Πλάτων. Πορτρέτο του Σιλανίωνα (πηγή: Wikimedia Commons)

Κείμενο αναφοράς: Πλάτων, Πολιτεία 514a-515c

Βασικά σημεία

1. Η θεωρία της ανάμνησης.

2. Η έννοια της παιδείας.

3. Η πορεία προς το Αγαθό.

4. Η περιαγωγή.

5. Γλωσσικές επιλογές.

Ανάπτυξη

1. Φαίνεται ότι μια βασική πεποίθηση του Πλάτωνα ήταν ότι η ανθρώπινη ψυχή είναι αθάνατη και πριν την επαφή με τον αισθητό κόσμο, είχε γνωρίσει τον νοητό κόσμο, την περιοχή των Ιδεών. Έτσι, η εμπειρία αυτή καθιστά την ψυχή ικανή, ακόμη και μέσα από το θνητό σώμα, να προσεγγίσει τον κόσμο των Ιδεών μέσω της παιδείας. Η διαδικασία αυτή έχει τον χαρακτήρα επιστροφής στον τόπο προέλευσης της ψυχής, όπου θα συναντήσει ξανά όσα έχει γνωρίσει. Επομένως, η γνώση του νοητού κόσμου είναι στην ουσία ανάμνηση.Συνεχίστε την ανάγνωση

Κείμενο αναφοράς: Πλάτων, Πολιτεία 514a-515c

Βασικά σημεία

1. Εισαγωγικά στην πλατωνική φιλοσοφία.

2. Γιατί αλληγορία;

3. Το θέμα της αλληγορίας του σπηλαίου.

4. Τα σύμβολα.

5. Γλωσσικές επιλογές.

Ανάπτυξη

1. Εισαγωγικά

Για να γίνουν κατανοητά τα χωρία της πλατωνικής Πολιτείας που ανθολογούνται στο σχολικό εγχειρίδιο, είναι απαραίτητο να διευκρινιστούν κάποιες θεμελιώδεις έννοιες του πλατωνικού φιλοσοφικού συστήματος.

Συνεχίστε την ανάγνωση

Αριστοτέλης (πηγή: Wikimedia Commons)

Κείμενο αναφοράς: Αριστοτέλης, Πολιτικά, A 1.12, 1253a29-39

Βασικά σημεία

1. Τα Πολιτικά και το συγκεκριμένο απόσπασμα των Πολιτικών.

2. Άνθρωπος και κοινωνία: κίνητρα, μέσα, σκοπός.

3. Φύσις και τέλος.

4. Αριστοτέλης και Πρωταγόρας.

5. Γλωσσικές επιλογές.

Ανάπτυξη

1. Κάτω από τον τίτλο Πολιτικά συγκεντρώνονται διάφορες μελέτες του Αριστοτέλη με θέμα την οργάνωση της οικογένειας, την έννοια του πολίτη και τα πολιτεύματα.

Το απόσπασμα που ακολουθεί αποτελεί τμήμα ενός κεφαλαίου στο οποίο Αριστοτέλης […] ανασυνθέτει […] τα στάδια της κοινωνικής εξέλιξης μέχρι τη δημιουργία της πόλεως (της υψηλότερης κατά τη γνώμη του μορφής πολιτικής οργάνωσης). Επιδίωξή του είναι να προσδιορίσει την ουσία της πόλεως-κράτους και να υπερασπίσει τον «φυσικό» της χαρακτήρα απέναντι στις απόψεις ορισμένων σοφιστών, που υποστήριζαν ότι οποιαδήποτε μορφή κοινωνικής οργάνωσης αποτελεί σύμβαση μεταξύ των μελών της κοινωνίας. […]¹

Συνεχίστε την ανάγνωση

Ο Ερμής του Πραξιτέλους, που βρέθηκε στο Ηραίο της Ολυμπίας το 1877. Αρχαιολογικό Μουσείο Ολυμπίας. (πηγή: Βικιπαίδεια)

Κείμενο αναφοράς: Πλάτων, Πρωταγόρας, 322a-323a

Βασικά σημεία

1. Ανάπτυξη πολιτισμού.

2. Γίνεται χωρίς πολιτική τέχνη;

3. Ο Δίας βάζει το χέρι του.

4. Ο Πρωταγόρας ανακεφαλαιώνει -συμπεράσματα.

5. Γλωσσικές επιλογές.

Ανάπτυξη

1. Ο άνθρωπος αξιοποιεί αμέσως τα θεϊκά δώρα και ο πολιτισμός κάνει την εμφάνισή του: πίστη στους θεούς και λατρεία, δημιουργία γλώσσας, κατασκευή σπιτιών κλπ. σηματοδοτούν τα πρώτα φανερώματα του πολιτισμού.

Η σειρά με την οποία αναφέρονται οι πολιτισμικές κατακτήσεις του ανθρώπου δεν είναι χρονική αλλά αξιολογική, κατιούσας κλίμακας. Έτσι, προτάσσονται η θρησκεία και η γλώσσα (πνευματικός πολιτισμός) και ακολουθούν κατασκευές και επινοήσεις για την ικανοποίηση των βιοτικών αναγκών του ανθρώπου (υλικός πολιτισμός). Η σειρά είναι κατιούσα, αφού αρχίζει με το πνευματικά υψηλότερο, τη θρησκεία, και τελειώνει με το υλικά κατώτερο και πλέον αυτονόητο, την τροφή. Για τον λόγο αυτόν άλλωστε τα επιρρήματα «πρῶτον» και «ἔπειτα» πρέπει να τα εννοήσουμε με αξιολογική και διαιρετική σημασία και όχι χρονική.¹

Συνεχίστε την ανάγνωση

Η Ανάγκη και οι Μοίρες (πηγή: Wikipedia)

Kείμενο αναφοράς: Πλάτων, Πρωταγόρας, 321b-322a

Βασικά σημεία
1. Το σφάλμα του Επιμηθέα και τα αποτελέσματά του.
2. Η επέμβαση του Προμηθέα και η τιμωρία του.
3. Η πολιτική τέχνη.
4. Σύμβολα.
5. Γλωσσικές επιλογές.

Ανάπτυξη

1. Ο Επιμηθέας, μοιράζοντας τις ιδιότητες στα ζωντανά πλάσματα, άφησε τελευταίο τον άνθρωπο, με αποτέλεσμα, όταν ήρθε η ώρα να προικίσει με ιδιότητες και αυτόν, να συνειδητοποιήσει ότι δεν του είχε απομείνει τίποτε να δώσει.

ειμαρμένη: για τους αρχαίους η ειμαρμένη είναι αναπότρεπτη, ισχυρότερη και από τους θεούς δύναμη που από τα πριν ορίζει τη μοίρα του ανθρώπου.

Συνεχίστε την ανάγνωση

Ο Προμηθέας (1934) από τον καλλιτέχνη Arno Breker (πηγή: Wikimedia Commons)

Κείμενο αναφοράς: Πλάτων, Πρωταγόρας 320c-321b

Βασικά σημεία

1. Ο αγνωστικισμός του Πρωταγόρα.

2. Οι θεοί και η δημιουργία των θνητών πλασμάτων.

3. Ο κόσμος σύμφωνα με τον μύθο. Η προσωκρατική φιλοσοφία.

4. Προμηθέας και Επιμηθέας: η μοιρασιά των ιδιοτήτων.

5. Αισθητικά σχόλια. Γλωσσικές επιλογές.

Ανάπτυξη

1. Μερικοί θεωρούν ότι ο Πρωταγόρας πέφτει σε αντίφαση, γιατί στον μύθο του δέχεται την ύπαρξη θεών, ενώ ο ίδιος δήλωνε αγνωστικιστής¹.

«Όμως πρόκειται για μύθο, στον οποίο η παρουσία των θεών έχει αλληγορική έννοια. Ο Δίας είναι ο λόγος, η λογική, δηλ. η νομοτέλεια που διέπει τη φύση· οι άλλοι θεοί είναι τα όργανα της νομοτέλειας, η οποία ρυθμίζει τις σχέσεις των όντων, εξισορροπεί τις ελλείψεις τους. Έπειτα, όπως φαίνεται και από τη συνέχεια του μύθου, ο Πρωταγόρας ενδιαφέρεται μάλλον για την εξήγηση της γένεσης του θρησκευτικού συναισθήματος παρά για το θέμα της ύπαρξης των θεών. Πάντως δεν υποστηρίζει ότι οι θεοί είναι αιώνιοι, αντίθετα, όπως αφήνει να εννοηθεί, δημιουργήθηκαν και αυτοί (καὶ τούτοις) και απλώς υπήρχαν πριν από τα θνητά γένη. Ο W. K. C. Guthrie χαρακτηρίζει τον Πρωταγόρα «κλασική περίπτωση αγνωστικιστή» και παραπέμπει στον [πλατωνικό διάλογο] Θεαίτητο (162 d), όπου ο μεγάλος Σοφιστής αρνείται να συζητήσει το θέμα των θεών»².

 

Είναι δύσκολο να παραδεχτεί κανείς ότι αυτή η αναφορά στους θεούς αποσκοπεί στη θεολογική θεμελίωση της πολιτικής αρετής. Ο Πρωταγόρας ήταν αγνωστικιστής και η όποια παρουσία των θεών έχει αλληγορική-συμβολική σημασία, καθώς π.χ. ο Δίας συμβολίζει τη λογική νομοτέλεια που διέπει τη φύση, τον κόσμο και τις σχέσεις των όντων, έτσι ώστε αυτά να επιβιώνουν και να μην εξαφανιστούν ολοκληρωτικά. Οι άλλοι θεοί και ημίθεοι είναι τα όργανα της νομοτέλειας που επικρατεί στη φύση. [Στην πραγματικότητα μετά τον μύθο ακολουθεί μια ορθολογιστική εξήγηση των κύριων σημείων του, από την οποία απουσιάζει εντελώς ο θεϊκός παράγοντας.]

 

Η αναφορά, λοιπόν, στους θεούς είναι απλώς ένα τέχνασμα […]. Με άλλα λόγια, η αναφορά στους θεούς δεν είναι ανάγκη να ληφθεί στα σοβαρά. Άλλωστε, όπως φανερώνεται και από τη συνέχεια του μύθου (6η ενότητα), ο Πρωταγόρας δεν ενδιαφέρεται τόσο για το θέμα της ύπαρξης των θεών, όσο για την εξήγηση της γένεσης του θρησκευτικού συναισθήματος.³

Συνεχίστε την ανάγνωση

Η Πανδώρα. Πίνακας του John William Waterhouse, 1896 (πηγή: Wikipedia)

Η φιλοσοφική σημασία του διαλόγου

Θέματα:

• Ποια είναι η φύση της αρετής;
• Ποιος μπορεί να διδάξει την αρετή; Είναι οι σοφιστές κατάλληλοι;

Στη συζήτηση οι συνομιλητές εκθέτουν τις απόψεις τους περί αρετής αλλά και περί της κατάλληλης μεθόδου προσέγγισης του θέματος.

Σωκρατική μέθοδος: διαλεκτική, δηλαδή η μέσω ερωταποκρίσεων διευκρίνιση και ορισμός κάθε όρου και θέματος. Έτσι, οι συνομιλητές προχωρούν με κατανόηση και γνώση στην κατάκτηση του θέματος.

Συνεχίστε την ανάγνωση

Προτομή του Επίκουρου σε πεντελικό μάρμαρο. Έργο της ρωμαϊκής εποχής (2ο μισό του 2ου αι.). Πηγή: Wikimedia Commons

Κείμενο αναφοράς: Επίκουρος, Επιστολή στον Μενοικέα, 122

Βασικά σημεία

1. Ο Επίκουρος και η σχολή του.

2. Ηδονή και εὐδαιμονία.

3. Φιλοσοφία και εὐδαιμονία.

4. Γλωσσικές επιλογές.

Ανάπτυξη

1. Λίγα λόγια για τον Επίκουρο και τη φιλοσοφική του σχολή:

Ο Επίκουρος (341-270 π.Χ.), γιος αθηναίου δασκάλου, γεννήθηκε στη Σάμο και είχε ήδη αρχίσει να διδάσκει στη Μυτιλήνη και στη Λάμψακο, προτού ιδρύσει, το 306, στην Αθήνα τη φιλοσοφική σχολή που ονομάστηκε κῆποι (από τον τόπο όπου συναθροίζονταν τα μέλη της). Η κοινότητα που ίδρυσε ο Επίκουρος διέφερε σε σημαντικά σημεία από την Ακαδημία του Πλάτωνα και το Λύκειο του Αριστοτέλη. Ήταν μία κοινωνία φίλων που ζουν με κοινές αρχές, αποτραβηγμένοι από τον δημόσιο βίο. Η φιλία, η οποία δεν έχει το πολιτικό περιεχόμενο που της δίνουν ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης, αλλά αποτελεί αίσθημα συμπάθειας, έχει ιδιαίτερη ηθική σημασία στον επικουρισμό, και ο Κήπος εξασφάλιζε το πλαίσιο για την πραγματοποίησή της. Γυναίκες και δούλοι δεν αποκλείονταν. Το σύνθημά του λάθε βιώσας δεν ήταν επαναστατική καταγγελία της σύγχρονης κοινωνίας, αλλά συνταγή για την κατάκτηση της γαλήνης. Ο καλύτερος τρόπος να επιτύχει κανείς την ασφάλεια και την ευτυχία είναι να αποτραβηχτεί από τη δημόσια ζωή, απολαμβάνοντας, όταν έχει τη δυνατότητα, όλα τα ωραία πράγματα που προσφέρει η ζωή, έχοντας παράλληλα συνειδητοποιήσει πόσα λίγα χρειάζεται στην πραγματικότητα. Αφετηριακό σημείο της διδασκαλίας του είναι η ομορφιά, που προσπάθησε να την ανυψώσει σε αρχή της πρακτικής ζωής και να την εξασφαλίσει στο άτομο. Ο ίδιος ο Επίκουρος ήταν γόνιμος συγγραφέας (γύρω στα 300 συγγράμματα). Από όλη τη συγγραφική παραγωγή μόνο ένα μικρό τμήμα έχει διασωθεί. Έφτασαν ως τις μέρες μας τρεις επιστολές, τις οποίες ο Διογένης ο Λαέρτιος περιέλαβε στον Βίο του Επικούρου: Πρὸς Ἡρόδοτον [συμπυκνωμένη περίληψη των αρχών του ατομισμού], Πρὸς Πυθοκλέα [με βασικό θέμα τα αστρονομικά φαινόμενα], Πρὸς Μενοικέα όπου παρουσιάζει μία σαφή, αν και κάπως υπεραπλουστευμένη έκθεση της επικούρειας ηθικής θεωρίας. Το κείμενο αναφοράς προέρχεται από αυτή την επιστολή.Συνεχίστε την ανάγνωση

Ο Ιάμβλιχος (250 – 325) ήταν Σύρος νεοπλατωνικός φιλόσοφος, βιογράφος του Πυθαγόρα, μυστικιστής, φιλόσοφος και μαθηματικός. (πηγή: Βικιπαίδεια)

Κείμενο αναφοράς: Αριστοτέλης, Προτρεπτικός πρὸς Θεμίσωνα, αποσπάσματα 8-9

Βασικά σημεία

1. Για τον Προτρεπτικό του Αριστοτέλη.

2. Ο συλλογισμός.

3. Λειτουργίες των επιστημών.

4. Το διπλό αποτέλεσμα της φιλοσοφίας.

5. Γλωσσικές επιλογές.

Συνεχίστε την ανάγνωση

Άγαλμα του Αριστοτέλη στο πανεπιστήμιο του Φράιμπουργκ (πηγή: Wikipedia)

Κείμενο αναφοράς: Αριστοτέλης, Μετὰ τὰ φυσικά, Α 2, 98b12-28

Βασικά σημεία

1. Διαφορά φιλοσοφίας και επιστημών κατά τον Αριστοτέλη.

2. Θέση και επιχειρηματολογία.

3. Από το θαυμάζειν στο φιλοσοφεῖν.

4. Φιλοσοφία: μόνη ἐλευθέρα τῶν ἐπιστημῶν.

5. Ο φιλόμυθος και φιλόσοφος.

6. Γλωσσικές επιλογές.

 Συνεχίστε την ανάγνωση