.4-8, 1106a26-b7
Βασικά σημεία
1. Τα κριτήρια διαίρεσης των πραγμάτων: το πολύ, το λίγο, το μέσον.
2. Αντικειμενική και υποκειμενική μεσότητα. Παραδείγματα.
3. Η επιλογή και η επιδίωξη κάθε ειδικού.
4. Πραγματολογικά σχόλια.
5. Γλωσσικές παρατηρήσεις.
Πρώτη σελίδα έκδοσης των “Ηθικών Νικομαχείων” (1566) στα ελληνικά και στα λατινικά (πηγή: Βικιπαίδεια)
Κείμενο αναφοράς: Αριστοτέλης, Ἠθικὰ Νικομάχεια Β1, 5-8, 1103b2 – 25
Βασικά σημεία
1. Το παράδειγμα των νομοθετών
2. Η ποιότητα του εθισμού
3. Ο ρόλος του δασκάλου
4. Ο εθισμός καθορίζει την έξιν: παραδείγματα
5. Οι έξεις προκύπτουν από τον εθισμό
6. Η παιδαγωγική αξία του εθισμού
7. Γλωσσικές παρατηρήσεις
Αριστοτέλης (πηγή: Wikimedia Commons)
Κείμενο αναφοράς: Αριστοτέλης, Ἠθικὰ Νικομάχεια Β1, 1-4, 1103a14 – b2
Βασικά σημεία:
1. Όροι της αριστοτελικής φιλοσοφίας.
2. Είδη της αρετής· προέλευση κι εξέλιξη.
3. Ηθικές αρετές και φύση.
4. Όνομα και σημασία: ἦθος < ἔθος;
5. Αριστοκρατική και αριστοτελική άποψη περί ἀρετῆς.
6. Ορολογία: δύναμις – ἐνέργεια.
7. Διαδικασία απόκτησης των αρετών: ποιοῦντες μανθάνομεν.
8. Το παράδοξο του Ross.
Χειρόγραφο των Πολιτικών του Αριστοτέλη, γραμμένο από τον Θεόδωρο Γαζή (μέσα 15ου αι.), Udine, Biblioteca Arcivescovile (πηγή: Βικιπαίδεια)
Κείμενο αναφοράς: Αριστοτέλης, Πολιτικά, Θ 1.3-2.1, 1337a33-b11
Βασικά σημεία
1. Γιατί η παιδεία πρέπει να απασχολεί το κράτος;
2. Νομοθεσία για κοινή παιδεία
3. Τύποι παιδείας στην εποχής του Αριστοτέλη
4. Αριστοτελικές απόψεις: ηθοπλαστικός ο χαρακτήρας της παιδείας
5. Γλωσσικές επιλογές
Γερμανικός χάρτης του 1493 από το Χρονικό της Νυρεμβέργης του Χάρτμαν Σίντελ (Hartmann Schedel), όπου τα τρία νησιά στα δυτικά της βόρειας Αφρικής αποτυπώνονται ως οι Μακάρων Νήσοι. πηγή: Βικιπαίδεια
Κείμενο αναφοράς: Πλάτων, Πολιτεία 519b-520a
Βασικά σημεία
1. Πλατωνική κοινωνία: διοικητές-ιδρυτές
2. Το Αγαθόν
3. Η ανάβαση και η κατάβαση
4. Η τριπλή λειτουργία του νόμου
5. Κριτική της πλατωνικής Πολιτείας
6. Γλωσσικές επιλογές
Ανάπτυξη
1. Για τον Πλάτωνα τα πράγματα είναι ξεκάθαρα: κυβερνούν όσοι έχουν ένα σκοπό, που δεν είναι άλλος από τη δημιουργία μιας ισορροπημένης και ευτυχισμένης κοινωνίας. Προϋπόθεση γι’ αυτό είναι κατά τον Πλάτωνα η κατοχή της γνώσης, δηλαδή η θέαση του Αγαθού. Αυτή η ανεπανάληπτη περιπέτεια θα τους οπλίσει με ό,τι που χρειάζονται, για να επιστρέψουν στην κοινωνία και να την υπηρετήσουν. Οι απαίδευτοι και οι θεωρητικοί δεν πρέπει να ασχολούνται με τη διακυβέρνηση, η οποία απαιτεί ανθρώπους πεπαιδευμένους αλλά και δραστήριους.