Κείμενο αναφοράς: Πλάτων, Πολιτεία 514a-515c

 

Βασικά σημεία

1. Εισαγωγικά στην πλατωνική φιλοσοφία.

2. Γιατί αλληγορία;

3. Το θέμα της αλληγορίας του σπηλαίου.

4. Τα σύμβολα.

5. Γλωσσικές επιλογές.

 

 

Ανάπτυξη

 

1. Εισαγωγικά

Για να γίνουν κατανοητά τα χωρία της πλατωνικής Πολιτείας που ανθολογούνται στο σχολικό εγχειρίδιο, είναι απαραίτητο να διευκρινιστούν κάποιες θεμελιώδεις έννοιες του πλατωνικού φιλοσοφικού συστήματος.

 

Ι. Η τριμερής διάκριση της ψυχής

Κατά τον Πλάτωνα, όταν ένα πράγμα επιτελεί δύο διαφορετικές ενέργειες ταυτόχρονα, τότε το πράγμα αυτό περιέχει περισσότερα από ένα μέρη. Όταν, λοιπόν, από τη μια επιθυμούμε κάτι (π.χ. να φάμε περισσότερο· να πιούμε λίγο αλκοόλ παραπάνω· να μην εργαστούμε ή να μη μελετήσουμε κλπ.) και από την άλλη σκεφτόμαστε -για διάφορους λόγους- την απόρριψη αυτής της τάσης (π.χ. να μη φάμε, για να μην παχύνουμε· να μην πιούμε, για να είμαστε νηφάλιοι· να μην τεμπελιάσουμε, για να εκτελέσουμε το χρέος μας κλπ.), τότε μέσα μας συγκρούονται αντίρροπες δυνάμεις που πηγάζουν -προφανώς- από διαφορετικά μέρη της ψυχής. Το μέρος από το οποίο εκδηλώνονται τα πάθη ο Πλάτων το ονομάζει ἀλόγιστον ή ἐπιθυμητικόν· είναι το μέρος όπου εδράζονται οι σωματικές επιθυμίες και ανάγκες. Το μέρος που υποδεικνύει τι πρέπει να κάνουμε, τι να αποφύγουμε και παράλληλα πώς να εξασφαλίσουμε ισορροπία στην ψυχή μας ονομάζεται λογιστικόν και συνδέεται βεβαίως με τη λειτουργία της λογικής. Ο Πλάτων βλέπει και ένα τρίτο μέρος της ψυχής, το θυμοειδές: είναι εκείνο στο οποίο εδρεύει η ανδρεία, η τάση για αναζήτηση δόξας και τιμών, και η οργή για κάθε πάθος που εξαπολύεται από το ἐπιθυμητικόν· το θυμοειδές, που υπηρετεί το λογιστικόν στην προσπάθεια του να κατοχυρώσει την ευημερία της ψυχής, επιχειρεί να τιθασεύσει τα πάθη.¹

Σύμφωνα με την πλατωνική σκέψη υπάρχει αντιστοιχία ανάμεσα στα μέρη της ψυχής και στις τάξεις της Πολιτείας, όπως επίσης υπάρχει και μια αρετή που αναλογεί σε κάθε τάξη. Η αντιστοιχία φαίνεται στο παρακάτω σχήμα:

 

Ψυχή	Πολιτεία	Αρετή
λογιστικόν	φύλακες-άρχοντες	σοφία + ανδρεία + σωφροσύνη
θυμοειδές	φύλακες-επίκουροι	ανδρεία + σωφροσύνη
ἀλόγιστον ή ἐπιθυμητικόν	δημιουργοί	σωφροσύνη2

Μεγάλη έμφαση δίνει ο Πλάτων στον καθολικό χαρακτήρα της σωφροσύνης. Με αυτό προβάλλεται η ενεργός συναίνεση των πολιτών, που αναγνωρίζουν ότι πρέπει να κυβερνάει ο καλύτερος, ως όρος για την εξασφάλιση της πολιτικής ενότητας και της κοινωνικής συνοχής. Ουσιαστικά, όμως, παρατηρεί ο W. Kersting, η σωφροσύνη αφορά πρωτίστως την τρίτη τάξη, τους δημιουργούς· γιατί μόνο στο κατώτερο στρώμα της κοινωνίας, το οποίο δεν έχει πολιτική δύναμη και είναι εκτεθειμένο στις πολιτικές επιλογές της ελίτ, υπάρχει μια διαρκής εστία από την οποία είναι δυνατόν να προέλθει η εξέγερση.³

 

ΙΙ. Πλατωνική μεταφυσική⁴ και γνωσιολογία⁵. Η Θεωρία των Ιδεών

«Μπορούμε πραγματικά να γνωρίσουμε τον γύρω μας κόσμο και τις αρχές λειτουργίας του;». Το πρόβλημα της γνώσης, που είχε απασχολήσει παλαιότερους φιλοσόφους, απασχόλησε και τον Πλάτωνα. Σύμφωνα με τον Ηράκλειτο και τους οπαδούς του η μεταβολή δεν σταματούσε, και τίποτα δεν έμενε το ίδιο από τη μια στιγμή στην άλλη. Συνέπεια αυτής της θεωρίας φαινόταν να είναι ότι δεν μπορούμε να γνωρίσουμε αυτόν τον κόσμο, εφόσον δεν μπορεί κανείς να πει ότι γνωρίζει κάτι που από στιγμή σε στιγμή αλλάζει. Η γνώση απαιτεί την ύπαρξη ενός σταθερού αντικειμένου. Ο Παρμενίδης, από την άλλη πλευρά, ισχυριζόταν ότι υπάρχει μια σταθερή πραγματικότητα, την οποία μπορούμε να ανακαλύψουμε μόνο μέσω της ενέργειας του νου, χωρίς καμιά ανάμειξη των αισθήσεων. Το αντικείμενο της γνώσης πρέπει να είναι αμετάβλητο και αιώνιο, εκτός χρόνου και μεταβολής, ενώ οι αισθήσεις μάς φέρνουν σε επαφή με ό,τι είναι μεταβλητό και φθαρτό. Η αποδοχή της ηρακλείτειας εκδοχής σήμαινε αυτομάτως και αποδοχή ότι όλες οι έννοιες είναι σχετικές και ότι δε θα μπορούσαμε να μιλήσουμε ποτέ για καλό ή κακό, όμορφο ή άσχημο, δίκαιο ή άδικο· σήμαινε, δηλαδή, ταύτιση με τις απόψεις των σοφιστών. Ο Πλάτων υιοθέτησε την παρμενίδεια άποψη και επιχείρησε να την στηρίξει με τη Θεωρία των Ιδεών.

Κυρίαρχη θέση στη φιλοσοφία του Πλάτωνα κατέχει η θεωρία των Ιδεών. Σύμφωνα με αυτήν, παράλληλα με τον αισθητό κόσμο, υπάρχει ο πραγματικός κόσμος των Ιδεών (τῶν ὄντως ὄντων), που είναι προσιτός μόνο στο νου και όχι στις αισθήσεις. Ο αισθητός κόσμος μεταβάλλεται συνεχώς, φθείρε¬ται και η δημιουργία του προσδιορίζεται χρονικά. Αντίθετα, ο κόσμος των Ιδεών είναι αιώνιος και αμετάβλητος. Ο αισθητός κόσμος, λόγω της μεταβολής και της φθοράς στις οποίες υπόκειται, δεν μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο της γνώσης, που πρέπει να είναι σταθερή και αιώνια.

Στην κορυφή των Ιδεών ο Πλάτων τοποθετεί την ιδέα του αγαθού, το οποίο αποτελεί τον απώτατο σκοπό του κόσμου και συμπίπτει με την έννοια του θεού. Ο άνθρωπος μπορεί να φτάσει στις Ιδέες μόνο με τη λογική, που είναι απαλλαγμένη από τις αισθήσεις και αυτή με τη σειρά της οδηγεί στην επιστήμη.

Στον υπερβατικό χώρο της ιδέας του αγαθού ή του θεού βρίσκεται και η έννοια της ψυχής, η οποία κατέχει επίσης κεντρική θέση στην πλατωνική φιλοσοφία. Ο άνθρωπος ζούσε κάποτε σαν άυλη ψυχή, αλλά κατέληξε στον υλικό κόσμο και απέκτησε σώμα, που είναι δεσμωτήριο της ψυχής· γι’ αυτό πρέπει να αποδυθεί σε έναν αγώνα, προκειμένου να απαλλαγεί από την ύλη και με το θάνατο του να επανέλθει στον κόσμο των Ιδεών. Αν δεν το κατορθώσει, η ψυχή του επανέρχεται στη ζωή και μετενσωματώνεται.⁶

 

Έχουμε συνηθίσει, λέγει [ο Πλάτων], να θεωρούμε τα απτά αντικείμενα που μας περιβάλλουν ως πραγματικά ενώ δεν είναι. Ή μάλλον ενώ αυτά είναι απλώς “έκτυπα” και “είδωλα” -δηλαδή κακέκτυπα και λιγότερο πραγματικά ομοιώματα των αμετάβλητων και αιώνιων “ιδεών”. Αυτές οι ιδέες, όπως τις ορίζει ο Πλάτων, είναι οι μόνιμες για μας πραγματικότητες, από τις οποίες κατασκευάζονται (με κάποιον τρόπο) ατελή και φθαρτά απτά αντίγραφα. Για παράδειγμα, κάθε καρέκλα, στον οικείο για μας κόσμο των αντικειμένων, είναι απλώς απομίμηση ή “σκιά” της ιδεατής καρέκλας. Κάθε γραφείο είναι αντίγραφο του ιδεατού γραφείου, το οποίο ποτέ δεν αλλάζει, υπάρχει στην αιωνιότητα και πάνω στο οποίο δεν μπορούμε ποτέ να χύσουμε καφέ.

Αυτές οι ιδεατές καρέκλες και αυτά τα ιδεατά γραφεία δεν αποτελούν για τον Πλάτωνα σχήμα λόγου, αλλά αντικείμενα περισσότερο “πραγματικά” από τις εγκόσμιες απομιμήσεις τους, αφού είναι και τελειότερα και καθολικά. Επειδή όμως οι ατελείς αισθήσεις μας είναι “εκ παίδων” παγιδευμένες στον κόσμο των ειδώλων, είμαστε τυφλοί ως προς τον κόσμο των ιδεών. Το πνεύμα μας είναι δέσμιο των απομιμήσεων, τις οποίες έτσι εκλαμβάνουμε ως πραγματικότητα. Είμαστε φυλακισμένοι σε ένα σπήλαιο ειδώλων.

Εν τούτοις, δεν έχουν χαθεί τα πάντα, γιατί, μολονότι ο άνθρωπος είναι αλυσοδεμένος, η φιλοσοφία μπορεί να τον ελευθερώσει. Αρκεί μόνο να της το επιτρέψουμε και αυτή θα αναλάβει να μας τραβήξει έξω από την σπηλιά του ζόφου και της άγνοιας, προς το φως της αληθινής ύπαρξης. Προς στιγμήν μπορεί να αποδοκιμάσουμε εκείνο που τότε θα δούμε, όντας προσκολλημένοι στην “πραγματικότητα” των αισθητών πραγμάτων και αρνούμενοι την αλήθεια των φιλοσοφικών ιδεατών. Αλλά, αργά ή γρήγορα, θα αρχίσουμε να βλέπουμε καθαρά και μάλιστα να προσεγγίζουμε την υπέρτατη ιδέα των ιδεών, η οποία είναι η ιδέα του αγαθού (αρετής). Φυσικά, ο Πλάτων, ως φιλόσοφος, ορίζει το αγαθό ως γνώση.»⁷

 

Ο Πλάτων, λοιπόν, αναγνωρίζει δύο διαφορετικούς κόσμους, τον αισθητό, ο οποίος διαρκώς μεταβάλλεται και βρίσκεται σε ασταμάτητη ροή, κατά τον Ηράκλειτο, και τον νοητό κόσμο, τον αναλλοίωτο, δηλαδή τις ιδέες, οι οποίες υπάρχουν σε τόπο επουράνιο. Αυτές είναι τα αρχέτυπα του ορατού κόσμου, τα αιώνια πρότυπα και υποδείγματα, τα οποία συντηρούν τη μορφή των υποκείμενων υλικών σωμάτων.⁸

 

♦

 

Σύντομη εισαγωγή στην αλληγορία του σπηλαίου

Φιλοσοφία για τον Πλάτωνα δεν σήμαινε άγονος θεωρητικός στοχασμός. Όπως φαίνεται από τον μύθο του σπηλαίου στην Πολιτεία, καθήκον του φιλοσόφου, αφού δει το φως της γνώσης, είναι να επιστρέψει στη σπηλιά (= στον αισθητό κόσμο), για να βοηθήσει τους υπόλοιπους ανθρώπους που παραμένουν αδαείς. Στην πράξη, λοιπόν, αυτό σημαίνει ότι η επιστήμη (= η γνώση των ιδεών) θα χρησιμοποιηθεί, για να καταρτιστεί η ομάδα των φιλοσόφων-βασιλέων που θα αναλάβει την εξουσία, και η οποία θα διαπαιδαγωγήσει στη συνέχεια την υπόλοιπη κοινωνία.⁹

 

2. Ο Πλάτωνας χρησιμοποιεί συχνά στα έργα του -πέρα από τη λογική ανάλυση- μύθους και αλληγορίες. Με αυτές επιδιώκει:

(α) να κερδίσει την προσοχή και το ενδιαφέρον του αναγνώστη με γοητευτικές αφηγήσεις,

(β) να απλοποιήσει/εκλαϊκεύσει δύσκολες φιλοσοφικές έννοιες, για να γίνουν ευκολότερα κατανοητές,

(γ) να εκφράσει και να στηρίξει απόψεις που δεν μπορούν να κατανοηθούν με τη βοήθεια της λογικής ανάλυσης (διαλεκτικής) ή να ενισχύσει τη λογική ανάλυση.

Η αλληγορία έχει κυρίως διδακτική και όχι αποδεικτική αξία. Ειδικά για τη σκοπιμότητα της αλληγορίας του σπηλαίου δες το σχετικό εισαγωγικό σημείωμα του σχολικού εγχειριδίου.

 

3. Ο Πλάτων υποστήριξε ότι ο γύρω μας κόσμος, μέσα στον οποίο ζούμε, δεν μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο ασφαλούς και βέβαιης γνώσης, επειδή οτιδήποτε υπάρχει σε αυτόν είτε μεταβάλλεται είτε αλλάζει η αντίληψή μας γι’ αυτό (π.χ. νέα δεδομένα δημιουργούν νέες αντιλήψεις για τις αιτίες των ασθενειών, την αποτελεσματικότητα ενός φαρμάκου, την αιτία κίνησης των πλανητών ή τους λόγους εκδήλωσης των μετεωρολογικών φαινομένων κλπ.). Αυτός είναι ο αισθητός κόσμος (ο κόσμος που συλλαμβάνουμε με τις αισθήσεις), για τον οποίο μπορούμε να έχουμε μόνο γνώμη (άποψη) και όχι γνώση (σταθερή και αναλλοίωτη αντίληψη).

Υπάρχουν, όμως, και πράγματα για τα οποία δεν μπορεί να αλλάξει η αντίληψή μας από κανένα νέο δεδομένο, όπως για ορισμένες μαθηματικές εξισώσεις ή κάποια μαθηματικά θεωρήματα (π.χ. το πυθαγόρειο θεώρημα: η αντίληψη των ανθρώπων για τις ιδιότητες των πλευρών του ορθογώνιου τριγώνου ήταν, είναι και θα είναι η ίδια). Αυτά βρίσκονται στον κόσμο της νόησης (νοητό κόσμο), γιατί μόνο με τη σκέψη μπορούμε να τα προσεγγίσουμε. Εδώ έχουμε τη δυνατότητα να μιλούμε για γνώση (και όχι για γνώμη), γιατί είμαστε στο πεδίο της ασφαλούς και βέβαιης αντίληψης.

Ο Πλάτων, λοιπόν, χωρίζει τα πράγματα σε αυτά που μπορούμε να αντιληφθούμε με τις αισθήσεις και σε αυτά που μπορούμε να αντιληφθούμε μόνο με τη σκέψη. Χωρίζει δηλαδή τον κόσμο σε αισθητό και νοητό. Το σπήλαιο συμβολίζει τον αισθητό. Δύο σαφείς αναφορές στην αρχή και στο τέλος της ενότητας αποκαλύπτουν τη σχέση που υπάρχει ανάμεσα στο σπήλαιο και στο δικό μας κόσμο: (α) ἀπείκασον… τὴν ἡμετέραν φύσιν παιδείας τε πέρι καὶ ἀπαιδευσίας και (β) ῎Ατοπον, ἔφη, λέγεις εἰκόνα καὶ δεσμώτας ἀτόπους.῾Ομοίους ἡμῖν, ἦν δ’ ἐγώ.

Η περιγραφή του σπηλαίου και των δεσμωτών ουσιαστικά αντανακλά τον αισθητό κόσμο, αυτόν στον οποίο ζούμε, όπως τον αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας.¹⁰

 

Η πορεία του ανθρώπου προς την απόλυτη γνώση, προς το Ἀγαθόν, σύμφωνα με την πλατωνική αντίληψη, γίνεται καλύτερα κατανοητή με τη βοήθεια της αναλογίας της διαιρεμένης γραμμής. Το παρακάτω σχήμα που αναπαριστά τους αναβαθμούς της γνώσης θα μας βοηθήσει στην κατανόηση:

Συσχετίζοντας το παραπάνω σχήμα με την αλληγορία του σπηλαίου θα λέγαμε ότι ο πρώτος βαθμός γνώσης, στον οποίο βρίσκονται όλοι οι απλοί άνθρωποι, είναι η εἰκασία (οι σκιές και τα είδωλα που βλέπουν οι δεσμώτες)· ο δεύτερος είναι η πίστις (τα ίδια τα αντικείμενα που τα βλέπει χάρη στο φως της φωτιάς μόνο όποιος απελευθερωθεί από τα δεσμά)· στον τρίτο αναβαθμό, ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται τα πράγματα (θεωρητικές κατασκευές που στηρίζονται σε σχήματα, π.χ. τα στοιχεία των μαθηματικών και της γεωμετρίας) στο καθαρό φως του ήλιου (του Ἀγαθοῦ, χωρίς όμως να το βλέπει ακόμη)· στον τέταρτο αναβαθμό, τέλος, έχουμε την κατανόηση των Ἰδεῶν και του ίδιου του Ἀγαθοῦ, που αποτελεί την αιτία της ύπαρξης όλων των πραγμάτων.

Οι περισσότεροι άνθρωποι, από γνωστικής άποψης, βρίσκονται στον πρώτο, ίσως λίγοι και στο δεύτερο βαθμό. Ο τρίτος και ιδίως ο τέταρτος είναι χώροι που μόνο ο φιλόσοφος με πολύ κόπο (μελετώντας μαθηματικά και διαλεκτική) μπορεί να προσεγγίσει. Σκοπός της κοπιώδους ανάβασης είναι η θέαση του ίδιου του Ἀγαθοῦ, της απόλυτης και αμετάβλητης αλήθειας/γνώσης που του προσφέρει την κατανόηση της ουσίας και της αιτίας του κόσμου. Ο Πλάτων θεωρεί αυτό το στάδιο απόλυτη ευτυχία, την οποία όμως ο φιλόσοφος θα πρέπει να εγκαταλείψει, όσο κι αν είναι σκληρό μετά από τόση προσπάθεια, για να γυρίσει στο σπήλαιο (στην καθημερινή ζωή) και να οδηγήσει και άλλους στην επίπονη αλλά υπέροχη πορεία, παρόλο που η ειρωνεία και η αντίδραση των αδαών δεσμωτών (των καθημερινών ανθρώπων) θα είναι άγρια και σκληρή.

 

4. Οι αναφορές της αλληγορίας και αυτά που συμβολίζουν:

• σπηλιά → τον καθημερινό κόσμο που ζούμε όλοι μας, την πολιτική κοινωνία, στην οποία δεν κυβερνούν οι φιλόσοφοι.
• δεσμώτες → είναι οι άνθρωποι που ζουν μέσα στο σκοτάδι της αμάθειας και θεωρούν ότι οι σκιές είναι τα πραγματικά όντα.
• σκιές, ήχοι → τα είδωλα των πραγματικών όντων, τα απεικάσματα της πραγματικότητας, ο αισθητός κόσμος, που μας γίνεται αντιληπτός μέσω των αισθήσεων.
• αλυσίδες → είναι οι αισθήσεις που μας κρατούν δέσμιους και δεν μας αφήνουν να αντιληφθούμε την πραγματικότητα.
• ανάβαση → την άνοδο στον κόσμο του νοητού, την πορεία του δεσμώτη από την άγνοια προς τη γνώση, την απελευθέρωση.
• επάνω (φωτεινός) κόσμος → τον κόσμο του νοητού/των Ιδεών.
• ορθή παιδεία → την πορεία προς τη θέαση του Ἀγαθού.
• ήλιος → το σύμβολο του Ἀγαθού.
• επιστροφή στο σπήλαιο → την ανάμιξη στην ενεργό πολιτική με σκοπό την αναμόρφωση και την εξυγίανση της κοινωνίας.

 

Σαφέστατα είναι πολύ δύσκολο να προσεγγίσει κανείς τις έννοιες των Ἰδεῶν και του Ἀγαθοῦ. Γι’ αυτό ο Πλάτων επιχειρεί να εξηγήσει τουλάχιστο τη λειτουργία τους χρησιμοποιώντας συμβολισμούς.

Ήλιος	→ Ἀγαθόν
Μάτι	→ Λογισμός
Ορατά αντικείμενα	→ Ἰδέες

Όπως το μάτι βλέπει τα αντικείμενα χάρη στο φως που εκπέμπει ο ήλιος, έτσι και ο λογισμός του ανθρώπου μπορεί να γνωρίσει τις Ἰδέες μόνο με τη διαμεσολάβηση της Ἰδέας του Ἀγαθοῦ. Και όπως ο ήλιος, πηγή κάθε ενέργειας, καθιστά δυνατή την ύπαρξη όλων των ζωντανών οργανισμών, έτσι και η Ἰδέα του Ἀγαθοῦ δε μας επιτρέπει απλώς να γνωρίσουμε τις Ἰδέες, αλλά αποτελεί το πρωταρχικό αίτιο της ύπαρξής τους. […]

Τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της Ἰδέας του Ἀγαθοῦ είναι τέτοια που την καθιστούν όχι μια θεότητα, αλλά την Ἰδέα τῶν Ἰδεῶν, το επόμενο επίπεδο πραγματικότητας και αφαίρεσης πάνω από τις Ἰδέες, το επιστέγασμα της πλατωνικής μεταφυσικής.

Για να φτάσουμε αυτό το επιπλέον επίπεδο αφαίρεσης των Ἰδεῶν, πρέπει να αγνοήσουμε τις συγκεκριμένες ιδιότητές τους και να προσδιορίσουμε την ταυτότητα των κοινών τους χαρακτηριστικών. Θυμηθείτε ότι κάθε Ἰδέα αποτελεί το υπόδειγμα της ιδιότητας της οποίας είναι η Ἰδέα […].

Έτσι, εάν θέλαμε να ορίσουμε την Ἰδέα των Ἰδεῶν, θα παίρναμε όλες τις Ίδέες μαζί και θα βρίσκαμε τα κοινά χαρακτηριστικά τους. […]

Η Ἰδέα του Ἀγαθοῦ, λόγω της ανωτερότητάς της σε σχέση με τι άλλες Ἰδέες, αποτελεί την υπέρτατη αρχή της γνωσιολογίας, την οντότητα που πρέπει να κατανοήσουμε εάν επιθυμούμε να γνωρίσουμε πλήρως τη φύση των Ἰδεῶν.¹¹

 

5. Γλωσσικές επιλογές

 

Πολυσύνδετο σχήμα:

• «ὄντας ἐν δεσμοῖς καὶ τὰ σκέλη καὶ τοὺς αὐχένας»
• «ὥστε μένειν τε αὐτοὺς εἴς τε τὸ πρόσθεν μόνον ὁρᾶν»
• «σκεύη τε παντοδαπὰ … καὶ ἀνδριάντας καὶ ἄλλα ζῷα λίθινά τε καὶ ξύλινα καὶ παντοῖα εἰργασμένα»

 

Διάλογος: χάρη σ’ αυτόν η περιγραφή του σπηλαίου δεν γίνεται μονότονη, αλλά αποκτά ένταση, ζωντάνια και παραστατικότητα.

Χρήση β΄ ενικού προσώπου (ἀπείκασον, ἰδὲ, ὅρα): ο Σωκράτης απευθύνεται στον συνομιλητή του.

 

Εικόνες:

Η περιγραφή του σπηλαίου δίνεται με πληθώρα οπτικο-ακουστικών και κινητικών εικόνων. Ειδικότερα, μπορούμε να αναφέρουμε τα εξής παραδείγματα:

α. οπτικές εικόνες: η περιγραφή της σπηλιάς (καταγείῳ οἰκήσει σπηλαιώδει), οι ακινητοποιημένοι δεσμώτες (ἐν δεσμοῖς … ἀδυνάτους περιάγειν), η παρουσίαση της φωτιάς που καίει στο πίσω μέρος (φῶς δὲ … αὐτῶν) και του τοίχου (μεταξὺ δὲ … δεικνύασιν).

β. κινητική εικόνα: η παρουσίαση των ανθρώπων οι οποίοι κινούνται στον δρόμο (ὅρα τοίνυν … εἰργασμένα).

γ. ακουστική εικόνα: οι ομιλίες των ανθρώπων που ακούγονται κατά το πέρασμά τους (οἷον … παραφερόντων).

 

Εκφραστικοί τρόποι και λειτουργικός τους ρόλος:

• Αλληγορία: εμπλουτίζει και συμπληρώνει την εκφραστική-παραστατική δυνατότητα της λογικής.
• Παρομοίωση: συμβάλλει στην καλύτερη κατανόηση των λεγομένων.
• Διάλογος: κινεί το ενδιαφέρον, προσδίδει αμεσότητα.
• Περιγραφή: εκθέτει το υλικό του μύθου.

 

Παραπομπές

1. Ανάλογες και οι απόψεις του Φρόιντ για το Εκείνο, το Εγώ και το Υπερεγώ στο Η Ψυχολογία με Απλά Λόγια, εκδ. Κλειδάριθμος, 2016, σελ.96-97.

2. Με τον όρο σωφροσύνη πρέπει να εννοηθεί το μέτρο ή η εγκράτεια.

3. Ν. Σκουτερόπουλος, Πλάτων, Πολιτεία, εκδ. Πόλις, 2002, σελ.832 (υποσημείωση).

4. Κλάδος της φιλοσοφίας που προσπαθεί, θα λέγαμε με απλά λόγια, να απαντήσει στο ερώτημα: ποια είναι τα πραγματικά αντικείμενα και ποια είναι η ουσία τους;

5. Κλάδος της φιλοσοφίας που προσπαθεί να απαντήσει στο ερώτημα: «τι μπορούμε να γνωρίσουμε και με ποιον τρόπο;».

6. Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας, ΟΕΔΒ, σελ. 142.

7. Μάικλ Μάκροουν, Εύρηκα! Συνοπτική ιστορία της ανθρώπινης γνώσης (απόδοση Ε. Ξυδιά), Αθήνα (εκδ. Κ. Καπόπουλος) 1998, σσ. 146-8.

8. Ηλεκτρονική εγκυκλοπαίδεια Βικιπαίδεια.

9. Μαστοράκη Ανδρονίκη, H Θεωρία των Ιδεών του Πλάτωνα, (http://www.ekivolos.gr/)

10. Η αρχική τοποθέτηση του ανθρώπου είναι η δέσμευση και η παραμονή του στο σκότος. Συνηθίζει τόσο στη σκιώδη πραγματικότητα που αντικρίζει, ώστε χρειάζεται εξαναγκασμός για να τραβηχτεί προς το φως του όντος. (Κ. Δ. Γεωργούλης.)

11. N. Pappas, Πολιτεία του Πλάτωνα. Ένας οδηγός ανάγνωσης, εκδ. Οκτώ, σελ. 155-6.

 

♦

 

Ετυμολογικά σχόλια

• εἶπον (< λέγω): αδολέσχης, αναντίλεκτος, αντιρρησίας, απόρρητος, γεωλόγος, έπος, λεκτικός, λέξη, λεξικό, λέσχη, λήμμα, λογάς, λογικός, λόγος, λογύδριο, ορθοεπής, ρήμα, ρήση, ρήτορας, ρητός, ρήτρα, φιλόλογος.
• ἀπείκασον (< ρίζα είκ-, από όπου το εἴκω= μοιάζω): εικαστικός, εικασία, μετείκασμα· εἴκω: εικόνα, εικονικός, εικονογράφηση, εικονοστάσι, επιεικής.
• πάθει (< πάσχω): αντιπάθεια, απάθεια, εμπαθής, ηδυπάθεια, πάθημα, πάθηση, παθητικός, συμπάθεια, παθογένεια, πάθος, πένθος.
• ἰδὲ (< ὁρῶ): ανύποπτος, αόρατος, είδος, ειδύλλιο, είδωλο, επόπτης, ιδέα, ιδεοληψία, κάτοπτρο, κάτοψη, μάτι, οπή, οπτικός, όραμα, οραματιστής, όραση, ορατός, οφθαλμός, εξόφθαλμος, μέτωπο, άποψη, παντεπόπτης, πρόσοψη, ύποπτος, απρόοπτος, υπερόπτης, προσωπείο.
• καταγείῳ (< κατὰ + γῆ): απόγειο, απογείωση, γαιάνθρακας, γαιοκτήμονας, γεωγραφία, γεωμετρία, γεώτρηση, γεωτρύπανο, γηγενής, γήινος, γήλοφος, γήπεδο, ισόγειος, προσγείωση, υπέργειος, υπόγειος.
• οἰκήσει (< οἰκέω, -ῶ < οἶκος): ιδιοκατοίκηση, κατοικία, οικείος, οίκημα, οικία, οικισμός, οικογένεια, οικονομία, οίκος, οικόσιτος, οικότροφος, οικουμένη, πολυκατοικία, συγκατοίκηση.
• ἀναπεπταμένην (< ἀνά + πετάννυμι): πέταγμα, προπέτασμα, καταπέτασμα, πέταλο (αρχική σημασία: φύλλο φυτού), πεταλωτής.
• ἐχούσῃ: ανακωχή, ανοχή, αντοχή, άσχετος, ενοχή, έξη, εξής, ευεξία, καθεξής, κατοχικός, καχεκτικός, κληρούχος, μέτοχος, πάροχος, πολιούχος, ραβδούχος, σχεδόν, σχέση, σχετικός, σχήμα, σχολείο.
• ὄντας (< εἰμὶ): απουσία, εξουσία, εσθλός, ετυμολογία, έτυμον, όντως, ουσία, ουσιαστικός, ουσιώδης, παρόν, παρουσία, παρουσιαστικό.
• δεσμοῖς (< δέω): δέμα, δέσιμο, δέσμιος, δεσμός, δεσμοφύλακας, δεσμώτης, διάδημα, επίδεσμος, περίδεση, υπόδημα.
• μένειν: (ανα-, απο-, δια-, εν-, επι-, παρα-, περι-, υπο-)μένω, μόνιμος, μοναξιά, μόνος, μόνιμος, μονή, μοναχός.
• περιάγειν (< περί + ἄγω): αγωγή, αγωγός, αγώνας, άγημα, άξονας, απαγωγή, συναγωγή, διαγωγή, εισαγωγέας, αρχηγός, στρατηγός, λοχαγός, ξεναγός, αγέλη, αγώγι, αγωγιάτης, αγώγιμος, ακτίνα, άμαξα, ανάγωγος, άξιος, εισακτέος, επαγωγός, επείσακτος, ευαγής, καταγώγιο, παιδαγωγός, παρείσακτος, παρθεναγωγείο, πλοηγός, συναξάρι, σύναξη, υδραγωγείο.
• πρόκειται (< προ + τίθεμαι): αντικειμενικός, διακειμενικός, κατάκοιτος, κείμενο, κειμήλιο, κοίτη, κοιτίδα, κοιτώνας, προκείμενο, υποκειμενικός.
• παραφράγματα (< παρά + φράσσ(ττ)ω): (δια-, εμ-, οδό-)φράγμα, ξέφραγος, φραγμός, φράχτης, άφρακτος, κατάφρακτος, φραγή.
• δεικνύασιν (< δείκνυμι): (απο-, επι-, υπο-)δεικνύω, δείγμα, δειγματολόγιο, δείκτης, αναπόδεικτος, δεικτικός, ενδεικτικός, ένδειξη, επιδεικτικός, επίδειξη, παράδειγμα, παραδειγματικός, παραδειγματισμός, υπόδειγμα, υποδειγματικός, υπόδειξη.
• ἔφη < φημὶ (θ. φη-, και φᾱ-· με ετεροίωση φω-): άφατος, προφήτης, φήμη, φωνή.
• φέροντας: (ανα-, απο-, δια-, επι-, μετα-, παρα-, περι-, συν-, υπο-)φέρω, φόρος, φορά, φορέας, φαρέτρα, φορτίο, φορώ, φόρεμα, αμφορέας, ασθενοφόρο, αυτόφωρος, διάφορος, διένεξη, διηνεκής, κατάφωρος, μαρσιποφόρο.
• σκεύη: (ανα-, δια-, επι-, παρα-, συν-)σκευάζω, αποσκευές.
• ἀνδριάντας (< ἀνήρ).
• εἰργασμένα (< ἐργάζομαι): ακατέργαστος, ά(ν)εργος, εργαλείο, εργάτης, εργώδης, (συν-, επεξ-, δια-, κατά-, προ-)εργασία.
• φθεγγομένους (< φθέγγομαι): φθόγγος, δίφθογγος, φθογγικός, απόφθεγμα.
• εἰκόνα: δες παραπάνω το ἀπείκασον.
• ὁμοίους (< ὅμοιος και ὁμοῖος, -α, -ον < ὁμός): ανόμοιος, εξομοίωση, ομοβροντία, ομογένεια, ομογενής, ομόγλωσσος, ομόδοξος, ομοεθνής, ομοειδής, ομόζυγος, ομόηχος, ομόθρησκος, ομοιογένεια, ομοιογενής, ομοιοκατάληκτος, ομοιόμορφος, ομοιοπαθητικός, ομοιόσταση, ομοιοτέλευτος, ομοιότητα, ομοιότροπος, ομοίωμα, ομόκεντρος, ομολογητής, ομόλογος, ομομήτριος, ομόνοια, ομοούσιος, ομοπάτριος, όμορος, ομόρριζος, ομότιμος, παρόμοιος, παρομοίως.

 

❦