Μετά από ένα δύσκολο διήμερο με βροχές , ο ήλιος και η καλοκαιρία αποφάσισαν να μας συνοδεύσουν ,σήμερα Σάββατο, στον ιστορικό περίπατο που κάναμε σε μια από τις πιο όμορφες συνοικίες της Αθήνας , την περιοχή Κυπριάδου , μια γειτονιά πολύ κοντά στο σχολείο μας, ένα ” διαμάντι” της Αθήνας που ωστόσο η μεγάλη της ιστορία μας ήταν άγνωστη. Παιδιά , γονείς και εκπαιδευτικοί ξεκινάμε παρέα με την κα Ειρήνη Γρατσία ,αρχαιολόγο, που ανήκει στην Ερευνητική -Συντονιστική ομάδα της Monumenta, μιας αστικής μη κερδοσκοπικής εταιρείας για την προστασία της φυσικής και της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς Ελλάδας και Κύπρου. Ιδρύθηκε το 2006 με σκοπό να συμβάλλει στην προστασία και την ορθή διαχείριση του φυσικού και αρχιτεκτονικού πλούτου της Ελλάδας και της Κύπρου. Τα μέλη της πράττουν ενεργά για τα μνημεία. Η Monumenta πραγματοποιεί από το 2013 το πρόγραμμα «Καταγραφή και Ανάδειξη κτηρίων 19ου και 20ου αιώνα στην Αθήνα», με αποκλειστική δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος. Οι κύριοι στόχοι του προγράμματος είναι η έρευνα και η καταγραφή όλων των κτηρίων της περιόδου 1830-1940, με σκοπό τη μελέτη αλλά και την προστασία και την ανάδειξή τους. Στο πλαίσιο αυτό, πέρα από την επιτόπια καταγραφή, τη βιβλιογραφική και αρχειακή έρευνα, συγκεντρώνονται φωτογραφίες, σχέδια και προφορικές μαρτυρίες για την ιστορία των κτηρίων της Αθήνας, ακόμα και των κατεδαφισμένων. Η MONUMENTA παράλληλα στοχεύει να εντάξει το ενδιαφέρον για τα ιστορικά κτήρια στην καθημερινή ζωή των κατοίκων και επισκεπτών της πόλης με μια σειρά δραστηριοτήτων και εκδηλώσεων (εκπαιδευτικά προγράμματα, ημερίδες, ξεναγήσεις, ποδηλατοδιαδρομές, ιστοσελίδα, ενημερωτικά έντυπα κ.λπ.) αλλά και με την ενεργό συμμετοχή στην καταγραφή, στην πληροφόρηση για τα κτήρια.( Πηγή:https://docathens.org/gr)
Ο περίπατος ξεκινά από την πλατεία της Αγίας Βαρβάρας στα Άνω Πατήσια , ναός που δέχτηκε πολλές προσθήκες στο μέγεθός του , έχει κίονες αρχαιοελληνικού τύπου και η εξωτερική του επένδυση είναι από χρωματιστές πέτρες. Ο ελεύθερος αύλειος χώρος του ναού οφείλεται στον αρχιτέκτονα Μπίρη ο οποίος έκανε δωρεάν τη μελέτη των σχεδίων του ναού με ” αντάλλαγμα ” να μείνει ελεύθερος χώρος προκειμένου να έρθουν μετά από πολλά χρόνια , το 2023, τα παιδιά του 145ου Νηπιαγωγείου Αθηνών και να παίξουν εκεί, όπως χαρακτηριστικά είπε η κα Γρατσία!!!! Εκεί στο τέρμα Πατησίων υπάρχει και η στάση του τρόλλευ που αποκαλείται “Αλυσίδα” .Έχει αναρωτηθεί κάποιος για ποιο λόγο λέγεται έτσι; Εκεί όπου βρίσκεται σήμερα ο σταθμός ΗΣΑΠ Άνω Πατήσια, περνούσε ο σιδηρόδρομος, το αποκαλούμενο «θηρίο» που ένωνε την Αθήνα με την Κηφισιά. Η διέλευσή του όμως δεν ήταν πάντα και τόσο απλή και εύκολη. Για ποιο λόγο; Γιατί κάθε φορά σε αυτό το σημείο ο δρόμος έκλεινε με μια χοντρή αλυσίδα. Θα έπρεπε να διακοπή ολόκληρη η κυκλοφορία των τροχοφόρων και να περάσει το τρένο. Ένα τρένο το οποίο ουσιαστικά «αγκομαχούσε» για να φτάσει στην Κηφισιά.
Η γνωστή τότε Αλυσίδα ήταν το μέρος που συγκεντρώνονταν πολλοί Αθηναίοι. Η γιορτή η άνοιξης η Πρωτομαγιά εορταζόταν κυρίως εδώ, αφού υπήρχε πληθώρα κήπων και λουλουδιών.
1Η κηπούπολη Κυπριάδου είναι μια συνοικία του Δήμου Αθηναίων, μεταξύ του τέρματος της οδού Πατησίων και του Δήμου Γαλατσίου. Υπήρξε η πρώτη Κηπούπολη της Αθήνας και μια από τις ομορφότερες και γραφικότερες συνοικίες της. Ακόμα και σήμερα, παρά τα προβλήματά της, εξακολουθεί να αποτελεί, με τις επαύλεις, τους κήπους, τα δέντρα και τις πλατείες της, μια όαση πράσινου. Πήρε το όνομά της από τον Αιγυπτιώτη μηχανικό και γεωπόνο Επαμεινώνδα Κυπριάδη, ο οποίος τη δημιούργησε αξιοποιώντας την έκταση γης που είχε αγοράσει ο πατέρας του Μίνωας Κυπριάδης στα Άνω Πατήσια.Το 1919 ίδρυσε την εταιρεία «Κυπριάδης – Κυριαζής και Σία» και ανέλαβε να δημιουργήσει μια συνοικία στις εκτάσεις γης που είχε αγοράσει ο πατέρας του, στην περιοχή του τέρματος της Πατησίων, πρότυπη από πολεοδομική άποψη ακόμα και σήμερα. Η συνοικία σχεδιάστηκε με αρχές κηπούπολης (χαμηλή δόμηση, απαγόρευση άλλων χρήσεων, άνετοι ελεύθεροι χώροι, μονοκατοικίες σε ελεύθερα οικόπεδα, πλατείς δρόμοι, μεγάλες πλατείες) και έλαβε το όνομα του “Κηπούπολη Κυπριάδου”. Αυτή η κηπούπολη λειτούργησε στα πρότυπα των κηπουπόλεων που δημιουργήθηκαν για πρώτη φορά στην Αγγλία την περίοδο της βιομηχανικής επανάστασης καθώς πολλοί άνθρωποι ζούσαν σε πολύ άσχημα σπίτια.
Ανεβαίνουμε την οδό Αγίας Λαύρας και κάνουμε στάση στο πρώην ωδείο Σκαλκώτα και τα παιδιά παρατηρούν τα περίτεχνα σχέδια στον τοίχο του σπιτιού , καρδούλες , κύκλους, λουλούδια , ένα πιατάκι που έχει λουλούδια , κάγκελα περίτεχνα και ένα γραμματοκιβώτιο αλλιώτικο από τα συνηθισμένα .Η μαμά του Έκτωρα έχει παρακολουθήσει μαθήματα σε αυτό το ωδείο οπότε και μας δίνει μια περιγραφή του εσωτερικού του .
2
2
2
2Παρατηρούμε ένα κίτρινο σπίτι με τα παράξενα σχέδια πάνω από τα παράθυρα. Ο ιδιοκτήτης του ήταν από την Κωνσταντινούπολη και του άρεσαν πολύ οι ιστορίες με τον Αλαντίν . ΄Έτσι θέλησε στο σπίτι του να βάλει το χαρακτηριστικό σχέδιο που υπάρχει στο παλάτι του παραμυθιού.
3Δίπλα σε αυτό υπάρχει το γκρίζο εκλεκτικιστικό κτίριο της δεκαετίας 1920 με αναγεννησιακές επιρροές που κινδύνευσε να κατεδαφιστεί για να υψωθεί άλλη μία πολυκατοικία , όμως μετά από έντονες διαμαρτυρίες προς όλες τις κατευθύνσεις , το σπίτι σώθηκε.
4Συνεχίζουμε για να συναντήσουμε μια ερειπωμένη , σιωπηλή διώροφη έπαυλη που αργοσβήνει στο πέρασμα των χρόνων , από τον Κυπριάδη , με το όνομα του τελευταίου, μάλλον, ιδιοκτήτη του να υπάρχει στην καγκελόπορτα.
5Σχεδόν απέναντι μία εκλεκτικιστική μονοκατοικία της δεκαετίας του 1920, γλίτωσε από την εγκατάλειψη και στεγάζει δημοτικό παιδικό σταθμό.
Αντικρύζουμε ό,τι έχει απομείνει από την κατεδάφιση ενός άλλου σπιτιού . Ένα κομμάτι του μαντρότοιχου, μια πόρτα κρυμμένη πίσω από μια πρασιά , κάποια πλακάκια στον τοίχο ενός μπάνιου ή μιας κουζίνας….
6
6
6Φτάνουμε στο σπίτι της γλύπτριας Φρόσως Ευθυμιάδη-Μενεγάκη ( 1916-1995)Για το σύνολο του έργου της, η Φρόσω Ευθυμιάδη – Μενεγάκη βραβεύτηκε το 1974 από την Ακαδημία Αθηνών, ενώ το 1980 ήταν η πρώτη γυναίκα που προτάθηκε να εκλεγεί μέλος της. Το σπίτι της σχεδιάστηκε από τον αρχιτέκτονα και φιλόσοφο Δ. Πικιώνη και αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα αστικής αρχιτεκτονικής του Μεσοπολέμου, με εμφανή μορφολογικά και φυσιογνωμικά στοιχεία τεχνοτροπίας Αρ Ντεκό. Με απόφαση των εκτελεστών της διαθήκης της, έχει αναληφθεί πρωτοβουλία για την αποκατάσταση και μετατροπή της κατοικίας της σε μουσειακό – εκθεσιακό χώρο, απόφαση η οποία βρίσκεται σε εκκρεμότητα εδώ και πολλά χρόνια….
7Πιο κάτω βρίσκουμε έναν ιδιωτικό παιδικό σταθμό και ο Παναγιώτης μας λέει ότι έχει φοιτήσει σε αυτόν κάνοντάς μας μια σύντομη περιγραφή των εσωτερικών του χώρων. Ο ιδιοκτήτης εμφανίζεται στην εξώπορτα και μας ενημερώνει ότι το οίκημα αυτό ήταν των απογόνων του Μπότσαρη . Ρωτάμε αν στο εσωτερικό του υπάρχουν κάποια στοιχεία της αρχικής κατασκευής , η απάντηση , δυστυχώς , αρνητική.
8Προχωράμε και κάνουμε στάση σε μια άλλη οικία η οποία κατοικείται σήμερα από έναν γιατρό ο οποίος είχε κάνει μεγάλη έρευνα και είχε εκδώσει ένα βιβλίο με όλους τους κινηματογράφους που υπήρχαν στην Αθήνα.
9Στο τέλος του σπιτιού στην πίσω πλευρά παρατηρούμε μία προσθήκη. Τα παιδιά δε δυσκολεύονται να συμπεράνουν ότι η προσθήκη είναι των νεώτερων χρόνων . Οι ιδιοκτήτες πράττοντας σοφά δε γκρέμισαν το ήδη υπάρχον κτήριο για να καλύψουν τις ανάγκες της οικογένειας αλλά το επέκτειναν.
9Ένας κύριος κοντοστέκεται και δείχνει σα να θέλει να πιάσει κουβέντα μαζί μας. Η κα Γρατσία , δε χάνει την ευκαιρία να του πάρει μια μίνι συνέντευξη. Ο κύριος είναι παλιός κάτοικος της περιοχής , μας λέει ότι σε όλη την περιοχή υπήρχαν μικρά όμορφα σπίτια αλλά τα περισσότερα γκρεμίστηκαν κάτι που δείχνει να τον λυπεί. Μας δείχνει μια λευκή, καινούργια πολυκατοικία και μας λέει ότι σε αυτό το σημείο υπήρχε ένα πολύ όμορφο σπίτι στο οποίο είχε ζήσει ο πρώην πρωθυπουργός Κ. Σημίτης. Κοντά εκεί είχε κι ίδιος ένα σπίτι ,μια ” παλιατζούρα” , όπως χαρακτηριστικά λέει που δεν άξιζε τίποτα για αυτό και την έδωσε αντιπαροχή…..!!!!!
10Παρακάτω , αντικρύζουμε μια οικία που κατασκευάστηκε από τον αρχιτέκτονα Δημήτρη Πικιώνη, σε συνεργασία με τον γιό του Πέτρο, επίσης αρχιτέκτονα, στα 1961-1965. . Πρόκειται για έναν επιτυχημένο συνδυασμό μοντερνισμού με παραδοσιακά μορφολογικά στοιχεία.
11Διασχίζουμε ένα στενό δρομάκι και φτάνουμε σε μια άλλη έπαυλη της εποχή η οποία , ευτυχώς , κρίθηκε διατηρητέα . Ο ιδιοκτήτης της έπαυλης δίπλα είχε και το εργοστάσιο του , ένα παγοποιείο που τώρα δεν υπάρχει .
12Στην Αγίας Λαύρας συναντάμε το σπίτι του μουσουργού και αρχιμουσικού Αντίοχου Ευαγγελάτου και του γιου του, Σπύρου Ευαγγελάτου σκηνοθέτη , πανεπιστημιακού και ακαδημαϊκού . Το σπίτι έγινε δωρεά στον Δήμο Αθηναίων. Σήμερα το σπίτι στέκει ερειπωμένο, ξεχασμένο και καταστρέφεται.
13Απέναντι δεσπόζει η πρώτη πολυκατοικία της περιοχής που χτίστηκε την περίοδο της δικτατορίας , τότε που οι κατεδαφίσεις παλαιών κτισμάτων για να γίνουν πολυκατοικίες γίνονταν εν μία νυκτί.
14Θαυμάζουμε άλλη μία υπέροχη εκλεκτικιστική μονοκατοικία της δεκαετίας του 1920 με υψηλής αισθητικής κάγκελα, τους κιλίβαντες κάτω από το μπαλκόνι και τα υπέροχα σχέδια περιμετρικά του τοίχου πάνω από τις μπαλκονόπορτες. Σήμερα στεγάζει κέντρο γιόγκα-πιλάτες.
15Κλείνουμε τον περίπατό μας μπροστά σε ένα άλλο μοναδικής ομορφιάς οίκημα που στέκει πληγωμένο, με τα σημάδια της εγκατάλειψης εμφανή. Οι ιδιοκτήτες του σπιτιού μένουν στο εξωτερικό και δεν έχουν τη δυνατότητα αποκατάστασής του….
16Κάπου εδώ η ξενάγηση έφτασε στο τέλος της . Μικροί και μεγάλοι ενθουσιασμένοι . Επιστρέφουμε στα σπίτια μας με δεκάδες εικόνες στα μάτια μας μα πιο πολύ έχοντας την αίσθηση ότι αγαπήσαμε τη γειτονιά μας, ανέβηκαν στην εκτίμησή μας όλα αυτά και άλλα τόσα κτίρια που μπορεί να τα προσπερνάμε βιαστικά χωρίς να δίνουμε καμιά σημασία στη ζωντανή τους ιστορία .
Κυρία Γρατσία , σας ευχαριστούμε θερμά για αυτό το ωραίο ταξίδι στο χρόνο , τότε που οι άνθρωποι εκτιμούσαν το ωραίο και έβαζαν την αισθητική πολύ ψηλά στην καθημερινότητά τους .
Ο ιστορικός περίπατος οργανώθηκε με αφορμή του συμμετοχή του τμήματος στο πρόγραμμα ” Το παιδί, η πόλη και τα μνημεία”.
Το πρόγραμμα « Το παιδί, η πόλη και τα μνημεία» σχεδιάστηκε με το σκεπτικό ότι η αγωγή στις αξίες και τη φροντίδα της πόλης είναι απαραίτητη από την πρώτη σχολική ηλικία και κεντρικός του στόχος είναι να αγαπήσουν τα παιδιά τον αστικό χώρο που τους περιβάλλει και τα υπαίθρια γλυπτά που τον κοσμούν. Το πρόγραμμα αποτελεί πρωτοβουλία του Δήμου Αθηναίων και συνεχίζει να υλοποιείται από το σχολικό έτος 2016-17 μέχρι και σήμερα από την Τεχνόπολη του Δήμου Αθηναίων σε συνεργασία με τα γραφεία Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης και Πολιτιστικών Θεμάτων της Α΄ Διεύθυνσης Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Αθηνών. και με την Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών (Γραφείο Διασύνδεσης Α.Σ.Κ.Τ.).Τo πρόγραμμα έχει λάβει την έγκριση του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής για την εφαρμογή του στην Πρωτοβάθμια εκπαίδευση κατά τη σχολική χρονιά 2018-2019.
Στόχος του προγράμματος «Το παιδί, η πόλη και τα μνημεία» είναι να στρέψει το ενδιαφέρον της σχολικής κοινότητας στην έννοια της πολιτειότητας, και να ενθαρρύνει την ανάπτυξη δεξιοτήτων ενεργού πολίτη στα παιδιά, δίνοντάς τους τα κατάλληλα ερεθίσματα για να γνωρίσουν καλύτερα την πόλη τους, να μάθουν να την αγαπούν και να την προστατεύουν.
Το πρόγραμμα προσφέρει τη δυνατότητα σε μαθητές και μαθήτριες 5-18 ετών
- να ανακαλύψουν την αισθητική αξία των υπαίθριων γλυπτών και των ιστορικών κτηρίων της Αθήνας
- να διερευνήσουν τη σύνδεση μνημείων και κτηρίων με την πόλη και την ιστορία της
- να εκφράσουν δημιουργικά το όραμά τους για τον δημόσιο χώρο και να διεκδικούν τεκμηριωμένα την αναβάθμισή του
- να προετοιμαστούν για να γίνουν οι υπεύθυνοι ιδιοκτήτες της πόλης, οι αυριανοί ενεργοί πολίτες.
Η κινητοποίηση της περιέργειας, η ενεργητική συμμετοχή των μαθητών και μαθητριών στην αναζήτηση της γνώσης και όχι η παθητική πρόσληψη της, η βιωματική μάθηση, η ομαδική δουλειά, είναι μερικές από τις αρχές που προωθεί και καλλιεργεί το πρόγραμμα.( από τον εκπαιδευτικό οδηγό του προγράμματος https://kids4thecity.gr/ ).
