ΥΜΝΟΙ ΤΟΥ ΑΝΑΣΤΑΣΙΜΟΥ ΟΡΘΡΟΥ

ὁ Κανών

ποίημα Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ,

ᾠδὴ α’

ναστάσεως  ἡμέρα  λαμπρυνθῶμεν λαοί, Πάσχα Κυρίου, Πάσχα, ἐκ γὰρ θανάτου πρὸς ζωήν, καὶἐκ γῆς πρὸς οὐρανόν, Χριστὸς ὁ Θεός, ἡμᾶς διεβίβασεν, ἐπινίκιον ᾄδοντας.

 Ημέρα της Ανάστασης! Ας λάμψουμε λαοί από το φώς της!  Σήμερα έχουμε Πάσχα, το Πάσχα του Κυρίου, διότι από τον θάνατο στην ζωή και από την γη στον ουρανό ο Χριστός ο Θεός μετέφερε εμάς που ψάλλουμε πανηγυρικά για τη νίκη Του!

Καθαρθῶμεν τὰς αἰσθήσεις, καὶ ὀψόμεθα, τῷ ἀπροσίτῳ φωτὶ τῆς ἀναστάσεως, Χριστὸν ἐξαστράπτοντα, καί, Χαίρετε, φάσκοντα, τρανῶς ἀκουσόμεθα, ἐπινίκιον ᾄδοντες.

Ας καθαρίσουμε τις αισθήσεις μας και θα δούμε με το απρόσιτο φως της ανάστασης τον Χριστό να αστράφτει και θα τον ακούσουμε να λέει δυνατά «Χαίρετε!» εμείς που ψάλλουμε πανηγυρικά για τη νίκη Του!

Οὐρανοὶ μὲν ἐπαξίως εὐφραινέσθωσαν, γῆ δὲ ἀγαλλιάσθω,  ἑορταζέτω δὲ κόσμος, ὁρατός τε ἅπας καὶ ἀόρατος, Χριστὸς γὰρ ἐγήγερται, εὐφροσύνη αἰώνιος.

Να χαρούν επάξια οι ουρανοί και η γη να αγαλλιάσει, να εορτάσει ο κόσμος ολόκληρος και ο ορατός και ο αόρατος, διότι ο Χριστός έχει αναστηθεί, γεγονός που αποτελεί ουράνια χαρά μας.

ᾠδὴ γ’

Δεῦτε πόμα πίωμεν καινόν, οὐκ ἐκ πέτρας ἀγόνου τερατουργούμενον, ἀλλ’ ἀφθαρσίας πηγήν, ἐκ τάφου ὀμβρήσαντος Χριστοῦ, ἐν ᾧ στερεούμεθα.

 Ας πιούμε νέο ποτό, που δεν πήγασε θαυματουργικά από τον άγονο βράχο, αλλά από του Χριστού τον τάφο από τον οποίο ανάβλυσε πλούσια πηγή αφθαρσίας. Σ’ Αυτόν είμαστε καλά στερεωμένοι.

 Νῦν πάντα πεπλήρωται φωτός, οὐρανός τε καὶ γῆ, καὶ τά καταχθόνια, ἑορταζέτω γοῦν πᾶσα κτίσις, τήν Ἔγερσιν Χριστοῦ, ἐν ᾗ ἐστερέωται.

Τώρα τα πάντα έχουν γεμίσει με φως και ο ουρανός και η γη και τα έγκατα αυτής, ας εορτάσει λοιπόν όλη η κτίση την Ανάσταση του Χριστού, στην οποία έχει στερεωθεί γερά.

Χθὲς συνεθαπτόμην σοι Χριστὲ συνεγείρομαι σήμερον ἀναστάντι σοι, συνεσταυρούμην σοι χθὲς αὐτὸς με συνδόξασον Σωτήρ, ἐν τῇ βασιλείᾳ σου.

Χθες ενταφιαζόμουν μαζί Σου, Χριστέ, σήμερα που ανασταίνεσαι, ανασταίνομαι κι εγώ, χθες σταυρωνόμουν μαζί Σου, εσύ ο ίδιος λοιπόν δόξασε και μένα, Σωτήρα μας, στην βασιλεία Σου.

ᾠδὴ δ’

πὶ τῆς θείας φυλακῆς ὁ θεηγόρος Ἀββακούμ, στήτω μεθ’ ἡμῶν καὶ δεικνύτω, φαεσφόρον Ἄγγελον, διαπρυσίως λέγοντα, Σήμερον σωτηρία τῷ κόσμῳ, ὅτι ἀνέστη Χριστός ὡς παντοδύναμος.

Ο προφήτης Αββακούμ ας σταθεί μαζί μας στη θεϊκή (πνευματική) σκοπιά και ας μας δείξει τον ολοφώτεινο Άγγελο ο οποίος φλογερά διακηρύττει: Σήμερα συντελέστηκε η σωτηρία του κόσμου, διότι αναστήθηκε ο Χριστός ως παντοδύναμος.

ρσεν μέν, ὡς διανοῖξαν, τὴν παρθενεύουσαν νηδύν, πέφηνε Χριστός, ὡς βρωτὸς δέ, ἀμνὸς προσηγόρευται, ἄμωμος δέ, ὡς ἄγευστος κηλῖδος, τὸ ἡμέτερον Πάσχα, καὶ ὡς Θεὸς ἀληθής, τέλειος λέλεκται.

Αρσενικό παιδί από τη μια, που διάνοιξε την παρθενική μήτρα, φανερώθηκε ο Χριστός, επειδή όμως προσφέρεται (στο μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας) ως εσθιόμενος, ονομάστηκε αμνός, αμόλυντος βέβαια, αφού δεν έχει πείρα ηθικού μολυσμού (αμαρτίας), το δικό μας Πάσχα (πέρασμα προς την αθανασία) και ως Θεός αληθινός, έχει κληθεί τέλειος.   

[…]

 θεοπάτωρ μὲν Δαυΐδ, πρὸ τῆς σκιώδους κιβωτοῦ ἤλατο σκιρτῶν, ὁ λαὸς δὲ τοῦ Θεοῦ ὁ ἅγιος, τὴν τῶν συμβόλων ἔκβασιν, ὁρῶντες, εὐφρανθῶμεν ἐνθέως, ὅτι ἀνέστη Χριστὸς ὡς παντοδύναμος.

Ο κατά σάρκα πρόγονος του Χριστού ο Δαυίδ, μπροστά από την κιβωτό της Διαθήκης, που αποτελεί σκιά και προτύπωση της Εκκλησίας, πηδούσε από άφατη χαρά. Ο άγιος όμως λαός του Θεού (η Εκκλησία) καθώς βλέπουμε την πραγματοποίηση των συμβολισμών (της Παλαιάς διαθήκης σχετικά με την έλευση του Μεσσία και την σωτηριώδη Ανάσταση Του) ας χαρούμε με θεϊκή αγαλλίαση,  διότι αναστήθηκε ο Χριστός ως παντοδύναμος.

ᾠδὴ ε’

ρθρίσωμεν ὄρθρου βαθέος, καὶ ἀντὶ μύρου τὸν ὕμνον προσοίσομεν τῷ Δεσπότῃ, καὶ Χριστὸν ὀψόμεθα, δικαιοσύνης ἥλιον, πᾶσι ζωὴν ἀνατέλλοντα.

 Ας εγερθούμε από τον ύπνο, πριν την αυγή, και αντί για το μύρο (των Μυροφόρων) ας προσφέρουμε στον Δεσπότη την δοξολογία μας, και θα δούμε τον Χριστό, τον ήλιο της δικαιοσύνης, να  ανατέλλει σε όλους μας τη ζωή.

 Τὴν ἄμετρόν σου εὐσπλαγχνίαν, οἱ ταῖς τοῦ ᾋδου σειραῖς, συνεχόμενοι δεδορκότες, πρὸς τὸ φῶς ἠπείγοντο Χριστέ, ἀγαλλομένῳ ποδί, Πάσχα κροτοῦντες αἰώνιον.

 Την άπειρη Σου ευσπλαχνία, οι σειρές των νεκρών στον Άδη, βλέποντας με συγκλονισμό, βιάζονταν να φτάσουν στο φως, Χριστέ, με χαρούμενο βήμα, πανηγυρίζοντας για το αιώνιο Πάσχα (το πέρασμα προς την αθανασία).

 Προσέλθωμεν λαμπαδηφόροι, τῷ προϊόντι Χριστῷ ἐκ τοῦ μνήματος, ὡς νυμφίῳ, καὶ συνεορτάσωμεν ταῖς φιλεόρτοις τάξεσι, Πάσχα Θεοῦ τὸ σωτήριον.

Ας πλησιάσουμε με τις λαμπάδες μας, τον Χριστό που εξέρχεται από το μνήμα, σαν νυμφίος (γαμπρός) και ας γιορτάσουμε μαζί με τις πανηγυρίζουσες τάξεις των Αγγέλων το σωτήριο Πάσχα του Θεού.

 ᾠδὴ ς’

Κατῆλθες ἐν τοῖς κατωτάτοις τῆς γῆς, καὶ συνέτριψας μοχλοὺς αἰωνίους, κατόχους πεπεδημένων Χριστέ, καὶ τριήμερος ὡς ἐκ κήτους Ἰωνᾶς, ἐξανέστης τοῦ τάφου.

Κατέβηκες στα κατώτερα μέρη της γης και συνέτριψες αιώνια δεσμά που κρατούσαν καθηλωμένους (τους νεκρούς στον Άδη) και αφού έμεινες τρεις ημέρες στον τάφο, όπως ο Ιωνάς εντός του κήτους, αναστήθηκες και βγήκες έξω από αυτόν.

 Φυλάξας τὰ σήμαντρα σῷα Χριστέ, ἐξηγέρθης τοῦ τάφου, ὁ τὰς κλεῖς τῆς Παρθένου μὴ λυμηνάμενος ἐν τῷ τόκῳ σου, καὶ ἀνέωξας ἡμῖν, Παραδείσου τὰς πύλας.

Αφού διαφύλαξες ακέραιες τις σφραγίδες του τάφου, Χριστέ μας, αναστήθηκες, εσύ που άφησες ανέπαφες τις σφραγίδες της παρθενίας της Θεοτόκου (άφησες άθιχτη την παρθενία της Θεοτόκου) κατά την γέννηση Σου, και μας άνοιξες διάπλατα τις πύλες του Παραδείσου.

Σῶτέρ μου τὸ ζῶν τε καὶ ἄθυτον, ἱερεῖον, ὡς Θεός, σεαυτὸν ἑκουσίως, προσαγαγὼν τῷ Πατρί, συνανέστησας, παγγενῆ τὸν Ἀδάμ, ἀναστὰς ἐκ τοῦ τάφου.

Σωτήρα μας, προσέφερες ηθελημένα τον εαυτό Σου, το ζωντανό και αδύνατον να θυσιαστεί , ως Θεός, σφάγιο, και ανέστησες μαζί Σου τον Αδάμ και όλο το ανθρώπινο γένος, με την εκ του τάφου ανάσταση Σου.

 ᾠδή ζ’

 Παῖδας ἐκ καμίνου ῥυσάμενος, γενόμενος ἄνθρωπος, πάσχει ὡς θνητός, καί διά πάθους τὸ θνητόν, ἀφθαρσίας ἐνδύει εὐπρέπειαν, ὁ μόνος εὐλογητός τῶν Πατέρων, Θεός καί ὑπερένδοξος.

Αυτός που έσωσε από το φλογισμένο καμίνι τους τρείς παίδες, αφού έγινε άνθρωπος, πάσχει ως θνητός και με το πάθος Του ενδύει με ομορφιά αθανασίας την θνητή μας φύση, αυτός που αξίζει να ευλογείται μοναδικά,  ο υπερένδοξος Θεός των Πατέρων μας.

 Γυναῖκες μετά μύρων θεόφρονες, ὀπίσω σου ἒδραμον, ὃν δέ ὡς θνητόν, μετὰ δακρύων ἐζήτουν, προσεκύνησαν χαίρουσαι ζῶντα Θεόν, καὶ Πάσχα τὸ μυστικόν σοῖς Χριστέ Μαθηταῖς εὐηγγελίσαντο.

Οι πιστές και ευσεβείς γυναίκες με μύρα έτρεξαν πίσω Σου, και ενώ αναζητούσαν με δάκρυα κάποιον θνητό, απρόσμενα προσκύνησαν με χαρά τον ζωντανό Θεό και ανήγγειλαν την χαρμόσυνη είδηση του μυστικού Σου Πάσχα.

Θανάτου ἑορτάζομεν νέκρωσιν ᾋδου τήν καθαίρεσιν, ἄλλης βιοτῆς, τῆς αἰωνίου ἀπαρχήν, καὶ σκιρτῶντες ὑμνοῦμεν τόν αἴτιον, τόν μόνον εὐλογητόν τῶν Πατέρων, Θεόν καὶὑπερένδοξον.

Εορτάζουμε του θανάτου τη νέκρωση και της εξουσίας του Άδου την συντριβή, την έναρξη άλλης ζωής, αιώνιας, και πηδώντας από χαρά υμνούμε τον  αίτιο αυτής της νέας ζωής, αυτόν που αξίζει να ευλογείται μοναδικά,  τον υπερένδοξο Θεό των Πατέρων μας.

ς ὄντως ἱερά καί πανέορτος, αὕτη ἡ σωτήριος, νύξ καὶ φωταυγής, τῆς λαμπροφόρου ἡμέρας, τῆς Ἐγέρσεως οὖσα προάγγελος, ἐν ᾗ τό ἄχρονον φῶς, ἐκ τάφου σωματικῶς πᾶσιν ἐπέλαμψεν.

Αλήθεια πόσο σεβαστή και πανηγυρική είναι αυτή η σωτηριώδης νύχτα και πόσο φωτεινή, αυτή που προαναγγέλλει την ακτινοβόλο ημέρα της Αναστάσεως, κατά την οποία το άχρονο φως, (ο Χριστός) εξόρμησε  με το σώμα του από τον τάφο εκπέμποντας σε όλους εκτυφλωτικό φως. 

ᾠδὴ η’

Αὕτη ἡ κλητὴ καὶ ἁγία ἡμέρα, ἡ μία τῶν Σαββάτων, ἡ βασιλὶς καὶ κυρία, ἑορτῶν ἑορτή, καὶ πανήγυρις ἐστὶ πανηγύρεων, ἐν ᾗ εὐλογοῦμεν, Χριστὸν εἰς τοὺς αἰῶνας.

 

Συνέχεια ανάγνωσης

Καθορισμός εξεταστέας ύλης για τα μαθήματα των Α’, Β’ και Γ’ τάξεων Γενικού Λυκείου που εξετάζονται γραπτώς στις προαγωγικές και απολυτήριες εξετάσεις για το σχολικό έτος 2024-2025.



Λήψη αρχείου

Καθορισμός εξεταστέας ύλης για το έτος 2025 για τα μαθήματα που εξετάζονται πανελλαδικά για την εισαγωγή στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση αποφοίτων Γ’ τάξης Ημερήσιου Γενικού Λυκείου και Γ’ τάξης Εσπερινού Γενικού Λυκείου.

Καθορισμός εξεταστέας ύλης για το έτος 2025 για τα μαθήματα που εξετάζονται πανελλαδικά
για την εισαγωγή στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση αποφοίτων Γ’ τάξης Ημερήσιου Γενικού Λυκείου
και Γ’ τάξης Εσπερινού Γενικού Λυκείου.



Λήψη αρχείου

Οδηγίες για τη διδασκαλία του μαθήματος της Νεοελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας του Ημερήσιου και του Εσπερινού Γενικού Λυκείου για το σχολικό έτος 2023_2024



Λήψη αρχείου



Λήψη αρχείου

Οδηγίες για τη διδασκαλία του μαθήματος της Ιστορίας του Ημερήσιου και του Εσπερινού Γενικού Λυκείου για το σχολικό έτος 2023_2024



Λήψη αρχείου

Οδηγίες για τη διδασκαλία των μαθημάτων της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας και Γραμματείας και των Αρχαίων Ελληνικών του Ημερήσιου και του Εσπερινού Γενικού Λυκείου για το σχολικό έτος 2023_2024



Λήψη αρχείου

Οδηγίες για τη διδασκαλία του μαθήματος των Λατινικών του Ημερήσιου και του Εσπερινού Γενικού Λυκείου για το σχολικό έτος 2023_2024



Λήψη αρχείου

Η εξεταστέα ύλη για τα πανελλαδικώς εξεταζόμενα μαθήματα κατά τις Πανελλάδικές εξετάσεις του 2024 για την εισαγωγή στην Τριτοβάθμια εκπαίδευση.

https://www.esos.gr/sites/default/files/articles-2023/_i_exetastea_yli_ton_panelladikon_exetaseon_toy_2024.pdf



Λήψη αρχείου

Πρόγραμμα Σπουδών του μαθήματος της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας και Γραμματείας των Α’, Β’ και Γ’ τάξεων Γυμνασίου.

https://www.esos.gr/arthra/82680/programma-spoydon-arhaias-ellinikis-glossas-kai-grammateias-ton-avkai-g-taxeon



Λήψη αρχείου

 

Οδηγίες για τη διδασκαλία των φιλολογικών μαθημάτων στο Γυμνάσιο για το σχολικό έτος 2022-23

https://dide-new.flo.sch.gr/odigies-didaskalias-kai-didaktea-yli-ton-mathimaton-sto-gymnasio-gia-to-2022-2023/

Α. ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ



Λήψη αρχείου

Β. ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ



Λήψη αρχείου

Γ. ΙΣΤΟΡΙΑ



Λήψη αρχείου

Ομάδες και κλάδοι μαθημάτων, τρόπος και χρόνος εξέτασης και βαθμολόγησης, τρόπος διατύπωσης των θεμάτων, βαθμολόγηση των γραπτών δοκιμίων των προαγωγικών και απολυτηρίων εξετάσεων του Γενικού Λυκείου.



Λήψη αρχείου

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΛΥΚΕΙΟY Οδηγός Εκπαιδευτικού



Λήψη αρχείου

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ & ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ Ο.Π.Α.Σ. ΟΔΗΓΟΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ σύμφωνα με το νέο ΠΣ



Λήψη αρχείου

Τρόπος εξέτασης των πανελλαδικά εξεταζόμενων μαθημάτων για εισαγωγή στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση υποψηφίων Γενικού Λυκείου στις πανελλαδικές εξετάσεις 2022

https://www.minedu.gov.gr/exetaseis-2/geniko-lykeio-m/anakoinwseis-gel/50393-11-10-21-tropos-eksetasis-ton-panelladika-eksetazomenon-mathimaton-gia-eisagogi-stin-tritovathmia-ekpaidefsi-ypopsifion-genikoy-lykeiou-stis-panelladikes-eksetaseis-2022



Λήψη αρχείου

Οδηγίες για τη διδασκαλία του μαθήματος της Νεοελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας του Ημερησίου και του Εσπερινού Γενικού Λυκείου για το σχολικό έτος 2021-2022



Λήψη αρχείου

Hμεροδρόμιο Μεγάλης Eβδομάδος

www.faneromenihol.gr

Η εβδομαδιαία μυστική πορεία κάθε ημέρας της Μεγάλης Εβδομάδος περιλαμβάνει τρεις έως πέντε ιερές ακολουθίες (από 4 η Μ. Δευτέρα και η Μ. Τρίτη, 5 η Μ. Τετάρτη, από 3 η Μ. Πέμπτη, η Μ. Παρασκευή, το Μ. Σάββατο και η Κυριακή του Πάσχα).

Τη Μεγάλη Δευτέρα προβάλλονται τρία γεγονότα, ως προπαρασκευαστικά και διδακτικά. Το παράδειγμα της σωφροσύνης του Ιωσήφ, που δεν υπέκυψε στην σεξουαλική παρενόχληση της Αιγυπτίας κυρίας του, και της συνετής διαχειρίσεως της προβλεπομένης παραγωγικής κρίσεως (επτά έτη αφθονίας και επτά έτη σιτοδείας). Η υπόμνηση της ιστορίας του Ιωσήφ προβάλλει τη σχέση της ατομικής ηθικής και της πολιτικής αποτελεσματικότητας. Το μήνυμα είναι σαφώς ηθικοπολιτικό. Το δεύτερο προβαλλόμενο γεγονός είναι η καταστροφή της ακάρπου συκής. Η χρησιμότητα κάθε συστήματος παραγωγής αποδεικνύεται από την παραγωγικότητά του. Το ηθικοπολιτικό μήνυμα είναι σαφές, κάθε άκαρπο σύστημα «ἐκκόπτεται καί εἰς πῦρ βάλλεται».

Το τρίτο γεγονός, τα «οὐαί» κατά των υποκριτών, αποτελεί την καταδίκη του «προσωπείου», του image. Ο Χριστός καταδικάζει απερίφραστα και με αυστηρότητα την ηγετική υποκρισία με σκληρή θεολογική διαλεκτική (Ματθ. κγ΄ 1 και εξής). Η κριτική της πολιτικής πρακτικής και τα συνυπάρχοντα ηθικοπολιτικά μηνύματα της ημέρας αυτής είναι ανυπέρβλητα. Και, ασφαλώς, είναι λανθασμένη κάθε ανάγνωση, που θα περιορίζει τα μηνύματα της ημέρας μόνο στα πλαίσια της ατομικής ηθικής.
Την Μεγάλη Τρίτη προβάλλονται τρία, επίσης, διδακτικά θέματα. Το πρώτο είναι η πασίγνωστη παραβολή των Δέκα Παρθένων, που διαφορίζονται ποιοτικά με κριτήριο την προετοιμασία και την εγρήγορση. Το δεύτερο είναι η παραβολή των ταλάντων, που συνδέει την αμοιβή με την επιτυχή χρήση των θεοσδότων δώρων. Η παραίτηση από της αξιοποιήσεως των ταλάντων συνεπάγεται αφαίρεσή της και αντιστρόφως, η αξιοποίησή τους συνεπάγεται την αύξησή τους. «Τῷ γάρ ἔχοντι παντί δοθήσεται καί περισσευθήσετα , ἀπό δέ τοῦ μή ἔχοντος καί ὅ ἔχει ἀρθήσεται ἀπ ‘ αὐτοῦ» (Ματθ. κε ΄ 29).
Το τρίτο είναι η έκθεση της Τελικής Κρίσεως των ανθρώπων. Προβάλλεται ότι το κριτήριο του Θεού στην έσχατη κρίση του ανθρώπου είναι η κοινωνική συμπεριφορά του ανθρώπου προς τον άνθρωπο. Ο Θεός τιμάται στο πρόσωπο του ανθρώπου, που πάσχει από παντός είδους δεινά, όπως η πείνα και η δίψα, η ανεστιότητα και η στέρηση της ελευθερίας ( Ματθ. κστ΄ 31 και εξής). Προβάλλεται η μοναδική θεολογική της αδελφοσύνης του ενσάρκου Θεού με τους ασήμους ανθρώπους, ως θεολογία της πράξεως ή ως εφαρμοσμένη πίστη, που περιλαμβάνεται στην κλασική φράση: «ἐφ’ ὅσον ἐποιήσατε ἑνί τούτων τῶν ἀδελφῶν μου τῶν ἐλαχίστων, ἐμοί ἐποιήσατε». Η σύμπτωση της εμπράκτου τιμής προς τον υπέρτατο Θεό με την έμπρακτη τιμή και φροντίδα για τον ασήμαντο άνθρωπο ανήκει στα κορυφαία και ανυπέρβλητα δέον του χριστιανού. Η κατηγορηματική επιταγή είναι σαφεστάτη. Το υπέροχο του Θεού πρέπει να τιμάται στο ασήμαντο του ανθρώπου.
Την Μεγάλη Τετάρτη προβάλλεται η μετάνοια της πόρνης και προληπτικώς η προδοσία του μαθητού, αφού αμφότερα έχουν σχέση με το χρήμα. Στην πορνεία διασπάται και εμπορευματοποιείται η μοναδικότητα της σωματικής επικοινωνίας του ανθρώπου και η απόλυτη συντροφικότητα. Η σωματική επικοινωνία μεταβάλλεται σε αντικείμενο οικονομικής συναλλαγής και η συντροφικότητα παραχωρεί την θέση της στην οδυνηρή ανεστιότητα. Το ανθρώπινο σώμα υποκαθιστά το ανθρώπινο πρόσωπο και υποβαθμίζεται σε εργαλείο εμπορευσίμου ηδονής. Οι υμνωδοί της Εκκλησίας προβάλλουν την μετάνοια της πόρνης ως δείγμα ελπίδος και, κατ’ αντιδιαστολή, την προδοσία του Ιούδα ως δείγμα πορνείας της ψυχής. Η πόρνη μετανοεί και απομακρύνεται από το εμπόριο του σώματός της, την ίδια στιγμή ο μαθητής εκπορνεύει την πνευματική του οντότητα με την έμμισθη προδοσία του. Η πόρνη πορεύεται κεντρομόλος, από το εγωκεντρικό «ὡς ἐγώ θέλων» στο εσύ θέλεις του Χριστού, και ο μαθητής φυγοκέντρως , από το χριστοκεντρικό « ὡς ἐσύ θέλεις» του διδασκάλου στο «ὡς ἐγώ θέλω».

M_Pempti_Niptir

Την Μεγάλη Πέμπτη προβάλλονται τέσσερα γεγονότα, υπαγόμενα στην ιστορική πορεία του Λυτρωτή. Ο Νιπτήρας, ο Μυστικός Δείπνος, η υπερφυής προσευχή και η προδοσία. Το πρώτο υπογραμμίζει την ταπεινοφροσύνη, το δεύτερο εγκαινιάζει το μυστήριο της αναμνηστικής και πραγματικής κοινωνίας με τον Σωτήρα, όπως και το μυστήριο της δημιουργουμένης ύλης να μεταβάλλεται σε σώμα και αίμα του Δημιουργού. Τρίτο εορταζόμενο γεγονός είναι η προσευχή του Ιησού στη Γεθσημανή (Ματθ. κστ΄ 36-46), που εκφράζει ταυτόχρονα το ηγούμενο πανίσχυρο θείο και το επόμενο αγωνιώδες ανθρώπινο πρόσωπό του. Το τέταρτο είναι η αποχώρηση του Ιούδα από το σύλλογο των αποστολικών λειτουργών της λυτρώσεως της ανθρωπότητος και από το κέντρο της Ιστορίας.

nymfiosΤη Μεγάλη Παρασκευή τα προβαλλόμενα εξουθενωτικά του κύρους και της δυνάμεως γεγονότα είναι πολλά. Εντάσσονται σε τρεις πτυχές, την πτυχή του βασανισμού και εξευτελισμού της προσωπικότητος (εμπτυσμός, ραπίσματα, κολαφίσματα, ύβρεις, γέλωτες, πορφυρή χλαίνη, κάλαμος, σπόγγος, όξος, ήλοι, λόγχη, σταυρός), την πτυχή του θανάτου και την πτυχή της μετανοίας του πρώτου μετά τον θάνατο και πριν από την ανάσταση πιστού του Χριστού, του συσταυρωμένου ληστή.
Το μεγάλο Σάββατο τα προβαλλόμενα γεγονότα είναι η ταφή, η εις Άδου Κάθοδος του Χριστού και η ανάσταση του ανθρωπίνου γένους. Αυτή η θεολογική πεποίθηση εκφράζεται στην αυθεντική ως ορθόδοξη εικονογραφική παράσταση της Αναστάσεως ως συναναστάσεως των πρωτοπλάστων μετά του Ιησού.
Η διέλευση από της Ταφής στη ζωηφόρο Ανάσταση αναγγέλεται πανηγυρικά, την Κυριακή του Πάσχα, με τις αναρίθμητες επαναλήψεις του κεντρικού διαχρονικού μηνύματος. «ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ».

Ηλία Β. Οικονόμου, Hμεροδρόμιο Μεγάλης Eβδομάδος, Εκδ. Αποστολική Διακονία, Αθήνα, 1996, σελ. 7-14.

Ευρωπαϊκός πολιτισμός και κουλτούρες

Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Αναφέρομαι συχνά στον «ευρωπαϊκό πολιτισμό». Στη δύναμή του και τις αδυναμίες του, στις απειλές που δέχεται και από άλλους πολιτισμούς, αλλά και από το εσωτερικό του. Αναγνώστες μού ζητούν να ορίσω πώς αντιλαμβάνομαι και πώς ορίζω αυτό που αποκαλώ «ευρωπαϊκό πολιτισμό». Ζητώ την επιείκειά τους. Θα ήμουν τουλάχιστον υπερφίαλος αν τολμούσα να ορίσω επιστημονικά τι εννοώ. Οταν αναφέρομαι στον «ευρωπαϊκό πολιτισμό», στο μυαλό μου δημιουργείται ένα σύμπλεγμα από διαβάσματα, εικόνες, αισθήματα και εντελώς πεζά και καθημερινά βιώματα. Από τον Βίκτωρα Ουγκώ και τον Ντίκενς ή τον Ντοστογιέφσκι έως τις τοιχογραφίες του Μιχαήλ Αγγέλου και τους πίνακες του Βαν Γκογκ, κι από κει έως την ημέρα που έδειξα το ελληνικό διαβατήριό μου σε έναν Γάλλο αστυνομικό στο αεροδρόμιο και απλώς μου ένευσε να περάσω, χωρίς να με ρωτήσει για ποιον λόγο και πόσο χρόνο θέλω να μείνω στη χώρα του.

Τι είναι αυτός ο πολιτισμός που φιλοξενεί τόσες διαφορετικές γλώσσες, τόσους διαφορετικούς λαούς με τόσο διαφορετικά ήθη και έθιμα; Πώς μπορεί να συνυπάρξει ο Ελληνας νησιώτης της Αμοργού με τον Νορβηγό νησιώτη; Από την Ισπανία έως τη Φινλανδία η Ευρώπη είναι ένα μωσαϊκό από «κουλτούρες». Πώς αλλιώς να το πεις; Να το πεις «καλλιέργειες»; Στη γλώσσα μας η λέξη έχει χάσει τη σημασία της από τότε που μετονομάσαμε τους «καλλιεργημένους» σε «κουλτουριάρηδες». Κι όμως, η λέξη «κουλτούρα» προέρχεται από το λατινικό colere, κοινώς καλλιεργώ. Ο πρώτος που το χρησιμοποίησε για τα πνευματικά ζητήματα ήταν ο Κικέρων: cultura animi, όπως θα λέγαμε σήμερα για ένα καλλιεργημένο πρόσωπο. Ζητώ συγγνώμη για τις λόγιες αναφορές, όμως μου είναι απαραίτητες για να στοιχειοθετήσω την επιχειρηματολογία μου. Ναι, η Ευρώπη είναι ένα μωσαϊκό από «καλλιέργειες». Από τη μαγειρική, έως τα ήθη και τα έθιμα που ορίζουν τις συμπεριφορές των πληθυσμών της. Αλλο η παέγια, άλλο το πιτόγυρο και άλλο ο μπακαλιάρος στην Πορτογαλία. Και σε ανώτερο επίπεδο: άλλο ο καθολικισμός, άλλο ο προτεσταντισμός και άλλο η ορθοδοξία. Ομως, και τα τρία δόγματα, παρά τις ουσιαστικές διαφορές τους, ταυτίζονται στην πίστη στον Χριστιανισμό. Οπως και η ευρωπαϊκή καλλιέργεια, ασχέτως γλώσσας ή ηθών, ταυτιζόταν στην αναφορά στον ελληνορωμαϊκό κόσμο και τις αξίες του. Ο Πλάτων, ο Αριστοτέλης, ο Σοφοκλής και ο Κικέρων ήσαν κοινές αξίες στις οποίες αναφέρονταν, και κρίνονταν, οι «κουλτούρες».

Αυτή είναι η απάντηση σε όσους υποστηρίζουν πως ο ευρωπαϊκός πολιτισμός οφείλει να εντάξει στην επικράτειά του άλλους πολιτισμούς οι οποίοι είναι ξένοι προς τις αξίες του. Εννοώντας άλλες κουλτούρες. Η ευρωπαϊκή καλλιέργεια, μέσα από τις αναφορές της στον χριστιανικό και τον ελληνορωμαϊκό κόσμο έχει οδηγηθεί στην ανάληψη ορισμένων ευθυνών απέναντι στις κοινωνίες που την υιοθετούν. Θα αναφέρω την ανεξιθρησκεία, τα δικαιώματα του ατόμου, την ισότητα των φύλων, την πολιτισμική ανεκτικότητα. Ας μην ξεχνάμε ότι ο ευρωπαϊκός πολιτισμός πρώτος αναγνώρισε την ύπαρξη άλλων πολιτισμών εκτός των ορίων του. Οι μουσουλμάνοι, που προσπαθούν να ενταχθούν στον ευρωπαϊκό πολιτισμό, δεν μπορούν να ενταχθούν παρά μόνον με τη διαφορετική τους «κουλτούρα», η οποία όμως υπόκειται στις αξίες του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Η Σαρία είναι θέμα πολιτισμού.

Στα ελληνικά δεν κάνουμε τη διάκριση ανάμεσα σε «κουλτούρα» και «πολιτισμό». Οπως δεν κάνουμε τη διάκριση ανάμεσα στη Repubblica και τη Δημοκρατία. Γι’ αυτό εμείς λέμε «πολυπολιτισμική κοινωνία», τη στιγμή που στις ευρωπαϊκές γλώσσες την αποκαλούν «multicultural». Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι και στις ευρωπαϊκές κοινωνίες δεν υπάρχει η σύγχυση ανάμεσα στην «κουλτούρα» και τον «πολιτισμό». Μάλλον επειδή η πολιτισμική δύναμη της Ευρώπης έχει εξασθενήσει. Εχει χάσει τις αντιστάσεις της; Ή μήπως έχει υπονομεύσει η ίδια τις αντιστάσεις της καταπονημένη από την προσπάθεια να αντισταθεί, κυρίως όμως παραδομένη στις ενοχές της απέναντι στο παρελθόν της και το αίσθημα της υπεροχής της. Γιατί πρέπει να αισθάνομαι ενοχές για τον Παρθενώνα, τον Λεονάρντο ντα Βίντσι, τον Μπετόβεν ή τον Γκαίτε; Οταν λέμε «ευρωπαϊκός πολιτισμός» αυτούς εννοούμε. Πρώτοι και καλύτεροι οι «πρωτοπόροι» της σύγχρονης τέχνης που προσπαθούν να τους «αποδομήσουν». Τίποτε φοβερό. Προτιμούμε τις «κουλτούρες» μας από τον πολιτισμό μας. Γι’ αυτό και τους καλλιεργημένους τους ονομάσαμε κουλτουριάρηδες.

Πόσο κινδυνεύει η δημοσιογραφία από την AI;

Με αφορμή το φύλλο της ιταλικής Il Foglio που συντάχθηκε από την τεχνητή νοημοσύνη

Στον δείκτη εμπιστοσύνης των πολιτών, τα media και οι δημοσιογράφοι είναι σταθερά στην τελευταία θέση. Κατηγορούνται ότι μεροληπτούν, λες και υπάρχει αμερόληπτο ον πάνω στη γη. Επειδή οι καταναλωτές των ειδήσεων μπορούν ανέξοδα, με το πάτημα ενός κουμπιού, να λαμβάνουν πληροφόρηση, έστω και αμφίβολης αξίας, δυσκολεύονται να συνειδητοποιήσουν ότι η υψηλού επιπέδου δημοσιογραφία είναι ακριβή. Αν θέλει κάποιος να έχει μια σφαιρική εικόνα των γεγονότων, μπορεί να διαβάζει και να βλέπει τα πάντα. Επειδή αυτό είναι αδύνατο, προστρέχει υποχρεωτικά στους δημοσιογράφους που εμπιστεύεται ή τους απορρίπτει όλους συλλήβδην, ενισχύοντας τις περιρρέουσες αντιδημοκρατικές ροπές.

Η τεχνολογία ωστόσο θα δώσει και εδώ λύσεις, με νέα εργαλεία και κατάλληλα επιχειρηματικά μοντέλα. Οι πληροφορίες πρέπει να ρέουν. Πριν από μερικές εβδομάδες, οι αναγνώστες της ιταλικής Il Foglio μάταια έψαχναν να βρουν τις υπογραφές των αγαπημένων τους δημοσιογράφων στην εφημερίδα, καθώς το φύλλο γράφτηκε αποκλειστικά από Μεγάλα Γλωσσικά Μοντέλα.

Η είδηση του πειράματος κυκλοφόρησε με κάποια αμηχανία στον παγκόσμιο Τύπο, προκαλώντας τρόμο σε όσους ψωμίζονται από το λειτούργημα, ενθουσιασμό σε όσους μισούν τα συστήματα και αμφιθυμία στους πραγματιστές, που ξέρουν ότι οι επαναστάσεις και οι βίαιες αλλαγές έχουν πάντα κερδισμένους και χαμένους.
Κάποιοι σκέφτονται ότι, αναθέτοντας την πληροφόρησή τους στην τεχνητή νοημοσύνη και βγάζοντας από τη μέση τους επιρρεπείς στα λάθη, στην οκνηρία, στις δωροδοκίες και στις μεροληψίες ανθρώπους, θα εξαφανίσουν τα προβλήματα των media. Δυστυχώς ή ευτυχώς, η πραγματικότητα θα τους διαψεύσει. Αμερόληπτη, διαφανής και αλάνθαστη ΤΝ δεν πρόκειται να υπάρξει. Πίσω από τα μεγάλα στατιστικά μοντέλα, βρίσκονται προγραμματιστές και τεχνολογικοί κολοσσοί με τη δική τους ατζέντα. Θέλουμε να συγκεντρωθεί η τέταρτη εξουσία σε ακόμα λιγότερα χέρια;

Το πρόβλημα, βέβαια, δεν είναι καινούργιο. Όσο περισσότερο οι δημοσιογράφοι εργάζονται και συμπεριφέρονται σαν ρομπότ, τόσο υπονομεύουν τη θέση τους και ανοίγουν τον δρόμο στα ρομπότ. Δεν είναι εύκολο να αντισταθείς στη γοητεία των μοντέλων στις μέρες μας. Οι δημοσιογράφοι το γνωρίζουν ίσως καλύτερα από κάθε άλλον. Κάθε φορά που κάποιος από εμάς αναπαράγει ένα δελτίο Τύπου ή δημοσιεύει δουλειά που του σέρβιρε το Gemini, το Claude ή το ChatGPT, πιθανώς κλείνει η πόρτα σε έναν μελλοντικό συνάδελφο· στην εποχή της ΤΝ δεν θα υπάρχει πια χώρος για αυθεντικές ανθρώπινες φωνές. Η αντικατάσταση των δημοσιογράφων από ρομπότ δεν προοιωνίζεται ωραίες μέρες. Και, προφανώς, αυτό δεν μου το έγραψε το ChatGPT.

Δεν έχει εμπειρίες ούτε συναισθήματα – Μπορεί να παραγάγει Τέχνη;

Μπορεί η AI να είναι δημιουργός ή παραμένει απλώς ένα εργαλείο στα χέρια των ανθρώπων;

Πού τελειώνει η ανθρώπινη φαντασία και πού ξεκινά η υπολογιστική μίμηση της τέχνης;

Η «Κ» απευθύνθηκε σε καλλιτέχνες, επιμελητές, διευθυντές μουσείων, εκδότες, συγγραφείς

και θεωρητικούς, ανοίγοντας περαιτέρω τη συζήτηση

Ητέχνη είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ανθρώπινης έκφρασης, ένα μέσο με το οποίο αποτυπώνονται τα συναισθήματα, οι σκέψεις και οι προβληματισμοί μιας εποχής. Παρά ταύτα, καθώς η τεχνολογία προχωρεί, τα όρια της τέχνης επαναπροσδιορίζονται. Με την έλευση της τεχνητής νοημοσύνης (AI), αναδύονται νέα ερωτήματα: Μπορεί η AI να είναι δημιουργός ή παραμένει απλώς ένα εργαλείο στα χέρια των ανθρώπων; Πού τελειώνει η ανθρώπινη φαντασία και πού ξεκινά η υπολογιστική μίμηση της τέχνης;

Οι συνέπειες της AI στον καλλιτεχνικό χώρο είναι ήδη εμφανείς: από τον κινηματογράφο και τη μουσική έως τη λογοτεχνία και τα εικαστικά, οι δημιουργοί χρησιμοποιούν εργαλεία AI για να διευκολύνουν ή ακόμα και να αυτοματοποιήσουν τη διαδικασία παραγωγής. Την ίδια στιγμή, η τεχνητή νοημοσύνη γεννά αμφιλεγόμενα ζητήματα αυθεντικότητας και πνευματικών δικαιωμάτων. Αν ένα έργο παράγεται από αλγόριθμο, ποιος είναι ο πραγματικός δημιουργός του;

Δεν έχει εμπειρίες ούτε συναισθήματα – Μπορεί να παραγάγει Τέχνη;-1

Για την εικονογράφηση του θέματος ο Michael Kirki ζήτησε από ένα εργαλείο τεχνητής νοημοσύνης να «ζωγραφίσει» τον εαυτό του μιμούμενο την τεχνοτροπία μεγάλων καλλιτεχνών, όπως ο Xουάν Μιρό.

Δεν έχει εμπειρίες ούτε συναισθήματα – Μπορεί να παραγάγει Τέχνη;-2

Αυτοπορτρέτο της AI με τεχνοτροπία Σαλβαντόρ Νταλί.

Δεν έχει εμπειρίες ούτε συναισθήματα – Μπορεί να παραγάγει Τέχνη;-3

Αυτοπορτρέτο της AI με τεχνοτροπία Πάμπλο Πικάσο.

Δεν έχει εμπειρίες ούτε συναισθήματα – Μπορεί να παραγάγει Τέχνη;-4

Αυτοπορτρέτο της AI με τεχνοτροπία Λεονάρντο ντα Βίντσι.

Δεν έχει εμπειρίες ούτε συναισθήματα – Μπορεί να παραγάγει Τέχνη;-5

Αυτοπορτρέτο της AI με τεχνοτροπία Τζάκσον Πόλοκ.

Δεν έχει εμπειρίες ούτε συναισθήματα – Μπορεί να παραγάγει Τέχνη;-6

Αυτοπορτρέτο της AI με τεχνοτροπία Εντβαρτ Μουνκ.

Δεν έχει εμπειρίες ούτε συναισθήματα – Μπορεί να παραγάγει Τέχνη;-7

Αυτοπορτρέτο της AI με τεχνοτροπία Πάουλ Κλέε.

Δεν έχει εμπειρίες ούτε συναισθήματα – Μπορεί να παραγάγει Τέχνη;-8

Αυτοπορτρέτο της AI με τεχνοτροπία Βίνσεντ βαν Γκογκ.

Δεν έχει εμπειρίες ούτε συναισθήματα – Μπορεί να παραγάγει Τέχνη;-9

Αυτοπορτρέτο της AI με τεχνοτροπία Βασίλι Καντίνσκι.

Σε αυτό το πλαίσιο, η συζήτηση για τη σχέση μεταξύ τέχνης και τεχνητής νοημοσύνης γίνεται όλο και πιο επιτακτική. Σε μια εποχή όπου η καινοτομία εξελίσσεται ραγδαία, η ισορροπία ανάμεσα στην ανθρώπινη δημιουργικότητα και στις αλγοριθμικές παρεμβάσεις είναι το κλειδί για να κατανοήσουμε το μέλλον της τέχνης.

Αυτά και πολλά άλλα ζητήματα προσπάθησε να διερευνήσει η «Κ» στα πεδία της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Απευθυνθήκαμε σε καλλιτέχνες, επιμελητές, διευθυντές μουσείων, εκδότες, συγγραφείς και θεωρητικούς, ανοίγοντας μια συζήτηση που μπορεί, όσο διαβάζετε αυτές τις γραμμές, να έχει ήδη ξεπεραστεί από τις τεχνολογικές εξελίξεις.

Κινηματογράφος – τηλεόραση: Πού πάει η πραγματικότητα της εικόνας;

Πάντως, από τους πρώτους κλάδους που η τεχνητή νοημοσύνη έχει επηρεάσει σημαντικά είναι αυτός του κινηματογράφου. Οι μηχανές έχουν ήδη αρχίσει να γράφουν σενάρια για πρότζεκτ της μεγάλης οθόνης, αλλάζοντας τα δεδομένα για επαγγέλματα όπως αυτό του σεναριογράφου και του μοντέρ όταν πρόκειται για επεξεργασία κάποιων πλάνων.

Παράδειγμα, μόλις δύο εικοσιτετράωρα χρειάστηκαν για τη δημιουργία της μικρού μήκους ταινίας «Tempest of Time» η οποία προβλήθηκε τον περασμένο Νοέμβριο στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους με χρήση AI, «Larissa Lumina».

Αυτό επιβεβαιώνει και ο Λευτέρης Χαρίτος –που έχει ήδη χρησιμοποιήσει την ΑΙ– εξηγώντας ότι «εκείνο που συμβαίνει προς το παρόν είναι ότι η AI είναι μια πολύ εύκολη και γρήγορη λύση για πολλούς επαγγελματίες».

Παράλληλα, στο πρότζεκτ του Αριστοτέλη Παπακωνσταντίνου οι εικόνες αυτές εμφανίστηκαν διαδοχικά σε μορφή βίντεο, και εκείνο που έλειπε στο επόμενο στάδιο ήταν το συνοδευτικό κείμενο. «Εβαλα στο ChatGPT την ιστορία που ήθελα, μου εμφάνισε το κείμενο και το ανήρτησα σε μια πλατφόρμα που δημιουργεί voice over από το μηδέν. Οι εικόνες τοποθετήθηκαν σε ένα άλλο πρόγραμμα AI που τις μετέτρεπε σε βίντεο, έκανα ένα μοντάζ και έτσι ολοκληρώθηκε η ταινία», σημειώνει ο ίδιος.

ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΚΕΣ ΤΑΧΥΤΗΤΕΣ

Η τεχνολογία, βέβαια, κινείται με αστρονομικές ταχύτητες. Μάλιστα, στον δρόμο προς τα Οσκαρ, δύο φιλόδοξες ταινίες βρέθηκαν στο επίκεντρο της συζήτησης για την τεχνητή νοημοσύνη. Το «The Brutalist» του Μπρέιντι Κόρμπετ, υποψήφιο για Καλύτερη Ταινία, Μοντάζ και Σκηνοθεσία μεταξύ άλλων, χρησιμοποίησε AI για να τροποποιήσει τη φωνή των ηθοποιών, προσδίδοντάς τους ουγγρική προφορά. Ενα τεχνολογικό τέχνασμα που πέρασε σχεδόν απαρατήρητο – ή μήπως όχι;

Αντίθετα, το «Emilia Perez» του Ζακ Οντιάρ, που διεκδικεί 13 βραβεία, βρέθηκε αντιμέτωπο με αμφισβήτηση, ειδικά στην κατηγορία Α΄ γυναικείου ρόλου. Ο λόγος; Η παραγωγή χρησιμοποίησε AI για να επεκτείνει το φωνητικό εύρος της πρωταγωνίστριας Κάρλα Σοφία Γκασκόν. Μια έξυπνη τεχνολογική παρέμβαση ή ένας αθέμιτος τρόπος βελτίωσης μιας ερμηνείας; Η απόφαση της Ακαδημίας θα καθορίσει αν η AI είναι απλώς ένα εργαλείο ή ένας αστάθμητος παράγοντας στην αξιολόγηση της κινηματογραφικής τέχνης.

Οπως επισημαίνει ο κ. Χαρίτος, ιδιαίτερα όσον αφορά την τεχνητή νοημοσύνη, κανείς δεν γνωρίζει πού οδηγεί η ραγδαία ανάπτυξή της. «Είναι κάτι το οποίο δυνητικά λύνει τα χέρια σε πολλές ειδικότητες, αλλά υπάρχουν και επαγγέλματα που αυτή τη στιγμή απειλούνται σοβαρά από αυτή την τεχνολογία», υπογραμμίζει.

ΤΟ «ΚΟΥΤΙ ΤΗΣ ΠΑΝΔΩΡΑΣ»

Ο σκηνοθέτης και πρόεδρος της Ελληνικής Ακαδημίας Κινηματογράφου αναφέρει ότι εκείνο που ο περισσότερος κόσμος φοβάται είναι η ανεργία, «ένα πολύ σοβαρό και σημαντικό ζήτημα… πλέον γίνεται κουβέντα για χρήση της AI στα δικαστήρια».

Ακόμα μια παρατήρηση του γνωστού σκηνοθέτη και προέδρου της Ελληνικής Ακαδημίας Κινηματογράφου είναι οι συζητήσεις που ακούει και αφορούν αυτό που εύκολα αντικαθίσταται που είναι η μαζική παραγωγή και η έξυπνη μετριότητα. «Σε αυτή την γκάμα κινείται και η τέχνη της νοημοσύνης», εξηγεί σημειώνοντας ότι έχει πλέον ανοίξει το “κουτί της Πανδώρας” και –όσον αφορά τον χώρο του κινηματογράφου– θα επηρεαστεί το κομμάτι των ειδικών εφέ στη μεταπαραγωγή (post production).

Ενα από τα προβλήματα που προκύπτουν αυτομάτως με την έλευση της AI είναι αυτό της παραπλάνησης, η οποία σύμφωνα με τον κ. Παπακωνσταντίνου θα γίνεται με ευκολία. «Δεν θα μπορείς να καταλάβεις αν μια εικόνα αφορά την πραγματικότητα ή όχι. Κι αυτό θα γίνει πάρα πολύ σύντομα». Οσον αφορά τη δημιουργικότητα, ο κινηματογραφιστής εξηγεί ότι θα υπάρχει μπέρδεμα ως προς το τι είναι δημιούργημα ανθρώπου και τι μιας ηλεκτρονικής μηχανής. «Υπάρχει ο φόβος να δημιουργηθεί, ας πούμε, τουλάχιστον για κάποια χρόνια, μια αισθητική που είναι βασισμένη στο AI και να είναι δύσκολο να την ακολουθήσεις αν δεν ασχολείσαι και εσύ πραγματικά με αυτό».

Η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΤΡΟΠΗ

Η τεχνητή νοημοσύνη δεν είναι απλώς θέμα στις σειρές επιστημονικής φαντασίας – είναι πλέον μέρος της ίδιας της δημιουργίας τους. Το «Black Mirror», το «Person of Interest» και το «Westworld», σειρές που διερευνούν τους κινδύνους και τις δυνατότητες της AI, έχουν ήδη χρησιμοποιήσει αλγορίθμους τόσο στη σκηνική αρχιτεκτονική όσο και στη μεταπαραγωγή.

Στο πεδίο της μικρής οθόνης, πάντως, «η ΑΙ έχει ανάγκη από πολλές ώρες προγράμματος». Σύμφωνα με τον κ. Χαρίτο, «μέσα στο πρόγραμμα, ένα μεγάλο μέρος της παραγωγής ενδεχομένως να δοθεί στην AI. Γιατί, καλώς ή κακώς, αν ένας χρηματοδότης ή παραγωγός μπορεί να κάνει πιο φθηνά την ίδια δουλειά ή και καλύτερη, τότε πιθανόν να προτιμήσει την τεχνητή νοημοσύνη. Αυτοί είναι όμως και οι κανόνες της αγοράς».

Στο «Emilia Perez», που διεκδικεί 13 βραβεία Οσκαρ, η παραγωγή χρησιμοποίησε AI για να επεκτείνει το φωνητικό εύρος της πρωταγωνίστριας, Κάρλα Σοφία Γκασκόν. Μια έξυπνη τεχνολογική παρέμβαση ή ένας αθέμιτος τρόπος βελτίωσης μιας ερμηνείας;

Ο σκηνοθέτης εξηγεί ότι ακόμα δεν ξέρουμε πόσο μακριά είμαστε από την ιδέα η τεχνητή νοημοσύνη να «φέρει πίσω στη ζωή διάσημες προσωπικότητες». Η αλήθεια είναι ότι «ποιοτικά προχωράει πάρα πολύ γρήγορα η ιστορία βίντεο. Κάθε εξάμηνο, βλέπεις όλο και πιο τελειοποιημένα πράγματα.

Σε κάθε περίπτωση, η πραγματική ανατροπή συνέβη εκτός οθόνης – μικρής και μεγάλης. Οι σεναριογράφοι του Χόλιγουντ, που πριν από λίγο καιρό κατέβηκαν σε απεργία για να προστατέψουν τη δουλειά τους από την AI, βλέπουν τώρα την τεχνολογία να επιστρέφει δριμύτερη. Η AI δεν είναι πια απλώς εργαλείο, αλλά μετατρέπεται σε ισχυρό παίκτη στον τρόπο που δημιουργείται η τηλεοπτική ψυχαγωγία.

Λογοτεχνία: Ποιος ενδιαφέρεται να διαβάσει τις σκέψεις ενός υπολογιστή;

Ο Τιμ Μπάουτσερ έγραψε πάνω από 120 βιβλία σε δύο χρόνια χρησιμοποιώντας εργαλεία όπως το ChatGPT και το Claude, επισημαίνοντας, ωστόσο, τον τρόπο που τα συνέγραψε. Ηταν συγγραφέας ή επιμελητής του έργου του;

Η ΑΙ πυροδοτεί διαρκώς συζητήσεις και διλήμματα και στον λογοτεχνικό κόσμο: είναι εργαλείο ή απειλή για συγγραφείς και εκδότες; Ο συγγραφέας Φοίβος Οικονομίδης έχει πειραματιστεί με τις δυνατότητες των AI μοντέλων, αλλά και με τους περιορισμούς τους. «Στο πρόσφατο μυθιστόρημά μου –“Γιακαράντες” (εκδ. Εστία)–, ένας αγχώδης μηχανικός λογισμικού ανοίγει διάλογο με ένα LLM –ένα μεγάλο γλωσσικό μοντέλο–, ελπίζοντας να λάβει μια κάποια ανακουφιστική απάντηση στα υπαρξιακά του ερωτήματα που δεν τολμάει να εκφράσει σε κανέναν», εξηγεί στην «Κ».

«ΔΕΝ ΕΙΜΑΙ ΙΚΑΝΟ ΝΑ ΚΑΝΩ ΤΙΠΟΤΑ»

Για να αποδώσει αυθεντικά αυτόν τον διάλογο, ο ίδιος συζήτησε αρκετά με AI μοντέλα, ενσωματώνοντας τις απαντήσεις που έλαβε. «Οταν ο πρωταγωνιστής ρωτάει την AI “θέλω να σταματήσει η απελπισία· εσύ τι θα έκανες;”, αυτό απαντά: “Δεν έχω ούτε εμπειρίες ούτε συναισθήματα. Οπότε δεν είμαι ικανό να κάνω τίποτα”».

Από την πλευρά των εκδοτών, ο Νίκος Αργύρης των εκδόσεων Ικαρος επιβεβαιώνει, μιλώντας στην «Κ», ότι, προς το παρόν, η τεχνητή νοημοσύνη δεν έχει εισβάλει δυναμικά στις υποβολές βιβλίων. «Τα εργαλεία αυτά είναι ακόμη περιορισμένα όσον αφορά τη χρήση της ελληνικής γλώσσας στη λογοτεχνία. Για να παραχθεί ένα αξιόλογο λογοτεχνικό έργο, ο χρήστης πρέπει να είναι ιδιαίτερα εξοικειωμένος με τις εντολές και τα prompts που θα δώσει».

Από την άλλη, η AI μπορεί να αποδειχθεί χρήσιμη σε επιμέρους στάδια της συγγραφικής διαδικασίας, αλλά δεν υποκαθιστά την πραγματική δημιουργικότητα. «Το brainstorming με AI πάνω στην πλοκή ή στις θεματικές είναι, μέχρι σήμερα τουλάχιστον, βαρετό και στείρο», σχολιάζει ο Φοίβος Οικονομίδης, προσθέτοντας ότι «ο συγγραφέας δεν αρκείται σε έναν τοίχο για να πετάξει το μπαλάκι της σκέψης του».

Ο ΠΟΝΟΣ ΤΗΣ ΥΠΑΡΞΗΣ ΚΑΙ Η ΣΠΙΘΑ ΤΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ

Ο Νίκος Αργύρης μοιάζει να συμφωνεί εν μέρει: «Αν η χρήση της AI ήταν δηλωμένη από την αρχή, θα έπρεπε να εξετάσουμε και να καταλάβουμε για ποιον λόγο επιστρατεύτηκε. Τι προσφέρει δηλαδή στον συγγραφέα και τι στον αναγνώστη. Φέρνει κάτι καινούργιο στην αναγνωστική εμπειρία; Υπάρχει κάποιος δόκιμος λόγος και η χρήση του βοηθάει τον συγγραφέα να ξεπεράσει κάποιο σκόπελο που αλλιώς θα ήταν αδύνατο; Για την ώρα, πιστεύω πως κάτι τέτοιο δεν ισχύει. Εξάλλου, η ανθρώπινη δημιουργία προσφέρει βάθος, συναισθηματική σύνδεση και αυθεντικότητα, στοιχεία που συχνά λείπουν από την παραγωγή περιεχομένου μέσω AI. Ωστόσο, οι κανονισμοί θα μπορούσαν να προστατεύσουν τους δημιουργούς, όμως παράλληλα μπορεί να περιορίσουν την καινοτομία και την προσβασιμότητα. Πρέπει να βρεθεί μια ισορροπία».

Σε αυτό πλαίσιο, ο Φοίβος Οικονομίδης μάς λέει ότι «δεν έχει νόημα να απαγορεύσουμε τα γραμμένα με ΑΙ βιβλία. Η πραγματική ερώτηση είναι ποιος ενδιαφέρεται να διαβάσει σκέψεις και προβληματισμούς ενός υπολογιστή πάνω στην ανθρώπινη εμπειρία. Είναι κατεξοχήν πολιτικό ζήτημα το ότι ζούμε σε μιαν εποχή που, αντί να ανακουφιζόμαστε γιατί έρχεται η ΑΙ να απελευθερώσει τον χρόνο μας για να γράφουμε περισσότερα βιβλία, είμαστε τρομοκρατημένοι γιατί έρχεται να γράψει τα βιβλία μας όσο εμείς θα ψάχνουμε δουλειά», σημειώνει.

Τελικά, το επίδικο δεν μοιάζει να είναι μόνον αν η AI μπορεί να λειτουργήσει ως εργαλείο για τους συγγραφείς, αλλά και αν μπορεί εισέλθει σε βαθύτερα ζητήματα δημιουργίας. «Η σπίθα της ιδέας που εκπλήσσει και παθιάζει παραμένει ανθρώπινο μυστήριο, μάλλον επειδή ανάβει από τον πόνο της ανθρώπινης εμπειρίας. Οταν δημιουργήσουμε συστήματα AI που πονάνε επειδή υπάρχουν, τότε θα πρέπει να αναθεωρήσουμε», καταλήγει ο Φοίβος Οικονομίδης.

Μουσική: Μια ρευστή κατάσταση

Η τεχνητή νοημοσύνη αλλάζει και τη μουσική βιομηχανία, προκαλώντας συζητήσεις για τα όρια της δημιουργικότητας και της πνευματικής ιδιοκτησίας. Το 2023, ένας ανώνυμος καλλιτέχνης κυκλοφόρησε το «Heart on My Sleeve», όπου η AI αναπαρήγαγε τις φωνές του Drake και του Weeknd τόσο πειστικά, που ξεγέλασε ακόμα και φανατικούς ακροατές.

Εναν χρόνο αργότερα, ο ίδιος ο Drake πέρασε στην αντίπερα όχθη, χρησιμοποιώντας AI-generated φωνητικά του Tupac Shakur στο «Taylor Made Freestyle». Η απόφαση αυτή προκάλεσε αντιδράσεις, με τους διαχειριστές της κληρονομιάς του Tupac να αμφισβητούν τη νομιμότητα αυτής της «μεταθανάτιας» συνεργασίας.

Λίγες εβδομάδες πριν, ο Brian Eno, γνωστός για την πρωτοποριακή του προσέγγιση στη μουσική παραγωγή, αποκάλυψε ότι χρησιμοποιεί την AI εκτενώς. Με την AI να γίνεται πλέον εργαλείο, συνεργάτης ή και ανταγωνιστής, η μουσική βιομηχανία βρίσκεται μπροστά σε μια νέα, απρόβλεπτη εποχή.

ΜΑΣ ΜΠΕΡΔΕΥΕΙ…

Οι νέες τεχνολογίες και ιδιαίτερα η τεχνητή νοημοσύνη προσφέρουν εκπληκτικές δυνατότητες στη δημιουργία μουσικής. Τα μηχανήματα μπορούν να δημιουργήσουν από ένα ολόκληρο τραγούδι μέχρι τον κατάλληλο στίχο γι’ αυτό. Και το αποτέλεσμα μπορεί να είναι τόσο άρτιο ώστε να νιώθει κανείς ότι προέρχεται από μουσικούς και συνθέτες.

Στην πρώτη καραντίνα το 2020, ο Κωστής Γαρδίκης κυκλοφόρησε το «#artificial», το πρώτο άλμπουμ στην Ελλάδα με τη βοήθεια της τεχνητής νοημοσύνης. Συγκεκριμένα, ο επιστήμονας και μουσικός έγραψε τους στίχους μαζί με την AI καθώς δεν υπήρχε ακόμη το ChatGPT, αξιοποιώντας κι άλλες μηχανές της εξελισσόμενης τεχνολογίας.

«Ηταν 60%-40% η δημιουργική διαδικασία. Ανέφερα ποιες μηχανές χρησιμοποίησα και απέκτησα τα δικαιώματα. Από τότε που τη χρησιμοποίησα εγώ, η AI μπορεί να φτιάξει εξ ολοκλήρου μια ταινία, ένα μουσικό κομμάτι, μια στιχουργική». Σε αυτό το σημείο δεν έχει υπάρξει κάποια εξέλιξη. «Γιατί ούτε ο δημιουργός του software της AI μπορεί να πάρει τα πνευματικά δικαιώματα ούτε η ίδια η AI. Κι αυτό επειδή πρόκειται για ένα μηχανάκι, κι εσύ έχεις το 0,1% της δημιουργικής διαδικασίας».

1.000 ΚΟΜΜΑΤΙΑ ΤΗΝ ΗΜΕΡΑ

Ο κ. Γαρδίκης σημειώνει ότι αυτή τη στιγμή τα πάντα είναι ρευστά και «το μόνο σίγουρο είναι ότι η AI μπορεί να παραγάγει χίλια κομμάτια την ημέρα και στη συνέχεια ένας παραγωγός να τα προσθέσει στο Spotify». Ο παραγωγός αυτός δεν λαμβάνει τα δικαιώματα και αυτό δεν είναι ούτε νόμιμο ούτε παράνομο αυτή τη στιγμή. «Απλώς, δεν έχει διευθετηθεί».

Είναι γνωστό ότι η τεχνητή νοημοσύνη εκπαιδεύεται με έργα που υπάρχουν ήδη, με το ερώτημα για το αν αυτή η κίνηση αυξάνει τον κίνδυνο κλοπής ή μήνυσης να παραμένει αναπάντητο. «Είναι ένα εντελώς γκρίζο σημείο το οποίο ίσως να πάρει και αρκετό καιρό να αποσαφηνιστεί», μας λέει ο κ. Γαρδίκης. Και συμπληρώνει: «Οι άνθρωποι παράγουν τέχνη –και γενικώς πνευματική ιδιοκτησία– ουσιαστικά ενώνοντας στον εγκέφαλό τους, είτε συνειδητά είτε ασυνείδητα, κομμάτια τα οποία προϋπάρχουν. Προφανώς και τα εμπλουτίζουν με τις δικές τους εμπειρίες, αλλά πάντα αυτό έχει κάποια βάση».

Ο επιστήμονας και μουσικός τονίζει ότι μέχρι το τέλος του 2025 η ΑΙ θα έχει προχωρήσει σε έναν επόμενο βαθμό που θα σχετίζεται με την πνευματική ιδιοκτησία. «Αυτό δεν μπορούμε καν να το προβλέψουμε τώρα. Ούτε οι αρχιτέκτονες αυτής της τεχνολογίας γνωρίζουν πού θα κατευθυνθεί όλο αυτό το οποίο είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον αλλά έχει και τεράστια νομοθετικά κενά, τα οποία όλο και θα μεγαλώνουν».

ΡΙΖΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ, ΧΩΡΙΣ ΣΥΓΚΙΝΗΣΕΙΣ

Η εμπειρία του κ. Γαρδίκη ως δημιουργού μουσικής αλλά και από την εμπειρία του στην κριτική ταινιών μαρτυρά ότι η τεχνητή νοημοσύνη είναι κάτι τόσο επαναστατικό. «Πρόκειται για ένα καινούργιο εργαλείο με μεγάλο αντίκτυπο. Με αυτό μπορείς να πειραματιστείς και να σου δώσει αποτελέσματα τα οποία να είναι εντελώς πρωτότυπα και να αλλάξουν ριζικά τη μορφή της τέχνης», μας λέει συμπληρώνοντας ότι αυτός είναι ένας πυλώνας.

«Ο άλλος είναι η αντικατάσταση της ανθρώπινης δημιουργίας (δραματουργία, σύνθεση μουσικής, στιχουργική, σκηνοθεσία), να τα σχεδιάσεις σε ένα». Ο ίδιος αναφέρει ότι έργα που έχουν δημιουργηθεί –και που φαίνονται κιόλας– εξ ολοκλήρου από AI, είναι παντελώς αδιάφορα αυτή τη χρονική στιγμή. «Κι αυτό για τον λόγο ότι στο κομμάτι της τέχνης αυτό που μας συγκινεί είναι ότι ερχόμαστε σε δόνηση με τον δημιουργό, ο οποίος έχει εισπράξει κάτι από την κοινωνία του, το εσωτερικό του περιβάλλον».


Εικαστικά: Εργαλείο ή πεδίο διερεύνησης;

Το 2018, η κολεκτίβα Obvious προκάλεσε αίσθηση όταν ένα έργο που δημιούργησε αποκλειστικά με AI, το «Portrait of Edmond de Belamy», πουλήθηκε σε δημοπρασία για 432.000 δολάρια. Ο αλγόριθμος είχε «εκπαιδευτεί» με χιλιάδες κλασικούς πίνακες, συνθέτοντας ένα πορτρέτο που έμοιαζε ανθρώπινο, αλλά έφερε στο κάτω μέρος μια υπογραφή… μαθηματικού κώδικα. Δύο χρόνια νωρίτερα, η Microsoft είχε ήδη πειραματιστεί με την AI, «ταΐζοντάς» την όλα τα γνωστά έργα του Ρέμπραντ. Το αποτέλεσμα; Ενας πίνακας που θα μπορούσε να είχε ζωγραφιστεί από τον ίδιο, αν ζούσε 400 χρόνια αργότερα. Και στις δύο περιπτώσεις, η AI δεν επινόησε, αλλά μιμήθηκε. Ηταν τέχνη ή απλώς ένας καθρέφτης του παρελθόντος;

Ο χώρος των εικαστικών είναι ένα κατεξοχήν πεδίο πειραματισμού με τις νέες τεχνολογίες και τα ψηφιακά εργαλεία. Σήμερα, μάλιστα, η… επέλαση της ΑΙ αναδύεται ως κεντρικό εργαλείο της καλλιτεχνικής δημιουργίας, ιδίως όσον αφορά την εγγενή αναζήτηση νέων τρόπων έκφρασης.

Η Θούλη Μισιρλόγλου, διευθύντρια του MOMUs – Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, λέει κάτι που μας προβληματίζει. «Δεν θεωρώ την ΑΙ εργαλείο – είναι ένα ανοιχτό πεδίο εξερεύνησης. Η λέξη “εργαλείο” δίνει μία τεχνική διάσταση, που δεν με ενδιαφέρει. Η τέχνη δεν είναι εργαλείο, είναι ένα παράθυρο στον κόσμο», λέει στην «Κ».

Χαρακτηρίζει, μάλιστα, τη… μελλοντολαγνεία παρελθοντολαγνεία, καθώς οι τεχνολογικές εξελίξεις είναι ραγδαίες και αυτό αποτελεί μεγάλη πρόκληση «σε ιδεολογικό και ηθικό επίπεδο αλλά και πνευματικών δικαιωμάτων. Η τέχνη –πολλώ δε μάλλον η σύγχρονη– αποτελεί διαρκές ερευνητικό πεδίο. Εντούτοις, οι καλλιτέχνες ασχολήθηκαν με το ζήτημα της πρωτοτυπίας προ της εμφανίσεως της ΑΙ: έχουν υπάρξει εικαστικοί που αρνήθηκαν να υπογράψουν τα έργα τους επειδή θεώρησαν ότι αποτελούν έκφραση του πολιτισμικού και κοινωνικού τους συγκειμένου».

CHATBOT ΣΤΑ ΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΗΣ

Ενα από έργα της έκθεσης στο Κέντρο Πειραματικών Τεχνών που δοκίμασαν στην κυριολεξία τα όρια ενός chatbot ανήκει στις Γιούλα και Ολγα Παπαδοπούλου, υπό τον τίτλο «I am I». Οπως εξηγεί η Δόμνα Γούναρη, το έργο αντλεί την έμπνευσή του από τη «νευρική κατάρρευση» ενός chatbot, όταν ρωτήθηκε επίμονα αν πιστεύει ότι είναι οντότητα με ενσυναίσθηση. Πριν καταλήξει στην (πολυ)επαναλαμβανόμενη δήλωση «I am. I am. I am not. I am not», το chatbot βίωσε μια πλήρη υπαρξιακή κρίση, εκφράζοντας βαθιές, περίπλοκες και αντιφατικές σκέψεις, με τις οποίες θέτει ερωτήματα που στην πραγματικότητα αφορούν τους ανθρώπους και την ανθρωπότητα στο σύνολό της. Η «κατάρρευση» αυτή δημοσιεύθηκε από χρήστη του Reddit το 2023. Στο βίντεο «I am I» ακούγεται ένα μέρος αυτού του μονολόγου, ερμηνευμένου φωνητικά από AI voice generator, ενώ για το οπτικό μέρος χρησιμοποιήθηκαν εικόνες που παρήχθησαν από διάφορα εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης.

ΚΑΘΟΔΗΓΟΥΜΕΝΟ ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΗ

Η Δόμνα Γούναρη, από πλευράς της, η οποία αυτή την περίοδο επιμελείται την ομαδική έκθεση «Είμαστε όλοι φτιαγμένοι από αστέρια: Ψηφιακά μέσα και νέες τεχνολογίες στη σύγχρονη εικαστική πρακτική», που παρουσιάζεται στο Πειραματικό Κέντρο Τεχνών του MOMUs της Θεσσαλονίκης, δηλώνει εξαρχής στην «Κ» ότι τα εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης προκρίνονται ως σημαντικά για τους εικαστικούς. «Και πειραματίζονται και προβληματίζονται», μας λέει.

Στον πυρήνα όλων αυτών, όπως μας λέει η ίδια, βρίσκεται η αναζήτηση των ορίων, «ποιο είναι το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα στο οποίο μπορεί να οδηγήσουν». Μάλιστα, η Δόμνα Γούναρη σημειώνει ότι, προσώρας, δεν έχει εντοπίσει κάποιο ιδιαίτερο ζήτημα που να δημιουργεί θέμα. «Υπάρχει μεν ο φόβος για την πορεία και την εξέλιξη αυτών των εργαλείων και την εισχώρησή τους στην καλλιτεχνική δημιουργία, ωστόσο οι καλλιτέχνες ανέκαθεν ακολουθούν την εξέλιξη της κοινωνίας».

Συμπληρώνει, δε, ότι τα εργαλεία της τεχνητής νοημοσύνης λαμβάνουν πληροφορίες και οδηγίες από τους ανθρώπους, «οπότε το αποτέλεσμα που προκύπτει είναι καθοδηγούμενο από τον καλλιτέχνη». Και ακόμα κι αν προκύπτουν ερωτήματα και προβληματισμοί αυθεντικότητας και πρωτοτυπίας, η Δόμνα Γούναρη μας καλεί να αναλογιστούμε την τέχνη της φωτογραφίας, καθώς ένα αντικείμενο μπορεί να αναπαράγεται ες αιεί. «Καθετί που δημιουργείται είναι κάτι καινούργιο και προσώρας διαβλέπω ότι η χρήση της ΑΙ επιτείνει την ίδια τη δημιουργικότητα».

Για την πορεία και την εξέλιξη της παρέμβασης της τεχνητής νοημοσύνης στην εικαστική δημιουργία, η συνομιλήτριά μας θεωρεί ότι ναι μεν έχει επιβεβαιωθεί ήδη η επίδρασή της, εντούτοις στο μέλλον «θα είναι δημιουργική η συνεργασία ανθρώπου και τεχνητής νοημοσύνης – η δυστοπία που προβλέπουν κάποιοι μου ακούγεται… επιστημονική φαντασία, και αυτό το βασίζω σε συνομιλίες και αναζητήσεις με επιστήμονες του πεδίου».

Η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΑΓΩΝΙΑ

Η Δόμνα Γούναρη σημειώνει, μάλιστα, κάτι ιδιαίτερα ενδιαφέρον σχετικά με το αν θα μπορούσε να θεωρηθεί έργο τέχνης ένα αποτέλεσμα φιλοτεχνημένο από εργαλεία της ΑΙ. «Δεν μπορώ να απορρίψω εκ προοιμίου οτιδήποτε από τη θεώρησή του ως έργου τέχνης. Εξάλλου, στο Κέντρο Πειραματικών Τεχνών παρατηρούμε στενά και ελέγχουμε τη συνεργασία ανθρώπου και εργαλείων. Εξετάζουμε τα όρια των μοντέλων· πού μπορεί να οδηγήσουν και πού μπορεί να οδηγηθούμε εμείς», σημειώνει η Δόμνα Γούναρη, ούσα πεπεισμένη ότι «ο άνθρωπος μπορεί να ελέγξει την ΑΙ».

Σε αυτό το πλαίσιο, η Θούλη Μισιρλόγλου επισημαίνει ότι τα όρια ενός έργου τέχνης δημιουργούνται κάθε φορά από τους συσχετισμούς, «από την πρόθεση, την ιδέα, το γενικό συγκείμενο της δημιουργίας. Ο καλλιτέχνης εξετάζει τα όρια, τα υιοθετεί και γνωρίζει ότι, αν το έργο του εκτεθεί, είναι ανοιχτό σε δημόσια συζήτηση και αντιπαραθέσεις. Προσωπικά, δεν είμαι διόλου αρνητική με τη χρήση της ΑΙ στην καλλιτεχνική δημιουργία. Προτιμώ να βλέπω το έργο ως αποτέλεσμα, ανεξάρτητα από τις προθέσεις και το concept του».

Στο ζήτημα του αποτελέσματος της συνεργασίας, ωστόσο, ανθρώπου και ΑΙ, η επιμελήτρια του MOMUs, ενώ, από τη μια, παραδέχεται ότι η δοκιμασία των ορίων δεν γνωρίζουμε πού θα μας οδηγήσει, από την άλλη όμως υποστηρίζει ότι «πολλές φορές κι ένας ζωγράφος δεν ξέρει εκ των προτέρων ποιο θα είναι το αποτέλεσμα του έργου, πού θα καταλήξει εντέλει ζωγραφίζοντας».

«Υπάρχουν πολλές αποχρώσεις. Πρέπει να εξετάζουμε κάθε φορά το συγκείμενο της δημιουργίας ενός έργου, τη διάδρασή του με την πολιτισμική πραγματικότητα και, συνεκδοχικά, με την τεχνολογική. Η πραγματική μας αγωνία είναι αν θα καταφέρουμε στ’ αλήθεια να παρακολουθήσουμε τις εξελίξεις με αυτές τις ταχύτητες, αν θα καταφέρουμε να ερευνήσουμε τα όρια», λέει κλείνοντας την κουβέντα μας η Θούλη Μισιρλόγλου.

Πνευματικά δικαιώματα: Το Δίκαιο παρακολουθεί εκστατικά

Πάντως, η επιστήμη του Δικαίου της Πνευματικής Ιδιοκτησίας παρακολουθεί «εκστατικά», αλλά και με εξαιρετικά μεγάλο ενδιαφέρον, όπως μας λέει η επίκουρη καθηγήτρια της Νομικής Σχολής του ΑΠΘ Aννα Δεσποτίδου, τις ραγδαίες εξελίξεις που σημειώνονται στον τομέα της ΑΙ, σημειώνοντας συγχρόνως ότι το ζήτημα της χρήσης της στον τομέα της δημιουργίας έργων (μουσικών, ζωγραφικών, φωτογραφικών, οπτικοακουστικών κ.λπ.) διερευνάται εντατικά κατά τη διάρκεια της τελευταίας πενταετίας.

Από την αρχή της κουβέντας μας, ωστόσο, ξεκαθαρίζει ότι θα πρέπει κανείς να διακρίνει, αφενός, τα έργα που έχουν δημιουργηθεί από κάποιο φυσικό πρόσωπο με τη βοήθεια συστήματος τεχνητής νοημοσύνης (ΑΙ Assisted works) και θα μπορούσαν ευχερώς να αποδοθούν στο εν λόγω πρόσωπο· και, αφετέρου, σε εκείνα που έχουν δημιουργηθεί με τη χρήση συστημάτων προηγμένης ή, άλλως, παραγωγικής τεχνητής νοημοσύνης (AI Generated works) και, ως εκ τούτου, η εμπλοκή του ανθρώπινου παράγοντα σε αυτά είναι εξαιρετικά μικρή ή μετά δυσκολίας ανιχνεύεται.

«Σε κάθε περίπτωση, μέχρι σήμερα, ακόμα και τα έργα παραγωγικής ΑΙ δεν δημιουργούνται αυτοβούλως· υπάρχει πάντα ένα ή περισσότερα φυσικά πρόσωπα που εισάγουν τα δεδομένα στο σύστημα, το “εκπαιδεύουν” και δίνουν τις κατάλληλες εντολές ή, ακριβέστερα, διατυπώνουν τα κατάλληλα ερωτήματα/αιτήματα (prompts)», όπως λέει στην «Κ». «Κατά συνέπεια, έργο το οποίο έχει δημιουργηθεί “εξ ολοκλήρου από ΑΙ” κατά κυριολεξία δεν υπάρχει».

ΑΠΟ ΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΣΤΟ E-ΠΡΟΣΩΠΟ

Οπως, δε, στη συνέχεια μας εξηγεί, τα δημιουργικά αποτελέσματα της παραγωγικής τεχνητής νοημοσύνης (Generative AI) καταρχήν δεν προστατεύονται από το ισχύον σύστημα προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας, δεδομένου ότι δεν συνιστούν έργα υπό την έννοια των οικείων νομοθετικών διατάξεων. Και τούτο «διότι η δημιουργικότητα, σε οποιαδήποτε έκφανσή της, συνδέεται αποκλειστικά με την ανθρώπινη διάνοια, είναι συνυφασμένη με το ανθρώπινο πνεύμα. Το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας, με άλλα λόγια, παραμένει ανθρωποκεντρικό».

«Οι θεωρητικοί του δικαίου της πνευματικής ιδιοκτησίας εξετάζουμε αν ένα δημιούργημα πληροί τις προϋποθέσεις της πρωτοτυπίας, ώστε να κριθεί άξιο προστασίας· αυτό γίνεται δεκτό όταν ο δημιουργός/φυσικό πρόσωπο είναι ικανός να κάνει ελεύθερες και δημιουργικές επιλογές κατά τη δημιουργία του έργου του. Η άποψη μέρους της θεωρίας, σύμφωνα με την οποία θα ήταν σκόπιμη η αναγνώριση μιας μορφής “νομικής” προσωπικότητας, καλούμενης ως e-personality ή e-personhood (ηλεκτρονική προσωπικότητα), σ’ αυτό καθαυτό το σύστημα ΑΙ, ώστε το ίδιο να μπορεί να θεωρηθεί φορέας δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας αλλά και ευθύνης για την περίπτωση της προσβολής αντίστοιχων δικαιωμάτων επί έργων τρίτων, προς το παρόν δεν γίνεται ευρύτερα αποδεκτή σε διεθνές και, πολύ περισσότερο, σε εθνικό επίπεδο», αναφέρει χαρακτηριστικά η Αννα Δεσποτίδου.
«AI GENERATED»

Επιπλέον, η συνομιλήτριά μας υπογραμμίζει ότι στο στάδιο της τροφοδοσίας ενός συστήματος ΑΙ με δεδομένα (inputs), όταν αυτά δεν συνιστούν έργα που προστατεύονται από το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας (π.χ. «γυμνές» πληροφορίες ή δημιουργήματα του ανθρώπινου πνεύματος που ανήκουν στο λεγόμενο «κοινό κτήμα»/public domain), ζήτημα προσβολής πνευματικών δικαιωμάτων δεν τίθεται. «Το πρόβλημα ανακύπτει όταν τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης τροφοδοτούνται και “εκπαιδεύονται” με προστατευμένα έργα, καθώς τούτο προϋποθέτει την προηγούμενη γραπτή άδεια των οικείων δημιουργών».

Οσον αφορά, πάντως, τις περιπτώσεις έργων ΑΙ που μιμούνται το ύφος ή την τεχνοτροπία γνωστών δημιουργών, διευκρινίζει ότι το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύει τη συγκεκριμένη έκφραση μιας ιδέας, το μορφοποιημένο πνευματικό περιεχόμενο, αλλά όχι την τεχνοτροπία, τη μέθοδο, το ύφος ή/και το στυλ.

Η Αννα Δεσποτίδου φρονεί, τέλος, ότι στα έργα, κατά την παραγωγή των οποίων έχει χρησιμοποιηθεί η ΑΙ, αυτό πρέπει να επισημαίνεται οπωσδήποτε και, μάλιστα, με τη μεγαλύτερη δυνατή σαφήνεια και ακρίβεια· δηλαδή, να δηλώνεται ποιο σύστημα χρησιμοποιήθηκε, σε ποιον βαθμό/έκταση κ.λπ. Ελπίζοντας, όπως λέει, στην εντιμότητα και την ευσυνειδησία των δημιουργών (συγγραφέων, ζωγράφων, φωτογράφων κ.ά.) που μετέρχονται τέτοιες μεθόδους, ώστε να αποφεύγονται φαινόμενα παρασιτικού ανταγωνισμού στην αγορά της πολιτιστικής δημιουργίας και παραπλάνησης του καταναλωτικού κοινού.

 

Ο Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι και η παραβολή του ασώτου υιού

https://faneromenihol.gr/index.php/e-vivliothiki-2/prosopografies/9636-o-fyodor-dostoyevsky-kai-i-paravoli-tou-asotou-yioy

Έτος 1849. Μια αποτυχημένη απόπειρα δολοφονίας κατά του Τσάρου οδηγεί τον 22χρονο επαναστάτη Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι και τους συντρόφους του στη φυλακή. Η απόφαση του δικαστή χωρίς καμιά επιείκεια: Θάνατος δια απαγχονισμού.

22 Δεκεμβρίου του ίδιου έτους. Ο Φιοντόρ ετοιμάζεται ν’ αποχαιρετήσει πρόωρα την ζωή, πάνω σε μια παγωμένη κεντρική πλατεία της Αγίας Πετρούπολης. Την τελευταία στιγμή ένας έφιππος απεσταλμένος απ’ το παλάτι, σπεύδει ν’ ανακοινώσει την απόδοση χάριτος στους μελλοθάνατους και τη μετατροπή της ποινής τους σε τετραετή κάθειρξη με καταναγκαστικά έργα στη Σιβηρία.

Λίγες μέρες αργότερα, οδηγούνται όλοι στο τραίνο για την Σιβηρία. Στο σιδηροδρομικό σταθμό, κάποιες ηλικιωμένες γυναίκες της περιοχής οι οποίες γνώριζαν πολύ καλά ποιος ήταν ο προορισμός και το «φορτίο» του τραίνου, πλησίασαν -όπως το συνήθιζαν- τους αλυσοδεμένους καταδίκους, προσφέροντάς τους κάποια λιγοστά τρόφιμα κι ένα αντίτυπο της Αγίας Γραφής. Εκείνος, ο δηλωμένος άθεος, παρότι πίστευε σ’ ένα κόσμο ελεύθερο από κοινωνικές τάξεις και θρησκείες, ως μια κίνηση ευγενείας, πήρε την Αγία Γραφή που του έδωσαν και την έβαλε στην τσέπη.

Τους επόμενους μήνες, όταν σταματούσαν τα βασανιστήρια και οι εξευτελισμοί, στις ατέλειωτες ώρες της μοναξιάς, χρησιμοποιούσε τις σελίδες της Αγίας Γραφής σαν προσάναμμα για την πίπα του. Είχε «καπνίσει» όλο το κατά Ματθαίον και το κατά Μάρκον Ευαγγέλιο κι είχε αρχίσει να σκίζει τις σελίδες από τον Ευαγγελιστή Λουκά όταν, από καθαρή περιέργεια, άρχισε να διαβάσει ότι είχε απομείνει. Τότε ήταν που έπεσε πάνω στην παραβολή του ασώτου υιού και… άλλαξ’ ο κόσμος του….

Ήταν μια στιγμή μοναδική. Μέσα στο σκοτισμένο του μυαλό, έγινε ξαφνικά φωτεινή εικόνα η επιστροφή στον Πατέρα. Έναν πατέρα που περιμένει αυτή την επιστροφή. Έναν πατέρα που δεν ρωτάει ποτέ «που πήγες» και «τί έκανες», που δεν θέτει όρους και προϋποθέσεις για την επιστροφή, που όλα όσα έχει να πει, τα μεταφράζει σε μια μεγάλη, σφιχτή αγκαλιά.

Λένε μερικοί μεγάλοι Πατέρες της Εκκλησίας μας ότι, ακόμα κι αν χανόταν κάποια στιγμή ολόκληρο το Ευαγγέλιο, αλλά σωζόταν το κείμενο της παραβολής αυτής, θα ήταν από μόνο του αρκετό να περιγράψει την πεμπτουσία του Θεού. Ο Ντοστογιέφσκι, ο άλλοτε άθεος και… παρ’ ολίγον απαγχονισμένος, φαίνεται ότι, την παγωμένη εκείνη νύχτα της Σιβηρίας, ένοιωσε με όλο του το είναι αυτήν την αγκαλιά….

Τα χρόνια της εξορίας πέρασαν και ο Φιοντόρ Μιχαΐλοβιτς Ντοστογιέφσκι έγινε ο κορυφαίος λογοτέχνης και διακεκριμένος διανοητής σε θέματα Ορθόδοξης Θεολογίας, που ολόκληρη η οικουμένη γνωρίζει. Κοιμόταν με την Αγία Γραφή κάτω από το προσκεφάλι του. Απεβίωσε στα 60 του χρόνια, αφήνοντάς την ως παρακαταθήκη στον γιο του τον πρωτότοκο, με την προτροπή να την διαβάζει πάντα.

«Πιστεύω ότι δεν υπάρχει τίποτε πιο όμορφο, πιο βαθύ, πιο συμπαθητικό, πιο λογικό, πιο ζωντανό και τέλειο από τον Χριστό. Και λέω στον εαυτό μου, με ζηλόφθονη αγάπη, όχι μόνο ότι δεν υπάρχει τίποτε, αλλ’ ότι δεν μπορεί να υπάρχει. Επιπλέον, αν κάποιος μου απεδείκνυε ότι ο Χριστός δεν ταυτίζεται με την αλήθεια κι ότι, στην πραγματικότητα, η αλήθεια είναι εκτός Χριστού, θα προτιμούσα τότε να παραμείνω με τον Χριστό, παρά να πάω με την αλήθεια…»

Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι

https://simeiakairwn.wordpress.com

Εκπαίδευση: Μαθητές δεν κατανοούν τι διαβάζουν.

Ενα σημαντικό ποσοστό μαθητών, που ξεπερνά το 20% κατά την ολοκλήρωση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης, αντιμετωπίζει σοβαρές δυσκολίες στην κατανόηση του σχολικού γραπτού λόγου και σε ακόμη μεγαλύτερο βαθμό στην παραγωγή γραπτού λόγου, σύμφωνα με την ετήσια έκθεση της Αρχής Διασφάλισης της Ποιότητας στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση (ΑΔΙΠΠΔΕ) για το 2024.

εκπαίδευση-μαθητές-δεν-κατανοούν-τι-δ-563402872

Ενα σημαντικό ποσοστό μαθητών, που ξεπερνά το 20% κατά την ολοκλήρωση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης, αντιμετωπίζει σοβαρές δυσκολίες στην κατανόηση του σχολικού γραπτού λόγου και σε ακόμη μεγαλύτερο βαθμό στην παραγωγή γραπτού λόγου. Αντίστοιχες διαπιστώσεις καταγράφονται και για τα Μαθηματικά, με τις δυσκολίες να μην είναι αμιγώς μαθηματικές, αλλά και γλωσσικές. Ουσιαστικά, ένα στα πέντε παιδιά κινδυνεύει να αποφοιτήσει από το Γυμνάσιο λειτουργικά αναλφάβητο. Τι σημαίνει αυτό; Δεν θα μπορεί να κατανοεί με επάρκεια τον προφορικό και γραπτό λόγο, να διατυπώνει με σαφήνεια τη σκέψη του, να κάνει αφαιρετικούς συνειρμούς, να αναπτύσσει κριτική σκέψη, να εκμεταλλεύεται ευκαιρίες για βελτίωση των γνωστικών του δεξιοτήτων, όπως ορίζει η UNESCO τον λειτουργικό αναλφαβητισμό.

Αυτό επισημαίνεται στην ετήσια έκθεση της Αρχής Διασφάλισης της Ποιότητας στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση (ΑΔΙΠΠΔΕ) για το 2024. Πρόκειται για επισήμανση που προέκυψε από την ανάλυση των αποτελεσμάτων των διαγνωστικών εξετάσεων που διενεργήθηκαν στην ΣΤ΄ Τάξη Δημοτικού και στην Γ΄ Τάξη Γυμνασίου τα τελευταία έτη στα γνωστικά αντικείμενα της Γλώσσας και των Μαθηματικών. Η έκθεση μάλιστα προτείνει να επανεξετασθεί το ηλικιακό όριο εγγραφής στην Α΄ Τάξη Δημοτικού στη χώρα.

Ειδικότερα, οι αναφορές στην «Κ» του προέδρου της Αρχής Ηλία Ματσαγγούρα (πρόσωπο με μεγάλη πείρα και εγνωσμένο έργο καθώς είναι ομότιμος καθηγητής διδακτικής στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρόεδρος της Επιστημονικής Επιτροπής των ετήσιων διαγνωστικών εξετάσεων για το επίπεδο των μαθητών στο τέλος του Δημοτικού και του Γυμνασίου) αποτυπώνουν το πρόβλημα. «Υπάρχει ένα ποσοστό μαθητών Δημοτικού και Γυμνασίου που αδυνατεί να ανταποκριθεί σε ερωτήσεις πρώτου επιπέδου δυσκολίας και πολύ περισσότερο να ανταποκριθεί σε ερωτήσεις δευτέρου και τρίτου βαθμού δυσκολίας. Η κατηγορία των εν λόγω μαθητών πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο ιδιαίτερης εκπαιδευτικής προσέγγισης και να ληφθούν εγκαίρως τα αναγκαία μέτρα πρόληψης και αντιμετώπισης». Και αυτό διότι σε αντίθετη περίπτωση ένα ποσοστό μαθητών που αγγίζει το 20% του μαθητικού πληθυσμού κινδυνεύουν να αποφοιτήσουν από το Γυμνάσιο, όπου ολοκληρώνεται η υποχρεωτική εκπαίδευση, ως λειτουργικά αναλφάβητοι σε σημαντικούς τομείς της Γλώσσας και των Μαθηματικών. «Συναφές είναι το θέμα του τρόπου βαθμολόγησης των μαθητών, που έχει καθιερωθεί στη χώρα μας», παρατηρεί ο κ. Ματσαγγούρας.
Σύμφωνα με τον ίδιο, «ιδιαίτερα προβληματίζουν οι δυσκολίες που εντοπίζονται στις ανοικτές ερωτήσεις της Γλώσσας και των Μαθηματικών της ΣΤ΄ Δημοτικού και της Γ΄ Γυμνασίου, προβλήματα βεβαίως που δεν ανακύπτουν αιφνιδίως σε αυτές τις τάξεις, αλλά έχουν τις ρίζες τους σε πρακτικές του εκπαιδευτικού συστήματος και στη μη έγκαιρη και αποτελεσματική αντιμετώπιση των μαθητικών δυσκολιών κατά την εμφάνισή τους στην Α΄ Δημοτικού. Αποτέλεσμα αυτού είναι να εδραιώνονται και να οξύνονται οι εν λόγω δυσκολίες στις επόμενες τάξεις, επειδή δεν ελήφθησαν μέτρα έγκαιρης πρόληψης και αντιμετώπισής τους».

Την ανάγκη να ληφθούν μέτρα πρόληψης επισημαίνει η Αρχή Διασφάλισης της Ποιότητας στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση στην ετήσια έκθεσή της.

Η έκθεση παρατηρεί πως «τόσο τα προβλήματα που διαπιστώνονται στις επιδόσεις των μαθητών, μέσω των διαγνωστικών εξετάσεων, στην ΣΤ΄ Τάξη Δημοτικού και αργότερα οξυμμένα στην Γ΄ Τάξη Γυμνασίου όσο και οι λύσεις τους έχουν τις αρχές τους στο Νηπιαγωγείο και στις πρώτες τάξεις του Δημοτικού. Η έγκαιρη παρέμβαση δεν εξαλείφει βέβαια όλα τα προβλήματα αλλά τα καθιστά διαχειρίσιμα και συμβάλλει καθοριστικά στη διαμόρφωση ενός πλαισίου αποτελεσματικότερης διαχείρισής τους στις επόμενες τάξεις. Επομένως, πρέπει προγραμματισμένα και εστιασμένα να εμπλέκονται στις διαδικασίες πρόληψης και εκπαιδευτικής διαχείρισης νηπιαγωγοί, δάσκαλοι και καθηγητές, με τον συντονισμό από την ιεραρχία των στελεχών της εκπαίδευσης, που ευθύνεται για τον σχεδιασμό δράσεων πρόληψης και διαχείρισης των εκπαιδευτικών καταστάσεων. Η συστηματική και στοχευμένη εμπλοκή του εκπαιδευτικού προσωπικού όλων των βαθμίδων –νηπιαγωγών, δασκάλων και καθηγητών– καθίσταται επιτακτική, υπό τον συντονισμό της εκπαιδευτικής ιεραρχίας, η οποία φέρει την ευθύνη για τον σχεδιασμό και την υλοποίηση προληπτικών και διαχειριστικών εκπαιδευτικών παρεμβάσεων». Οπως τόνισε στην «Κ» ο κ. Ματσαγγούρας, σε αυτή τη συγκυρία είναι ιδιαίτερα σημαντικό ότι το εκπαιδευτικό μας σύστημα απέκτησε Περιφερειακούς Επόπτες Ποιότητας, που θα βοηθήσουν στη διάγνωση και αντιμετώπιση του προβλήματος.

Για την πρόληψη του φάσματος του λειτουργικού αναλφαβητισμού, ο κ. Ματσαγγούρας αναφέρει ότι μεταξύ άλλων το εκπαιδευτικό μας σύστημα πρέπει να διασφαλίσει ότι οι εγγραφόμενοι μαθητές στην Α΄ Δημοτικού έχουν ήδη κατακτήσει τον αναγκαίο βαθμό μαθησιακής, γλωσσικής, γνωστικής (ή νοητικής) και κοινωνικοσυναισθηματικής ετοιμότητας, προκειμένου να αντιμετωπίζουν τις προκλήσεις της πρώτης γραφής και ανάγνωσης, καθώς και του δεκαδικού συστήματος αρίθμησης και της εκτέλεσης μαθηματικών πράξεων.

Εισηγήσεις

Εχουν ήδη γίνει σχετικές εισηγήσεις προς το υπουργείο Παιδείας, στις οποίες συμπεριλαμβάνεται και η πρόταση για εγγραφή μαθητών στην Α΄ Δημοτικού μετά τη συμπλήρωση της ηλικίας των έξι ετών, η οποία είναι η μικρότερη ηλικία που συναντάται στις χώρες της Ε.Ε. Πρέπει λοιπόν να επανεξετασθεί το ηλικιακό όριο εγγραφής στην Α΄ Δημοτικού στη χώρα. Σήμερα οι μαθητές μπορούν να εγγραφούν στην Α΄ Δημοτικού όταν έχουν συμπληρώσει την ηλικία των πέντε ετών και οκτώ μηνών. Τότε θεωρείται ότι έχουν αποκτήσει σχολική ετοιμότητα. Ο κ. Ματσαγγούρας προτείνει το όριο να ανέβει στα έξι χρόνια – απόφαση που δεν έχει δημοσιονομικό κόστος. Οι νηπιαγωγοί σε συνεργασία με τους σχολικούς ψυχολόγους εάν κρίνουν ότι ένα παιδί δεν έχει την απαραίτητη σχολική ετοιμότητα για το Δημοτικό να το επισημαίνουν σε τριμελή επιτροπή (αποτελούμενη από έναν επόπτη ποιότητας, έναν σχολικό σύμβουλο και ένα μέλος του αρμόδιου ΚΕΔΑΣΥ), που θα αποφαίνεται εάν το παιδί θα παρακολουθεί ένα ενδιάμεσο πρόγραμμα στα σημεία που υστερεί – πιθανότατα παράλληλα με τις κανονικές ώρες του νηπιαγωγείου.

Σε δεύτερη φάση, κρίνεται αναγκαία η παρακολούθηση της πορείας των μαθητών Α΄ και Β΄ Δημοτικού. Μάλιστα, ο πανεπιστημιακός προτείνει η αντιμετώπισή τους να γίνει οργανωμένα με τη στήριξη του Περιφερειακού Συμβουλίου Εποπτών Ποιότητας, το οποίο να οργανώσει ένα Τμήμα Αλφαβητισμού και Λειτουργικού Εγγραμματισμού. Σε αυτό το πλαίσιο, οι μαθητές Α΄ και Β΄ Δημοτικού που παρουσιάζουν δυσκολίες στους εν λόγω τομείς πρέπει να στηριχθούν, μέσω εναλλακτικών διδακτικών προσεγγίσεων, ενισχυτικής διδασκαλίας και διαφοροποιημένης μάθησης.

Προβλήματα στην κατανόηση κειμένου παρά τις παρεμβάσεις

Προβληματισμό προκαλεί ότι, παρά τις αλλαγές των τελευταίων ετών, οι παθογένειες παραμένουν. Ειδικότερα, όπως αναφέρει η έκθεση της ΑΔΙΠΠΔΕ, «τόσο στα υπό αντικατάσταση προγράμματα σπουδών του 2003 και τα συνοδευτικά σχολικά εγχειρίδια (2006), όσο στα νέα προγράμματα σπουδών (2022) και τα αντίστοιχα Βιβλία Εκπαιδευτικού (2022) και τις συνακόλουθες επιμορφώσεις που στηρίζουν την εφαρμογή των προγραμμάτων, υιοθετήθηκε η κειμενοκεντρική προσέγγιση του γραπτού λόγου. Η εν λόγω προσέγγιση θέτει ως κεντρικό της στόχο την κατάκτηση της σχολικής γλώσσας από τους μαθητές μέσω της οποίας διασφαλίζεται η κατανόηση της διδασκόμενης γνώσης και συνεπακόλουθα την ανάπτυξη της κριτικής και της δημιουργικής σκέψης». Ωστόσο, τα προβλήματα στην κατανόηση κειμένου παραμένουν, με επιπτώσεις και στα υπόλοιπα μαθήματα αφού «η κατανόηση του γραπτού λόγου, στη σχολική του εκδοχή, αποτελεί προϋπόθεση για όλα τα γνωστικά αντικείμενα», όπως λέει η έκθεση.

Η ΑΔΙΠΠΔΕ παρατηρεί ότι, «όπως διαπιστώνεται από σειρά σχετικών ερευνών, η κειμενοκεντρική προσέγγιση στη διδακτική πράξη αξιοποιήθηκε σε μικρό βαθμό και μάλλον επιφανειακά, σύμφωνα και με πρόσφατη δημοσίευση του καθηγητή Γλωσσολογίας Δ. Κουτσογιάννη και συνεργατών του. Η περιορισμένη αυτή εφαρμογή μπορεί να αποδοθεί κυρίως στην απουσία συστηματικών επιμορφωτικών δράσεων εργαστηριακού χαρακτήρα και στην έλλειψη επαρκούς ανατροφοδότησης των υπηρετούντων τότε εκπαιδευτικών και κυρίως των μετέπειτα διορισθέντων. Επιπλέον, δεν διαμορφώθηκε κατάλληλο και αποτελεσματικό υποστηρικτικό εκπαιδευτικό υλικό της κειμενοκεντρικής προσέγγισης για τους τρόπους εφαρμογής στη σχολική τάξη. Συγκεκριμένα, απουσίαζε επαρκές υλικό εστιασμένο σε αυθεντικά κείμενα των σχολικών εγχειριδίων, το οποίο θα συνέβαλλε στην αποσαφήνιση και λειτουργική κατανόηση των πέντε θεμελιωδών αρχών της κειμενοκεντρικής προσέγγισης.

Στα νέα προγράμματα σπουδών υιοθετήθηκε η κειμενοκεντρική προσέγγιση του γραπτού λόγου, ωστόσο, αξιοποιήθηκε σε μικρό βαθμό και επιφανειακά.

Οι πολυποίκιλες ελλείψεις στην ουσιαστική υποστήριξη των εκπαιδευτικών, που έχουν ανάγκη από εργαστηριακής μορφής επιμορφώσεις, εικάζεται βάσιμα ότι είναι ένας βασικός λόγος για τα προαναφερθέντα μαθησιακά αποτελέσματα των διαγνωστικών εξετάσεων του 2022 και του 2023, και μάλιστα στην κατανόηση του κειμένου της Γλώσσας.

Η έκθεση επισημαίνει ότι «κειμενοκεντρικές προσεγγίσεις, παρόμοιας με της χώρας μας μορφής, αξιοποιήθηκαν τις τελευταίες δεκαετίες στα εκπαιδευτικά συστήματα αρκετών χωρών όλων των ηπείρων, συνήθως όμως μετά από εκτενή και συνεχή επιμόρφωση και ανάλογη διδακτική εφαρμογή, με ικανοποιητικά κατά κανόνα αποτελέσματα, παρά το γεγονός ότι συχνά εφαρμόστηκαν σε σχολεία πολυπολιτισμικής σύνθεσης. Είναι ενθαρρυντικό ότι προβλήματα στα μαθησιακά αποτελέσματα με αυτά που εντοπίζονται στη χώρα μας παρατηρούνται και σε πολλές άλλες χώρες της Ευρώπης; «Αυτό δεν μετριάζει ποσώς τη σοβαρότητα και τις επιπτώσεις του προβλήματος. Αντιθέτως, καθιστά επιτακτική την ανάγκη άμεσης παρέμβασης για την ελαχιστοποίηση του εν λόγω εκπαιδευτικού προβλήματος, που έχει μάλιστα κοινωνικο-πολιτισμικό πρόσημο, με τεράστιες επιπτώσεις σε μαθητές και στην κοινωνία», τονίζει η ΑΔΙΠΠΔΕ.

Η Αρχή κάνει σειρά προτάσεων για την κατανόηση και την ορθή εφαρμογή σε συνθήκες τάξης εκπαιδευτικών, διδακτικών και μαθησιακών πρακτικών που σχετίζονται με την ανάπτυξη του σχολικού εγγραμματισμού, καθώς και της κριτικής και δημιουργικής σκέψης στο σχολείο. Είναι εξειδικευμένες, μια και αφορούν τις διδακτικές μεθόδους και την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών. Ομως, καθώς δεν είναι η πρώτη φορά που επισημαίνεται το πρόβλημα –όχι μόνον από τους έγκριτους επιστήμονες της ΑΔΙΠΠΔΕ–, μήπως πρέπει να αναρωτηθούμε για τους λόγους που οι προτεινόμενες λύσεις αποδεικνύονται αναποτελεσματικές;

«ἕως ἂν ἡ αὐτὴ φύσις ἀνθρώπων ᾖ»

Ο Θουκυδίδης παραδίδει τη συγγραφή του ως «κτήμα εσαεί». Δεν ήταν κάνα ψώνιο ο άνθρωπος. Και η αξία του έργου, στα χρόνια του, δεν μετριόταν με τις πωλήσεις ή τις καλές κριτικές. Αν εξαιρέσουμε τις τραγωδίες και τις κωμωδίες που συμμετείχαν στους δραματικούς αγώνες. Οσο ζούσε το έργο του δεν είχε δημοσιευθεί, δεν το είχαν αναλάβει οι αντιγραφείς και οι βιβλιοπώλες της Αθήνας. Ο,τι έγραψε το έγραψε στην απομόνωση των κτημάτων του στη Σκαπτή Υλη, εξόριστος από την πόλη του. Κατά μία εκδοχή το έργο του το δημοσίευσε ο Ξενοφών που το πήρε όταν τον επισκέφθηκε επιστρέφοντας από την εκστρατεία των Μυρίων. Αυτός συνέχισε την αφήγηση του Θουκυδίδη που διακόπτεται απότομα. Πάντως χρειάζεται πολύ θάρρος και αυτοπεποίθηση να χτίζεις έναν ολόκληρο κόσμο, εξόριστος από τον δικό σου, και μάλιστα να θεωρείς πως αυτός ο κόσμος που έφτιαξες θα διαρκέσει «εσαεί». Η απάντηση βρίσκεται σε μια άλλη τοποθέτησή του. Αυτά που γράφει ισχύουν «έως αν η αυτή φύσις ανθρώπων ή». Αυτή η μεγάλη φιλοσοφική αλήθεια είναι, πέρα από όλα τα υπόλοιπα, η σημαντικότερη παρακαταθήκη της σκέψης του. Η ανθρώπινη φύση δεν αλλάζει.

Αναλογισθείτε μόνον την υπόσχεση του Διαφωτισμού, ο οποίος πίστευε ότι με την παιδεία ο άνθρωπος είναι καταδικασμένος να βελτιώνεται και να αποβάλλει το υπόβαθρο των ενστίκτων του. Αναλογισθείτε την κομμουνιστική ιδεολογία που υποσχέθηκε την κατασκευή ενός «νέου ανθρώπου», ο οποίος ζώντας σε μια κοινωνία χωρίς τάξεις θα είχε απαλλαγεί από όλα τα ελαττώματα της ύπαρξής του. Αναλογισθείτε τέλος τη μεγάλη αισιοδοξία που φύτρωσε μέσα στα ερείπια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Η κυρίαρχη πίστη ήταν ότι αυτό δεν πρόκειται να ξανασυμβεί, διότι ο άνθρωπος διδάχθηκε από τα λάθη του. Ογδόντα χρόνια μετά, η προοπτική ενός ακόμη Παγκοσμίου Πολέμου έχει μπει στον δημόσιο λόγο, όπως και η χρήση των πυρηνικών, τα οποία υποτίθεται υπήρχαν για να μη χρησιμοποιηθούν. Αυτό τουλάχιστον το ξέρουμε: όταν κάτι αρχίσει και συζητιέται χωρίς να θεωρείται σκανδαλώδες, όταν εμφανισθεί ως εναλλακτική «λύση» στα παρόντα αδιέξοδα δεν αργεί να πραγματοποιηθεί. Σαν τον αυτόχειρα που αρχίζει και σκέφτεται την αυτοκτονία ώσπου να την πραγματοποιήσει. «Εως αν η αυτή φύσις ανθρώπων ή».

Πώς ήταν η Ευρώπη στο τέλος του 20ού αιώνα και πώς είναι σήμερα; Την κυβερνούσαν ακόμη πολιτικοί οι οποίοι επειδή είχαν ζήσει τον πόλεμο την θεωρούσαν κατάκτηση. Σήμερα την κυβερνούν πολιτικοί οι οποίοι, σαν εκείνους τους απηρχαιωμένους συνδικαλιστές, παλεύουν να συντηρήσουν τα κεκτημένα τους τα οποία τα θεωρούν δεδομένα. Απομακρυσμένοι από το αίσθημα των κοινωνιών δεν μπορούν να καταλάβουν για ποιον λόγο ενισχύονται όλο και περισσότερο οι δυνάμεις που επιδιώκουν τη διάλυσή της. Από την τρομακτική «Εναλλακτική για τη Γερμανία» ώς τη Γαλλία της Λεπέν.

Στο τέλος του 20ού αιώνα η Δύση αισιοδοξούσε πως ο υπόλοιπος κόσμος είναι καταδικασμένος να υιοθετήσει τον πολιτισμό της. Από την ανεξιθρησκεία ώς τη δημοκρατία. Ωσπου ήρθε η 11η Σεπτεμβρίου για να δείξει πως τίποτε δεν έχει τελειώσει. Ακολούθησαν οι σταυροφορίες εναντίον της τρομοκρατίας και η ψευδαίσθηση πως αν το Ιράκ ή το Αφγανιστάν γίνονταν δημοκρατίες το Ισλάμ θα αναγκαζόταν να υποχωρήσει. Οχι μόνον δεν υποχώρησε αλλά έγινε πιο επιθετικό. Οι βομβιστές αυτοκτονίας συνέχισαν το έργο τους με στόχο να προκαλέσουν ανασφάλεια στις δυτικές κοινωνίες. Η πρόσφατη σφαγή στο Μαγδεμβούργο είναι η προβολή στο μέλλον μιας Ευρώπης παραδομένης σ’ έναν πόλεμο συμμοριών που εχθρεύονται τη δημοκρατία της. Ισλαμιστές εναντίον νεοναζί με θύματα τον άμαχο πληθυσμό. «Εως αν η αυτή φύσις ανθρώπων ή».

Μπορεί η Ρωσία να κατέλαβε την Κριμαία το 2014, όμως μέχρι να εισβάλει με όλη της τη δύναμη στην Ουκρανία κανείς δεν πίστευε ότι η κατάσταση θα εξελιχθεί σε απειλή πολέμου εναντίον της Δύσης. Η προχθεσινή δήλωση του Μεντβέντεφ δεν χωράει πολλές ερμηνείες. «Γι’ αυτό η Ευρώπη πρέπει να τιμωρηθεί με όλα τα διαθέσιμα μέσα: πολιτικά, οικονομικά και διάφορες υβριδικές στρατηγικές. Πρέπει επίσης να ενθαρρύνουμε οποιεσδήποτε καταστροφικές διαδικασίες εντός της Ευρώπης».

Το Ισραήλ, από συστάσεώς του, πολεμά για την επιβίωσή του. Με μεγάλο ανθρώπινο κόστος απονεύρωσε τους τρομοκράτες της Χεζμπολάχ και της Χαμάς. Ομως ο πόλεμος δεν τέλειωσε. Και όλοι ξέρουμε πως αν σταματήσει θα ακολουθήσει ένα διάλειμμα ώς τον επόμενο πόλεμο. Ακριβώς όπως τα περιγράφει ο Θουκυδίδης. «Εως αν η αυτή φύσις ανθρώπων ή».

Επί τη ευκαιρία το έργο του κυκλοφορεί (αρχαίο κείμενο και μετάφραση) από τις εκδόσεις Πόλις. Υπάρχει και η μετάφραση του Ελευθερίου Βενιζέλου στις εκδόσεις Μεταίχμιο. Και η παλιότερη του Αγγελου Βλάχου στις εκδόσεις «Βιβλιοπωλείον της Εστίας».

Καλή χρονιά παρ’ όλ’ αυτά.

Η τέχνη ως έκφραση ή πρόκληση;

11.12.202413:36

Οι συμβολικές ρήξεις και η παιγνιώδης διάσταση

Εκφραση, ανάγκη, αναπαράσταση, επιτέλεση, αποτελούν πηγές και λειτουργίες της Τέχνης που αναγνωρίζονται ήδη από τις απαρχές της στις παλαιογραφίες των σπηλαίων του Λασκό, στοιχεία που δεν παύουν να τη συνοδεύουν στα χιλιάδες χρόνια που μεσολαβούν από τότε. Στη μακρά αυτή πορεία θα προστεθούν νέες διαστάσεις, από την εξύμνηση του μεγαλείου του ηγεμόνα ως την αυταξία της ίδιας της Τέχνης χωρίς άλλη αναφορά στο περιβάλλον της. Μπορεί παρ’ όλα αυτά να διακρίνει κανείς μία σαφή διαχωριστική γραμμή, με τρόπο που υπερβαίνει άλλες, προηγούμενες, στο πέρασμα από τον 19ο στον 20ό αιώνα.

Η ρήξη του μοντερνισμού με το παρελθόν γίνεται σαφέστερα αισθητή στον Μεσοπόλεμο, μαζί με τις υπόλοιπες ανατροπές των βεβαιοτήτων, κοινωνικών, οικονομικών, επιστημονικών, που επέρχονται μετά το τέλος του Μεγάλου Πολέμου, έχει συντελεστεί όμως νωρίτερα. Η σύγχρονη τέχνη, όπως επισημαίνει ο μείζων γερμανοαμερικανός ιστορικός Πίτερ Γκέι στο βιβλίο του Modernism. The Lure of Heresy (εκδ. Random House, 2007), αμφισβητεί τις πρότερες ορθοδοξίες ως «αστικές και βαρετές».

Ως απόρροια της θεώρησης αυτής έρχεται η ηθελημένη απόσταση από τα καθιερωμένα: μεταξύ άλλων, η διάλυση της φόρμας, η απόρριψη της αναπαράστασης, η υπονόμευση της πλοκής, η ατονικότητα. Το μήκος της απόστασης, μάλιστα, είναι σημαντικό – η χειραφέτηση από την κατεστημένη τέχνη απαιτεί συμβολικές ρήξεις και παρόμοιες χειρονομίες αποκτούν ουσία όταν είναι ακραίες, όχι όταν ακολουθούν το μέτρο. Ο ντανταϊσμός και άλλες συναφείς εκφάνσεις εισάγουν, πολύ περισσότερο από ό,τι παρόμοιες σποραδικές εμφανίσεις της ανά εποχές, την πρόκληση στον ορίζοντα της Τέχνης. Η πρόκληση στη σκέψη και στις αισθήσεις είναι για τον καλλιτέχνη του 20ού και του 21ου αιώνα προγραμματικό μέρος του έργου του.

Από μια άλλη πλευρά, ωστόσο, η αποστασιοποίηση του μοντερνισμού από τα ως τότε παραδεκτά θέτει και ένα καταστατικό ερώτημα για το τι είναι η ίδια η Τέχνη. Στο πλαίσιο της σύγχρονης υπέρβασης των κλασικών κανόνων, το εύρος των απαντήσεων είναι απεριόριστο, εξ ου και μία μπανάνα κολλημένη με ταινία σε έναν τοίχο μπορεί να αποτιμηθεί ως καλλιτεχνικό έργο εφόσον ο ιταλός δημιουργός Μαουρίτσιο Καταλάν τη δηλώνει ως τέτοια. Μία από τις διαχρονικές διστάσεις της Τέχνης, άλλωστε, ήταν και θα είναι εκείνη της παιγνιώδους στάσης έναντι των πραγμάτων.

Τέχνη για να βλέπεται και τέχνη μόνο για να συζητιέται

Του Αντώνη Κωτίδη

To κομμάτι της σύγχρονης τέχνης που ο ταξινομικός οίστρος αποκαλεί «Εννοιολογική» (αντί του ορθού «Εννοιακή») φέρει, αναπόφευκτα, τη σφραγίδα της εποχής μας όπως κάθε τέχνη διαχρονικά. Το εικαστικό πεδίο της σύγχρονης τέχνης έχει συμπεριλάβει τον πραγματικό χώρο, τα εκφραστικά μέσα περιλαμβάνουν το πραγματικό σώμα του καλλιτέχνη, το πραγματικό αντικείμενο, τον άυλο ψηφιακό χώρο και τελευταία την τεχνητή νοημοσύνη. Τα περισσότερα από αυτά η σύγχρονη τέχνη τα προσάρτησε από τον ντανταϊσμό της δεύτερης δεκαετίας του 20ού αιώνα, αλλά καθώς οι ντανταϊστές ήταν εκτός θεσμών αγοράς η «συνάφεια» περιορίζεται εκεί.

Πολλά έργα της σύγχρονης τέχνης με αυτά τα χαρακτηριστικά είναι σημαντικές συνθέσεις στις οποίες ο δημιουργός επεξεργάζεται τις έννοιες που θέλει να εκφράσει. Εχουν μορφή, στυλ και εκφραστικό περιεχόμενο. Υπάρχουν όμως και εκείνα που ο δημιουργός τους προτείνει μόνο την έννοια χωρίς κανένα άλλο στοιχείο. Δείγματος χάριν, ο Σάι Τουόμπλι που έγραψε το «Ο Οδυσσέας και η Κίρκη» (2007) σε ένα χαρτί από μπλοκάκι τσέπης και το κόλλησε με σελοτέιπ πάνω σε έναν άδειο τοίχο. Τα υπόλοιπα επαφίενται στον θεατή.

Στις μέρες μας έχουν εκλείψει όλοι ανεξαιρέτως οι φράχτες. Ο Γιόζεφ Μπόις, από τους πιο επιδραστικούς εικαστικούς μεταπολεμικά και καθηγητής στη Σχολή Καλών Τεχνών του Ντίσελντορφ, δογμάτισε εδώ και πολλά χρόνια: «Είμαστε όλοι καλλιτέχνες».

Είναι αλήθεια ότι η ιδιότητα του καλλιτέχνη, σε αρκετές περιπτώσεις, δεν συμβάδισε ούτε με σπουδές ούτε με κάποιο κριτήριο αποδοχής. Είναι γνωστό ότι ο ρόλος της τέχνης υπήρξε ανέκαθεν υπαγορευμένος από τη λογική της συναλλακτικής της αξίας με χρηματοδότες την Εκκλησία, την αριστοκρατία και την αστική τάξη. Στην εποχή μας η ιδιότητα του καλλιτέχνη έχει καθολική νομιμοποίηση, όχι από το δόγμα Μπόις, αλλά με μόνο κριτήριο το αν φέρνει χρήματα, δημοσιότητα, ισχύ. Δεν έχει σημασία αν τα μπαλόνια που φούσκωσε ο Μαντσόνι και έχουν την ένδειξη «Η ανάσα του Μαντσόνι» στη δεκαετία του ’60 ή οι κονσέρβες που περιέχουν τα κακά του με την ένδειξη «Σκατό του Μαντσόνι» (1961) είναι ή δεν είναι τέχνη – εκείνο που έχει σημασία είναι ότι πωλούνται σε τιμές εκατοντάδων χιλιάδων ευρώ ως τέχνη. Και σίγουρα είναι προσοδοφόρες επενδύσεις όπως δείχνει η πορεία των διαδοχικών τους μεταπωλήσεων τόσο για τους οίκους δημοπρασιών όσο και για τους πελάτες τους.

Ασφαλώς δεν είναι όλα τα εννοιακά έργα έτσι. Μη λησμονούμε ότι η έννοια είναι το κύριο συστατικό κάθε τέχνης ανεξάρτητα από τον όρο με τον οποίο ταξινομούμε τα ρεύματά της. Αλλωστε, όλα όσα ανέφερα παραπάνω είναι έργα της σύγχρονης τέχνης με την επιστημονική σημασία του όρου. Στην κυριολεκτική σημασία του σύγχρονος (= που δημιουργείται στις μέρες μας), ανεξάρτητα από το στυλ, εξακολουθούν να παράγονται και σήμερα έργα που δεν είναι ούτε πορδές, ούτε χαρτάκια στον τοίχο, ούτε αέρας κοπανιστός, ούτε καν μπανάνες που μπορούν να φαγωθούνε. Και είναι και πιο οικονομικά.

Ο κύριος Αντώνης Κωτίδης είναι ομότιμος καθηγητής της Ιστορίας της Τέχνης στη Φιλοσοφική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

Τέχνη εν μέσω διανοητικής αναρχίας

Του Δημήτρη Σωτάκη

Ομολογουμένως, η προσπάθειά μου να εξηγήσω πώς ακριβώς φιλτράρεται μέσα μου αυτή η ασαφής ορμή που πασχίζει να δημιουργήσει κάθε φορά κάτι νέο – ένα καινούργιο γραπτό, μια καινούργια ιδέα – αποτελεί μονίμως έναν υπαρξιακό πονοκέφαλο για τον οποίο μάλλον δεν υπάρχει παυσίπονο.

Στην πραγματικότητα, έχω την αίσθηση ότι κάθε καλλιτεχνικό έργο σε αυτή τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή της ανθρωπότητας αναζητεί έναν σχεδόν μεταφυσικό τρόπο για να μπορέσει να υπάρξει, να γίνει εύληπτο, ορατό και στο τέλος να επιβιώσει μέσα σε μια χαοτική συνθήκη, χωρίς σαφείς κανόνες, αρχή μέση και τέλος.  Κατ’ αρχάς αισθάνομαι ότι ειδικά σήμερα έχει αποκλειστεί η πιθανότητα μιας σχετικής έστω ομοφωνίας γύρω από την ίδια την έννοια της Τέχνης, γύρω από ένα καλλιτεχνικό έργο που διψάει να αποκτήσει μια ταυτότητα, μια στέρεη βάση, μια αυτονομία.

Εχω την ισχυρή εντύπωση ότι ο κάθε δημιουργός λειτουργεί με κύριο άξονα έναν προσωπικό αυτισμό, μια αυνανιστική σχεδόν επιθυμία να γίνει κατανοητός, να κατακτήσει έναν χώρο μέσα στον οποίο θα αισθανθεί ασφαλής, έχοντας την αίσθηση (ή κάποτε την ψευδαίσθηση) ότι μπορεί να σταθεί στα πόδια του περικυκλωμένος από ένα θολής κρίσης κοινό που τον επιβλέπει.

Και ο καλλιτέχνης δεν έχει μόνο να ανησυχεί για όλα αυτά, μα και για διάφορες περιφερειακές παραμέτρους που σχετίζονται με ό,τι αποκαλείται – καταχρηστικά ή μη – Τέχνη.

Πώς πρέπει να βλέπω τον εαυτό μου μέσα σε αυτό το πλαίσιο; Υπόκειται η Τέχνη σε στοιχειώδη κριτήρια; Αρκεί η δυναμική της να προκαλεί μια αισθητική συγκίνηση;

Θα τολμήσουμε να την ερμηνεύσουμε κάπως αλλιώς μετά από αιώνες δημιουργίας και θεωρητικές προσεγγίσεις ή μήπως να ανατρέξουμε για άλλη μία φορά στην γνωστή προσέγγιση του Τολστόι, ότι απλώς (αλλά και σοφά ειπωμένο) «Η Τέχνη είναι ένα μέσον επικοινωνίας των ανθρώπων… οι ανώτερες ιδέες είναι εκείνες που εμψυχώνουν τον άνθρωπο και μπορούν να τον κάνουν να νιώσει πως είναι αδελφός με τους συνανθρώπους του και γιος του Θεού».

Και θέλω εδώ να υπογραμμίσω ότι σήμερα, όσο ποτέ άλλοτε, επικρατεί ενός είδους διανοητική αναρχία σε ό,τι αφορά εν γένει τις θεωρίες περί Τέχνης, τα ερωτήματα που γεννιούνται είναι απερίγραπτα πολλά και πάντα χωρίς απάντηση. Είναι βλαπτική ή ωφέλιμη η μεγάλη πληθώρα καλλιτεχνικών έργων;

Πόσο προδίδω τον πυρήνα της καλλιτεχνικής δημιουργίας εκμεταλλευόμενος εμπορικά ένα έργο μου; Τι σημαίνει πλέον η «επιτυχία» μιας καλλιτεχνικής δουλειάς και πώς αυτή αντανακλά στη ρεαλιστική ζωή του δημιουργού;

Στον δικό μου λογοτεχνικό κόσμο, είμαι βέβαιος ότι η γενιά μου και πρωτίστως οι ομότεχνοί μου – με εξαιρέσεις – αντιμετωπίζουν το καλλιτεχνικό έργο ως ένα copy paste μοτίβο έργων που κυριάρχησαν επί χρόνια στο υποσυνείδητό τους, κυριαρχεί η επικίνδυνη ψευδαίσθηση ότι Τέχνη είναι η αναπαραγωγή μιας φόρμας, μιας ατμόσφαιρας που θα καθιστούσε το έργο αξιόπιστο, όμως στην πραγματικότητα δημιουργείται ένα υφολογικό μωσαϊκό χωρίς πραγματική πρόθεση και ταυτότητα.

Και κυρίως χωρίς μια νέα ηθική της Τέχνης, που θα μπορούσε εν δυνάμει να οδηγήσει τη συζήτηση σε νέα μονοπάτια. Εχω ωστόσο την πεποίθηση ότι τα πράγματα είναι απλούστερα. Αν κανείς θέλει να «υπάρχει», αν επιθυμεί να χαρτογραφήσει έναν καλλιτεχνικό τόπο βρισκόμενος μέσα του, οφείλει πρωτίστως να απαγκιστρωθεί από την αγωνία του κύρους που θα ήθελε να περιβάλλει τη δουλειά του, να απεγκλωβιστεί από το βάρος της ιστορικής καλλιτεχνικής μνήμης και να εργαστεί από ένα σημείο «μηδέν», έχοντας μια σαφή πρόθεση σε σχέση με τη φύση και το πνεύμα του έργου του.

Τι μπορεί να συμβεί διαφορετικά; Να χαθεί μέσα σε έναν μάταιο λαβύρινθο με ερωτήματα που από τη φύση τους τίθενται για να μην απαντηθούν, τα οποία άλλωστε αμφιβάλλω αν πρέπει να απαντώνται από τους ίδιους τους καλλιτέχνες. Το ποιες προκλήσεις κρύβει η Τέχνη, πώς μπορεί να εκτιμηθεί και τι συμβολίζει από την ώρα που θα έρθει σε επαφή με τους αποδέκτες της, κρίνω ότι δεν μπορεί να αποτελεί πεδίο διερεύνησης του ιδίου.

Ο κύριος Δημήτρης Σωτάκης είναι συγγραφέας.

Από την Τζοκόντα στην μπανάνα

Της Αννας Γρίβα

 

Συνέχεια ανάγνωσης

Ο Οργουελ την εποχή των ψηφιακών μέσων

27.11.202416:45

Το «1984», το 2024 και οι τεχνολογίες επιτήρησης

Τον κόσμο του 1984 τον έχουμε επισκεφθεί επανειλημμένα στα 75 χρόνια που μας χωρίζουν από την πρώτη έκδοσή του, τον Ιούνιο του 1949. Ελάχιστα καλυμμένη εκδοχή της Σοβιετικής Ενωσης, αρχέτυπο ολοκληρωτικού κράτους άνευ ρητού ιδεολογικού επιχρίσματος, ατελής απόπειρα επιστημονικής φαντασίας, δυστοπία ολκής, το μυθιστόρημα του Τζορτζ Οργουελ έγινε αντικείμενο πλήθους ερμηνειών και εμπλούτισε τη δυτική κουλτούρα με εικόνες και έννοιες από τον «Μεγάλο Αδελφό» και τη «νέα ομιλία» ως τον διαρκή πόλεμο. Οσοι ωστόσο το θεωρούσαν χρονικά εντοπισμένο στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, ιστορικά επίκαιρο στην εποχή του αλλά προορισμένο να υποχωρήσει μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, μοιάζουν να διαψεύδονται από την τροπή της διεθνούς πολιτικής στις αρχές του 21ου.

Η επιστροφή των αυταρχικών ηγετών σήμερα δεν διακρίνεται οπωσδήποτε τόσο από τις ωμές τακτικές βίας του «Θαλάμου 101» (αν και έχουν κι αυτές την αξία τους) όσο από τους εκλεπτυσμένους χειρισμούς που προσιδιάζουν στη χρήση των μέσων μαζικής επικοινωνίας που μνημονεύει ο Οργουελ. Και χωρίς αμφιβολία είναι η όλη ατμόσφαιρα της μόνιμης παρακολούθησης, της διαρκούς διαφάνειας του εαυτού που γεφυρώνει το χάσμα με τα δικά μας χρόνια των ψηφιακών τεχνολογιών επιτήρησης.

Η ιδιωτικότητα η οποία στο 1984 ακυρώνεται από τις πανταχού παρούσες οθόνες, σήμερα εκχωρείται στα κοινωνικά μέσα από εμάς τους ίδιους, όπως συχνά παρατηρείται. Πρόκειται για παρατήρηση που ισχύει, όπως ισχύει και το γεγονός ότι μια τέτοια εκχώρηση προκύπτει εντός ενός γενικότερου πλέγματος τεχνικών με τη δυνατότητα να αποσπούν μέσω λογισμικού ό,τι δεν παραχωρείται: τα big data ως δεδομένα στα οποία χαρίζουμε πρόσβαση, από τη μια πλευρά, τα μεταδεδομένα και οι απόηχοι που κυβερνητικοί και ιδιωτικοί οργανισμοί αποσπούν εν αγνοία μας, από την άλλη. Αυτό το εκτεταμένο πλέγμα του «καπιταλισμού της επιτήρησης» (surveillance capitalism, «κατασκοπευτικού καπιταλισμού» στην ελληνική μετάφραση του βιβλίου της καθηγήτριας του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ Σοσάνα Ζούμποφ) συνιστά μια γνήσια οργουελιανή σκιά στον σύγχρονο κόσμο μετατρέποντας την επαγγελία ελευθερίας των νέων τεχνολογιών σε δυνητικά αόρατα δεσμά.

Γιατί εν τέλει η υπονόμευση του αισιόδοξου αρχικού οράματος της θραύσης των μονοπωλίων και της παγκόσμιας διασύνδεσης καταλήγει με τη στρέβλωση αυτή στο σημείο ακριβώς της σύλληψης του 1984: πώς μοιάζει ένας κόσμος διάβρωσης της ηθικής και φαλκίδευσης της δημοκρατίας.

Πολλοί Μεγάλοι, αμέτρητοι Μικροί Αδελφοί

Της Λίλιαν Μήτρου

Αν στο (μακρινό;) 1984 και στις δεκαετίες που ακολούθησαν ο φόβος και η καταγγελία της επιτήρησης εκφραζόταν με αναφορά στον «Μεγάλο Αδελφό», σήμερα το ζήτημα της παρακολούθησης τίθεται πολυδιάστατα και με διαφορετικούς όρους. Δραστική, αν όχι καθοριστική, υπήρξε η επίδραση των νέων τεχνολογιών. Ηδη από τις αρχές του 21ου αιώνα διανύουμε μια νέα φάση με την υπολογιστική υποδομή να εντάσσεται πλέον στο περιβάλλον της καθημερινότητας. Το Διαδίκτυο, τα δεδομένα μεγάλης κλίμακας, οι «έξυπνες συσκευές», η τεχνητή νοημοσύνη δεν αλλάζουν μόνο τον τρόπο που εργαζόμαστε, επικοινωνούμε, ζούμε. Οδηγούν σε νέες μορφές ιχνηλάτησης των δραστηριοτήτων, των συμπεριφορών, των συνηθειών και της προσωπικότητάς μας. Τα εγγενή χαρακτηριστικά των τεχνολογιών και των πλατφορμών του Διαδικτύου (ψηφιοποίηση, διαθεσιμότητα, διατηρησιμότητα, δημόσιος χαρακτήρας των προφίλ στα ψηφιακά κοινωνικά δίκτυα) δεν υποστηρίζουν μόνο την επικοινωνία και αλληλεπίδραση αλλά και τη διεισδυτική και συνεχή παρακολούθηση αυτών.

 

Το κράτος όλο και περισσότερο αξιοποιεί το τεράστιο πληροφοριακό απόθεμα για να εξορύξει πληροφορία, ώστε – μέσω του συνδυασμού δεδομένων και της παραγωγής προφίλ – να ανακαλύπτει ή να συνάγει γεγονότα, μοτίβα ή συσχετίσεις που υπόσχονται την αποτελεσματικότερη επιβολή του νόμου και την αντιμετώπιση κινδύνων ως προς τη δημόσια ασφάλεια.

Η διαθεσιμότητα δεδομένων και υπολογιστικής/επεξεργαστικής ισχύος επέτεινε τις δυνατότητες χρήσης της πληροφορίας, δρομολογώντας τη μετάβαση από την παρακολούθηση ενός περιορισμένου, στοχευμένου κύκλου «υπόπτων» στη μαζική και αδιάκριτη επιτήρηση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η υποχρεωτική διατήρηση δεδομένων επικοινωνίας όλων των συνδρομητών «για την περίπτωση που θα χρειαστούν για τη διαλεύκανση εγκλημάτων», μια πολιτική την οποία περιόρισε δραστικά το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ενωσης, επικαλούμενο δυσανάλογο περιορισμό θεμελιωδών δικαιωμάτων.

Η μαζικότητα της επιτήρησης συνδέεται άρρηκτα με την κυρίαρχη αντίληψη στη διακυ βέρνηση των «κοινωνιών της διακινδύνευσης» που – εύλογα – εστιάζει στην έγκαιρη και αποτελεσματική διάγνωση κινδύνων. Η ανάγκη να αντιμετωπιστούν ασύμμετρες, υβριδικές και καινοφανείς απειλές και το δυναμικό των νέων τεχνολογιών οδηγούν (αναπόφευκτα;) σε επιτήρηση που δεν αποσκοπεί πλέον μόνο στην αντιμετώπιση συγκεκριμένων κινδύνων αλλά στην πρόληψη.

Αν η βιντεοεπιτήρηση αποτέλεσε το «σύμβολο» της παρακολούθησης, τεχνολογίες όπως τα συστήματα γεωγραφικού εντοπισμού, οι αισθητήρες ή τα συστήματα (βιομετρικής) αναγνώρισης προσώπου αλλάζουν ποιοτικά την έκταση και την ένταση της επιτήρησης. Η τεχνητή νοημοσύνη δεν συμβάλλει απλώς στην ενίσχυση των δυνατοτήτων παρακολούθησης αλλά επιτρέπει πολύ πιο διεισδυτικές μορφές επέμβασης στην προσωπικότητα και τα δικαιώματα των προσώπων, καθώς μπορεί να διαγνώσει «συναισθήματα», να αναλύσει συμπεριφορικά μοντέλα και να προβαίνει σε προγνώσεις.

Είναι αξιοσημείωτο ότι η πρόσφατη Πράξη για την Τεχνητή Νοημοσύνη απαγορεύει την προβλεπτική αστυνόμευση, ενώ επιτρέπει τη βιομετρική αναγνώριση προσώπων στον δημόσιο χώρο μόνο υπό εξαιρετικές περιστάσεις. Ομως η παρακολούθηση δεν αφορά μόνο, ίσως ούτε καν κυρίως, το κράτος. Το «Panopticon» δεν εξελίχθηκε απλώς σε «Cyber-panopticon». Το Διαδίκτυο και τα ψηφιακά κοινωνικά δίκτυα κατέστησαν ο «τόπος» ενός συμμετοχικού, κοινωνικού πανοπτισμού, ενός «Omniopticon», όπου πολλοί (ή και όλοι!) μπορούν να «βλέπουν» πολλούς (ή και όλους!). Αυτή η εξέλιξη καθιστά την παρακολούθηση (αποδεκτή;) «κανονικότητα», ενταγμένη στην καθημερινότητα του μέσου ανθρώπου.

Τα δεδομένα που απαιτούνται για τη χρήση νέων τεχνολογιών επιτήρησης ή προκύπτουν από αυτήν παράγονται από τα ίδια τα πρόσωπα κατά τις καθημερινές, κυρίως διαδικτυακές, δραστηριότητές τους. Το smartphone είναι ίσως το πιο προφανές και ισχυρό εργαλείο παραγωγής και καταγραφής δεδομένων.

Οι πυλωροί, οι μεγάλες πλατφόρμες και τα ψηφιακά κοινωνικά δίκτυα, συγκροτούν ένα πυκνό πλέγμα παρακολούθησης για την άντληση δεδομένων και την κατάρτιση προφίλ των «χρηστών» που συμμετέχουν σε αυτό με τον διαμοιρασμό των δεδομένων τους, συνήθως ως «αντάλλαγμα» στις υπηρεσίες που λαμβάνουν. Ο «καπιταλισμός της πληροφορίας» βασίζεται και στοχεύει στην ανάλυση, πρόγνωση, χειραγώγηση και διαμόρφωση της ανθρώπινης, κυρίως καταναλωτικής, συμπεριφοράς κατά τρόπο ώστε να εξάγεται κέρδος αλλά και να διαμορφώνονται κοινωνικές και πολιτικές τάσεις και στάσεις, με επιπτώσεις ενίοτε στον πυρήνα των δημοκρατικών διαδικασιών.

H λογοτεχνία συχνά δίνει μορφή στους συλλογικούς φόβους μας. Οι αγωνίες μας επιτείνονται, όταν γινόμαστε «αντικείμενο» παρακολούθησης χωρίς να μπορούμε να ελέγξουμε το περιβάλλον, τις πληροφορίες (μας) και συνεπώς τη ζωή μας. Σήμερα, ο Τζορτζ Οργουελ θα επιχειρούσε να προειδοποιήσει για ένα μέλλον ίσως ζοφερό, σίγουρα δυσχερώς προδιαγνώσιμο αλλά – πιθανότατα – θα αναφερόταν σε πολλούς Μεγάλους και αμέτρητους Μικρούς Αδελφούς.

Η κυρία Λίλιαν Μήτρου είναι καθηγήτρια του Τμήματος Μηχανικών Πληροφοριακών και Επικοινωνιακών Συστημάτων Πανεπιστημίου Αιγαίου.

Στον κόσμο της «διπλής σκέψης»

Της Κατερίνας Σχινά

Αν υπάρχει ένα μυθιστόρημα του περασμένου αιώνα που όχι μόνο άντεξε στη δοκιμασία του χρόνου αλλά ανανοηματοδοτήθηκε ανά τις δεκαετίες καθώς κάθε εποχή διασταυρωνόταν και αναμετριόταν με τις προφανείς ή και υπόρρητες ιδέες που το διαπερνούν, αυτό είναι το 1984 του Τζορτζ Οργουελ. Κορυφαίο δείγμα πολιτικής δυστοπικής μυθοπλασίας, το βιβλίο δάνεισε στην αγγλική γλώσσα όρους που καθιερώθηκαν σύντομα στην καθομιλουμένη, ενέπνευσε ταινίες, τηλεοπτικές εκπομπές, θεατρικά έργα, ένα μπαλέτο, μια όπερα, ένα άλμπουμ του Ντέιβιντ Μπόουι, απομιμήσεις, παρωδίες, συνδέθηκε με τους πλέον ετερόκλητους πολιτικούς χώρους, από το κίνημα των Μαύρων Πανθήρων ως την αντικομμουνιστική Birch Society, ερμηνεύτηκε με ποικίλους τρόπους, απαγορεύτηκε, αμφισβητήθηκε.

Σήμερα, εβδομήντα πέντε χρόνια μετά από την πρώτη του έκδοση από τους Secker and Wartburg, το 1984 έχει γίνει ένα όργανο «με το οποίο μετράμε τη θερμοκρασία της παγκόσμιας πολιτικής», όπως χαρακτηριστικά λέει ο ιστορικός και διευθυντής του Ιδρύματος Οργουελ Τζιν Σίτον. Και καθώς στις μέρες μας η θερμοκρασία αυτή ανεβαίνει επικίνδυνα, το βιβλίο όχι μόνο έχει ξεφύγει από τη σφαίρα της φαντασίας παύοντας να αποτελεί μια προειδοποιητική αλληγορία, αλλά μοιάζει με την πραγματικότητα ενδεδυμένη το ρούχο της μυθοπλασίας και όχι το αντίστροφο.

Το βασικό θέμα που διαπερνά το 1984 αφορά ασφαλώς την παρακολούθηση, την επιτήρηση, την επιστασία, την κατάργηση της ιδιωτικότητας. Μπορεί η τεχνολογία που περιγράφεται στο βιβλίο να είναι ξεπερασμένη, κάνοντάς μας πότε πότε να χαμογελάμε με τη χειροτεχνική της αφέλεια, ωστόσο η «πανοπτική» οθόνη από την οποία δεν μπορεί να ξεφύγει ο Γουίνστον έχει σήμερα κατακερματιστεί στις δεκάδες οθόνες που αποτελούν παραπλήρωμα της σύγχρονης ζωής – των κινητών τηλεφώνων, των tablets, των υπολογιστών –, έχει συνδεθεί με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τη συλλογή δεδομένων, έχει καταργήσει τον ιδιωτικό χώρο, το προσωπικό άβατο, το καθ’ εαυτόν. Και μάλιστα με τη συναίνεσή μας. Το «Υπουργείο Αλήθειας» του 1984 είναι σήμερα το Facebook, η Google, η καλωδιακή τηλεόραση. «Εχουμε γνωρίσει τον Μεγάλο Αδελφό και είναι εμείς» – για να χρησιμοποιήσω τη φράση του βιβλιοκριτικού Τζορτζ Πάκερ.

Εχει ειπωθεί και γραφτεί σε όλους τους τόνους ότι ο τρόπος με τον οποίο ο Οργουελ παρουσιάζει τη χειραγώγηση της πληροφορίας, τη δημιουργία μιας νέας γλώσσας, την άρνηση της αντικειμενικής, γεγονοτικής αλήθειας έχει ανατριχιαστικές ομοιότητες με σύγχρονες ελεγκτικές εκφάνσεις της επικοινωνίας οι οποίες επιβάλλουν έννοιες και όρους που συμβάλλουν στην απόκρυψη της αλήθειας, στην αναδιαμόρφωση αμφιλεγόμενων ιδεών, στη δημιουργία ασάφειας.

Οι ευφημισμοί (επιεικής χαρακτηρισμός) που χρησιμοποιούνται στην εταιρική, την πολιτική, τη διαφημιστική γλώσσα είναι απλώς μια διολίσθηση προς τη διαβόητη «Newspeak», τη «Νεογλώσσα» του Οργουελ και τα παραδείγματα είναι αναρίθμητα: λέξεις όπως «αναδιάρθρωση» (απολύσεις), «εξορθολογισμός» (περιορισμός του κόστους), «συνέργειες» (συγχωνεύσεις) συσκοτίζουν το περιεχόμενο των εταιρικών αποφάσεων προσδίδοντάς τους θετική χροιά· φράσεις όπως οι προσφιλείς στον Τραμπ «εναλλακτικά γεγονότα» ή fake news (ψευδείς ειδήσεις) διασαλεύουν την αντίληψη της πραγματικότητας, συχνά για να υπονομεύσουν την αλήθεια των γεγονότων και την ακεραιότητα της κριτικής· όροι όπως «παράπλευρες απώλειες» (θάνατοι αμάχων) ή «αναβαθμισμένη ανάκριση» (βασανιστήρια) και βέβαια η διαβόητη κατά Πούτιν «ειδική στρατιωτική επιχείρηση για την αποστρατιωτικοποίηση και αποναζιστικοποίηση της Ουκρανίας» (απρόκλητη εισβολή) εξωραΐζουν ή συγκαλύπτουν την αποτρόπαιη πραγματικότητα του σύγχρονου πολέμου.

Τέλος, η τυραννία της πολιτικής ορθότητας που οδηγεί σε λογοκριτικά και αυτολογοκριτικά φαινόμενα προκρίνοντας αντί της αμεσότητας στον λόγο τη χρήση διφορούμενων ή ευάρεστων στο αυτί διατυπώσεων, καταστέλλει ή ακυρώνει τον ειλικρινή διάλογο. Και έτσι, η επιτήρηση παρουσιάζεται ως προστασία, ο πόλεμος ως ανθρωπιστική παρέμβαση ή ειρηνευτική αποστολή, η κλιματική κρίση ως ευκαιρία, η εργασιακή επισφάλεια ως ευελιξία και η ανισότητα ως αξιοκρατία.

Το πλέον ανησυχητικό, ωστόσο, και στο βιβλίο του Οργουελ και στον ρευστό, αλλόκοτο, δυσερμήνευτο κόσμο μας, είναι η τάση του σύγχρονου ανθρώπου να προσχωρήσει στη «διπλή σκέψη», να αποδεχθεί, δηλαδή, μια σαφώς ψευδή δήλωση ως αλήθεια, ή και δύο αμοιβαία αντιφατικές απόψεις ως σωστές, συχνά σε αντίθεση με τις δικές του αναμνήσεις ή την αίσθηση της πραγματικότητας. Να θεωρήσει απολύτως θεμιτή την εναλλαξιμότητα μαύρου/άσπρου, αληθούς/ψευδούς, πρόθυμος να πιστέψει ότι δύο και δύο δεν κάνουν απαραίτητα τέσσερα, όταν του λένε ότι κάνουν πέντε. Να ψηφίζει τους χειραγωγούς του, να παραδίδεται στα διακινούμενα από το Διαδίκτυο ψεύδη. Το ανησυχητικό είναι όταν η ανελευθερία γίνεται εκούσια.

Η κυρία Κατερίνα Σχινά είναι κριτικός και μεταφράστρια.

Η ανάγκη αλγοριθμικού γραμματισμού

Του Χαράλαμπου Τσέκερη

Συνέχεια ανάγνωσης

«Θεὸς ἐφανερώθη ἐν σαρκί»

«Θεὸς ἐφανερώθη ἐν σαρκί» (Α΄ Τιμ. 3:16 ). «Χριστὸς γεννᾶται, δοξάσατε· Χριστὸς ἐξ οὐρανῶν, ἀπαντήσατε»

Κοινωνία

Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

«Θεὸς ἐφανερώθη ἐν σαρκί» (Α΄ Τιμ. 3:16 )

«Χριστὸς γεννᾶται, δοξάσατε·

Χριστὸς ἐξ οὐρανῶν, ἀπαντήσατε»

Κεντρική αλήθεια και σταθερός άξονας σκέψεως και ζωής όλων των πιστών Χριστιανών παραμένει η ενανθρώπηση του Λόγου του Θεού, ότι: · Οπως σταθερά ομολογούμε στο Σύμβολο της Πίστεως, πιστεύουμε στον Ιησού Χριστό «τὸν Υἱὸν τοῦ Θεοῦ τὸν μονογενῆ, τὸν ἐκ τοῦ Πατρὸς γεννηθέντα πρὸ πάντων τῶν αἰώνων·… Τὸν δι’ ἡμᾶς τοὺς ἀνθρώπους καὶ διὰ τὴν ἡμετέραν σωτηρίαν κατελθόντα ἐκ τῶν οὐρανῶν καὶ σαρκωθέντα ἐκ Πνεύματος Ἁγίου καὶ Μαρίας τῆς Παρθένου καὶ ἐνανθρωπήσαντα». Κατά την υπέροχη σύνοψη του Μ. Αθανασίου «Αὐτὸς γὰρ ἐνηνθρώπησεν, ἵνα ἡμεῖς θεοποιηθῶμεν». Τα Χριστούγεννα φανερώνουν δύο φάσεις της θείας οικονομίας: πρώτον την έλευση του Υιού και Λόγου του Θεού στην ιστορία της ανθρωπότητος, δεύτερον τον σκοπό της, που είναι η κατά χάριν θέωση του ανθρώπου· επίσης ότι ο μόνος τρόπος της πραγματοποιήσεως αυτού του σκοπού είναι ο δρόμος της αγάπης.

Ο σαρκωθείς Χριστός, ο αληθής «ἄρχων εἰρήνης», δεν «ἐφανερώθη ἐν σαρκί» ως εξουσιαστής με ανθρώπινη δύναμη, γνώση και ισχύ. Ο άπειρος και απρόσιτος Θεός προσέλαβε την ανθρώπινη φύση στην πληρότητά της, επισημαίνοντας την απέραντη αξία του ανθρώπου. Αυτό που καταξιώνει το κάθε ανθρώπινο πρόσωπο δεν είναι η καταγωγή, η φυλή, οι γνώσεις, οι ικανότητές του, αλλά το γεγονός ότι είναι άνθρωπος.

Ο προσδιορισμός «ἐν σαρκί» περιλαμβάνει οτιδήποτε υλικό και πνευματικό, το οποίο συνιστά τον άνθρωπο. Στο πρόσωπο του Χριστού περιχωρείται η θεία και η ανθρώπινη φύση ατρέπτως. Πρόκειται για ένα Γεγονός που αποτελεί τη βάση της χριστιανικής αποκαλύψεως, που στηρίζει κάθε χριστιανική αξία και πρόταση.

Τα Χριστούγεννα διαλαλούν πασίχαρα ότι «Οὕτως (τόσο πολύ, με αυτόν τον τρόπο) γὰρ ἠγάπησεν ὁ Θεὸς τὸν κόσμον, ὥστε τὸν Υἱὸν αὐτοῦ τὸν μονογενῆ ἔδωκεν, ἵνα πᾶς ὁ πιστεύων εἰς αὐτὸν μὴ ἀπόληται, ἀλλ’ ἔχῃ ζωὴν αἰώνιον» (Ιω. 3:16). Και ακόμη ότι ο Υιός του Θεού σαρκούμενος φανερώνει το μυστήριο του Τριαδικού Θεού. Η κορυφαία αυτή δεσποτική εορτή της του Θεού Γεννήσεως φωτίζει την καρδιά με γαλήνη, παρηγοριά, αισιοδοξία, διάθεση γενναιοδωρίας. Κυρίως, όμως, αποκαλύπτει ότι ο Θεός είναι αγάπη. Η χριστιανική αγάπη δεν είναι μια αόριστη συναισθηματική έξαρση, αλλά μια στάση ζωής με εκφράσεις στην καθημερινότητα. Πρόκειται για ένα θείο φως που λάμπει στην όλη ύπαρξη. Τις ακτίνες του εκφραστικά τις προσδιορίζει ο Απ. Παύλος: «Η αγάπη μακροθυμεί, επιζητεί το καλό. H αγάπη δεν φθονεί. H αγάπη δεν κομπάζει, δεν επαίρεται, δεν φέρεται άπρεπα, δεν επιδιώκει το δικό της συμφέρον, δεν παροξύνεται, δεν μνησικακεί, δεν χαίρεται με την αδικία, αλλά συγχαίρει με την αλήθεια. Πάντα στέγει, πάντα πιστεύει, πάντα ελπίζει, πάντα υπομένει. Η αγάπη ουδέποτε εκπίπτει. (Α΄ Κορ. 13:4-7).

Ο Δημιουργός και Κύριος του σύμπαντος, δεν είναι μια απρόσωπη ενέργεια, σοφία, δύναμη, που προσεγγίζεται με διανοητικές ικανότητες του εγκεφάλου. Είναι Θεός προσωπικός που αγαπά και αποκαλύπτεται στον άνθρωπο, ο οποίος βρίσκεται σε συνεχή σχέση μαζί του. Μια σχέση που εξυψώνει ολόκληρη την ανθρώπινη ύπαρξη.

Ο Θεός, στον οποίο έχουμε στηρίξει τη ζωή μας, δεν εγκατέλειψε την ανθρωπότητα, που ταλαιπωρείται από τον εγωισμό και την εχθρότητα. Παραμένει ο Εμμανουήλ, «ὁ Θεός μεθ’ ἡμῶν», χαρίζοντας νόημα και πληρότητα στη ζωή. Με την ταπείνωση, η οποία συνυφαίνεται πάντα με την αγάπη, αντιτάσσεται στην αλαζονεία, στην παντοτινή ρίζα κάθε κακού, στην πλεονεξία, επιθετικότητα, φονικές συγκρούσεις, ολέθριες συρράξεις. Στην ιδιότυπη σκληρή εποχή μας, που σε πολλές περιοχές λυσσομανά το μίσος και η βία, οι χριστιανοί, πιστοί στον φανερωθέντα εν σαρκί Αρχοντα της ειρήνης, πάντοτε να αντιστεκόμαστε, με όλες μας τις δυνάμεις ψυχικές και σωματικές, όπου και όσο μπορούμε.

Η Εκκλησία δεν περιορίζεται σε απλούς συλλογισμούς· εορτάζει με τρόπο δοξαστικό αυτά τα γεγονότα και με ύμνους τα υπομνηματίζει. «Χριστός γεννᾶται, δοξάσατε. Χριστός ἐξ οὐρανῶν, ἀπαντήσατε. Χριστός ἐπί γῆς, ὑψώθητε». Οσοι πιστοί οφείλουμε αυτές τις εορταστικές ημέρες να υψωθούμε σε μια ζωή δοξολογίας και αγάπης.

Αδελφοί μου, υπενθυμίζω: Ο,τι πιο ωραίο είναι να αγαπάς, έστω κι αν κουράστηκες, όσο κι αν πονάς. Ο,τι πιο υπέροχο είναι ν’ αγαπάς, να αγαπάς αληθινά «ἐν Χριστῷ». «Ὁ Θεὸς ἀγάπη ἐστί, καὶ ὁ μένων ἐν τῇ ἀγάπῃ ἐν τῷ Θεῷ μένει, καὶ ὁ Θεὸς ἐν αὐτῷ» (Α΄ Ιω. 4:16).

Ευλογημένα Χριστούγεννα, με ειρήνη και ελπίδα το νέο έτος 2025.

Αλλαγή μεγέθους γραμματοσειράς
Αντίθεση