Κείμενο αναφοράς: Πλούταρχος, Περὶ Ἀλεξάνδρου τύχης καὶ ἀρετῆς, 6 329Α-D

 

Βασικά σημεία

1. Ζήνων ο Κιτιεύς.

2. Η νέα οικουμένη: χαρακτηριστικά της πολιτείας του Ζήνωνα.

3. Η πολιτική του Αλεξάνδρου.

4. Γλωσσικές παρατηρήσεις.

 

 

Ανάπτυξη

1. Ο Ζήνων καταγόταν από το Κίτιο της Κύπρου (σημερινή Λάρνακα). Ήταν έμπορος, αλλά μετά από ένα ναυάγιο έξω από τον Πειραιά έχασε την περιουσία του και βρέθηκε στην Αθήνα. Εκεί έγινε μαθητής του κυνικού Κράτη και μετά του Στίλπωνα και του Διόδωρου (εκπρόσωποι της Μεγαρικής Σχολής). Επέλεξε τον φιλοσοφικό βίο: να ζει μέσα στον κόσμο, αλλά διαφορετικά από τον κόσμο. Δημιούργησε τη φιλοσοφική σχολή του στωικισμού, η οποία ονομάστηκε έτσι, επειδή ο Ζήνων δίδασκε στην Ποικίλη Στοά. Πέθανε στην Αθήνα.

Το φιλοσοφικό σύστημα του Ζήνωνα ονομάστηκε Στωικισμός και ήρθε σε ρήξη με ένα άλλο διάσημο φιλοσοφικό ρεύμα της εποχής του, την Επικούρεια φιλοσοφία, βασικές αρχές της οποίας ήταν ότι τα πάντα αποτελούν σύνθεση από άτομα και ότι το αγαθό και η ευδαιμονία ταυτίζονται με την ηδονή.

Μερικές βασικές πληροφορίες για την ηθική διδασκαλία των Στωικών:

• Το μόνο αληθινό αγαθό είναι η αρετή. Οι Στωικοί δεν τη θεωρούσαν απλώς μια ηθική ιδιότητα, αλλά την ικανότητα του ανθρώπου να ζει σε απόλυτη αρμονία με τον ορθό λόγο και τους φυσικούς νόμους του σύμπαντος. Ο κόσμος βρίσκεται σε αρμονία εσωτερική και κάθε μέρος του έχει σχέση με το άλλο, το ένα χρειάζεται το άλλο. Οι εξωτερικές συνθήκες (πλούτος, φτώχεια, υγεία, ασθένεια) είναι αδιάφορες για την ευτυχία.
• Υπάρχουν πράγματα που ο άνθρωπος αδυνατεί να ελέγξει, γιατί εξαρτώνται από εξωτερικές αιτίες. Γι᾽ αυτό και είμαστε ανυπεράσπιστοι μπροστά στις κακοτυχίες, στις αρρώστιες και στον θάνατο.
• Στην ιδεώδη κοινότητα κυριαρχεί η ομόνοια και ένας τρόπος ζωής που καταργεί τις διακρίσεις ως προς το φύλο, την εθνικότητα, την καταγωγή ή την περιουσία.

Περισσότερες πληροφορίες για τον Ζήνωνα και τον Στωικισμό μπορείτε να διαβάσετε στο 11ο κεφάλαιο Μελετώντας τον κόσμο και παρηγορώντας την ψυχή: Η στωική τέχνη της ζωής του βιβλίου των Β. Κάλφα και Γ. Ζωγραφίδη Αρχαίοι Έλληνες Φιλόσοφοι, εκδ. Κέντρου Εκπαιδευτικής Έρευνας & Ινστιτούτου Νεοελληνικών Σπουδών. Εδώ η ψηφιακή έκδοση.

 

 

2. Χαρακτηριστικά της πολιτείας του Ζήνωνα:

• Οι άνθρωποι δεν πρέπει να θεωρούν ότι ανήκουν σε ξεχωριστά κράτη με διαφορετικούς κανόνες δικαίου (ἵνα μὴ κατὰ πόλεις μηδὲ δήμους οἰκῶμεν ἰδίοις ἕκαστοι διωρισμένοι δικαίοις)
• αλλὰ να θεωρούν όλους τους ανθρώπους συμπολίτες (πάντας ἀνθρώπους ἡγώμεθα δημότας καὶ πολίτας)
• να υπάρχει ένας τρόπος ζωής ως προς τα ήθη και τα έθιμα (εἷς δὲ βίος ᾖ)
• και ένας κοινός τρόπος οργάνωσης της κοινωνίας [(εἷς ᾖ) κόσμος],
• στόχος: η ομόνοια μεταξύ των ανθρώπων, που εξασφαλίζεται με την ευνομία.

 

 

3. Η πολιτική του Αλεξάνδρου

Κατά τον Πλούταρχο ο Αλέξανδρος δρούσε ως:

• ηγεμόνας ήπιας ισχύος (οὐ γὰρ…πολέμων πολλῶν καὶ φυγῶν ἐνέπλησε καὶ στάσεων ὑπούλων τὴν ἡγεμονίαν)
• εκφραστής θεϊκής εντολής (ἤκειν θεόθεν)
• υπεύθυνος επιβολής μιας οικουμενικής τάξης πραγμάτων (κοινὸς ἁρμοστής)
• συμφιλιωτής όλων των λαών (διαλλακτὴς τῶν ὅλων)
• όργανο συνένωσης των πάντων με την πειθώ και τη βία (οὓς τῷ λόγῳ μὴ συνῆγε τοῖς ὅπλοις βιαζόμενος καὶ εἰς ταὐτὸ συνενεγκὼν τὰ πανταχόθεν)
• φορέας νέων αντιλήψεων:
  • πατρίδα πρέπει να θεωρείται πλέον όλη η γη (πατρίδα μὲν τὴν οἰκουμένην προσέταξεν ἡγεῖσθαι πάντας)
  • συγγενείς οι ενάρετοι (συγγενεῖς δὲ τοὺς ἀγαθούς), ενώ ξένοι οι πονηροί (ἀλλοφύλους δὲ τοὺς πονηρούς),
  • κατάργηση της παραδοσιακής διάκρισης Ελλήνων και βαρβάρων (τὸ δ’ Ἑλληνικὸν καὶ βαρβαρικὸν μὴ χλαμύδι μηδὲ πέλτῃ μηδ’ ἀκινάκῃ μηδὲ κάνδυι διορίζειν, ἀλλὰ τὸ μὲν Ἑλληνικὸν ἀρετῇ τὸ δὲ βαρβαρικὸν κακίᾳ τεκμαίρεσθαι)
  • ομόνοια μέσω της ομοιογένειας (κοινὰς δ’ ἐσθῆτας ἡγεῖσθαι καὶ τραπέζας καὶ γάμους καὶ διαίτας, δι’ αἵματος καὶ τέκνων ἀνακεραννυμένους)

 

 

4. Γλωσσικές παρατηρήσεις

Παρομοιώσεις:

• ὥσπερ ἀγέλης συννόμου νόμῳ κοινῷ συντρεφομένης
• ὥσπερ ὄναρ ἢ εἴδωλον εὐνομίας
• ὥσπερ ἐν κρατῆρι φιλοτησίῳ μίξας τοὺς βίους καὶ τὰ ἤθη καὶ τοὺς γάμους καὶ τὰς διαίτας

 

Αντιθέσεις:

• τοῖς μὲν Ἕλλησιν ἡγεμονικῶς τοῖς δὲ βαρβάροις δεσποτικῶς χρώμενος,
• τῶν μὲν ὡς φίλων καὶ οἰκείων ἐπιμελόμενος τοῖς δ’ ὡς ζῴοις ἢ φυτοῖς προσφερόμενος
• συγγενεῖς – ἀλλοφύλους,
• τοὺς ἀγαθοὺς – τοὺς πονηρούς,
• τὸ μὲν Ἑλληνικὸν – τὸ δὲ βαρβαρικόν,
• ἀρετῇ – κακίᾳ.

 

♦

 

Ετυμολογικά σχόλια

• θαυμαζομένη: θαυμαστός, θαυμαστικό, θαυμάσιος, θαύμα, θαυματουργός.
• πολιτεία: πολίτης, πολιτισμός, πολιτεία, πολίτευμα, πολιτευτής, πολιτική, πολεοδομία, αντιπολίτευση, συμπολίτευση.
• αἵρεσιν < αἱρεω-ῶ: αιρετικός, αιρετός, αναίρεση, αναιρετικός, αναιρώ, αναφαίρετος, αρχαιρεσίες, αφαιρετικός, αφαιρώ/-ούμαι, αφηρημάδα, αφηρημένος, διαίρεση, διαιρετέος, διαιρέτης, διαιρώ, εξαίρεση, εξαιρετικός, εξαιρώ, προαίρεση, προαιρούμαι, συναίρεση, συναιρώ.
• καταβαλομένου: βεληνεκές, βελόνα, βέλος, βλήμα, βολίδα, βόλι, πρόβλημα, συμβολή, έμβολο.
• διωρισμένοι (< δια + ὁρίζω): ορισμός, αόριστος, ορίζοντας, εξόριστος.
• συννόμου, νόμῳ, εὐνομίας: νομοθεσία, νομοθέτης, νομοθετικός, νομοθετώ, νόμος, νόμισμα, ανομία, χειρονομία, δασονόμος.
• συντείνει: < τείνω: ανάταση, αντέκταση, ατενής, ατενώς, ατονία, άτονος, βαρύτονος, διάταση, έκταση, ένταση, εντατικός, έντονος, επέκταση, επεκτατικός, επίταση, επιτατικός, ισότονος, μονοτονία, μονότονος, οξύτονος, παράταση, παρατεταμένος, παράτονος, παροξύτονος, προέκταση, προπαροξύτονος, πρόταση, προτασιακός, ταινία, τάση, τένοντας, τέτανος, τονικός, τονικότητα, τονισμός, τόνος, υπέρταση, υπερτασικός, υπόταση, υποτασικός, υποτείνουσα.
• κεφάλαιον: ανακεφαλαιώνω, ανακεφαλαίωση, επικεφαλής, επικεφαλίδα, κεφαλίδα, κεφαλοκλείδωμα, συγκεφαλαιώνω, συγκεφαλαίωση, υποκεφάλαιο.
• ἀγέλης, συνῆγεν [< ἀγ-]: αγωγή, αγωγός, αγώνας, αγώγιμος, άγημα, ακτίνα, άμαξα, ανάγομαι, ανάγωγος, άξιος, άξονας, αποσυνάγωγος, ευαγής (= φιλανθρωπικός, πβ. ευαγές ίδρυμα), κατάγομαι, καταγωγή, λοχαγός, προάγομαι, προαγωγή, στρατηγός, συνάγω, συναγωγή, υπάγω, υπαγωγή.
• οἰκῶμεν: οικία, οικισμός, οίκημα, οίκηση, κατοικία, αποικία, παροικία, συνοικία, διοικητής.
• ἡγώμεθα, ἡγεῖσθαι, ἡγεμονικῶς, ἡγεμονίαν: ανεξήγητος, αφηγητής, αφήγημα, αφηγηματικός, ηγέτης, ηγεμόνας, ηγεμονικός, ηγεσία, εισηγητής, εξήγηση, επεξηγηματικός.
• ᾖ < εἰμὶ [ἐσ- + -μι > ἐμ-μί > εἰμί. ἐσ- + -μι με αφομοίωση του -σ- σε -μ- > ἐμ-μί, με απλοποίηση των δύο μ και αντέκταση > εἰμί]: εσ-θλός (= καλός, αγαθός, ευγενής, ωραίος) [οντ- ˂ μτχ. ὢν (ὄντ-ος) – οὖσα – ὄν] απ-ουσ-ία, εξουσία, ουσία, ουσιαστικός, ουσιώδης, παρουσία, παρουσιαστικό, οντ-ο-λογία, όντως, παρόν, παροντικός.
• εἴδωλον (< ὁρῶ): αόρατος, όραμα, οραματιστής, όραση, ορατός, ανύποπτος, επόπτης, κάτοπτρο, κάτοψη, μάτι, οπή, οπτικός, οφθαλμός, παντεπόπτης, πρόσοψη, ύποπτος.
• λόγῳ (< λέγω): αναντίλεκτος, λεκτικός, λέξη, λεξικό, αδολέσχης, λέσχη, γεωλόγος, λογάς, λογικός, λόγος, λογύδριο, φιλόλογος, αντιρρησίας, απόρρητος, ρήμα, ρήση, ρήτορας, ρητός, ρήτρα, έπος, ορθοεπής.
• παρέσχεν (< ἔχω): ανοχή, αντοχή, εκεχειρία, ενοχή, έξη, ανακωχή, εξής, ευεξία, καθεξής, κατοχικός, καχεκτικός, κληρούχος, μέτοχος, πάροχος, πολιούχος, ραβδούχος, άσχετος, σχεδόν, σχέση, σχετικός, σχήμα, σχολείο.
• ἐνέπλησεν (< ἐν + πίμπλημι): πλήρης, (εκ)πληρώνω, πλήθος, πληθώρα, πληθυσμός.
• χρώμενος: (κατά)χρήση, χρήσιμος, εύχρηστος, χρήμα.
• ἐπιμελόμενος: αμελέτητος, αμέλεια, αμελής, μελέτη, μελετητικός, επιμέλεια, επιμελής, μεταμέλεια, συνεπιμέλεια.
• προσφερόμενος: αμφορέας, ασθενοφόρο, αυτόφωρος, διάφορος, κατάφωρος, μαρσιποφόρο, μεταφορέας, μεταφορικός, παράφορος, πολύφερνος, φαρέτρα, φερέγγυος, φέρετρο, φερτός, φορά, φορέας, φορείο, φόρεμα, φόρος, φόρτος, φωριαμός, διένεξη, διηνεκής.
• ἤθη: ανήθικος, ασυνήθιστος, εθίζομαι, έθιμο, εθιμοτυπία, εθιμοτυπικός, εθισμός, εθιστικός, ειωθότα, ηθική, ηθικός, συνήθεια, συνήθης, συνηθισμένος.
• προσέταξεν: τάξη, τάγμα, ταγματάρχης, τακτικός, ταξικός, επιταγή, ευταξία, πρόσταγμα.
• ἐσθῆτας (< ἕννυμι = ντύνω, πρβλ. ἀμφιέννυμι): αμφίεση, άμφια, μεταμφίεση, μεταμφιεσμένος.
• κρατήρι, ἀνακεραννυμένους [< κεράννυμι/κεραννύω (= ανακατεύω νερό με οίνο)]: κράμα, κράση, κρασί, κέρασμα, κεραστής, ακρασία, άκρατος, ιδιοσυγκρασία, εύκρατος, συγκερασμός.

 

❦