Οκτ 23 2025

Χαράλαμπος Κατσιμήτρος – Ο πρόμαχος της Ηπείρου στο Επος του 1940

Ιστορία
Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

«Αμυνθήτε του Ιερού Πατρίου εδάφους μετά φανατισμού εναντίον του επιδρομέως, όστις ήλθε να προσβάλλει τούτο αναιτίως. Αναμνησθήτε των ενδόξων παραδόσεων του Έθνους μας και πολεμήσατε μετά λύσσης κατά του εχθρού». Χαράλαμπος Κατσιμήτρος (από την ημερήσια διαταγή της 28ης Οκτωβρίου 1940)

χαράλαμπος-κατσιμήτρος-ο-πρόμαχος-τ-563307622Φωτογραφία του Χ. Κατσιμήτρου μετά το πέρας της παρέλασης της 25ης Μαρτίου 1939 στα Ιωάννινα (Στρατιωτικό Μουσείο Πολέμου 1940-41 Καλπακίου).

Ιωάννης Β. Δασκαρόλης

06.11.2024 • 17:07

ΟΧαράλαμπος Κατσιμήτρος γεννήθηκε στον Κλειτσό Ευρυτανίας το 1886. Οι γονείς του ήταν αγρότες και κτηνοτρόφοι, ενώ είχε έναν αδελφό, τον ιερέα Νικόλαο Κατσιμήτρο, και δύο αδελφές, την Ανδρομάχη και την Καλλιόπη. Ο Κατσιμήτρος κατατάχθηκε εθελοντής στον ελληνικό στρατό το 1904, σε ηλικία 18 ετών, και υπηρέτησε επί επτά έτη ως δεκανέας και λοχίας σε ευζωνικά τάγματα. Στη συνέχεια εισήλθε στη Στρατιωτική Σχολή Υπαξιωματικών, από όπου αποφοίτησε στις 21/5/1913 ως ανθυπολοχαγός Πεζικού (Αλέξανδρος Τσουκανέλης, Χαράλαμπος Κατσιμήτρος, πρόμαχος της Ηπείρου, Βιβλιοθήκη της Ηπειρωτικής Εταιρείας Αθηνών, Αθήνα 1978, σελ. 22). Ο Κατσιμήτρος, όντας εύελπις, έλαβε μέρος στους Βαλκανικούς Πολέμους με τον βαθμό του ανθυπασπιστή στο μέτωπο της Ηπείρου, ενώ στις 21 Μαΐου 1914 προβιβάστηκε σε υπολοχαγό (ΣΚΡΙΠ, 21.4.1914). Στη συνέχεια δεν προσχώρησε στο βενιζελικό κίνημα της Άμυνας, αλλά δεν ενεπλάκη ενεργά στον Εθνικό ∆ιχασμό, παραμένοντας εκτός των πολιτικών ανταγωνισμών μεταξύ των αξιωματικών. Έτσι, μετά την ενοποίηση του κράτους το 1917 υπό τον Βενιζέλο, δεν αποστρατεύτηκε, καθώς δεν είχε εκτεθεί υπέρ του βασιλιά Κωνσταντίνου. Το υπουργείο Στρατιωτικών τον έκρινε στάσιμο και τον μεταχειρίστηκε ως παραμείναντα (έτσι αποκαλούνταν οι αξιωματικοί που δεν προσχώρησαν στην Άμυνα, αλλά παρέμειναν στην Παλαιά Ελλάδα), και τον μετέθεσε σε μονάδα στο Μακεδονικό Μέτωπο. Μετά την επιστροφή των αντιβενιζελικών στην εξουσία, ο Κατσιμήτρος προβιβάστηκε σε ταγματάρχη, στις 5 ∆εκεμβρίου 1920, ενώ στους μαζικούς προβιβασμούς που έγιναν συμπεριελήφθησαν και πολλοί απότακτοι αντιβενιζελικοί αξιωματικοί που είχαν επανέλθει μαζικά στο στράτευμα (Μακεδονία, 5.12.1920).

Από τη Μικρασιατική Εκστρατεία στον Μεσοπόλεμο

Ηρωισμός, άνοδος στην ιεραρχία και η παρ’ ολίγον επιστράτευση.

Κατά την τραγική κορύφωση της Μικρασιατικής Εκστρατείας, ο Κατσιμήτρος διακρίθηκε στη μάχη του Αφιόν Καραχισάρ στις 13 Αυγούστου 1922, την αποφράδα για τον ελληνισμό ημέρα κατάρρευσης του μετώπου. Το τάγμα του Κατσιμήτρου, μαζί με άλλο ένα τάγμα, υπερασπιζόταν το Χασάν Μπελ και δέχτηκε τη σφοδρή επίθεση της 57ης τουρκικής μεραρχίας υπό τον Ρεσάτ μπέη, η οποία διέθετε μεγάλη τοπική αριθμητική υπεροχή. Το Χασάν Μπελ ήταν το μοναδικό στρατηγικό σημείο στον τομέα της I Μεραρχίας που δεν έπεσε στα χέρια του εχθρού, ενώ ο Ρεσάτ, που είχε λάβει προσωπική διαταγή από τον Κεμάλ για την κατάληψη του Χασάν Μπελ, αυτοκτόνησε. Κατά τη μάχη, ο Κατσιμήτρος τραυματίστηκε στο πόδι και μεταφέρθηκε εσπευσμένα στη Σμύρνη για νοσηλεία. Εδώ πρέπει να διορθώσουμε το λάθος του Γιάννη Καψή, που απέδωσε την ανδραγαθία αυτή στον Πλαστήρα (Γιάννης Καψής, Χαμένες πατρίδες, Λιβάνης, Αθήνα 1989, σελ. 141-142).

Χαράλαμπος Κατσιμήτρος – Ο πρόμαχος της Ηπείρου στο Επος του 1940-1
Ορειβατικό πυροβόλο στο ελληνοϊταλικό μέτωπο. Δεξιά, ο χειριστής της διόπτρας παρατηρεί και δίνει τις συντεταγμένες των βολών (Αρχείο Καθημερινής).

Για την ανδρεία που επέδειξε στα πεδία των μαχών σε όλη τη δεκαετή ελληνική πολεμική εξόρμηση (1912-1922), ο Κατσιμήτρος τιμήθηκε τρεις φορές με το Χρυσό Αριστείο Ανδρείας, ενώ ανάμεσα στις άλλες ηθικές αμοιβές που έλαβε, ξεχωρίζει και το Σερβικό Χρυσό Μετάλλιο Ανδρείας που του απονεμήθηκε για τη συμμετοχή του στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (Τσουκανέλης, Κατσιμήτρος, σελ. 25).

Ο Κατσιμήτρος προβιβάστηκε το 1923 σε αντισυνταγματάρχη και υπηρέτησε στη ∆ιεύθυνση Πεζικού του υπουργείου Στρατιωτικών. Το 1924 μετατέθηκε στο 1ο Γραφείο του Γενικού Επιτελείου Στρατού και το 1925 φοίτησε στην Ανωτέρα Σχολή Πολέμου. Σε όλη αυτή την περίοδο δεν συμμετείχε σε κανένα από τα πολλά στρατιωτικά κινήματα της περιόδου 1922-1926 και, αν και βασιλόφρων αξιωματικός, δεν αποτάχθηκε μετά το αποτυχημένο κίνημα Γαργαλίδη – Λεοναρδόπουλου, συνεχίζοντας τη στρατιωτική του σταδιοδρομία περιοριζόμενος αυστηρά στα στρατιωτικά του καθήκοντα. Το 1926 ανέλαβε τη διοίκηση του 15ου Συντάγματος Πεζικού, στη συνέχεια ορίστηκε διοικητής Πεζικού της VIII Μεραρχίας και προβιβάστηκε σε συνταγματάρχη το 1930. Στις εκλογές του 1926, μετά από διαμαρτυρίες του αντιβενιζελικού Ιωάννη (Τζων) Θεοτόκη για επέμβαση του στρατιωτικού επόπτη Κέρκυρας στην προεκλογική περίοδο υπέρ των βενιζελικών, ο τότε πρωθυπουργός Γεώργιος Κονδύλης απέστειλε επιτόπου τον Κατσιμήτρο για να διευθετήσει το ζήτημα και να διεξαγάγει ανακρίσεις, ώστε να εξιχνιάσει αν ίσχυαν οι καταγγελίες (Καθημερινή, 5.11.1926).

Στις 28 Ιουνίου 1936, όταν είχε ήδη αναλάβει το υπουργείο Στρατιωτικών ο Ιωάννης Μεταξάς, ο Κατσιμήτρος αναβαθμίστηκε λαμβάνοντας τη διοίκηση της ΙΧ Μεραρχίας (Κοζάνης) (Καθημερινή, 28.6.1936). Τον Ιανουάριο του 1937, ο Κατσιμήτρος προβιβάστηκε σε υποστράτηγο, ενώ στις 9 Φεβρουαρίου 1938 έλαβε τη διοίκηση της VIII Μεραρχίας Ηπείρου με έδρα τα Ιωάννινα, την οποία και διατήρησε μέχρι την έναρξη του Ελληνοϊταλικού Πολέμου. Εκεί ευρισκόμενος, όταν έγιναν τα αποκαλυπτήρια του αγάλματος του Κωνσταντίνου στο Πεδίον του Άρεως το 1938, ο Κατσιμήτρος έλαβε μέρος στους σχετικούς εορτασμούς στα Ιωάννινα, ενώ εκφώνησε λόγο από μικροφώνου στον οποίο εκθείασε τις στρατιωτικές αρετές του Κωνσταντίνου, την επιμονή του και τη θέληση για τη νίκη. Στον ίδιο λόγο τον χαρακτήρισε «ελευθερωτή της Ηπείρου και δημιουργό της Μεγάλης Ελλάδος» (Καθημερινή, 11.10.1938).

Χαράλαμπος Κατσιμήτρος – Ο πρόμαχος της Ηπείρου στο Επος του 1940-2
Νοέμβριος 1923. Ο στρατηγός Κονδύλης (με πολιτικά, πρώτος δεξιά) παρακολουθεί τη δίκη των κινηματιών Λεοναρδόπουλου και Γαργαλίδη. Αριστερά, διακρίνεται ο Γάλλος στρατιωτικός ακόλουθος (Συλλογή Πέτρου Πουλίδη / ΕΡΤ ΑΕ).

Λίγους μήνες αργότερα ξέσπασε η πρώτη κρίση στην ελληνοαλβανική μεθόριο, όταν η Ιταλία κατέλαβε την Αλβανία, στις 6 Απριλίου 1939, και ο βασιλιάς της, Αχμέτ Ζώγου, κατέφυγε στο εξωτερικό. Ο Κατσιμήτρος, ως διοικητής της παραμεθόριας VIII Μεραρχίας, βρέθηκε σε τραγική θέση, καθώς τα ιταλικά στρατεύματα προσέγγιζαν τα ελληνικά σύνορα ενώ οι δυνάμεις του ήταν ασήμαντες (αραχνοΰφαντες, τις αναφέρει ο ίδιος) και δεν υπήρχαν αμυντικές οχυρώσεις, αφού έως τότε η Αλβανία ήταν αμελητέος στρατιωτικός αντίπαλος. Η κυβέρνηση Μεταξά ανησύχησε και έστειλε εσπευσμένα στρατιωτικές ενισχύσεις στην Ήπειρο, ενώ στις 9 Απριλίου (Κυριακή του Πάσχα) έστειλε αναλυτικές διαταγές μέσω τηλεφώνου στον Κατσιμήτρο. Οι διαταγές αυτές υπαγορεύτηκαν από τον υποστράτηγο Πλατή και ήταν διφορούμενες, γιατί, ενώ διέτασσαν τον Κατσιμήτρο να αμυνθεί μέχρις εσχάτων αν οι Ιταλοί εισέβαλλαν στο ελληνικό έδαφος, του τόνιζαν ότι έπρεπε να προβεί σε επιστράτευση μόνο αν γινόταν επίθεση και όχι λόγω μεμονωμένων μεθοριακών επεισοδίων. Τέλος, ο Πλατής διαβεβαίωνε τον Κατσιμήτρο ότι τόσο ο βασιλιάς όσο και η κυβέρνηση είχαν απόλυτη εμπιστοσύνη στην κρίση του και στις ενέργειές του (Χαράλαμπος Κατσιμήτρος, Η Ήπειρος προμαχούσα – Η δράση της VIII Μεραρχίας κατά τον πόλεμο 1940-41, Βιβλιοθήκη Ηπειρωτικής Εστίας, Αθήνα 2007, σελ. 16-17).

Μέσω ομάδας πρακτόρων που διέθετε στην Ήπειρο, με επικεφαλής τον δημοδιδάσκαλο Σταύρο Γκατσόπουλο, ο Κατσιμήτρος παρακολουθούσε με αγωνία τις κινήσεις των ιταλικών δυνάμεων, ενώ προέβη σε όλες τις προκαταρκτικές εργασίες που απαιτούνταν για την επιστράτευση, η οποία θα μπορούσε πλέον να υλοποιηθεί με μόνο ένα τηλεγράφημα. Ο Γκατσόπουλος, που ήταν δάσκαλος στο χωριό Μολυβδοσκέπαστος της Κόνιτσας, οργάνωσε εθελοντικά ένα δίκτυο πληροφοριοδοτών που καθημερινά παρακολουθούσαν τις κινήσεις των ιταλικών δυνάμεων και ενημέρωναν απευθείας την VIII Μεραρχία, παρέχοντας ακριβείς και έγκυρες πληροφορίες. Ο Γκατσόπουλος με κίνδυνο της ζωής του τις πρώτες πρωινές ώρες της 28ης Οκτωβρίου 1940 κατάφερε να αποκόψει τις τηλεφωνικές γραμμές πολλών ιταλικών μονάδων επί της ελληνικής μεθορίου, συντελώντας στην επιβράδυνσή τους.

Χαράλαμπος Κατσιμήτρος – Ο πρόμαχος της Ηπείρου στο Επος του 1940-3
Ιταλοί αλπινιστές αποβιβάζονται στους Αγίους Σαράντα στην Αλβανία, τον Απρίλιο του 1939 (AP Photo).

Χάρη στο δίκτυο του Γκατσόπουλου, ο Κατσιμήτρος έλαβε την πληροφορία ότι οι ιταλικές μονάδες είχαν διαταγή να μην πλησιάζουν την ελληνική μεθόριο πέρα από 15 χλμ., ενώ λάμβανε αναφορές από τα ελληνικά φυλάκια ότι δεν υπήρχαν εντάσεις στη μεθόριο, αλλά αντιθέτως οι Ιταλοί έδειχναν φιλικές διαθέσεις. Σταθμίζοντας όλα αυτά τα δεδομένα, ο Κατσιμήτρος αποφάσισε να μην επιστρατεύσει την VIII Μεραρχία, ενώ και στις 10 Απριλίου ο Ιταλός πρέσβης στην Αθήνα επέδωσε επίσημη ανακοίνωση στην ελληνική κυβέρνηση με την οποία διαβεβαίωνε ότι η Ιταλία δεν επιβουλευόταν την ελληνική εδαφική ακεραιότητα. Έτσι ολοκληρώθηκε ο πρώτος αυτός στρατιωτικός συναγερμός στην Ήπειρο χωρίς περαιτέρω επιπλοκές.

Η προετοιμασία πριν από το πόλεμο του 1940

Πυρετώδης οργάνωση υπό την προσωπική επίβλεψή του.

Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΕΔΩ: https://www.kathimerini.gr/istoria/563283205/charalampos-katsimitros-o-promachos-tis-ipeiroy-sto-epos-toy-1940/

Οκτ 23 2025

Σφαγή των Καλαβρύτων: Το αποτρόπαιο έγκλημα των Ναζί 80 χρόνια πριν από σήμερα

13.12.202304:30

Γιάννης Θ. Διαμαντής

ΤΟ ΒΗΜΑ

Σφαγή των Καλαβρύτων: Το αποτρόπαιο έγκλημα των Ναζί 80 χρόνια πριν από σήμερα

Όσα διέπραξαν οι αυστριακοί Ναζί τον Δεκέμβριο του 1943 στα Καλάβρυτα και τις γύρω περιοχές

H13η Δεκεμβρίου του 1943 είναι μία ημέρα γραμμένη με αίμα για την ελληνική ιστορία. Ακριβώς πριν από 80 χρόνια, τα στρατεύματα των Ναζί πνίγουν στο αίμα τα Καλάβρυτα οδηγώντας στο εκτελεστικό απόσπασμα το σύνολο του ανδρικού τους πληθυσμού. Σύμφωνα με διασταυρωμένες ιστορικές πηγές από τις 5 ως τις 16 Δεκεμβρίου 1943, στην ευρύτερη περιοχή τελέστηκαν από τους Ναζί 694 φόνοι, εκ των οποίων οι 487 στα Καλάβρυτα.

Δύο μόλις χρόνια μετά την ανείπωτη αυτή τραγωδία, γράφει «ΤΟ ΒΗΜΑ» της 13ης Δεκεμβρίου 1945:

«Η σημερινή ημέρα θα υπενθυμίζη πάντοτε εις τον ελληνισμόν, καθώς και εις όλον τον πολιτισμένον κόσμον ένα από τα φρικτώτερα κακουργήματα των Γερμανών. Τα Καλάβρυτα και γύρω των η Κερπινή, τα Μαζέικα, τα Σουδενά, οι Ρωγοί, το Παγκράτι, η Ακράτα, η Ζαχλωρού, το Σκεπαστό, η Στρέζοβα και άλλα χωριά της περιοχής είνε πλέον γραμμένα εις την Ιστορίαν ως χώροι μαρτυρίου»

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 13.12.1943, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Το 2004, ο Στάθης Ν. Καλύβας, καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Υale παρουσίασε με κείμενο του στο «ΒΗΜΑ» της 15ης Φεβρουαρίου το βιβλίο του Χέρμαν Φρανκ Μάγερ «Από τη Βιέννη στα Καλάβρυτα. Τα αιματηρά ίχνη της 117ης μεραρχίας καταδρομών στη Σερβία και την Ελλάδα».

Γράφει ο Στάθης Ν. Καλύβας:

«Ο Χέρμαν Φρανκ Μάγερ δεν είναι επαγγελματίας ιστορικός αλλά το βιβλίο του θα το ζήλευαν πολλοί επαγγελματίες ιστορικοί.

»Πρόκειται για μια υποδειγματική στρατιωτική ιστορία βασισμένη σε πολύχρονη έρευνα πολλαπλών, αρχειακών και μη, πηγών που καταφέρνει να φωτίσει τη γερμανική κατοχή στην Πελοπόννησο με μοναδικό τρόπο, φέρνοντας στο φως ορισμένα νέα στοιχεία και διαλύοντας πολλούς μύθους.

(…)

»Δεν χωράει αμφιβολία ότι ο Μάγερ έγραψε ένα βιβλίο αναφοράς για τη γερμανική κατοχή που θα αποτελέσει απαραίτητο βοήθημα για τη μελέτη της ιστορίας της δεκαετίας του ’40.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 15.2.2004, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Η 117η μεραρχία

»H 117η μεραρχία κυνηγών δεν υπήρξε ποτέ μια ιδιαίτερα αξιόμαχη, και πολύ λιγότερο επίλεκτη, μονάδα. «Γεννήθηκε» ως 717η μεραρχία πεζικού και την αποτέλεσαν κυρίως αυστριακοί κληρωτοί προχωρημένης ηλικίας με απηρχαιωμένο οπλισμό και ελλιπή εκπαίδευση. Δραστηριοποιείται για πρώτη φορά το καλοκαίρι του 1941 στη Γιουγκοσλαβία, όπου δέχεται μετωπικές επιθέσεις από τους αντάρτες, με αποτέλεσμα να υποστεί σημαντικές απώλειες και να αντιδράσει με μαζικές εκτελέσεις αμάχων.

»Τον Μάρτιο του 1943 ανασυγκροτείται ως 117η μεραρχία κυνηγών, αποκτά έναν νέο διοικητή, τον αποφασιστικό και σκληρό συνταγματάρχη Καρλ φον Λε Σουίρ, και αποστέλλεται στην Πελοπόννησο για να αντιμετωπίσει τη συμμαχική απόβαση που αναμενόταν αλλά δεν έγινε ποτέ. Την ίδια εποχή αναπτύσσεται το αντάρτικο του ΕΛΑΣ που ως το φθινόπωρο του 1943 είχε καταφέρει να διαλύσει τις αντιστασιακές ομάδες των αξιωματικών και να επικρατήσει στις ορεινές περιοχές. Μετά τη συνθηκολόγηση των Ιταλών κάλυψε εύκολα το κενό εξουσίας που δημιουργήθηκε και κυριάρχησε σε όλη την Πελοπόννησο, με μερική εξαίρεση τα αστικά κέντρα.

H συμπλοκή της Κερπινής

»Στην προσπάθειά της να ελέγξει την κατάσταση, που είχε αρχίσει να ξεφεύγει από τον έλεγχό της, η αδύναμη γερμανική μεραρχία ανέλαβε μια σειρά από επιχειρήσεις, μία από τις οποίες επικεντρώθηκε στην ορεινή ενδοχώρα του Αιγίου. Στις 16 Οκτωβρίου 1943 οι γερμανικές δυνάμεις έπεσαν σε ενέδρα κοντά στην Κερπινή, με αποτέλεσμα τη σύλληψη 81 ανδρών.

»Ακολούθησε μια περίοδος διαπραγματεύσεων ανάμεσα στις δύο πλευρές με στόχο την ανταλλαγή αιχμαλώτων και την αποφυγή αντιποίνων, τις οποίες ο Μάγερ ανασυνθέτει λεπτομερώς. Οι αντάρτες απαίτησαν την απελευθέρωση 50 Ελλήνων για κάθε γερμανό αιχμάλωτο, ενδεχομένως και του Νίκου Ζαχαριάδη, που την εποχή εκείνη κρατούνταν στο Νταχάου.

»Οι Γερμανοί απέρριψαν τις συγκεκριμένες προτάσεις και στις αρχές του Δεκεμβρίου εξαπέλυσαν μια μεγάλη επιχείρηση με σκοπό τον εντοπισμό των αιχμαλώτων, η οποία συνοδεύτηκε από μια αλυσίδα θηριωδιών, με αποκορύφωμα τη σφαγή των Καλαβρύτων. Στις 7 Δεκεμβρίου, και ενώ οι Γερμανοί πλησίαζαν, οι αντάρτες αποφάσισαν να εκτελέσουν τους αιχμαλώτους.

»Τα στοιχεία που παρέχει ο Μάγερ δεν αφήνουν καμία αμφιβολία για το ότι η εκτέλεση έλαβε χώρα ύστερα από διαταγή και όχι εν θερμώ, και προηγήθηκε του ολοκαυτώματος των Καλαβρύτων, αντίθετα από ό,τι υποστηρίχθηκε αργότερα και εξακολουθεί να γράφεται ως σήμερα.

»Οταν οι Γερμανοί ανακάλυψαν ότι τρεις τραυματισμένοι σύντροφοί τους, που είχαν μεταφερθεί μετά τη συμπλοκή της Κερπινής στο Νοσοκομείο των Καλαβρύτων, είχαν και αυτοί εκτελεστεί, αποφάσισαν να τιμωρήσουν παραδειγματικά τους κατοίκους των Καλαβρύτων, οι οποίοι δεν είχαν καμία σχέση με το γεγονός. H σφαγή έλαβε χώρα στις 13 Δεκεμβρίου και η περιγραφή της από τον Μάγερ είναι συγκλονιστική, εν μέρει γιατί αποφεύγει τους περιττούς μελοδραματισμούς που συχνά συνοδεύουν αντίστοιχες περιγραφές (ακόμη και σε ένα από τα εισαγωγικά σημειώματα του βιβλίου).

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 15.2.2004, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

H σφαγή των Καλαβρύτων

»H ενδελεχής διασταύρωση των πηγών επιτρέπει την τεκμηρίωση συνολικά 694 φόνων μεταξύ 5 και 16 Δεκεμβρίου, εκ των οποίων οι 487 στα Καλάβρυτα. Αποδεικνύεται, με άλλα λόγια, ότι ο αριθμός των 1.300 εκτελεσθέντων Καλαβρυτινών που επεκράτησε μεταπολεμικά ήταν φανταστικός.

»Συγχρόνως καταρρέουν και μια σειρά συσσωρευμένοι μύθοι, όπως για παράδειγμα η συμμετοχή Ελλήνων στις εκτελέσεις των Καλαβρύτων, η περίπτωση του “αυστριακού στρατιώτη” ο οποίος υποτίθεται ότι έσωσε τη ζωή εκατοντάδων γυναικόπαιδων ανοίγοντας την πόρτα του σχολείου όπου κρατούνταν ή οι αναφορές στον “περιβόητο” γερμανό αξιωματικό “Τέννερ” που εμφανίζεται σε δεκάδες αναγνώσματα ως διευθύνων τις εκτελέσεις και ο οποίος τελικά ήταν ένας απλός δεκανέας ονόματι Κόνραντ Ντένερτ, με περιθωριακή συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων. Το ξεκαθάρισμα αυτό δεν μεταβάλλει την ουσία του γεγονότος αλλά συμβάλλει στην απαλλαγή από ένα σωρό μυθοπλασίες που δεν είχαν καμία σχέση με την πραγματικότητα.

Οι αντιδράσεις των επιζώντων

Συνέχεια ανάγνωσης

Οκτ 07 2025

O τορπιλισμός της «ΕΛΛΗΣ» όπως τον έζησαν αυτόπτες μάρτυρες

15.08.202504:30

Γιάννης Θ. Διαμαντής

ΤΟ ΒΗΜΑ

O τορπιλισμός της «ΕΛΛΗΣ» όπως τον έζησαν αυτόπτες μάρτυρες

Όσα αφηγήθηκαν στο «ΒΗΜΑ» αυτόπτες μάρτυρες του τορπιλισμού του ελληνικού πολεμικού πλοίου «ΕΛΛΗ»

15 Αυγούστου 1940. Η Τήνος είναι έτοιμη για να τιμήσει την ημέρα της Παναγίας. Για τον λόγο αυτό, αγκυροβολημένο μπροστά στο λιμάνι της βρίσκεται  το πλοίο του ελληνικού πολεμικού ναυτικού «Έλλη».

Κανείς όμως δεν φανταζόταν τι θα συνέβαινε λίγο μετά τις 8 το πρωί.

Το «Έλλη» τορπιλίζεται από άγνωστο σκάφος, ιταλικό υποβρύχιο όπως αποδείχθηκε αργότερα, ενώ από τορπίλη πλήττεται και η προκυμαία του λιμανιού.  Από τις σφοδρές εκρήξεις έχασε τη ζωή του ακαθόριστος αριθμός ανθρώπων, κυρίως μέλη του πληρώματος της«Έλλης», ενώ υπήρξαν και δεκάδες τραυματίες.

Ανακοινωθέν

Το ανακοινωθέν που εξέδωσε την επομένη, 16 Αυγούστου 1940, η δικτατορική κυβέρνηση Ιωάννη Μεταξά αναφέρει:

«Χθες πρωίαν, περί ώραν 8.30, το σκάφος του ημετέρου πολεμικού στόλου “Ελλη”, ενώ ευρίσκετο ηγκυροβολημένον εν μεγάλω σημαιοστολισμώ και εις απόστασιν 800 περίπου μέτρων έξωθεν του λιμενοβραχίονος Τήνου, όπου είχε μεταβή επ’ ευκαιρία της μεγάλης θρησκευτικής εορτής της Παναγίας, ετορπιλλίσθη αιφνιδίως παρ’ υποβρυχίου αγνώστου εθνικότητος ευρισκομένου εν καταδύσει.

»Τρεις τορπίλλαι εξεσφενδονίσθησαν κατά της “Ελλης”, εκ των οποίων η μία έπληξε το πλοίον εις το μέσον, αι δε δύο άλλαι ηστόχησαν του σκοπού και εξερράγησαν επί του λιμενοβραχίονος. Το υποβρύχιον παρέμεινεν εν καταδύσει και εξηφανίσθη.

»Η τορπίλλη η οποία έπληξε την “Ελλην” εξερράγη κάτωθεν ακριβώς του εν ενεργεία λεβητοστασίου. Εκ της εκρήξεως ο εν ενεργεία λέβης του πλοίου εξερράγη. Ωσαύτως η καύσιμος υγρά ύλη του πλοίου εξεχύθη και ανεφλέγη.

»Τούτου αποτέλεσμα υπήρξεν ότι το πλοίον εστερήθη παντός μέσου προώσεως. Το πλήρωμά του προσεπάθησε παρ’ όλα ταύτα να το ρυμουλκήση εις τα αβαθή με την βοήθειαν των ηγκυροβολημένων εις τον λιμένα εμπορικών πλοίων. Ατυχώς τα ρυμούλκια εθραύσθησαν και η πυρκαϊά η οποία μετεδόθη εις το εσωτερικόν του πλοίου εξηνάγκασε το πλήρωμα να το εγκαταλείψη αφού εξήντλησε παν μέσον προς διάσωσίν του.

»Ο κυβερνήτης και οι αξιωματικοί αφήκαν τελευταίο το σκάφος φλεγόμενον, το οποίον και εβυθίσθη την 9.45΄. Τα θύματα ανέρχονται εις ένα νεκρόν, τον κελευστήν μηχανικόν Παπανικολάου, και 29 τραυματίας.

»Μεταξύ του αστικού πληθυσμού που ευρίσκετο επί της προκυμαίας τινές εμωλωπίσθησαν, μία δε γυνή αρμενικής καταγωγής απέθανεν εκ συγκοπής. Μέχρι της ώρας ταύτης ουδέν στοιχείον περί της εθνικότητος του επιτεθέντος υποβρυχίου κατωρθώθη να εξακριβωθή.»

Ο Τύπος

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 17.8.1940, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

Γράφει το «ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ» της 17ης Αυγούστου 1940:

«Είνε μεγάλη η κατάπληξις και απερίγραπτον το πένθος του ελληνικού λαού διά το απροσδόκητον και αδικαιολόγητον έγκλημα, το οποίον έπληξε το ελληνικόν πολεμικόν ναυτικόν.

»Εις τον λιμένα της Τήνου, ευρισκόμενον εις μίαν εντελώς ειρηνικήν αποστολήν ίνα παραστή και προσφώση αίγλην εις την θρησκευτικήν πανήγυριν της Παναγίας, κατά μίαν παλαιάν άλλωστε απαρεγκλήτως τηρουμένην ελληνικήν συνήθειαν, το εύδρομον “Έλλη” ετορπιλλίσθη και εβυθίσθη από άγνωστον υποβρύχιον.

»Εις υπαξιωματικός του πληρώματος εφονεύθη, τέσσαρες άνδρες εξηφανίσθησαν. Χιλίαδες προσκυνηταί, παριστάμενοι εις την ακτήν, παρηκολούθησαν με φρίκην την φοβεράν αυτήν πράξιν, την οποίαν ουδείς ημπορεί ακόμη να εξηγήση, να ανεύρη την σημασίαν της».

Πάνω από την Ελλάδα είχαν αρχίσει ήδη να πυκνώνουν τα σύννεφα του πολέμου. Η φασιστική Ιταλία του Μπενίτο Μουσολίνι, που έχει ήδη καταλάβει την Αλβανία και βρίσκεται σε απόσταση αναπνοής από τα ελληνικά σύνορα,  λίγες εβδομάδες πριν τον τορπιλισμό του «Έλλη» έχει μπει στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, στο πλευρό της ναζιστικής Γερμανίας.

Οι μαρτυρίες

Εβδομήντα χρόνια αργότερα, ο Γιώργος Αμιραλής, ο Αντώνης Κούλης, μαθητές δημοτικού τον Αύγουστο του 1940 στην Τήνο και ο Γιώργος Μαλλιάρης, αυτόπτες μάρτυρες του τορπιλισμού, αφηγούνται στο «ΒΗΜΑ» όσα είδαν.

«Ολα έμοιαζαν να κυλούν κανονικά, η μέρα ήταν ηλιόλουστη», θυμάται ο Γιώργος Αμιραλής, «μικροπωλητές διαλαλούσαν την πραμάτεια τους στον δρόμο, ενώ κάποια βαπόρια είχαν σταθμεύσει στο λιμάνι προκειμένου να παρακολουθήσουν τον εορτασμό.

»Το “Ελλη” που εκπροσωπούσε το Πολεμικό Ναυτικό, όπως γινόταν κάθε χρόνο με κάποιο πολεμικό πλοίο στον εορτασμό, βρισκόταν αγκυροβολημένο σε απόσταση περίπου 600 μέτρων.

»Κατά τις 8.30 πέταξε σε χαμηλό ύψος πάνω από το λιμάνι ένα αεροπλάνο, ο κόσμος το θεώρησε ελληνικό και το χαιρέτησε βγάζοντας τα καπέλα και κουνώντας τα μαντίλια του».

Όπως αποδείχθηκε αργότερα, το συγκεκριμένο αεροπλάνο ήταν ιταλικό και βρισκόταν σε αναγνωριστική πτήση, λίγο πριν εκτοξευθούν οι τορπίλες από το ιταλικό υποβρύχιο “Ντελφίνο”.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 17.8.1940, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

Οι εκρήξεις

«Καθόμουν σε μια βαρκούλα αραγμένη στο λιμάνι», αφηγείται ο Γιώργος Μαλλιάρης. «Ακούγεται το μπαμ, βλέπω το κατάρτι και τις σημαίες με τις οποίες ήταν στολισμένο το πλοίο να κατεβαίνουν σιγά σιγά. Μόλις ακούστηκε ο θόρυβος επικράτησε πανικός, μας λέγανε “Απομακρυνθείτε, έγινε έκρηξη στα καζάνια του Ελλη”,δεν είχαν περάσει παρά λίγα λεπτά όταν μια δεύτερη τορπίλη χτύπησε στον μόλο. Από την έκρηξη υψώθηκαν νερά,πέτρες και θραύσματα της τορπίλης».

Από την έκρηξη αυτή, σύμφωνα με μαρτυρίες, μία γυναίκα αρμενικής καταγωγής πεθαίνει από καρδιακή προσβολή.

Η τρίτη τορπίλη

Όπως αναφέρει «ΤΟ ΒΗΜΑ» της 14ης Αυγούστου 2010, «δευτερόλεπτα αργότερα ακολουθεί η τρίτη τορπίλη. Αυτή θα μπορούσε να είναι η πλέον μοιραία αφού στόχο έχει τα γεμάτα με κόσμο επιβατηγά πλοία που είναι αραγμένα στο λιμάνι».

Σύμφωμα με τον Γιώργο Αμιραλή: «Τρύπησε τον μόλο καμιά 50αριά μέτρα νοτιότερα από το σημείο που χτύπησε η δεύτερη και αντί να συνεχίσει προς το επιβατηγό πλοίο που βρισκόταν εκεί καρφώθηκε στον πυθμένα της θάλασσας, πραγματικό θαύμα»

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 18.8.1940, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

Το πλήρωμα του «Έλλη»

Αμέσως μετά την πρώτη τορπίλη, όσοι ναύτες του «Έλλη» βρίσκονται σε καλή κατάσταση προσπαθούν να βοηθήσουν τους συντρόφους τους, που είτε έχουν εκσφενδονιστεί στη θάλασσα, είτε έχουν εγκλωβιστεί μέσα στο παραμορφωμένα σίδερα του «Έλλη».

«Αυτό που δεν θα ξεχάσω ποτέ είναι τα κεφάλια των ναυτών που είχαν κολλήσει στα φινιστρίνια την ώρα που το πλοίο σιγά σιγά βυθιζόταν,» δηλώνει ο Αντώνης Κούλης.

Ύστερα από τις εκρήξεις το επιβατηγό «Εσπερος» που ήταν ελλιμενισμένο κι αυτό στην Τήνο έσπευσε να βοηθήσει το «Έλλη».

«Το “Εσπερος” προσπάθησε να ρυμουλκήσει το πλοίο.Το δυσκόλευε το γεγονός ότι το “Ελλη” συνέχιζε να είναι αγκυροβολημένο αφού δεν είχε γίνει δυνατόν να κοπεί η αλυσίδα του. Η πλώρη του “Ελλη” ήταν ήδη μισοβυθισμένη ενώ υπήρχαν και μαύροι καπνοί. Κάποια στιγμή τα σκοινιά του “Εσπερου” δεν άντεξαν και κόπηκαν».

Κοινό μυστικό

Η δικτατορική κυβέρνηση του Ιωάννη Μεταξά επιδιώκοντας την ουδετέροτητα και τη μη ανάμειξη της Ελλάδας στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, αν και γνωρίζει ότι το υποβρύχιο που επιτέθηκε στο «Έλλη» ήταν ιταλικό, δεν προβαίνει σε καμία ανακοίνωση. Πολύ γρήγορα όμως, αποτελούσε κοινό μυστικό ποια ήταν η εθνικότητα του υποβρυχίου.

«Σχεδόν αμέσως μετά τον τορπιλισμό αρχίσαμε να συζητάμε μεταξύ μας ότι οι δράστες ήταν οι Ιταλοί. Μας το επιβεβαίωσαν και οι άνθρωποι που ήρθαν να ερευνήσουν το περιστατικό και εντόπισαν την προέλευση των τορπιλών » θυμάται ο κ. Μαλλιάρης.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 17.8.1940, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

Ο τορπιλισμός του «Έλλη» σημάδεψε γενιές και γενιές Τηνιακών αλλά και όλων των Ελλήνων. Ήταν 15 Αυγούστου του 1940 και όπως αποδείχθηκε ιστορικά ήταν το προμήνυμα όσων ηρωικών, ένδοξων αλλά και τραγικών θα ακολουθούσαν από την 28η Οκτωβρίου του ’40 και μετά.

«Για εμάς τους Τηνιακούς το έπος του ΄40 ξεκινά με τον τορπιλισμό της “Ελλης”», αναφέρει στο «ΒΗΜΑ», το 2010, ο Γιώργος Αμιραλής. «Οταν το πλοίο βυθίστηκε, μια άσπρη λαδιά έμεινε σημάδι πάνω στη θάλασσα. Τον καιρό της Κατοχής όταν η θάλασσα ήταν γαλήνια η λαδιά διακρινόταν από το λιμάνι».

Οκτ 04 2025

Μικρές ιστορίες Νησιώτικου* πανηγυριού (*Νησί: παλαιότερη ονομασία της Μεσσήνης)

Δευτέρα, 22 Σεπτεμβρίου 2025 19:34

Γράφτηκε από τον Ηλίας Μπιτσάνης

https://eleftheriaonline.gr/local/politismos/history/item/342710-mikres-istories-nisiotikou-panigyrioy

Μικρές ιστορίες Νησιώτικου πανηγυριού

 

Με τον Ηλία Μπιτσάνη

Σε εξέλιξη το Νησιώτικο πανηγύρι, η μεγάλη γιορτή συλλογικής μνήμης του γενέθλιου τόπου. Με μόνη σταθερά τη θρησκευτική του πλευρά, καθώς έχουν εκλείψει οι λόγοι και οι όροι της άνθησης που γνώρισε τα παλαιότερα χρόνια η εμπορική του πλευρά. Η αφετηρία του χάνεται στο βάθος του χρόνου, το μόνο βέβαιο είναι πως αποτελούσε «δίδυμο» πανηγύρι με αυτό στο Βουλκάνο. Γιαυτό και είχε οριστεί ως γιορτή η Απόδοση της Κοίμησης της Θεοτόκου στις 23 Αυγούστου.
*
Από αιώνες και ανεξάρτητα συνθηκών, τα πανηγύρια καθιερώθηκαν ως ετήσια εμπορική αγορά σε κάθε τόπο. Βοηθούσε το γεγονός ότι συνέρεε κόσμος με την ευκαιρία της γιορτής, αλλά και η σταθερή περιοδικότητα διευκόλυνε τον εμπορικό προγραμματισμό. Το Νησιώτικο πανηγύρι αρχικά ήταν μικρής διάρκειας (ακόμη και μονοήμερο), αλλά στην πορεία με την ανάπτυξη της εμπορευματικής παραγωγής (σύκα, σταφίδες κατά βάση) και αργότερα τη δρομολόγηση του τρένου, διευρύνθηκε σημαντικά. Επίκεντρο ήταν η 23η Αυγούστου παρά το γεγονός ότι η εκκλησία στο Μετόχι ήταν αρχικά Εισόδια της Θεοτόκου (21 Νοεμβρίου, γι’ αυτό γιορτάζουν τότε στο Νησί οι Παναγιώτηδες) και στα νεότερα χρόνια Ζωοδόχου Πηγής. Χρειαζόταν όμως μια γιορτή της Παναγίας που να είναι κοντά στην ολοκλήρωση της παραγωγής. Τότε οι αγρότες έπαιρναν την προκαταβολή από τον έμπορο (μεσέμπορο ή τοκογλύφο) με υποθήκη την σταφίδα ή τα σύκα τους και αγόραζαν από το πανηγύρι τα χρειώδη της χρονιάς αλλά και τα «προικιά» για τις κόρες. Ετσι το εύρος των προϊόντων που έφερναν οι έμποροι ήταν μεγάλο, ο μεγάλος όγκος του εμπορίου ήταν εποχιακός και περιφερόμενος.
*
Κάπως έτσι κυλάγανε τα χρόνια, όλα τα πανηγύρια στην πόλη είχαν την τιμητική τους. Τη θρησκευτική κατάνυξη ακολουθούσαν γλέντι, γουρνοπούλες, αγοραπωλησίες και όλα αυτά σε συνάρτηση με τις τιμές σταφίδας και σύκων. Τα χρόνια των πολέμων η κίνηση είναι μικρότερη αλλά το πανηγύρι συνεχίζε την πορεία του. Και φθάνουμε το 1923 όταν αλλάξε το ημερολόγιο για το κράτος, όχι όμως και για την εκκλησία. Ετσι το πανηγύρι γίνεται αρχές Σεπτεμβρίου και η γιορτή της Παναγίας γίνεται στις 5 του μήνα καθώς διαβάζουμε εκείνη την ημέρα ότι: «Η χθεσινή κίνησις τη πανηγύρεως Μεσσήνης ήτο ζωηροτάτη. Πολύς κόσμος συνέρρεεν δια την προσκύνησιν της Αγιας Εικονος τις Μονής Βουλκάνου. Τα εμπορεύματα αφθονώτατα, αγοραπωλησίαι δε εγένοντο υπεραρκεταί, ανελθούσαι κατά τους υπολογισμούς των ειδικών, εις τινα σημαντικόν ποσόν. Η μεγαλυτέρα κίνησις προβλέπεται ότ θα γίνη σήμερον εορτήν της Παναγίας”. Την επόμενη χρονιά, το 1924, η Εκκλησία εναρμονίστηκε με το νέο ημερολόγιο, η γιορτή έγινε στις 23 Αυγούστου αλλά τα προβλήματα είναι πολλά: Δεν έχει γίνει η συγκομιδή των προϊόντων καθώς ο χρόνος έχει μετακινηθεί 13 ημέρα μπροστά. Ετσι το Κοινοτικό συμβούλιο της πόλης όπως πληροφορούμαστε τον Ιούλιο του 1925, με ψήφισμα στο υπουργείο Εθνικής Οικονομίας «εκφράζει την ευχήν όπως η κατ’ έτος τελουμένη εμποροζωοπανήγυρις κατά την 23η Αγούστου, άρχεται του λοιπού την 8ην Σεπτεμβρίου οπότε θα έχη συντελεσθή και η συγκομιδή των προϊόντων των κατοίκων περιχώρων». Στις 8 Σεπτεμβρίου η Εκκλησία γιορτάζει το Γενέθλιο (ή Γενέσιο) της Θεοτόκου και έτσι το πανηγύρι θα «κούμπωνε» θρησκευτικά και εμπορικά. Οταν αυτό έγινε γνωστό όμως ξεσηκώθηκαν στο Μελιγαλά καθώς τότε γινόταν το δικό τους πανηγύρι και η ευχή… δεν εκπληρώθηκε.
*
Μέσα από δυσκολίες το πανηγύρι συνεχίστηκε και το 1927 κατασκευάστηκαν τα μπεζεστένια προκειμένου να γίνει πιο ελκυστικό και να προστατευτούν οι εμπορευόμενοι, ενώ μεταφέρεται πίσω από αυτά η ζωοπανήγυρη που μέχρι τότε γινόταν στο σημερινό πάρκο και την πλατεία. Το κείμενο από τη “Σημαία” αποδίδει το κλίμα, αλλά κυρίως την οφειλόμενη τιμή σε αυτούς που πρωταγωνίστησαν σε αυτή την ιστορία: «Η κατ’ έτος τελουμένη εν τη πόλει μας εμποροπανήγυρις παρουσίασεν εφέτος εξαιρετικήν επιτυχίαν, Πλήθη εξ όλων των Μεσσηνιακών επαρχιών συνέρρεον εις τον καθορισμένον τόπον της πανηγύρεως, Ο πέριξ του εκκλησιδίου της Μονής χώρος, παρουσιάζει κάτι το υπερόχως εκπληκτικόν. Κύματα κόσμου συνωθούντο πέριξ των παραγκών ένθα ήσαν εκτεθειμένα τα εμπορεύματα, ενώ αδιάκοπος φαιδρός βόμβος από σαρμόνικες, κουδουνάκια, σφυρίκτρες, χρεμετισμούς, ογκανίσματα και φωνές διαλαλούντων εμπόρων, έψαυε τα αυτιά των επισκεπτών σαν μια αντίληπνος δαιμονική συναυλία. Η κίνησις, η συρροή των εμπόρων πρωτοφανής. Γενικώς δε η επιτυχία πλήρης. Όλα δε αυτά οφείλονται εις τους υπερανθρώπως εργασθέντας κ. κ. Σπήλιον Ποτηρόπουλον αντιπρόεδρον της Κοινότητός μας και Δαυΐδ Δημόπουλον ηγούμενον της Μονής Βουλκάνου, οίτινες σε διάστημα τεσσαράκοντα ημερών επέτυχον την ανέγερσιν ευρυχωρωτάτου μπεζεστενίου εκ 50 δωματίων, μετέφεραν την εν τη Κεντρική Πλατεία της πόλεώς μας τελουμένην ζωοπανήγυριν εις τον όπισθεν των μπεζεστενίων χώρον, καταλλήλως ισοπεδοθέντα και ανώρυξαν δύο αρτεσιανά καταστήσαντες ούτως ευχάριστον την εκείσε διαμονήν των πανηγυριστών, εφ ω και την ευγνωμοσύνην των συμπολιτών μας απέσπασαν. Πλην όμως την μεγαλοπρέπειαν της πανηγύρεως επέπρωτο να μειώση κατά πολύ η έλλειψις του φωτισμού, οφειλομένη εις το πείσμα Κοινότητος και Εταιρείας Ηλεκτροφωτισμού. Επρεπε να καταβληθή κάθε δυνατή προσπάθεια και εκ μέρους των πολιτικών ακόμη ώστε να μη παρουσιασθή το οικτρόν του σκότους θέαμα και το πρωταφανές φαινόμενο να υπάρχουν φανοί χωρίς φως. Παράλειψις θα ήτο αν δεν ανεφέρετο ενταύθα η αξιέπαινος δωρεά τω κ. κ. αδελφών Χρόνη οίτινες προθύμως παρεχώρησαν τον χώρον εκείνον μέσω του οποίου διηνήγη η νέα οδός ευρεία και κατά συγκυρίαν δενδρόφυτος, απαραίτητος δια τας ημέρας της πανηγύρεως και εξυπηρετούσαν την μεγαλυτέραν κίνησιν των πανηγυριστών».
*
Το πρόβλημα όμως του χρόνου διεξαγωγής του πανηγυριού συνεχιζόταν και έτσι το 1929 αποφασίστηκε να γίνει μια μεγάλη αλλαγή.

Συνέχεια ανάγνωσης

Οκτ 04 2025

25 Σεπτεμβρίου 1396 – Η μάχη της Νικόπολης

Ιστορία

Η μοιραία μάχη με τα στρατεύματα του Βαγιαζήτ δόθηκε στις 25 Σεπτεμβρίου 1396 στη Νικόπολη του Κάτω Δούναβη και έληξε με τη συντριβή των χριστιανικών δυνάμεων

σαν-σήμερα-25-σεπτεμβρίου-1396-η-μάχη-της-ν-563831704
Φωτ.: Wikipedia
25.09.2025 • 07:26

Ηοθωμανική κατάκτηση των Βαλκανίων ξεκίνησε το 1354 με την κατάληψη της Καλλίπολης, τα τείχη της οποίας είχαν καταστραφεί έπειτα από έναν ισχυρό σεισμό. Μέσα σε μερικές δεκαετίες, οι Οθωμανοί κατάφεραν να καταστούν κυρίαρχοι μεγάλου μέρους της Βαλκανικής Χερσονήσου νικώντας σε διάφορες μάχες τους στρατούς των Βαλκάνιων ηγεμόνων και δεσποτών.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1360, οι Οθωμανοί κατέκτησαν την Αδριανούπολη, την οποία όρισαν ως πρωτεύουσα του εμιράτου τους, ενώ το 1371 νίκησαν στη μάχη του Eβρου τον σερβικό στρατό του βασιλιά Βουκάσιν και του αδερφού του Ουγλιέσα. Μετά τον θάνατο του Βουκάσιν στο πεδίο της μάχης, στον σερβικό θρόνο ανήλθε ο γιος του, Μάρκο Κράλγεβιτς, ο οποίος αποδέχθηκε την πρόταση υποτέλειας των Οθωμανών, έχοντας ως υποχρέωση να τους καταβάλλει φόρο και να συμμετέχει στο πλευρό τους στις εκστρατείες. Μερικά χρόνια αργότερα, στις 28 Ιουνίου 1389, ο χριστιανικός στρατός υπό την ηγεσία του Λάζαρ Χρεμπελγιάνοβιτς συγκρούστηκε με τον οθωμανικό στο Κοσσυφοπέδιο. Η ήττα των Σέρβων στη μάχη έκρινε και το μέλλον του μεσαιωνικού Σερβικού Βασιλείου.

Υστερα από τη δολοφονία του Μουράτ Α΄ το 1389, στον οθωμανικό θρόνο ανέβηκε ο γιος του Βαγιαζήτ Α΄, ο επονομαζόμενος Κεραυνός (Γιλντιρίμ). Κατά τα πρώτα έτη της βασιλείας του, ο Βαγιαζήτ επικεντρώθηκε στην επιβολή της οθωμανικής κυριαρχίας στη Μικρά Ασία. Ωστόσο, σύντομα επέστρεψε στα Βαλκάνια με αφορμή την εκδήλωση επεκτατικών βλέψεων εκ μέρους του ηγεμόνα της Βλαχίας Μιρτσέα Α΄. Αφού πρώτα υπέταξε τη Βουλγαρική Ηγεμονία του Τυρνόβου το 1393, ο Βαγιαζήτ διέσχισε το 1394 τον Δούναβη επιχειρώντας να επιβάλει την κυριαρχία του και στη Βλαχία.

Οι επιτυχίες των Οθωμανών στις εκστρατείες τους για την υπόταξη των Βαλκάνιων ηγεμόνων ανησύχησαν ιδιαίτερα τον βασιλέα της Ουγγαρίας Σιγισμούνδο, ο οποίος κάλεσε πολλούς βασιλείς και ευγενείς της χριστιανικής Δύσης να οργανώσουν μια νέα σταυροφορία εναντίον του Βαγιαζήτ. Στο κάλεσμα του Ούγγρου βασιλέα ανταποκρίθηκαν πολλοί Ευρωπαίοι. Το καλοκαίρι του 1396 ο Σιγισμούνδος οργάνωσε την εκστρατεία του εναντίον των Οθωμανών, θέτοντας εαυτόν επικεφαλής περίπου 15.000 ανδρών.

Η μοιραία μάχη με τα στρατεύματα του Βαγιαζήτ δόθηκε στις 25 Σεπτεμβρίου 1396 στη Νικόπολη του Κάτω Δούναβη και έληξε με τη συντριβή των χριστιανικών δυνάμεων. Οπως αναφέρουν κάποιες πηγές, η ευθύνη για την ήττα αποδόθηκε στην τακτική των Γάλλων ιππέων, οι οποίοι, παρακούοντας τις εντολές του Σιγισμούνδου για διενέργεια μικρών και μη εξαντλητικών μαχών, επιτέθηκαν μετωπικά στους Οθωμανούς. Παρότι διέσπασαν την πρώτη γραμμή άμυνας των Οθωμανών, οι Γάλλοι ιππείς συνάντησαν ισχυρή αντίσταση όταν βρέθηκαν αντιμέτωποι με τις επίλεκτες μονάδες του οθωμανικού στρατού, με αποτέλεσμα την καταστροφή τους.

Ο Βαγιαζήτ δεν έδειξε έλεος στους χριστιανούς αιχμαλώτους της μάχης. Η είδηση της ήττας προκάλεσε τεράστια εντύπωση στη Δύση, η οποία άρχισε να προβληματίζεται έντονα από την επεκτατική διάθεση των Οθωμανών. Μετά τη νίκη τους στη Νικόπολη οι Οθωμανοί κατέλυσαν τη δεύτερη Βουλγαρική Ηγεμονία του Βιδινίου.

Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης

Οκτ 04 2025

Χρήστος Χρηστοβασίλης – Μια σαγηνευτική προσωπικότητα, ένας αγέρωχος πατριώτης

Ιστορία
Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

χρήστος-χρηστοβασίλης-μια-σαγηνευτ-563818678

«Κι αυτός μου ο εσωτερικός σεισμός, που αιστάνθηκα για πρώτη φορά ήταν ο πρώτος χαιρετισμός, το πρώτο χρίσμα και το πρώτο φίλημα της Μούσας μου…»

Ο Χρήστος Χρηστοβασίλης υπήρξε μια σαγηνευτική προσωπικότητα, ένας αγέρωχος πατριώτης και γνήσιος πατριδολάτρης, που πλησίασε τουλάχιστον δύο φορές το εκτελεστικό απόσπασμα, μυημένος από το οικογενειακό του περιβάλλον στην αγωνιστική δράση των προπατόρων του. Ως εκλεγμένος βουλευτής, έδωσε μάχες για την πατρίδα του την Ήπειρο εντός του ελληνικού κοινοβουλίου. Ταυτόχρονα, ήταν ο δημοσιογράφος με την καυστική γραφή και τις ασίγαστες περιπέτειες ως ανταποκριτής εφημερίδων από τα Βαλκάνια μέχρι τη Ρωσία και την Ανατολή. Εξαίσιος λογοτέχνης και διανοούμενος, κατέλιπε ένα ογκώδες αρχείο συγκείμενο από ποικίλα διηγήματα και πολυάριθμα άλλα κείμενα. Ο επικίνδυνος άμα και, κινηματογραφικά, συναρπαστικός βίος του Χρηστοβασίλη συμπίπτει με τις βαθμιαίες πολιτικοκοινωνικές ρωγμές που έσεισαν τη συνοχή της πάλαι ποτέ κραταιάς Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, από το β΄ ήμισυ του 19ου έως και τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, με αποτέλεσμα να επακολουθήσει η ελευθερία της βορείου και βορειοδυτικής Ελλάδας.

Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΕΔΩ: https://www.kathimerini.gr/istoria/563802307/christos-christovasilis-mia-sagineytiki-prosopikotita-enas-agerochos-patriotis/

Οκτ 04 2025

Είναι περιζήτητοι οι φιλόλογοι στην τεχνητή νοημοσύνη;

Περιοδικό «Κ»

Η τεχνητή νοημοσύνη χρειάζεται να γνωρίσει τη γλώσσα σε βάθος για να λειτουργήσει σωστά και να εξελιχθεί. Έτσι σήμερα δημιουργούνται θέσεις εργασίας για θεωρητικούς επιστήμονες τις οποίες κανείς δεν φανταζόταν μερικά χρόνια πριν

*Σίσσυ Καραβία

17.09.2025 • 22:25

Αν κάποιος ρωτήσει έναν σύμβουλο σταδιοδρομίας ποιο είναι το επάγγελμα που τα παιδιά απορρίπτουν συχνότερα, η απάντηση που θα πάρει είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα είναι «καθηγητής», και μάλιστα «φιλόλογος». Από τη μία το εκπαιδευτικό σύστημα, που δυσκολεύεται να συντονιστεί με τις ανάγκες του σύγχρονου κόσμου δημιουργώντας επαγγελματικά πρότυπα προς αποφυγή για τα παιδιά, και από την άλλη η ανεργία που πλήττει τους φιλολόγους, ωθώντας τους σε φροντιστηριακά μαθήματα, όχι μόνο οδηγούν τους μαθητές να προσπερνούν τις συγκεκριμένες σχολές στο μηχανογραφικό, αλλά και δημιουργούν ένα ρεύμα απαξίωσης των φιλολογικών σπουδών γενικότερα.

Είναι όμως έτσι; Η σύγχρονη συμβουλευτική σταδιοδρομίας επισημαίνει τη σημασία τού να επιλέγει κάποιος σπουδές με βάση το ουσιαστικό ενδιαφέρον του για ένα αντικείμενο, χωρίς να προσπαθεί να φανταστεί τον εαυτό του σε συγκεκριμένη θέση εργασίας ή επαγγελματική διαδρομή. Σ’ έναν κόσμο που μεταβάλλεται με ολοένα και μεγαλύτερη ταχύτητα, με τις επιστήμες να έρχονται πιο κοντά και την ανάγκη εξειδίκευσης και επικαιροποίησης γνώσεων να αποτελεί δεδομένο, η προσπάθεια να ελέγξουμε το μέλλον μέσα από τον σχεδιασμό μιας γραμμικής επαγγελματικής πορείας φαντάζει μάταιη και ουτοπική. Για τα παιδιά που αγαπούν τη γλώσσα και τη λογοτεχνία, που έχουν ενδιαφέρον για τη γλωσσολογία και τις ρίζες της επικοινωνίας και του γραπτού λόγου, οι σπουδές φιλολογίας φαντάζουν έτσι μια λογική επιλογή, που θα ήταν πιθανότερη αν έπαυαν να τη συνδέουν μόνο με το επάγγελμα του εκπαιδευτικού.

Οι μηχανές δεν μπορούν να τα κάνουν όλα μόνες τους

Σήμερα γνωρίζουμε πως η ανάπτυξη της τεχνολογίας δημιουργεί ευκαιρίες και πολλαπλασιάζει τις θέσεις εργασίας σε τομείς που είναι άμεσα συνδεδεμένοι με αυτήν. Η επαγγελματική προοπτική έτσι σε κλάδους όπως είναι οι μηχανικοί υπολογιστών είναι λίγο πολύ δεδομένη. Αυτό όμως δεν σημαίνει ούτε ότι όλοι μπορούμε να γίνουμε μηχανικοί ούτε και πως, αν γινόμασταν, θα ήμασταν όλοι επιτυχημένοι. Στον αντίποδα, οι σπουδές που συνδέονται με τη διαχείριση της γλώσσας αποτελούν στην εποχή μας πολύτιμο εργαλείο στα χέρια της τεχνολογίας, όχι μόνο γιατί η τεχνολογία από μόνη της δεν μπορεί να καλύψει ολοκληρωτικά κάθε πτυχή της ζωής, αλλά και γιατί η τεχνολογία με τη μορφή της τεχνητής νοημοσύνης έχει ανάγκη από τη γλώσσα για να μπορέσει να λειτουργήσει και να εξελιχθεί.

Με αυτό το δεδομένο, οι γνώσεις επιστημόνων που γνωρίζουν σε βάθος τον λόγο και τη λειτουργία του και μπορούν να επιχειρηματολογήσουν με ακρίβεια, να αναλύσουν και να διορθώσουν κείμενα αλλά και να υποδείξουν ορθούς τρόπους επικοινωνίας είναι όχι μόνο χρήσιμες, αλλά και απαραίτητες, και μάλιστα με διαρκώς αυξανόμενο ρυθμό. Ταυτόχρονα, η ανάγκη για προσαρμογή στα κατά περίπτωση τοπικά γλωσσικά δεδομένα δημιουργεί ζητούμενα που ξεπερνούν τη μηχανική μετάφραση και φτάνουν στην ελεύθερη απόδοση και ίσως ακόμη και πέρα από αυτήν, έτσι ώστε να επιτυγχάνεται μια «φυσική» επικοινωνία, η οποία θα υπερβαίνει την απλή διάδραση ανθρώπου-μηχανής και θα γίνεται αυθεντική. Επιπλέον, ζητήματα ηθικής και δεοντολογίας που αναδεικνύονται μέσα από την αλληλεπίδραση με το ΑΙ απαιτούν ιδιαίτερη προσοχή και λεπτομερή ενασχόληση σε γλωσσικό επίπεδο για να μπορέσουν να εντοπιστούν και να ξεπεραστούν, εκπαιδεύοντας τα διάφορα μοντέλα να ανταποκρίνονται στα γλωσσικά μηνύματα με ενσυναίσθηση και σεβασμό.

Η ΤΝ ζητάει ειδικούς στη γλώσσα

Έχοντας αυτά υπόψη, δεν είναι παράξενο που σταδιακά πολλαπλασιάζονται οι θέσεις εργασίας στην τεχνητή νοημοσύνη για φιλολόγους, γλωσσολόγους και ειδικούς στη γλώσσα και την επικοινωνία. Νέες ειδικότητες όπως Computational Linguist, Data Annotator και AI Training Specialist ή AI Consultant αναζητούν βιογραφικά με «εξειδίκευση στο συντακτικό και στη γραμματική», «εμπειρία στην αφηγηματική έκφραση» και «βαθιά γλωσσολογική γνώση και εμπειρία», ενώ απόφοιτοι σχολών φιλολογίας (ελληνικής και ξένων) ανακαλύπτουν πως η τεχνογνωσία τους έχει ζήτηση και έξω από τα σχολεία. Η Google, η Μicrosoft, η Apple και η Meta, αλλά και οι εταιρείες γλωσσικής τεχνολογίας, όπως είναι η Grammarly, η DeepL και η Unbabel, ζητούν language specialists για την εκπαίδευση και την αξιολόγηση μεγάλων γλωσσικών μοντέλων, τη διαχείριση και τη βελτίωση της εμπειρίας χρήστη και την ανάπτυξη ψηφιακών βοηθών σε διάφορες γλώσσες, ανάμεσα στις οποίες πολύ συχνά και τα ελληνικά.

Σ’ έναν κόσμο που εξελίσσεται με τρόπο πρωτόγνωρο, η ανάγκη –άνθρωποι και μηχανές– να μιλάμε σωστά, με σαφήνεια, ειρμό και τρόπο ουσιαστικό αναδεικνύεται σε κάτι επιτακτικό.

Το Natural Language Processing (NLP) ή αλλιώς Επεξεργασία Φυσικής Γλώσσας αποτελεί ένα διεπιστημονικό πεδίο, στο οποίο η θετική συναντά τη θεωρητική κατεύθυνση και συγκεκριμένα τις ανθρωπιστικές φιλολογικές επιστήμες. Για να μπορούν, για παράδειγμα, τα μοντέλα ΑΙ να αναγνωρίζουν το νόημα λέξεων που είναι κοινές, αλλά διαφοροποιούνται αναλόγως πλαισίου, να αποτυπώνουν συναισθήματα ή να ταξινομούν την πληροφορία σε κατηγορίες δεν αρκεί το τεχνικό κομμάτι της διασύνδεσης των δεδομένων. Επιπρόσθετα, η ορθογραφία, η κατάλληλη χρήση των προσωνυμίων αλλά και η αναγνώριση και η σύνθεση φωνής ώστε να μπορούν υπηρεσίες όπως το Google Assistant και η Alexa της Amazon να ανταποκρίνονται φωνητικά, δεν χρειάζονται μόνο αλγοριθμική προσαρμογή, αλλά και αυτό που ονομάζεται γλωσσολογικός προγραμματισμός και έχει τη ρίζα του στην επιστήμη της γλωσσολογίας. Και αν η ενασχόληση με το NLP απαιτεί τεχνολογική εκπαίδευση κατά την οποία οι φιλόλογοι αποκτούν γνώσεις πληροφορικής, κυρίως με την εκμάθηση γλωσσών προγραμματισμού σε μεταπτυχιακά προγράμματα όπως αυτό της Γλωσσικής Τεχνολογίας που προσφέρει το Τμήμα Πληροφορικής και Επικοινωνιών του ΕΚΠΑ (και στο οποίο γίνονται δεκτοί οι απόφοιτοι φιλολογικών σχολών), η ανάγκη της αγοράς για γλωσσικές δεξιότητες με εφαρμογή στην τεχνολογία, όπως είναι η συγγραφή διαλόγων και υποθετικών σεναρίων, η διαμόρφωση πολιτισμικά κατάλληλης επικοινωνίας και ο έλεγχος γλωσσικών προκαταλήψεων δημιουργούν ευκαιρίες και δίνουν ερεθίσματα για την εξερεύνηση νέων πιθανών διαδρομών από φιλολόγους που μπορούν –με κάποια μικρή εκπαίδευση που συχνά γίνεται μετά την πρόσληψη– να εργαστούν στην τεχνολογία.

Νέες ανάγκες, νέες θέσεις εργασίας

Σε ένα όχι και πολύ μακρινό μέλλον είναι πιθανό η γλώσσα να διδάσκεται ταυτόχρονα με τον προγραμματισμό. Σήμερα, και μέσα σε ένα εκπαιδευτικό σύστημα που τραβάει μια διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στις θεωρητικές και τις θετικές επιστήμες ήδη από το σημείο εκκίνησης των Πανελληνίων, οι σπουδαστές και μελλοντικοί εργαζόμενοι καλούνται να κάνουν μόνοι τους τις συνδέσεις, χτίζοντας μια σταδιοδρομία που θα τους επιτρέπει να ασχολούνται με το αντικείμενό τους, ενώ ταυτόχρονα η επαγγελματική τους ενασχόληση θα παραμένει σχετική με την κοινωνία και θα τους επιτρέπει να ζουν αξιοπρεπώς.

Η τεχνητή νοημοσύνη χρειάζεται να γνωρίσει τη γλώσσα σε βάθος για να λειτουργήσει σωστά και να εξελιχθεί. Έτσι σήμερα δημιουργούνται θέσεις εργασίας για θεωρητικούς επιστήμονες τις οποίες κανείς δεν φανταζόταν μερικά χρόνια πριν.

Ίσως λοιπόν οι πέντε χιλιάδες θέσεις εισακτέων στις φιλολογικές σχολές της χώρας να είναι πάρα πολλές. Ίσως να πρέπει να αλλάξει το σύστημα εξέτασης και το αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών. Σ’ έναν κόσμο όμως που εξελίσσεται με τρόπο πρωτόγνωρο και σχεδόν εξωπραγματικό, η ανάγκη –άνθρωποι και μηχανές– να μιλάμε σωστά, με σαφήνεια, ειρμό και τρόπο ουσιαστικό, δεν παραμένει απλώς ζητούμενο, αλλά αναδεικνύεται σε κάτι επιτακτικό, δημιουργώντας νέα επαγγελματικά περιγράμματα για θεωρητικούς επιστήμονες και νέες θέσεις εργασίας που πριν από μερικά χρόνια δεν μπορούσε κανείς να φανταστεί.

*Η Σίσσυ Καραβία είναι σύμβουλος σταδιοδρομίας MSc.

Σεπ 28 2025

Ενώπιον μιας επικείμενης αλλαγής παραδείγματος: Η «κρίση» των φιλολογικών σπουδών – Είναι καλά η Φιλολογία; – Τα βήματα για να αναστραφεί η κρίση – Έκπτωση του Ανθρώπου ως οντότητας

17.09.202517:42
Newsroom
Ενώπιον μιας επικείμενης αλλαγής παραδείγματος

Γράφουν στο «Βήμα» η πρόεδρος του Τμήματος Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, Αναστασία Νάτσινα, η πρόεδρος του Τμήματος Φιλολογίας του ΑΠΘ, Ιωάννα Καραμάνου και η καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Πατρών Κατερίνα Κωστίου

Η «κρίση» των φιλολογικών σπουδών

του Μάρκου Καρασαρίνη

Το άρθρο του Στίβεν Γκρίνμπλατ, καθηγητή του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ, διακεκριμένου σαιξπηριστή, πρωτοπόρου του νέου ιστορικισμού, στους «New York Times» της 8ης Σεπτεμβρίου υπογραμμίζει εμφατικά και με παραδείγματα ότι η απόπειρα του Ντόναλντ Τραμπ να παρέμβει στο αυτοδιοίκητο των αμερικανικών πανεπιστημίων, θα αποβεί καταστροφική για την επιστημονική έρευνα.

Στο περιθώριο της βασικής επιχειρηματολογίας ο διακεκριμένος θεωρητικός της λογοτεχνίας προβαίνει σε μια ενδιαφέρουσα παρατήρηση: ότι το νομικό και χρηματοδοτικό πλαίσιο που από τα τέλη της δεκαετίας του ’60 προήγε τις θετικές επιστήμες, στο πλαίσιο της ενθάρρυνσης της κριτικής σκέψης και της δημιουργικότητας δημιούργησε τις προϋποθέσεις για μια αντίστοιχη άνοδο της έρευνας, του κύρους, της καταξίωσης και των ανθρωπιστικών επιστημών.

Ο Γκρίνμπλατ δε σχολιάζει το σημερινό τους στάτους, γιατί ο στόχος του συγκεκριμένου κειμένου είναι διαφορετικός, το έχει κάνει όμως πολλές φορές στο παρελθόν, μάλιστα και μέσα από τις στήλες του «Βήματος» στη συνέντευξή του στη Λαμπρινή Κουζέλη στις 5 Απριλίου 2020: στις ΗΠΑ οι ανθρωπιστικές σπουδές «αιμορραγούν, όπως παντού».

Πράγματι, εδώ και δεκαετίες διεθνώς τα προγράμματα της εκπαίδευσης στρέφονται προς την τεχνολογία, τα μαθηματικά, τις μηχανολογικές σπουδές, τομείς όχι μόνο αιχμής αλλά και επικερδείς ως προς τις συνέργειες και τις επενδύσεις που αποφέρουν στα πανεπιστήμια. Αν η συγκεκριμένη συζήτηση στην Ελλάδα δεν έχει λάβει ακόμη τον χαρακτήρα τού επείγοντος, αυτό σχετίζεται με την ιδιοπροσωπία του ελληνικού συστήματος της ανώτατης παιδείας. Ξεπερνώντας, όμως, τις κατά καιρούς νύξεις, ένας πιο άμεσος διάλογος προέκυψε το φετινό καλοκαίρι με την πτώση των βάσεων στις σχολές Φιλολογίας που κατέληξε σε 1.750 κενές θέσεις.

Μεταξύ των πρώτων επιλογών των υποψηφίων, μαζί με τις Νομικές και τις Ιατρικές, από καταβολής πανελλαδικών εξετάσεων, οι φιλολογικές σχολές συνδύασαν για μακρό χρονικό διάστημα το κύρος με τη δυνατότητα άμεσης επαγγελματικής αποκατάστασης. Στο περιβάλλον της αργής ανάκαμψης μετά την οιονεί χρεοκοπία, όμως, σε μια στιγμή διαφαινόμενου αναπροσανατολισμού και μετασχηματισμού της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας, το προηγούμενο παράδειγμα μοιάζει πλέον να τίθεται υπό αμφισβήτηση. Είναι ίσως πρώιμο να γίνει λόγος για κρίση των φιλολογικών σπουδών – οπωσδήποτε, πάντως, είναι μια καλή ευκαιρία για τον αναστοχασμό τους.

Είναι καλά η Φιλολογία;

 

Συνέχεια ανάγνωσης

Σεπ 28 2025

Είδα την εικόνα και έφριξα

Του Πέτρου Μάρκαρη

Εναυσμα για το πογκρόμ του Σεπτεμβρίου 1955 εναντίον της ελληνικής μειονότητας της Κωνσταντινούπολης ήταν μια βόμβα που τοποθετήθηκε στο σπίτι που είχε γεννηθεί ο Κεμάλ Ατατούρκ στη Θεσσαλονίκη. Η τουρκική κυβέρνηση του Αντνάν Μεντερές έσπευσε να καταγγείλει ότι τη βόμβα την είχαν τοποθετήσει Ελληνες. Η ελληνική κυβέρνηση απέρριψε κατηγορηματικά την καταγγελία. Μετά από χρόνια αποκαλύφτηκε ότι η βόμβα ήταν μια προβοκάτσια της τουρκικής κυβέρνησης για να φέρει σε δύσκολη θέση την ελληνική κυβέρνηση, που υποστήριζε σθεναρά των αγώνα των Ελληνοκυπρίων. Αντίθετα, ο Μεντερές θεωρούσε ότι η Κύπρος είναι τμήμα της Ανατολίας και ανήκει στην Τουρκία. Ακόμα και ο τούρκος δράστης που είχε τοποθετήσει τη βόμβα ομολόγησε την πράξη του.

Δύο μέρες μετά ξέσπασαν οι ταραχές, που κατάληξαν στο πογκρόμ της 6ης και 7ης Σεπτεμβρίου 1955 κατά της ελληνικής μειονότητας των «Ρωμιών», όπως αποκαλούνται οι Κωνσταντινουπολίτες μέχρι σήμερα. Η οικογένειά μου και εγώ μέναμε ακόμα στο σπίτι μας στη Χάλκη, το τρίτο από τα Πριγκηπόννησα, και συνεχίζαμε τις θερινές διακοπές μας. Τα Πριγκηπόννησα έμειναν άθικτα από το πογκρόμ. Μαθαίναμε τις ειδήσεις κυρίως από το ραδιόφωνο. Στις 8 Σεπτεμβρίου ο πατέρας μου πήγε στην Κωνσταντινούπολη για να δει σε ποια κατάσταση ήταν το γραφείο του και το σπίτι που μέναμε, κοντά στην οδό του Πέρα. Γύρισε καθησυχασμένος, γιατί δεν είχαν πάθει τίποτα. Μία μέρα αργότερα πήγα και εγώ στην Κωνσταντινούπολη. Είδα την εικόνα και έφριξα. Ολα τα ελληνικά καταστήματα στη λεωφόρο του Πέρα, την κεντρική λεωφόρο της Κωνσταντινούπολης, είχαν καταστραφεί. Δεν ήταν, όμως, μόνο η λεωφόρος του Πέρα. Οι τραμπούκοι είχαν επιτεθεί επίσης σε σπίτια και καταστήματα σε συνοικίες που έμεναν κυρίως Ρωμιοί, όπως τα Ταταύλα (Κουρτουλούς, στα τουρκικά) και το Φερίκιοϊ.

Οταν μετά από δύο εβδομάδες άνοιξαν τα σχολεία, πήγα στο αυστριακό λύκειο που φοιτούσα. Οι τούρκοι συμμαθητές μου με κοιτούσαν και δεν έλεγαν κουβέντα για τα Σεπτεμβριανά. Με ρωτούσαν μόνο πώς είχα περάσει τις διακοπές μου. Η μόνη εξαίρεση ήταν μια καθηγήτρια Τουρκικής Φιλολογίας. Με πλησίασε στο διάλειμμα, με κοίταξε και μου είπε: «Θα σου πω μόνο μια λέξη. Ντρέπομαι». Η επίσημη δήλωση της τουρκικής κυβέρνησης ήταν ότι κάποιοι τραμπούκοι, που είχαν έρθει από την Ανατολή, είχαν προκαλέσει τα γεγονότα και τις καταστροφές. Κανείς δεν πίστεψε τη δήλωση, ούτε καν οι Τούρκοι. Πώς γνώριζαν οι τραμπούκοι εξ Ανατολής ποια ήταν τα καταστήματα της μειονότητας, σε ποιες συνοικίες ζούσε και σε ποια σπίτια για να τους επιτεθούν;

Οταν έγινε το στρατιωτικό πραξικόπημα το 1960, που καθαίρεσε την κυβέρνηση Μεντερές, η χούντα συνέλαβε τον πρόεδρο της Δημοκρατίας Τζελάλ Μπαγιάρ, τον Μεντερές και όλους τους υπουργούς και τους παρέπεμψε σε στρατοδικείο. Ο εισαγγελέας του στρατοδικείου συγκέντρωσε έναν πλήρη φάκελο ώστε να τους απαγγείλει κατηγορία και για τα Σεπτεμβριανά. Πήρε όμως ένα τηλεφώνημα από τον αρχηγό της χούντας, τον στρατηγό Τζεμάλ Γκιουρσέλ, που του είπε να ζητήσει για τα Σεπτεμβριανά μόνο έναν χρόνο φυλάκιση, χωρίς να μπει σε λεπτομέρειες. Ο εισαγγελέας υπάκουσε, αλλά κατέθεσε τον φάκελο στο Ιδρυμα Τουρκικής Ιστορίας στην Κωνσταντινούπολη. Χρόνια μετά, μια Τούρκισσα με το όνομα Ντιλέκ Γκιουβέν, που έκανε διδακτορικό στο Πανεπιστήμιο του Μπόχουμ, πήγε στο ίδρυμα να κάνει μια έρευνα για το διδακτορικό της. Τυχαία ανακάλυψε τον φάκελο. Ρώτησε τον υπεύθυνο τι ήταν αυτός ο φάκελος και της απάντησε ότι τον είχε καταθέσει κάποιος στρατοδίκης. Η Ντιλέκ Γκιουβέν μελέτησε τον φάκελο και μετά από λίγα χρόνια εξέδωσε ένα βιβλίο στα τουρκικά με τίτλο Τα γεγονότα των 6 και 7 Σεπτεμβρίου, όπως ονομάζονται επίσημα στην Τουρκία. Αν δει κάποιος τις φωτογραφίες από τον φάκελο στο βιβλίο, θα διαπιστώσει πως ανάμεσα στους τραμπούκους υπήρχαν και γυναίκες που έσπαγαν ντυμένες με την τελευταία λέξη της μόδας.

Το πογκρόμ προκάλεσε και την πρώτη μεγάλη έξοδο των Ρωμιών προς την Ελλάδα. Εφυγε σχεδόν η μισή μειονότητα. Το κακό ολοκληρώθηκε με τις απελάσεις του 1963 και 1964 από την κυβέρνηση του Ισμέτ Ινονού.

Ο κ. Πέτρος Μάρκαρης είναι συγγραφέας.

Σεπ 22 2025

Οδηγίες διδασκαλίας για τα φιλολογικά μαθήματα Λυκείου σχολικού έτους 2025-26

 



Λήψη αρχείου



Λήψη αρχείου



Λήψη αρχείου



Λήψη αρχείου



Λήψη αρχείου



Λήψη αρχείου

Όροι χρήσης blogs.sch.gr | Δήλωση προσβασιμότητας
Αλλαγή μεγέθους γραμματοσειράς
Αντίθεση
Accessibility by WAH