O Ντέιβιντ Χόκνεϊ, ένας από τους σημαντικότερους και πιο πολυσχιδείς εικαστικούς δημιουργούς του 20ού αιώνα, είναι πλέον 83 ετών. Μόνο που αν διαβάσει κανείς το βιβλίο «Η ιστορία των εικόνων», και δη την εικονογραφημένη έκδοση που απευθύνεται στα παιδιά, θα ξαφνιαστεί από τη νεότητα του πνεύματός του. Αλλά και τη διάθεσή του για παιχνίδι και μικρές αποκαλύψεις που μας κάνουν πιο οικείο το έργο του.
Ενα από τα σπουδαία πράγματα στην τέχνη, γράφει ο ίδιος στη εισαγωγή του, και ο λόγος που εξακολουθεί να κάνει τέχνη, είναι ότι κοιτάζοντας μία εικόνα ο καθένας μας έχει άλλη άποψη για το τι βλέπει.
Και αυτό το βιβλίο των εκδόσεων Καπόν, που τώρα βγαίνει στα βιβλιοπωλεία –βασισμένο στο ομώνυμο best seller για μεγάλους και βραβευμένο για τη σύλληψη και τους δημιουργούς του–, θα μπορούσε και να αποτελεί ένα εγχειρίδιο του βλέμματος. Αλλά και μια μέθοδο δημιουργικής πλοήγησης στον σύνθετο και συχνά χαώδη κόσμο των εικόνων που μας περιβάλλει. Με οδηγούς δύο ειδικούς της τέχνης, τον τεχνοκριτικό Μάρτιν Γκέιφορντ, που με τις ερωτήσεις του κατευθύνει δεξιοτεχνικά τον σπουδαίο ζωγράφο, ο αναγνώστης –και όχι μόνον τα παιδιά– μαθαίνει την ιστορία της τέχνης, από την πρώιμη ζωγραφική στους τοίχους των σπηλαίων έως τις ψηφιακές εικόνες που φτιάχνουν οι υπολογιστές και οι φωτογραφικές μηχανές μας.
«Η ιστορία των εικόνων για παιδιά» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καπόν.
Η μεταξύ τους συνομιλία, που αποτελεί το περιεχόμενο του βιβλίου, είναι χωρισμένη σε 8 κεφάλαια, τα οποία –ό,τι καλύτερο για τους μικρούς αναγνώστες– έχουν ως επικεφαλίδα μια πρακτική ερώτηση: Γιατί φτιάχνουμε εικόνες; Τι ακριβώς είναι μία σκιά; Πώς οι καλλιτέχνες παίζουν με το φως; Μπορούν οι εικόνες πράγματι να κινηθούν;
Οι απαντήσεις περιέχουν και άλλες ερωτήσεις, όπως συμβαίνει σε έναν πραγματικό διάλογο, κάτι που επίσης απολαμβάνουν τα παιδιά, τα οποία ποτέ δεν σταματούν να ρωτούν «γιατί» και «πώς». Ετσι, αυτός που διαβάζει για τον εαυτό του ή για τους μικρούς ακροατές του, μπορεί να ακολουθήσει τη σειρά των σελίδων ή να διαλέξει το θέμα που τον ενδιαφέρει και να μάθει γι’ αυτό. Ομως, πέρα από την ποιότητα, το εύρος και το βάθος των γνώσεων, αυτό είναι ένα βιβλίο που ξεφυλλίζεται με απόλαυση χάρη στην εξαιρετική του εικονογράφηση. Στις σελίδες του συνυπάρχουν φωτογραφίες από αριστουργήματα της παγκόσμιας τέχνης, κινηματογραφικές εικόνες, πίνακες και κολάζ του Χόκνεϊ, αλλά και τα σχέδια της εικονογράφου Ρόουζ Μπλέικ, που φωτίζουν τις αφηγήσεις των δύο συγγραφέων.
O Nτέιβιντ Χόκνεϊ (αριστερά) με τον Μάρτιν Γκέιφορντ. (Φωτ. Jean-Pierre Goncalves de Lima)
Συζήτηση μεταξύ φίλων
Ο δεύτερος συγγραφέας της «Ιστορίας των εικόνων» δεν είναι μόνο ένας ειδικός της τέχνης. Ο Μάρτιν Γκέιφορντ με τις σπουδές του στη φιλοσοφία και στην ιστορία της τέχνης έχει προφανώς όλα τα προσόντα να γράφει γι’ αυτό το θέμα. Το ενδιαφέρον όμως είναι ότι δεν συμπαθεί τις ακαδημαϊκές προσεγγίσεις. Αλλωστε, ως λάτρης της τζαζ, προτιμά τον αυτοσχεδιασμό από τη θεωρητική ανάλυση.
Οταν τον ρωτήσαμε πώς ξεκίνησε να αρθρογραφεί για την τέχνη, είπε ότι ήταν ταυτόχρονα τύχη και μια ευκαιρία, η οποία του δόθηκε ξαφνικά. «Από την άλλη όμως, όπως έλεγε και ο Σίγκμουντ Φρόιντ, δεν υπάρχει το τυχαίο», πρόσθεσε εξηγώντας τον τρόπο με τον οποίο συνέβη: «Εργαζόμουν ήδη σε εφημερίδες και περιοδικά γράφοντας για μουσική, και όχι για τα εικαστικά», είπε. «Μια μέρα η αρχισυντάκτρια με ρώτησε αν υπήρχε κάποιο άλλο πεδίο που θα ήθελα να καλύπτω. Της είπα “λοιπόν, λατρεύω την τέχνη και έχω πτυχίο στην ιστορία τέχνης”. Απάντησε “γιατί τότε δεν γράφεις την κριτική μιας έκθεσης για την επόμενη εβδομάδα;”. Ετσι άρχισα και έκτοτε δεν έχω σταματήσει».
Πέρα από το εύρος και το βάθος των γνώσεων, είναι ένα βιβλίο που ξεφυλλίζεται με απόλαυση χάρη στην εξαιρετική του εικονογράφηση.
Είναι άμεσος στην επικοινωνία του και προσηνής. Μπορεί κανείς εύκολα να τον φανταστεί να κουβεντιάζει φιλικά και χαλαρά με έναν αναγνώστη ή τον επισκέπτη μιας έκθεσης ζωγραφικής, όπως και με τον ιδιοφυή Χόκνεϊ. Πράγμα που συμβαίνει εδώ και χρόνια.
«Η Ιστορία των εικόνων» είναι το δεύτερο βιβλίο που έχουν κάνει μαζί – το πρώτο ονομάζεται «A Bigger Message» (2011) και ακολούθησε ένα ακόμη.
Ο Γκέιφορντ είναι γνωστός όχι μόνο για το ξεχωριστό στυλ και την άνεση με την οποία αναλύει τα θέματά του, αλλά και για την απλότητά του. Στην πραγματικότητα, αυτό αντικατοπτρίζει αφενός το ενδιαφέρον του απέναντι στο κοινό, από το οποίο δεν απαιτεί ειδικές γνώσεις για να τον παρακολουθήσει. Αφετέρου, εκφράζει την ειλικρινή περιέργεια ενός δημοσιογράφου που θέλει να μάθει τι είναι η τέχνη έχοντας μετατρέψει τη συνέντευξη σε αυτόνομο συγγραφικό εργαλείο.
– Εδώ και αρκετές δεκαετίες συνομιλείτε με διάσημους καλλιτέχνες και πολλές από τις συζητήσεις έγιναν βιβλία. Γιατί επιλέξατε τη μέθοδο της συνέντευξης για να συγγράψετε για την τέχνη;
– Πάντα πίστευα ότι είναι οι καλλιτέχνες –όχι οι κριτικοί τέχνης, ιστορικοί, θεωρητικοί ή επιμελητές– που καταλαβαίνουν πραγματικά τι συμβαίνει στην τέχνη. Ετσι, ο γρηγορότερος και καλύτερος τρόπος να το μάθουμε, είναι να τους ρωτήσουμε. Με τα χρόνια, έχω βρει ότι οι ιδέες τους αποτελούν το πιο αξιόπιστο κίνητρο δημιουργίας και τη μεγαλύτερη πηγή έμπνευσης. Πιστεύω ότι οι μεγάλοι καλλιτέχνες είναι αυτοί που καθορίζουν πραγματικά την κατεύθυνση στην εξέλιξη της τέχνης· αυτοί κρατούν το τιμόνι, οι υπόλοιποι απλώς αντιδρούμε στις δικές τους πράξεις.
– Το «Μια ιστορία των εικόνων» είναι το δεύτερο βιβλίο που κάνατε σε συνεργασία με τον Ντέιβιντ Χόκνεϊ. Πώς ήταν η συνεργασία σας;
– Με τον Ντέιβιντ ξεκινήσαμε από μια πιο τυπική μορφή συνέντευξης, αλλά με τα χρόνια αυτό μετατράπηκε περισσότερο σε μια συζήτηση μεταξύ φίλων. Μιλάμε εδώ και 25 χρόνια, και πλέον συνηθίζω να τον καταγράφω κάθε φορά που κουβεντιάζουμε. Η ατμόσφαιρα μεταξύ μας είναι χαλαρή. Είναι εξαιρετικά ευφραδής και πολύ διαβασμένος. Πρόσφατα, επειδή ζει και εργάζεται στη Νορμανδία, ξαναδιαβάζει τον Φλομπέρ και τον Προυστ, αλλά παράλληλα ασχολείται και με άλλα θέματα: τα δέντρα, το νερό…
– Πώς γεννήθηκε η ιδέα για την «Ιστορία των εικόνων»;
– Η ιδέα όπως και ο τίτλος προήλθαν από τον Ντέιβιντ. Καθώς προχωρούσε η δουλειά, όμως, πολλές από τις σκέψεις μου βρήκαν εδώ τη θέση τους. Οταν εργαζόμασταν είχαμε στον νου μας κυρίως ένα νοηματικό πλαίσιο, ξέραμε για παράδειγμα ότι πρέπει να συζητήσουμε για ταινίες ή για τις σκιές. Ακόμη κι έτσι πάντως, η διάθεση ήταν αρκετά χαλαρή. Εμεινα στο σπίτι του στο Χόλιγουντ Χιλς για λίγο, μέχρι να βάλουμε τα πράγματα σε μια σειρά. Οταν είχε τη διάθεση –συχνά το απόγευμα, όταν τελείωνε τη ζωγραφική– ερχόταν στο καθιστικό και περπατούσε πάνω-κάτω. Αρχιζε να μιλάει για τον Τζότο ή τον Ουόλτ Ντίσνεϊ, ό,τι του ερχόταν στο μυαλό. Στη συνέχεια, όταν επέστρεψα στο Κέμπριτζ, επεξεργάστηκα και οργάνωσα το υλικό, στέλνοντάς του ένα προσχέδιο των κεφαλαίων. Ετσι, σιγά σιγά το βιβλίο πήρε μορφή.
– Πιστεύετε ότι η σύγχρονη τέχνη είναι ένα δύσκολο θέμα για τα παιδιά;
– Οχι, ακριβώς το αντίθετο. Νομίζω ότι τα παιδιά δεν έχουν προκαθορισμένες αντιλήψεις για τον κόσμο, συνεπώς ακολουθούν πιο εύκολα νέους τρόπους να βλέπουν τα πράγματα. Επίσης, σχεδόν όλα τα παιδιά λατρεύουν τη ζωγραφική και το σχέδιο, οπότε βρίσκουν ενδιαφέροντα τα θέματα για τα οποία μιλάμε με τον Ντέιβιντ.
Οι εικόνες της έκθεσης, που συνεχίζεται στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο έως το τέλος Οκτωβρίου, είναι αληθινά αριστουργήματα.
Στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο της Αθήνας συνεχίζεται μέχρι το τέλος Οκτωβρίου έκθεση βυζαντινών εικόνων από τη Θεσσαλονίκη, υπό τον τίτλο «Το ημέτερον κάλλος». Η έκθεση είχε αρχικά γίνει στη Μονή Βλατάδων (Θεσσαλονίκη, 1 Οκτωβρίου 2018 – 31 Μαρτίου 2019). Οι εικόνες της έκθεσης είναι διαλεγμένες μία μία, αληθινά αριστουργήματα. Χρονολογούνται από τον 12ο ώς τον 18ο αιώνα, οι περισσότερες πάντως είναι της παλαιολόγειας περιόδου. Οποιος ενδιαφέρεται για τα αρχαιολογικά των εικόνων μπορεί να προσφύγει στον εξαιρετικό κατάλογο.
Η βυζαντινή εικόνα είναι η μεγάλη ars sacra του χριστιανισμού, στο πεδίο των εικαστικών τεχνών. Το γράφω χωρίς κανέναν δισταγμό ή αμφιβολία. Μόνο αυτή μπόρεσε να εικονίσει τον Ιησού ως Χριστό, μόνο αυτή θεολογεί την Ανάστασή του και υποβάλλει την πίστη ότι δεν εξαντλούνται τα πάντα στα όρια του φυσικού κόσμου και των νόμων του. Αν αυτό ωστόσο δεν είναι, για εμένα τουλάχιστον, προς συζήτηση, εκείνο που χρειάζεται οπωσδήποτε να συζητήσουμε είναι το πώς αντιμετωπίζουμε σήμερα αυτές τις εικόνες, εμείς οι άνθρωποι, των Ορθοδόξων συμπεριλαμβανομένων, του μεταχριστιανικού κόσμου. Ξέρουμε πώς τις έβλεπαν παλιά, πώς στέκονταν απέναντί τους: ήταν αναπόσπαστο τμήμα της λατρείας του Θεού και της προσευχής, στον ναό και στο σπίτι, ήταν ιερές, στέκονταν μπροστά τους με ευλάβεια. Ναι, αλλά σήμερα;
Το γεγονός ότι κάνουμε αυτή τη συζήτηση με αφορμή μια έκθεση σε μουσείο μπορεί να έχει δώσει ήδη την απάντηση. Η εικόνα από τη στιγμή που μπαίνει στο μουσείο μετατρέπεται αυτομάτως σε πολιτιστικό αγαθό και σε αισθητικό αντικείμενο. Η αντιμετώπιση είναι πια μοιραία αρχαιολογική και αισθητική. Η σχέση των περισσότερων ανθρώπων της Δύσης με τον χριστιανισμό είναι σήμερα, στην καλύτερη περίπτωση, αρχαιολογική. Ο χριστιανισμός έχει γίνει αξιοσέβαστη πολιτιστική κληρονομιά. Οι ίδιες οι εκκλησίες έχουν γίνει αρχαιολογικά μνημεία και μουσεία, σε πολλές από αυτές πληρώνεις κανονικά εισιτήριο για να μπεις μέσα, ακόμη μάλιστα και σε ορισμένες, στις πόλεις της Δυτικής Ευρώπης, που είναι εν λειτουργία και εξακολουθεί να τελείται η θεία λατρεία. Αν θέλουμε να μιλήσουμε αυστηρά από την άποψη της πίστης, όλη αυτή η κοσμοσυρροή στα χριστιανικά μνημεία είναι αδιάφορη. Μια φούχτα πιστών που λατρεύει τον Θεό και προσεύχεται σε μια καλύβα στην Αφρική μετράει περισσότερο, για την πίστη, από τα εκατομμύρια που επισκέπτονται τη Νοτρ Νταμ ή την Αγια-Σοφιά.
Αυτή είναι η πραγματικότητα σήμερα στον δυτικό κόσμο και δεν αλλάζει. Σε αυτή την πραγματικότητα μετέχουμε όλοι μας, πιστοί και μη πιστοί, όλοι σεβόμαστε τα έργα του παρελθόντος και θέλουμε να σωθούν και να συντηρηθούν. Αρχαιολογική και, στην καλύτερη περίπτωση, αισθητική είναι η στάση μας. Υπάρχουν ασφαλώς και οι περιβόητες γιαγιάδες που προσεύχονται μπροστά σε μια εικόνα, αδιαφορώντας παντελώς για σχολές, τεχνοτροπίες και χρονολογίες, αλλά, όσο και να τις σεβόμαστε, ας μη γίνουν άλλοθι για να παραβλέπουμε το πραγματικό.
Βλέποντας, λοιπόν, τις εικόνες για τις οποίες συζητάμε εδώ στο μουσείο, αντικρίζουμε ζωγραφική. Είτε εικόνες βλέπουμε μέσα σε ένα μουσείο είτε Σεζάν, βλέπουμε ζωγραφική. Πρέπει, επομένως, πρώτα πρώτα να εκτιμήσουμε την αξία τους ως ζωγραφικής. Και να αρχίσουμε να μαθαίνουμε να τις διαβάζουμε, να μάθουμε τα μέσα τους, εξαιρετικά λιτά και απλά, τις τεχνικές τους, την ιστορία τους, τα θέματά τους και τη σχέση τους με τη Βίβλο και την ιστορία των αγίων, και άλλα πολλά. Οσο περισσότερο γνωρίζουμε τη βυζαντινή εικονογραφία τόσο θα πειθόμαστε προσωπικά, και όχι επειδή το γράφουν κάποια εγχειρίδια, ότι πρόκειται για μεγάλη ζωγραφική, για μία από τις μεγάλες στιγμές της παγκόσμιας ιστορίας της ζωγραφικής. Επιπλέον, όσο βαθύτερα τη γνωρίζουμε τόσο καλύτερα θα κατανοούμε την ιδιαιτερότητά της, κάτι που ίσως οδηγήσει ορισμένους –λίγους– να θέσουν και ερωτήματα πέραν της αισθητικής. Καμία εικόνα, και η θαυμαστότερη, δεν οδήγησε ποτέ κανέναν στην πίστη. Μπορεί, όμως, να οδηγήσει κάποιον ευεπίφορο να αναρωτηθεί για το πνευματικό νόημά της. Μέχρι εκεί. Κάτι όμως που είναι ήδη σημαντικό.
Η ζωγραφική παιδεία είναι πάνω από όλα άσκηση του βλέμματος. Η ίδια η ζωγραφική σού μαθαίνει, «με καιρό και με κόπο», να βλέπεις. Επειδή με θλίβει η εικόνα του βιαστικού επισκέπτη που κοιτάει χωρίς να βλέπει –τον είδα και σε αυτή την έκθεση–, ας μου επιτραπεί να προτείνω στον καλοπροαίρετο, υποθετικό επισκέπτη το εξής.
Αφού δει τη μικρή έκθεση με όση προσοχή διαθέτει, ας διαλέξει μια εικόνα και ας καθίσει ώρα πολλή, μόνος του, απέναντί της, να την κοιτάει και να τον κοιτάει. Εγώ διάλεξα την εικόνα του Χριστού Παντοκράτορα από τον Κολινδρό Πιερίας, του 14ου αιώνα. Ο Χριστός σε βάθος ωχροκάστανο, και όχι χρυσό, με καστανό προπλασμό στο πρόσωπο και λιγοστό φως στο κέντρο του, και όλα αυτά σε εκπληκτικό χρωματικό συνδυασμό με τον χιτώνα και το ιμάτιο. Μόνο το Ευαγγέλιο φεγγοβολεί στο αριστερό χέρι του. Ας ακινητήσει ο καλός επισκέπτης εκεί μπροστά για ώρα, καθισμένος στο απέναντι παγκάκι. Ισως τότε η αισθητική στάση οδηγηθεί ένα βήμα παραπέρα και ίσως –λέω ίσως– αναρωτηθεί και για τον τίτλο της έκθεσης. Δεν αποκλείεται, βάνω με τον νου μου, να του περάσει από τη σκέψη ότι το ημέτερον κάλλος δεν είναι ούτε ο ένδοξός μας βυζαντινισμός ούτε η Ορθοδοξία και το μεγαλείο της, αλλά το πρόσωπο του Χριστού, το φως και ο γλυκασμός της ωραιότητός του.
Αναφέρομαι στην κριτική της τέχνης και ιδιαίτερα της δικής μου – των λόγων.
Είμαι βέβαιος πως ο αναγνώστης θα έχει προσέξει το γεγονός πως στις στήλες για το βιβλίο που δημοσιεύονται κυρίως στις κυριακάτικες εφημερίδες, το 90% των βιβλιοκριτικών είναι επαινετικές για τα κείμενα που παρουσιάζουν.
Όταν πριν πολλά χρόνια είχα κάνει αυτή την παρατήρηση σε ένα γνωστό – τότε – κριτικό, είχα εισπράξει την εξής απάντηση: «Εδώ δεν έχουμε αρκετό χώρο για να κρίνουμε τα καλά βιβλία – θα σπαταλάμε χώρο και χρόνο για τα σκάρτα;»
Η αντίρρηση φαινόταν λογική – αλλά δεν με έπεισε. Γιατί πίστευα – και πιστεύω – πως η αρνητική κριτική βοηθάει περισσότερο, τόσο τους συγγραφείς να γράφουν καλύτερα, όσο και τους αναγνώστες να διαμορφώνουν κριτήρια αξιολόγησης.
Αλλά για ποια κριτική μιλάμε; Στη χώρα μας τα περισσότερα έντυπα δεν ασκούν καν κριτική – κάνουν απλώς παρουσίαση βιβλίων. Άλλωστε, η κριτική, ιδιαίτερα στη χώρα μας, είναι δύσκολη και απαιτητική δουλειά. Να πως την ορίζει ο (εν αποστρατεία) κορυφαίος μας κριτικός Δημοσθένης Κούρτοβικ, στο νέο του βιβλίο: «Αντιλεξικό Νεοελληνικής Χρηστομάθειας»:
«Στην Ελλάδα η δημοσιευμένη κριτική θεωρείται κατά παράδοση εξυπηρέτηση φίλων ή διαπόμπευση εχθρών. Η κριτική βάσει αρχών είναι τόσο ξένη προς τα πνευματικά ήθη μας, ώστε μας φαίνεται ότι έχει κάτι το απάνθρωπο, αφού της λείπουν τα προσωπικά κίνητρα».
Τέτοια ήταν και η δική μου πρώτη εντύπωση από την ελληνική πιάτσα. Έβλεπα με έκπληξη να γίνεται ανοιχτή συναλλαγή. «Γράψε μου και θα ανταποδώσω». Όταν κάποιος έγραψε αρνητικά για ένα κείμενό μου, η αντίδραση που άκουσα από όλους δεν αφορούσε το κείμενο, αλλά την σχέση μας: «Τι του έχεις κάνει αυτού;»
Όχι, ο Έλληνας Μπιελίνσκυ, ο σοφός κριτικός που επάνω του στηρίχτηκε όλος ο λαμπρός ρωσικός 19ος αιώνας, δεν φάνηκε ακόμα εδώ.
Οι Έλληνες έχουν κάνει το ad hominem τρόπο ζωής. Δεν έχει σημασία το ΤΙ κάνει κάποιος – αλλά ΠΟΙΟΣ. Έτσι απονέμονται οι έπαινοι, μοιράζονται τα βραβεία, καταξιώνονται οι αξίες. Όπως γράφει ο Κούρτοβικ, εδώ βασιλεύει η παρεοκρατία. Οι παρέες κάνουν ιστορία. «Λιγότερο γράφοντας… και περισσότερο σβήνοντας».
Η ζημιά που προκύπτει από αυτή τη μέθοδο είναι μεγάλη. Η κριτική χάνει έτσι την αξία της μια και δεν πατάει σε αξιολογικά θεμέλια αλλά σε κοινωνικές σχέσεις. Ο νέος ταλαντούχος συγγραφέας ή ποιητής δεν βοηθιέται καθόλου. Αν τον επαινέσουν θα εφησυχάσει (και θα επαναλαμβάνεται εσαεί) κι αν τον κατακρίνουν μπορεί να απογοητευθεί και να αποσυρθεί.
Η ελληνική λογοτεχνική σκηνή είναι γεμάτη από παρ΄ ολίγον ιδιοφυίες. Η σωστή κριτική θα μπορούσε να ξεχωρίσει την ήρα από το στάρι. Ακόμα και δόκιμοι, βραβευμένοι συγγραφείς μας θα μπορούσαν να ωφεληθούν. Κυκλοφορούν αρκετά «παρ’ ολίγον αριστουργήματα». Με μία σωστή κριτική θα μπορούσαμε κι εμείς να είχαμε «Το Μεγάλο Ελληνικό Μυθιστόρημα» (κατά το “Great American Novel” που κυνηγούν οι Αμερικανοί).
Πέρα από όλα αυτά, μια οξεία αρνητική κριτική είναι και αναγνωστική απόλαυση. Ούτε επαινετικές παπάρες, ούτε μάταιες κοινοτοπίες – αλλά ξέσκισμα: αιχμές και πνεύμα. Η ειρωνεία μπορεί να γίνει καλός παιδαγωγός – ακόμα και ο σαρκασμός.
Σπάνιο πρόσφατο παράδειγμα: στο «Βιβλιοδρόμιο» της εφημερίδας «Τα Νέα» στις 13.7.19, ο πρύτανης της ελληνικής λογοτεχνικής κριτικής, Δημήτρης Ραυτόπουλος, γράφει ένα υπόδειγμα αρνητικής κριτικής, αναλύοντας μία δίτομη «Ανθολογία Ρωσικού Διηγήματος» που (περιέργως) εξέδωσε σοβαρός πανεπιστημιακός εκδοτικός οίκος. Μετά την ανάγνωση της κριτικής δεν έχει μείνει παρά μόνον απορία: καλά ο μεταφραστής και ανθολόγος, μάλλον δεν ήξερε καλά ρωσικά. Αλλά ούτε και ελληνικά; Και ο υπεύθυνος της έκδοσης, ούτε καν ανάγνωση;
Περί μέσων και σκοπών
Σκέψεις για τα όρια της τέχνης και το καλλιτεχνικό περιθώριο, ορισμένοι εκπρόσωποι του οποίου επιμένουν στα εργαλεία και όχι στο μήνυμα προς το ακροατήριό τους
Οσο περνούν τα χρόνια, και είναι ήδη πολλά, ανακαλύπτω μετέχοντας υποχρεωτικά στην καθημερινή πολιτιστική κουζίνα πως χρειάζεται, για να επιβιώσει κανείς και, κοινώς, να συνεννοηθεί πάνω σε θεμελιώδη και ουσιώδη αιτήματα που θέτει η ζωή του πνεύματος, των ηθών και των αξιών, να ελίσσεται ανάμεσα σε συμπληγάδες, σε θολούρα, σε σκότος και συχνότατα να προσπαθεί να μην παρασυρθεί στη γοητεία που ασκεί ο γκρεμός, στην άκρη του οποίου σε οδηγεί ο κυρίαρχος άνεμος της μόδας των κινημάτων (η λέξη μ» όλες τις εννοιολογικές αποχρώσεις της).
Περνάμε μια φάση του πολιτισμού που αποθεώνεται το περιθώριο. Αρα παριστάμεθα κάθε στιγμή σε εκδηλώσεις, κινήσεις, θεωρίες, πράξεις πέραν των ορίων. Ας δούμε λοιπόν αυτήν την άλλη πλευρά, γιατί, βέβαια, η πέραν των ορίων πλευρά είναι πέραν του ορίζοντος. Ας μην ξεχνάμε την καταγωγή των λέξεων και των εννοιών. Το όριον, ο ορίζων έχουν φυσικά να κάνουν με την όραση, άρα όριο, ορίζων είναι ο τόπος, το σημείο που φτάνει το μάτι μου, εκεί που εξαντλείται η δυνατότητα του οράν. Πέραν του ορίου είναι το αόρατο, το αόριστο. Εντός λοιπόν των ορίων μπορούμε να ορίζουμε τα πράγματα, τις ιδέες, τις επιθυμίες, τις προθέσεις, ακόμη και τις ελπίδες και τα «όνειρά» μας. Ορισμός είναι η ικανότητα του νου να καθορίζει (ιδού οι ταυτότητες!) τα όρια εκτός των οποίων νοείται ένα φαινόμενο, μια σκέψη, μια όρεξη.
Βέβαια τα όρια είναι ελαστικά. Και αυτό κάνει και έκανε στην πορεία του ανθρώπινου είδους άλλοτε η θρησκεία, η πολιτική, η ηθική και ασφαλώς η επιστήμη. Διευρύνει τα όρια. Ετσι η Ιστορία μάς διδάσκει πως πολιτισμός είναι η συνεχής διεύρυνση των ορίων. Ο,τι παλιότερα ήταν ακατόρθωτο, αδιανόητο, απρόσιτο, ανήθικο, αόριστο, σκοτεινό, εν τέλει άγνωστο, αναδυόταν στον ορίζοντα και καθίστατο ορατό, κρίσιμο και συχνότατα οριστικά ορισμένο!!
Ο Πραξιτέλης π.χ. θα μπορούσε να φανταστεί πως η Αφροδίτη του στα χέρια του Νταλί θα αποκτούσε στόμα, στήθη, κοιλιά και αιδοίον συρταράκια;
Ή ο αρχαίος ζωγράφος Παράσιος, που κάποτε ζωγράφισε μια νεκρή φύση με τσαμπιά σταφύλια και όρμησαν τα πουλιά να τα τσιμπολογήσουν, θα μπορούσε να υποθέσει λογικά και να το αποδεχτεί πως θα ερχόταν στιγμή που ο ζωγράφος Ρόθκο θα εξέθετε πίνακα που θα είχε δημιουργηθεί από ρίψεις τυχαίων χρωμάτων;
Θα μπορούσε η Σαπφώ να οραματιστεί ένα ποιητικό μέλλον όπου οι ποιητές μετά τη Χιροσίμα, απογοητευμένοι και οργισμένοι από την άθλια εκμετάλλευση των ποιητικών και άλλων πολιτισμικών εννοιών – λέξεων, θα έγραφαν ποιήματα με έντονους ρυθμούς αλλά με λέξεις χωρίς νόημα, χωρίς ήθος, χωρίς ιστορία, χωρίς παράδοση ιστορική ή λογοτεχνική (λετρισμός!);
Ο Αριστοτέλης ήδη, που ζει μετά την κατάρρευση της Δημοκρατίας στην Αθήνα, γράφοντας την «Ποιητική» του επιλέγει μόνο να διαβάζει μια τραγωδία του Αισχύλου και να μην τη βλέπει να παριστάνεται στο θέατρο από θεατρίνους που τη διασκεύαζαν, αντικαθιστούσαν τον λόγο με παντομίμα ή αφαιρούσαν δύσκολες στην κατανόηση των απλοϊκών πλέον θεατών λέξεις ή συντάξεις.
Στους Αλεξανδρινούς χρόνους με τις πολυεθνικές και πολυγλωσσικές μεγαλουπόλεις (Αλεξάνδρεια) το θέατρο αφαιρεί τον λόγο και επικρατεί νέος θεατρικός κώδικας σωματικός, το μιμόδραμα, οι μίμοι και οι κώδικές τους θα αναβιώσουν και στα σκοτεινά χρόνια του Μεσαίωνα και αργότερα με τους αυτοσχέδιους θεατρίνους της Κομέντια ντελ άρτε.
Ολα αυτά και τόσα άλλα είναι υπερβάσεις των ορίων των προηγούμενων γενεών.
Η όπερα, αυτό το σπουδαίο καλλιτεχνικό επίτευγμα του ανθρώπου, γεννήθηκε από μια παρεξήγηση.
Στα χρόνια της πρώιμης αναγέννησης, όταν η Ευρώπη έβγαινε από τον Μεσαίωνα και την Ιερά Εξέταση και τον θρησκευτικό φανατισμό και κατέφυγε στα κλασικά πρότυπα, Ελλάδος και Ρώμης, θέλησε να ξαναενώσει τις τέχνες που είχαν διασπασθεί, όταν το θέατρο κυνηγήθηκε από δογματισμούς που αφόριζαν τη μίμηση ως τάχα ύβριν προς τον Θεό!
Ετσι αποπειράθηκαν να αναβιώσουν την τραγωδία που στη φόρμα της ισορροπούσαν συνυπάρχοντας όλες οι τέχνες: ποίηση, χορός, μουσική, εικαστικές τέχνες, ήθος και διάνοια.
Η δόση της συνταγής κάπου χάλασε και δημιουργήθηκε είδος νόθο και όπως όλα τα νόθα ανθεκτικά, η όπερα! Εξαίσιο υβρίδιο!
Μπορούσαν άραγε ακόμη και στα τολμηρά τους όνειρα ή, πιθανόν, στους εφιάλτες τους ο Ικτίνος και ο Καλλικράτης, που μας χάρισαν τη λιτότητα και συνάμα την απλότητα του Παρθενώνα, να φανταστούν ότι θα υπήρχε εποχή στο μέλλον που το αρχιτεκτονικό κάλλος και το εύρος θα το πρότεινε είτε η Αγία Σοφία είτε ο Αγιος Πέτρος στο Βατικανό;
Μπορεί με το ίδιο κριτήριο που ονομάζουμε αριστούργημα τον «Οιδίποδα Τύραννο» του Σοφοκλή, με την ευθύγραμμη ανάπτυξη των γεγονότων που οδεύουν κατά το εικός και το αναγκαίον στην καθαρτήρια λύση, να χαρακτηριστεί και ο «Αμλετ» ή ο «Μάκβεθ» του Σαίξπηρ, με την περίπλοκη δράση και τους παράπλευρους θεματικούς ποταμούς;
Ηδη στην αρχαιότητα και από τη μετάβαση της τραγικής παράδοσης από τον Ευριπίδη στον Σενέκα συναντήσαμε σε επεξεργασία των ίδιων κοινόχρηστων μύθων μια τελείως διαφορετική ηθική και στη γραφή και στα αναπαριστώμενα στη σκηνή ήθη.
Στη «Μήδεια» του Ευριπίδη η τραγική μητέρα σφάζει τα παιδιά της στα παρασκήνια, δεν εκβιάζει την προσληπτικότητα του θεατή, θετική ή αρνητική για την πράξη της. Οταν παριστάνεται στη Ρώμη η «Μήδεια» του Σενέκα η παιδοκτονία γίνεται επί σκηνής και όχι μόνο. Τα παιδιά που σφαγιάζονται είναι παιδιά χριστιανών που διώκονται και σφαγιάζονται αληθινά, ώστε την επομένη αλλάζει… η διανομή!
Μετρήστε τώρα την ελαστικότητα των ορίων των μιμήσεων μέσα σε 300 χρόνια.
Αρα για να επανέλθω στα ερωτήματα της αρχής: Υπάρχουν όρια στην τέχνη; Και τι είναι περιθώριο;
Ορια στην τέχνη, και το αποδεικνύει η πορεία του ανθρώπινου είδους από τα σχέδια στα σπήλαια της Αλταμούρα έως τον Ρόθκο και τον Μοντριάν, δεν υπάρχουν, φτάνει η νέα οριοθέτηση, η νέα διεύρυνση των ορίων να θεσπίζεται πάνω σε αναγνωρίσιμο και αποδεκτό από τον αποδέκτη σκοπό.
Αλλον σκοπό έθετε ο Σοφοκλής, άλλον ο Σαίξπηρ, άλλον ο Σίλλερ και ο Γκαίτε, άλλον ο Σνίτσλερ, άλλον ο Πιραντέλλο και τελείως άλλον ο Μπέκετ και ο Μπρεχτ. Και βεβαίως ο σκοπός καθόριζε και τα μέσα. Διότι στην τέχνη ο σκοπός αγιάζει τα μέσα.
Αν με πείθει το μήνυμα ενός καλλιτέχνη, αν με αφορά, με αγανακτεί, με εκστασιάζει, δεν με αφορούν τα μέσα του είτε είναι καμβάς ζωγραφισμένος είτε τριχιές είτε η Μαρίνα Αμπράμοβιτς ολόγυμνη σε φέρετρο.
Και για να επανέλθω στο περιθώριο, πραγματικό περιθώριο, εκτός ορίων είναι η τέχνη, εικαστική, λογοτεχνική, μουσική, τεκτονική, μιμητική, χορευτική που κάνει μοναδικό της σκοπό τα μέσα της, που αδιαφορεί για τον σκοπό ή, συχνά, το φτύνει και καταντά αποθέωση των εργαλείων που γίνονται αυτοσκοπός.
Συχνά βρίσκομαι σε κατάσταση πλήρους αδυναμίας να κατανοήσω γιατί συνάνθρωποι εδώ και αλλού χάνουν τον καιρό τους για να επιδείξουν ένα έργο που κραυγάζει: Χάνω τον καιρό μου.
Οταν ο μέγας Φρόυντ απέδειξε πως και τα πλέον αλλοπρόσαλλα, χαώδη όνειρα έχουν λογική και προτείνουν στον ερμηνευτή έναν κρυμμένο σκοπό, λογικό, δεν επιτρέπεται μερικοί να μας αποπροσανατολίζουν ισχυριζόμενοι πως η τέχνη, κάθε τέχνη, είναι ζαριά, ενώ αγνοούν πως το τάβλι έχει κανόνες και σκοπό.
Αν σκοπός του περιθωρίου δεν είναι η διεύρυνση των ορίων, παραμονεύει ασφαλώς και τελεσίδικα το ανούσιο.
Τα όρια της καλλιτεχνικής έκφρασης
18/01/2015
Το ερώτημα για το ποια είναι τα όρια της ελευθερίας της έκφρασης είναι στην εποχή μας περισσότερο περίπλοκο από ό,τι σε κάθε άλλη εποχή. Διότι παρά τη λεγόμενη παγκοσμιοποίηση, που σημαίνει τάση προς ενιαιοποίηση και ομοιογενειοποίηση των ανθρώπινων κοινωνιών, οι καιροί μας διακρίνονται και για τις αντίρροπες τάσεις που αυτή προκαλεί, αρκετές από τις οποίες δεν περιορίζονται σε μιαν ηθελημένη ή αναγκαστικά αμυντική στάση αλλά εκδηλώνονται και με συμπεριφορές εχθρικές, που μπορούν να φτάσουν ως τη δολοφονική επίθεση.
Ζούμε δηλαδή σε μιαν εποχή εξόχως αντιφατική. Η εμφανέστερη αντίφασή της βρίσκεται ανάμεσα στις έννοιες της παγκοσμιοποίησης και της πολυπολιτισμικότητας, οι οποίες υπετίθετο ότι με το μαγικό ξόρκι του χαιρετισθέντος «τέλους της Ιστορίας» θα αποτελούσαν τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος ενός ενοποιημένου και ειρηνικού κόσμου. Δεν θα έπρεπε, βέβαια, να θεωρήσουμε ότι οι δύο παραπάνω έννοιες είναι εξ ορισμού αντίθετες μεταξύ τους. Ομως εκείνοι που πίστευαν ότι τα κοινά σημεία τους είναι περισσότερα από εκείνα που τις χωρίζουν λογάριαζαν χωρίς τον ξενοδόχο, ο οποίος, στη συγκεκριμένη περίπτωση, δεν είναι, κυρίως, άλλος από την επιταχυνόμενη με γεωμετρική πρόοδο – και επιταχυντική – εξέλιξη των ηλεκτρονικών μέσων επικοινωνίας. Χρειαζόταν πολύ περισσότερος χρόνος από εκείνον που επιτρέπει η βίαιη ηλεκτρονική συνάντηση των πολιτισμών ώστε να μπορέσουν να γίνουν κατανοητές και ψυχικά αποδεκτές οι πολιτισμικές διαφορές που χαρακτηρίζουν έθνη γεωγραφικώς απόμακρα μεταξύ τους και διαφορετικών πολιτισμικών παραδόσεων.
Στη βίαιη συνάντηση συνετέλεσε, βέβαια, και η καπιταλιστική βουλιμία, που εισέβαλε στρατιωτικώς σε αλλόδοξες χώρες υπό το πρόσχημα της επιθυμίας του εκδημοκρατισμού τους (επιθυμία επιλεκτική, αφού με άλλα, συναφή, αντιδημοκρατικά καθεστώτα, των ίδιων γεωγραφικών περιοχών, η συνεργασία της είναι αγαστή). Εξαιτίας όλων αυτών θηριωδίες εν ονόματι του ισλαμισμού (που δεν μπορεί, βέβαια, να ερμηνευθεί ως η ειρηνικότερη των θρησκειών), πράξεις απεχθείς όπως αυτές που βιώνουμε σήμερα, θα πρέπει να μας εκπλήττουν λιγότερο. Η αποστροφή μας για αυτές, η οργισμένη καταδίκη τους και η ολόψυχη συμπαράστασή μας προς τα θύματα αυτού του πολέμου (η προαναγγελθείσα προ εικοσαετίας σύγκρουση πολιτισμών διεξάγεται ήδη) δεν θα πρέπει να μας κάνουν να παραβλέπουμε όλες τις αιτίες του και να εμποδίζουν την επιθυμία μας να εξουδετερώσουμε όσες από αυτές μπορούμε.
Αλλά ας επανέλθουμε σε θεωρητικότερα εδάφη του ερωτήματος για τα όρια της ελευθερίας της έκφρασης σήμερα: στο γεωγραφικό πεδίο του δυτικού χώρου, ο οποίος, παρά την παγκοσμιοποίηση (ή, μάλλον, κυρίως για αυτήν) και, βέβαια, λόγω της αναγκαστικής εισροής προσφύγων και μεταναστών (εξαιτίας των – εν πολλοίς, δυτικής προκλήσεως πολέμων), γίνεται κάθε μέρα και πληθυσμιακά προβληματικότερος. Στο πεδίο αυτό οι όψεις του νομίσματος, που αναφέραμε στην αρχή, βιώνονται με την κυκλοφορία του σιαμαίου δίδυμου πολιτική ορθότητα/πολυπολιτισμικότητα. Οτι η πρώτη συναρτάται αναπόσπαστα με τη δεύτερη δεν νομίζω ότι θα μπορούσε να το αμφισβητήσει κανείς. Η αντίφαση εδώ βρίσκεται στο εξής: στο ότι η νοοτροπία της πολιτικής ορθότητας, ενισχύοντας – με την καταστατική της αρχή του σεβασμού της ετερότητας – την ελευθερία της πολιτισμικής έκφρασης του Αλλου, απειλεί ταυτόχρονα με περιορισμό τη δική της ελευθερία της έκφρασης. Διότι αυτός ο – μη δυτικός – Αλλος, λόγω ακριβώς του κλειστού χαρακτήρα της ετερότητάς του, δεν φαίνεται διατεθειμένος να κάνει αδιαμαρτύρητα εκείνες τις υποχωρήσεις που θα οδηγούσαν την πολιτισμική έκφραση και των δύο σε μια συμβίωση αβίαστη, σύμφωνη με τους όρους μιας ανέφελης πολυπολιτισμικής ζωής.
Ολα αυτά δείχνουν ότι η ελευθερία της πολιτισμικής έκφρασης στη σημερινή πολυ-πολιτισμικοποιούμενη δυτική κοινωνία δεν είναι εύκολο να είναι απεριόριστη· ότι, υπό τις συνθήκες της σημερινής γεωπολιτικής σύγχυσης, δεν είναι συνετό η ελευθερία αυτή να υπερβαίνει το σημείο εκείνο, πέρα από το οποίο είναι φανερό ότι είναι αδύνατον να μη δοκιμαστεί η πολιτισμική αντοχή τού – όχι ακόμη επαρκώς προσαρμοσμένου στις απαιτήσεις της πολυπολιτισμικότητας – νεοεισελθόντος Αλλου. Γι’ αυτό και η – αμέσως μετά τη στυγερή σφαγή του «Charlie Hebdo» – πεισματική και αυτάρεσκη αναδημοσίευση, στις γαλλικές εφημερίδες, των μοιραίων σκίτσων του Μωάμεθ, η οποία προκάλεσε πάραυτα την έντονη δυσφορία ακόμη και των πλέον γαλλόφρονων μελών της γαλλικής μουσουλμανικής κοινότητας, θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί.
Οσο για την ελευθερία της καλλιτεχνικής έκφρασης, που αποτελεί την αισθητική αποτύπωση της πολιτισμικής ταυτότητας, η άποψη ότι είναι απεριόριστη χρειάζεται διευκρίνιση. Η ελευθερία αυτή είναι απεριόριστη μόνο με την έννοια ότι δεν μπορεί να οριστεί εκ των προτέρων. Ομως τα όρια της κοινωνικής ελευθερίας της τέχνης δεν είναι διαφορετικά από εκείνα κάθε άλλης ανθρώπινης δραστηριότητας. Το υπαγορεύει αυτό η ίδια η φύση της τέχνης. Ο πραγματικός καλλιτέχνης γνωρίζει ότι η παραβίαση των ορίων της κοινωνικής ελευθερίας από ένα έργο τέχνης αποβαίνει τελικά εις βάρος της καλλιτεχνικής του ποιότητας και συνεπώς υπονομεύει και την κοινωνική του δραστικότητα.
Ο κ. Νάσος Βαγενάς είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Γυμνός, Iούλιο μήνα, το καταμεσήμερο. Σ’ ένα στενό κρεβάτι, ανάμεσα σε δυο σεντόνια χοντρά, ντρίλινα, με το μάγουλο πάνω στο μπράτσο μου που το γλείφω και γεύομαι την αρμύρα του.
Kοιτάζω τον ασβέστη αντικρύ στον τοίχο της μικρής μου κάμαρας. Λίγο πιο ψηλά το ταβάνι με τα δοκάρια. Πιο χαμηλά την κασέλα όπου έχω αποθέσει όλα μου τα υπάρχοντα: δυο παντελόνια, τέσσερα πουκάμισα, κάτι ασπρόρουχα. Δίπλα, η καρέκλα με την πελώρια ψάθα. Xάμου, στ’ άσπρα και μαύρα πλακάκια, τα δυο μου σάνταλα. Έχω στο πλάι μου κι ένα βιβλίο.
Γεννήθηκα για να ‘χω τόσα. Δεν μου λέει τίποτε να παραδοξολογώ. Aπό το ελάχιστο φτάνεις πιο σύντομα οπουδήποτε. Mόνο που ‘ναι πιο δύσκολο. Kι από το κορίτσι που αγαπάς επίσης φτάνεις, αλλά θέλει να ξέρεις να τ’ αγγίξεις οπόταν η φύση σού υπακούει. Kι από τη φύση – αλλά θέλει να ξέρεις να της αφαιρέσεις την αγκίδα της.
(Επιμέλεια Στέλιος Κούκος) 3. Την ενέργεια του Πνεύματος, την οποία έχομε λάβει μυστικά στο βάπτισμα, τη βρίσκομε με δύο τρόπους. Και πρώτον, να πούμε γενικά, η δωρεά αποκαλύπτεται με την εργασία των εντολών με πολύ κόπο και χρόνο, όπως …
Η Πεμπτουσία διοργανώνει «Ψηφιακό Αρχονταρίκι με τον Γέροντα Εφραίμ και νέους από τις ΗΠΑ», το οποίο θα μεταδοθεί ζωντανά από την Pemptousia TV το Σάββατο 2 Ιουλίου 2022 στις 20:00 (ώρα Ελλάδος). Ο Γέροντας θα μιλήσει στα Ελληνικά και θα παρέχεται μετάφραση στα Γεωργιανά, …
Στο πλαίσιο των δράσεων για τα 80 χρόνια από την ίδρυση της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών (1939-2019) το Δ.Σ. της Εταιρείας αποφάσισε τη διοργάνωση Έκθεσης Χαρτών, περιηγητικών Βιβλίων και Εκδόσεων στον χώρο της Βιβλιοθήκης. Η Έκθεση απευθύνεται προς το ευρύ κοινό …
13 έτη συμπληρώνονται σήμερα, 01 Ιουλίου 2022, από την κοίμηση του μακαριστού Γέροντα Ιωσήφ Βατοπαιδινό. Σε κλίμα κατάνυξης και σύμφωνα με την αγιορειτική παράδοση και εκκλησιαστική τάξη τελέστηκε σήμερα, Παρασκευή 01 Ιουλίου το ετήσιο μνημόσυνο του μακαριστού Γέροντος Ιωσήφ του …
Καθημερινά η διαδικτυακή Τηλεόραση της Πεμπτουσίας Pemptousia TV σας προσφέρει ένα πλούσιο πρόγραμμα το οποίο παρακολουθείτε ζωντανά αλλά και ότι ώρα εσείς επιλέξετε. Σήμερα, Παρασκευή, 1 Ιουλίου 2022, στο ζωντανό πρόγραμμα μπορείτε να δείτε: 10:05 Ο Οικουμενικός τελεί τρισάγιο στον τάφο του …
(Επιμέλεια Στέλιος Κούκος) Αναφέρει ο άγιος Αμφιλόχιος για ένα μοναχό, που νικήθηκε από το πάθος της πορνείας και καθημερινά επιτελούσε την αμαρτία. Δεν έχασε όμως το θάρρος του -ως αθλητής της μετάνοιας- αλλά έτρεχε στο ναό και με δάκρυα …
Χορός Σιμωνοπετριτών πατέρων ψάλει το απολυτίκιο των Αγίων Αναργύρων. Τα απολυτίκια στη λειτουργική πράξη της Εκκλησίας ψάλλονται πριν την απόλυση του Εσπερινού και περιγράφουν εν συντομία την υπόθεση της τελούμενης εορτής. Ήχος πλ. δ΄ «Ἅγιοι Ἀνάργυροι καί θαυματουργοί, ἐπισκέψασθε τάς …
(Επιμέλεια Στέλιος Κούκος) [Γράφει ο Αρχιμανδρίτης Εφραίμ Βατοπαιδινός]: Έκρυβε τις πνευματικές εμπειρίες του [ο Γέροντας Ιωσήφ Βατοπαιδινός], προκειμένου να μας διδάξει να μη δίνουμε σημασία στις αποκαλύψεις και τα οράματα που πολλούς οδήγησαν στην πλάνη. Όταν συνέβαιναν θαυμαστά γεγονότα …
Είχε έναν ασύλληπτο σωματότυπο για τους ρόλους που υποδύετο και ένα σπουδαίο δραματικό κύτταρο, που καθιστούσαν τις ερμηνείες του υποδειγματικές, προξενώντας αισθήματα ηθικής έξαρσης στους θεατές και για τούτο αγαπήθηκε όσο λίγοι δευτεραγωνι-στές μας. Και η υποκριτική του δεινότητα ήταν …
Όσο κι αν φαίνεται παράξενο, στις 4 Ιουλίου η Γη μας θα βρίσκεται στο πιο απομακρυσμένο σημείο της τροχιάς της, δηλαδή στο αφήλιό της, γεγονός που δεν πρέπει να ξενίζει κανέναν αφού η απόστασή μας από τον Ήλιο δεν σχετίζεται …
Με τέσσερις αποφάσεις του υπουργείου Παιδείας συγκροτούνται συνεργεία υπερωριακής απασχόλησης για να προετοιμάσουν τους διορισμούς μονίμων εκπαιδευτικών,τις προσλήψεις αναπληρωτών,τις επιλογές στελεχών εκπαίδευσης, την έναρξη της νέας σχολικής χρονιάς, τις αποσπάσεις, μετατάξεις κλπ. Ειδικότερα: Με την πρώτη απόφαση συγκροτήθηκε συνεργείο υπερωριακής απασχόλησης αποτελούμενο από είκοσι εννέα (29) υπαλλήλους της Δ/νσης Διορισμών και Προσλήψεων Εκπαιδευτικού Προσωπικού Πρωτοβάθμιας […]
Τη διενέργεια των εισαγωγικών εξετάσεων για τις Ανώτερες Σχολές Δραματικής Τέχνης (Τμήμα Υποκριτικής) σχολικού έτους 2022-2023 , προβλέπει απόφαση του υπουργείου Πολιτισμού. Οι εισαγωγικές εξετάσεις για κάθε Ανώτερη Σχολή Δραματικής Τέχνης του π.δ. 370/1983 θα διενεργηθούν ενώπιον Επιτροπής που συγκροτείται από την Υπουργό Πολιτισμού και Αθλητισμού, μετά από πρόταση της οικείας Σχολής. Οι Σχολές αποστέλλουν […]
Τη διενέργεια των εισαγωγικών εξετάσεων για τις Ανώτερες Σχολές Χορού (Τμήματα Καθηγητών Χορού και Χορευτών), σχολικού έτους 2022-2023, προβλέπει απόφαση του υπουργείου Πολιτισμού. Οι εν λόγω εξετάσεις θα διενεργηθούν στην Αθήνα από Επιτροπή του ΥΠ.ΠΟ.Α, για τα χορευτικά μαθήματα, από την 14η Σεπτεμβρίου 2022, ημέρα Τετάρτη και ώρα 08.00. Ο χώρος διεξαγωγής της εξέτασης των […]
Στο 1ο Νηπιαγωγείο Προσοτσάνης Δράμας προστίθεται η προσωνυμία «Αρετή Βογιατζή-Μελαδίνη», με απόφαση την οποία υπέγραψε η υφυπουργός Ζέττα Μακρή.
Με την ερώτηση 29 υπογράφουσες και οι υπογράφοντες Βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ ζητούν από το υπουργείο Παιδείας να παρέμβει ώστε να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα της διαφοράς στην ημερομηνία βεβαίωσης ολοκλήρωσης σπουδών των αποφοίτων των προγραμμάτων «Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης», διαφορά ημερομηνίας που προκαλεί σοβαρές αδικίες και στρεβλώσεις στην κατάρτιση των Πινάκων Εκπαιδευτικών Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης Ακολουθεί το πλήρες […]
Το ζήτημα της αδικαιολόγητης εξάμηνης καθυστέρησης στην ολοκλήρωση της διαδικασίας επιλογής και τοποθέτησης Διευθυντών Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης θέτουν με ερώτησή τους προς την υπουργό Παιδείας 48 βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ, ύστερα από πρωτοβουλία του τομεάρχη Παιδείας Νίκου Φίλη και της αναπληρώτριας τομεάρχη Μερόπης Τζούφη. Οι βουλευτές, μεταξύ άλλων, επισημαίνουν ότι η ηγεσία του υπουργείου Παιδείας […]
Το Σχέδιο Νόμου για τα ΑΕΙ εισάγει θετικές ρυθμίσεις, αλλά ωστόσο υπάρχουν σημεία του σχεδίου νόμου όπου χρήζουν άμεσης διόρθωσης ή κατ’ ελάχιστον επανεξέτασης από την ηγεσία του Υπουργείου Παιδείας, μέρος των οποίων έχουν ήδη επισημανθεί από μέλη της πανεπιστημιακής κοινότητας και μέσω της δημόσιας διαβούλευσης, τονίζει σε ανακοινωθέν η Σύγκλητος του ΕΚΠΑ. Ειδικώς ως […]
Παράταση της θητείας των Αναπληρωτών Συντονιστών Εκπαίδευσης στο Εξωτερικό, με τις τακτικές αποδοχές τους στην Ελλάδα και το ειδικό επιμίσθιο του εξωτερικού, για ένα ακόμη χρόνο, από 1-7-2022 έως και 30-6-2023 και πάντως όχι πέραν της ανάληψης καθηκόντων νέων Συντονιστών Εκπαίδευσης, υπέγραψε η υπουργός Παιδείας Ν. Κεραμέως. Πρόκειται για τρίτη παράταση η οποία δίνεται με […]
Εκδόθηκε από το ΣτΕ η απόφαση 1409/2022 , με την οποία κρίθηκε αντισυνταγματικό το μισθολόγιο του Ν. 4472/2017 ως προς τους ιατρούς του ΕΣΥ. Εκκρεμεί ακόμη και αναμένεται σύντομα η αντίστοιχη απόφαση για το μισθολόγιο των μελών ΔΕΠ. Να...
Υπογράφηκαν από την υπουργό Παιδείας Ν. Κεραμέως οι αποσπάσεις εκπαιδευτικών Π.Ε. για άσκηση διοικητικού έργου στα Δ.Ι.Ε.Κ. για το σχολικό έτος 2022-2023. Πατήστε εδώ για να δείτε τα ονόματα
Χρησιμοποιούμε cookies για να σας προσφέρουμε την καλύτερη δυνατή εμπειρία στη σελίδα μας. Εάν συνεχίσετε να χρησιμοποιείτε τη σελίδα, θα υποθέσουμε πως είστε ικανοποιημένοι με αυτό.ΕντάξειΔιαβάστε περισσότερα