Η Κηπούπολη της Κυπριάδου για τρίτη σχολική χρονιά μας προσκαλεί σε ένα ταξίδι στο χρόνο, σε μια εποχή που η Αθήνα μας ήταν πιο ανθρώπινη , πιο όμορφη , και πιο “καλλιεργημένη” αισθητικά και πολιτιστικά. Για μας τους νεώτερους, η συνοικία αυτή έχει να μας αποκαλύψει πολλά μυστικά , πολλές ιστορίες και πολλές εικόνες που ξεθωριάζουν στους γρήγορους ρυθμούς της ζωής μας ….
Για τρίτη χρονιά, συνεργαζόμαστε με την κα Ειρήνη Γρατσία ,αρχαιολόγο, που ανήκει στην Ερευνητική -Συντονιστική ομάδα της Monumenta με την οποία έχουμε αναπτύξει μια εξαιρετική σχέση δημιουργικής αλληλεπίδρασης . Μετά την έρευνα των παλαιότερων ετών σχετικά με τα ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής ομορφιάς κτίσματα της περιοχής και τους κήπους τους , φέτος στα πλαίσια του προγράμματος “Το παιδί, η πόλη και τα μνημεία”, θα ασχοληθούμε με εξέχουσες πρωσωπικότητες που άφησαν το στίγμα τους σε αυτή την περιοχή και όχι μόνο…
Ξεκινάμε με τον Δημήτρη Πικιώνη αυτόν τον σπουδαίο και πρωτοπόρο αρχιτέκτονα ο οποίος διαμόρφωσε τον περιβάλλοντα χώρο γύρω από την Ακρόπολη , χαρίζοντας αισθητική στην πόλη μας ένα στοιχείο που απουσιάζει σε μεγάλο βαθμό…Τι ξέρουμε για αυτόν; Απολύτως τίποτα!! Το κάθε παιδί φέρνει από το σπίτι του μια φωτογραφία σχετική με αυτόν. Η επιλογή ελεύθερη χωρίς καμία δέσμευση για να συγκεντρώσει πληροφορίες και να μας τις παρουσιάσει στο σχολείο.
Στην οδό Μαρκορά , μας περιμένει η κα Ειρήνη κρατώντας στα χέρια της το ημερολόγιο της Monumenta αφιερωμένο στην αρχιτεκτονική του Μεσοπολέμου με φωτογραφίες κτηρίων του 1920 και 1930 τα περισσότερα των οποίων έχουν ανακηρυχθεί διατηρητέα και δεν κινδυνεύουν με με κατεδάφιση. Δυστυχώς, όμως, κατεδαφίσεις και αλλοιώσεις είναι η μεγαλύτερη απειλή για την αρχιτεκτονική αυτής της περιόδου.
Στην είσοδο της πολυκατοικίας, το σχέδιο της οποίας εκπονήθηκε από τον γιο του Πικιώνη Τάσο, μας υποδέχεται η κυρία Αγνή Πικιώνη , κόρη του Δημήτρη Πικιώνη Μαζί της, ήταν και η κόρη της , Ντόρα.
Κατευθυνόμαστε προς το κοντινό πάρκο της οδού Σάουμπερτ που έχει πάρει το όνομα του Πικιώνη . Μεσα στην ησυχία του πάρκου , ανάμεσα στα δέντρα και στους ήχους των πουλιών , καθόμαστε για να ακούσουμε πολλές ιστορίες…
Η κυράι Αγνή , αρχίζει να ξεδιπλώνει το νήμα των αναμνήσεών της και μέσα από τον απλό και προσιτό τρόπο της αφήγησής της ξεπηδά ο θαυμασμός για τον πατέρα της . Δείχνουμε το φωτογραφικό υλικό που συγκεντρώσαμε και η κυρία Αγνή είναι ένας χείμαρρος που μας κατακλύζει με λέξεις, εικόνες , περιγραφές . .. Σε τι να πρωτοαναφερθούμε ; Στην αγαπή του για τη ζωγραφική που ίσως ήταν μεγαλύτερη από αυτή για το επάγγελμά του, για τα αδέρφια της που οι άλλοι τα αποκαλούσαν “τα αρχαία παιδιά” καθώς φορούσαν υφαντά ρούχα που παρέπεμπαν σε αρχαιοελληνικές ενδυμασίες, για το περίφημο σχολείο στα Πευκάκια , κάτω από το λόφο του Λυκαβητού, όπου έφτιαξε υπαίθριες τάξεις , για την παιδική χαρά στη Φιλοθέη , με εμφανή την ιαπωνική επιρροή στην είσοδό της , για την οικία της γλύπτριας Φρόσως Ευθυμιάδη -Μενεγάκη στην οποία είχε φιλοτεχνήσει και μια λιμνούλα εντός της , για τη διαμόρφωση του λόφου Φιλοπάππου που έγινε με θραύσματα από νεοκλασικά που γκρεμίζονταν εξαιτίας της αντιπαροχής και τα οποία μάζευε στις ατέλειωτες βόλτες του στο κέντρο της Αθήνας…
Ύστερα , η κυρία Αγνή αναφέρθηκε στο μπρούτζινο άγαλμα που φιλοτέχνησε η γλύπτρια Φρόσω Μενεγάκη και τα παιδιά έτρεξαν ενθουσιασμένα προς την προτομή φωνάζοντας ” Νατος ο Πικιώνης”!!!
Η κυρία Ειρήνη , κάποια στιγμή έβγαλε από τη τσάντα της ένα κουτάκι που έγραφε τη λέξη “Μυστικό” . Τι να είναι άραγε ; Τρία φύλλα ελιάς ήταν κλεισμένα μέσα, ένα δέντρο που αγαπούσε ιδιάιτερα ο Πικιώνης , όπως αγαπούσε όλα τα δέντρα και τα αρωματικά φυτά που ευδοκιμούν στον τόπο μας.
Σε ένα χαρτί που μας πρόσφερε η κα Ειρήνη, τα παιδιά με όλη τους την αγάπη έφτιαξαν τις καλύτερες ζωγραφιές τους , δώρο καρδιάς προς την κα Αγνή για να θυμάται τη συνάντησή μας…
Νιώθουμε πολύ τυχεροί που γνωρίσαμε την απόγονο του μεγάλου αυτού μεγάλου οραματιστή που πάντρεψε τον μοντερνισμό με την παράδοση.
Ευχαριστούμε πολύ την Ειρήνη Γρατσία που οργάνωσε τη συνάντηση
Ευχαριστούμε τους γονείς-συνοδούς
Ο Δημήτρης Πικιώνης γεννήθηκε στον Πειραιά στις 26 Ιουνίου 1887 από Χιώτες γονείς, . Ο πατέρας του από μικρός -όπως και ο ίδιος- είχε κλίση στη ζωγραφική. Το 1906 έγινε ο πρώτος (χρονολογικά) μαθητής του Κωνσταντίνου Παρθένη ενώ παράλληλα σπούδαζε στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο Αθηνών, απ’ όπου το 1908 πήρε το δίπλωμα του πολιτικού μηχανικού. Στη συνέχεια έφυγε για το Μόναχο για να κάνει σπουδές στο ελεύθερο σχέδιο και τη γλυπτική. Η πραγματική του επιθυμία βέβαια, ήταν να ασχοληθεί με τη ζωγραφική, και όχι με την αρχιτεκτονική. Κατά τη διάρκεια των σπουδών του σημαντική ήταν και η παρουσία του Αναστάσιου Ορλάνδου, του Τζόρτζιο ντε Κίρικο, του Περικλή Γιαννόπουλου και του Γιώργου Μπουζιάνη.
Το 1912, την περίοδο των Βαλκανικών πολέμων, επέστρεψε στην Ελλάδα και όταν αποστρατεύτηκε στράφηκε και πάλι στην αρχιτεκτονική για να συμπληρώσει τις γνώσεις του αρχίζοντας και τις πρώτες μελέτες του πάνω στην αρχιτεκτονική της νεοελληνικής παράδοσης. Σχεδίασε πολλά σπίτια από τη λαϊκή αρχιτεκτονική της Αίγινας. Το 1921 διορίστηκε επιμελητής του καθηγητή Αναστάσιου Ορλάνδου στο μάθημα της Μορφολογίας της Αρχιτεκτονικής και Ρυθμολογίας όπου παρέμεινε μέχρι τα μέσα του 1923. Το 1925 παντρεύτηκε την Αλεξάνδρα Αναστασίου με την οποία στη συνέχεια απέκτησε πέντε παιδιά. Την ίδια χρονιά ονομάστηκε έκτακτος καθηγητής του Ε.Μ.Π. στην έδρα της Διακοσμητικής και μονιμοποιήθηκε το 1930. Τ
Μεταξύ 1935 και 1937 εξέδωσε μαζί με τον ζωγράφο και φίλο του, Χατζηκυριάκο-Γκίκα, το περιοδικό Το τρίτο μάτι, στο οποίο δημοσίευσε ο ίδιος αρκετά κείμενά του. Το περιοδικό χαρακτηριζόταν ως καλλιτεχνικό και συνεργαζόταν με ονόματα όπως οι συγγραφείς Στρατής Δούκας και Τάκης Παπατσώνης, ο ζωγράφος Σπύρος Παπαλουκάς, ο θεατρικός σκηνοθέτης Σωκράτης Καραντινός, ο γλύπτης Μιχάλης Τόμπρος και ο χαράκτης Άγγελος Θεοδωρόπουλος.
Το έργο του ως αρχιτέκτονας ξεκίνησε με την οικία Μωραΐτου στις Τζιτζιφιές (1921-1923). Ήταν οικοδόμημα με χαρακτήρα αττικής λαϊκής αρχιτεκτονικής. Το 1932, με την ολοκλήρωση του Δημοτικού Σχολείου στα Πευκάκια Λυκαβηττού, διαπίστωσε πως δεν τον ικανοποιούσαν τα έργα του και άλλαξε τις αισθητικές του αντιλήψεις. Στοχάστηκε πως το οικουμενικό πνεύμα πρέπει να συντεθεί με το πνεύμα της εθνότητας. Όλα του τα επόμενα αρχιτεκτονικά έργα βασίστηκαν σ’ αυτή την αντίληψη. Τη δεκαετία 1940-1950 η αρχιτεκτονική του δημιουργία περιορίστηκε σε προσχέδια τάφων. Όμως, την αμέσως επόμενη περίοδο, από το 1951 ως το 1957, ασχολήθηκε με πολλά έργα. Ανάμεσά τους η διαμόρφωση του αρχαιολογικού χώρου γύρω από την Ακρόπολη και τον λόφο Φιλοπάππου, ίσως το σημαντικότερο έργο του, και το τουριστικό περίπτερο του Αγίου Δημητρίου Λουμπαρδιάρη, επιδιώκοντας το κατ’ εκείνον ιδεώδες, τη σύνδεση του οικουμενικού πνεύματος με το πνεύμα της παράδοσης. Η διαρρύθμιση των υπαίθριων χώρων γύρω από τον Ιερό Βράχο αποτελεί ένα έργο τέχνης. Το 1958, μετά από 35ετή θητεία στο ΕΜΠ ως καθηγητής, αποσύρθηκε. Το 1966 εκλέχθηκε τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών.
Στις 28 Αυγούστου του 1968 πέθανε στην Αθήνα.
Η συνοικία Κυπριάδου είναι η περιοχή ανάμεσα στα Άνω Πατήσια και το Γαλάτσι και συνορεύει βόρεια με τη Λαμπρινή και τη Ριζούπολη. Δημιουργήθηκε λίγο μετά το 1920 και ξεχώρισε για την πρωτότυπη για την εποχή ρυμοτομία της, τις πλατείες και τις διώροφες επαύλεις της με τους καταπράσινους κήπους. Σε αυτήν έμειναν καλλιτέχνες και διανοούμενοι της εποχής και θεωρείται η πρώτη και μία από τις πιο ιστορικές κηπουπόλεις της Αθήνας.Η κηπούπολη Κυπριάδου δημιουργήθηκε λίγο μετά το 1920. Εμπνευστής της ήταν ο γεωπόνος – μηχανικός Επαμεινώνδας Κυπριάδης, γιος του επιχειρηματία Μίνωα Κυπριάδη που είχε αγοράσει μεγάλη έκταση γης στην περιοχή λίγα χρόνια νωρίτερα.Η Κυπριάδου υπήρξε κοιτίδα πολιτισμού και διανόησης, ευρέως γνωστή ως περιοχή καλλιτεχνών, συγγραφέων και διανοουμένων. Εκεί δημιουργήθηκε μια συγκέντρωση εργαστηρίων γνωστών ζωγράφων, αντιπροσώπων εν μέρει της Γενιάς του ’30. Ανάμεσα σ’ αυτούς ήταν οι ζωγράφοι Φώτης Κόντογλου, Σπύρος Παπαλουκάς, Ουμβέρτος Αργυρός, Σπύρος Βικάτος, Γιάννης Σπυρόπουλος, Γιώργος Βακαλό, Νίτσα και Φούλα Καναρέλλη, η γλύπτρια και κεραμίστρια Φρόσω Ευθυμιάδη – Μενεγάκη κλπ. Επίσης ο αρχιτέκτονας Δημήτρης Πικιώνης, ο συγγραφέας και ακαδημαϊκός Σπύρος Μελάς, ο αρχιμουσικός Αντίοχος Ευαγγελάτος
H ΜΟΝUΜΕΝΤΑ είναι μια αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία για την προστασία της φυσικής και αρχιτεκτονικής κληρονομιάς Ελλάδας και Κύπρου. Δημιουργήθηκε το 2006. Οι δράσεις της περιλαμβάνουν παρεμβάσεις για την προστασία των μνημείων, των ιστορικών κτηρίων και του τοπίου, ερευνητικά και εκπαιδευτικά προγράμματα και δραστηριότητες ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης. Η MONUMENTA συντονίζεται από τέσσερα μέλη εταίρους με την Ειρήνη Γρατσία αρχαιολόγο-συντονίστρια.
Το πρόγραμμα «Το παιδί, η πόλη και τα μνημεία» αποτελεί πρωτοβουλία του δήμου Αθηναίων. Υλοποιείται από την Τεχνόπολη δήμου Αθηναίων σε συνεργασία με τις Δ/νσεις Πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης Α΄Αθήνας (Περιβαλλοντική εκπαίδευση και Πολιτιστικά θέματα) και Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης Α΄Αθήνας (Περιβαλλοντική εκπαίδευση), και με την Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών (Γραφείο Διασύνδεσης Α.Σ.Κ.Τ.).
Το πρόγραμμα έχει λάβει την έγκριση του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής για την εφαρμογή του στην Πρωτοβάθμια και στην Δευτεροβάθμια εκπαίδευση (2023-24, Αρ. Πρωτ.:Φ.1/ΓΜ/68460/164834 /Δ7). Τελεί υπό την αιγίδα της Α.Ε. της Προέδρου της Δημοκρατίας και έχει βραβευτεί δύο φορές με το Χρυσό Βραβείο και μία φορά με το Ασημένιο Βραβείο στον ετήσιο διαγωνισμό “Education Leaders Awards”, στις κατηγορίες Βιωματική Μάθηση και Εκπαιδευτικές Επισκέψεις, Εκπαιδευτική Πλατφόρμα-Εφαρμογή και Ανάπτυξη Οριζόντιων Δεξιοτήτων.
Το πρόγραμμα προσφέρει τη δυνατότητα σε μαθητές και μαθήτριες 5-18 ετών
- να ανακαλύψουν την αισθητική αξία των υπαίθριων γλυπτών και των ιστορικών κτηρίων της Αθήνας
- να διερευνήσουν τη σύνδεση μνημείων και κτηρίων με την πόλη και την ιστορία της
- να εκφράσουν δημιουργικά το όραμά τους για τον δημόσιο χώρο και να διεκδικούν τεκμηριωμένα την αναβάθμισή του
- να προετοιμαστούν για να γίνουν οι υπεύθυνοι ιδιοκτήτες της πόλης, οι αυριανοί ενεργοί πολίτες.