Η Καρακός, η μεγαλύτερη χριστιανική πόλη στο Ιράκ, βρίσκεται στην κοιλάδα της Νινευί, μια περιοχή που αποτελεί μήλον της Εριδος ανάμεσα στον κουρδικό Βορρά και στον αραβικό Νότο της χώρας. Ως πέρυσι το καλοκαίρι, η πόλη έσφυζε από ζωή, περιτριγυρισμένη από σιτοβολώνες και κτηνοτροφικές μονάδες. Ομως πέρυσι τον Ιούνιο, το ΙSIS κατέλαβε τη γειτονική Μοσούλη και, πριν επιτεθεί στην Καρακός, της έκοψε το νερό.
Ενώ οι κάτοικοι της Καρακός συνωστίζονταν στον στενό αυτοκινητόδρομο που οδηγεί προς το κουρδικό Ιρμπίλ, ο Ντιγιάα και η γυναίκα του, η Ράνα, έμειναν πίσω. Ο Ντιγιάα δεν είχε πάρει την απειλή στα σοβαρά.
Ομως το ISIS πράγματι μπήκε στην Καρακός και καθώς οι τζιχαντιστές λεηλατούσαν καταστήματα και ξετρύπωναν τους λίγους κατοίκους που είχαν μείνει στα σπίτια τους, το ζευγάρι έμενε κρυμμένο στο υπόγειο.
Στην Καρακός, όπως και στη Μοσούλη, το ISIS προσέφερε στους κατοίκους μια επιλογή: είτε να ασπασθούν το Ισλάμ είτε να πληρώσουν τζιζίγια, τον κεφαλικό φόρο που επιβάλλεται στους «λαούς που αναφέρουν οι Γραφές», δηλαδή τους χριστιανούς, τους ζωροάστρες και τους Εβραίους. Αν αρνούνταν, θα δολοφονούνταν, θα βιάζονταν ή θα γίνονταν σκλάβοι, ενώ η περιουσία τους θα εθεωρείτο λάφυρο πολέμου.
Στις 21 Αυγούστου διαδόθηκε η φήμη ότι το ΙSIS θα προσέφερε «σκληρή εξορία» στους τελευταίους κατοίκους της Καρακός, δηλαδή θα τους έδιωχνε από τα σπίτια τους χωρίς τίποτα, αλλά τουλάχιστον θα γλίτωναν τη ζωή τους. Ο Ντιγιάα και η Ράνα βγήκαν από το υπόγειο και πήγαν στο κέντρο υγείας, που λειτουργούσε ως σημείο συγκέντρωσης.
Οι τζιχαντιστές χώρισαν τους άνδρες από τις γυναίκες, ενώ ο τοπικός εμίρης του ΙSIS, Σαέντ Αμπάς, επιθεώρησε τις γυναίκες. Το βλέμμα του έπεσε στην τριάχρονη Χριστίνα Χάνα Νόα, που βρισκόταν στην αγκαλιά της μητέρας της. Διέταξε τη γυναίκα να του δώσει τη μικρή, ενώ οι υπόλοιποι κρατούμενοι χωρίζονταν σε δύο λεωφορεία, στο ένα όσοι ήταν νέοι και ικανοί για εργασία και στο άλλο οι υπόλοιποι. Το λεωφορείο με τους ηλικιωμένους και ασθενείς κατευθύνθηκε προς τα βόρεια, ώς το όριο της περιοχής που ήλεγχε το ΙSIS, όπου σταμάτησε και τους άφησε ελεύθερους.
Πολλές από τις γυναίκες όμως οδηγήθηκαν στη Μοσούλη. Οι δεσμοφύλακες της Ράνα τηλεφώνησαν στα αδέλφια της και τους είπαν να μην προσπαθήσουν να την πλησιάσουν γιατί θα τους σκοτώσουν. Μετά, της έδωσαν το τηλέφωνο. «Φροντίζω μία τρίχρονη που τη λένε Χριστίνα», είπε η Ράνα στα ασυριακά.
Η τελευταία φορά που η Ράνα επικοινώνησε με την οικογένειά της ήταν τον Σεπτέμβριο. Τους είπε ότι μια γυναίκα που ήταν μαζί της, η Ρίτα, δόθηκε ως σκλάβα σε ισχυρό στέλεχος του ΙSIS, ενώ η Χριστίνα δόθηκε σε οικογένεια για να ανατραφεί ως μουσουλμάνα. Η Ράνα δεν μίλησε πολύ για τη δική της κατάσταση και η οικογένειά της δεν ρώτησε. Δεν ήταν βέβαιοι ότι ήθελαν να ξέρουν.
Εξαγορά της ελευθερίας
Μήνες τώρα το κινητό που χρησιμοποιούσε είναι κλειστό. «Μαθαίνουμε ότι και οι τρεις είναι ακόμα ζωντανές», λέει ο 36χρονος Ραμπί Μανό, πρόσφυγας από την Καρακός, που έχει δημιουργήσει υπόγειο δίκτυο διαφυγής ομήρων του «Ισλαμικού Κράτους». «Την πάντρεψαν με κάποιον ισχυρό του ΙSIS». Εδώ και σχεδόν ένα χρόνο ο Μανό προσπαθεί να εξαγοράσει την ελευθερία των τριών γυναικών. Με τη βοήθεια δικτύου επαφών, εκμεταλλευόμενος την απληστία ενός μέλους του ΙSIS, τις φιλίες που διατηρεί σε αραβικά χωριά και τη γενναιότητα ενός οδηγού ταξί, ο Μανό έχει ήδη απελευθερώσει με τη δοκιμασμένη μέθοδο του «λαδώματος» 45 ανθρώπους. Το παζάρι διευκολύνεται από το γεγονός ότι τα μέλη του ISIS συχνά αγοράζουν και πωλούν γυναίκες μεταξύ τους, και έτσι οι αγοραπωλησίες δεν αντιμετωπίζονται με καχυποψία. Ο Μανό έχει ήδη στείλει 800 δολάρια σε ένα μέλος του ISIS υποσχόμενος περισσότερα όταν διαφύγουν οι γυναίκες και το κοριτσάκι. Αλλά ο άνδρας δεν έχει κάνει τίποτα.
Νωρίτερα ο Μανό είχε λάβει γραπτό μήνυμα από τη Μοσούλη. Ενας από τους συνεργάτες του δυσκολευόταν να εντοπίσει μια γυναίκα που λεγόταν Ναμπίλα, την οποία είχε αποστολή να απελευθερώσει. Είχε οδηγίες να κρεμάσει μαύρο πανί στο παράθυρό της, αλλά το πανί το είχε παρασύρει ο αέρας και η αποστολή είχε ματαιωθεί. «Θα της πω να κρεμάσει κουβέρτα», λέει ο Μανό. Αν δεν την πάρει κι αυτή ο αέρας, η γυναίκα θα βρεθεί.
Αγριοι διωγμοί των θρησκευτικών μειονοτήτων
Από το 1910 ώς το 2010, ο αριθμός των χριστιανών στη Μέση Ανατολή έχει υποχωρήσει από το 14% του πληθυσμού στο 4%. Η χαμηλή γεννητικότητα, το εχθρικό πολιτικό περιβάλλον και η οικονομική κρίση έχουν οδηγήσει σε αυτή την κάμψη. Την τελευταία δεκαετία, εξτρεμιστές βάζουν στόχο τους χριστιανούς και τις άλλες μειονότητες για να εκτονώσουν τα αντιδυτικά τους αισθήματα. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα στο Ιράκ το οποίο, μετά την εισβολή των ΗΠΑ το 2003, έχει χάσει τα δύο τρίτα του χριστιανικού πληθυσμού του. (Σήμερα απομένουν 500.000, από 1,5 εκατ. το 2003.) Η Αραβική Ανοιξη επιδείνωσε την κατάσταση, καθώς μαζί με τους δικτάτορες, όπως ο Μουμπάρακ ή ο Καντάφι, εξέλιπε και η προστασία των μειονοτήτων την οποία είχαν καθιερώσει. Σύμφωνα με έρευνα του ινστιτούτου Pew, ο αριθμός των χριστιανών που αντιμετωπίζουν διωγμούς σήμερα είναι μεγαλύτερος από οποιαδήποτε άλλη στιγμή της Ιστορίας, πλην των απαρχών του χριστιανισμού.
Ακόμη και αν ηττηθεί το «Ισλαμικό Κράτος», η μοίρα των θρησκευτικών μειονοτήτων στη Συρία και στο Ιράκ παραμένει δύσκολη. Αν οι μειονότητες δεν νιώθουν ασφαλείς, θα θέλουν να φύγουν. Πολλοί Ασύριοι χριστιανοί θεωρούν ότι μια πρακτική λύση θα ήταν να δημιουργηθεί ασφαλής θύλακος στην κοιλάδα της Νινευί. «Αν η Δύση μπορούσε να απορροφήσει όλους τους πρόσφυγες και αν η Υπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ μπορούσε να διαχειριστεί μια τέτοια επιχείρηση, δεν θα ζητούσαμε κάτι άλλο», είπε ο Νούρι Κίνο της οργάνωσης «Αίτημα Δράσης». «Αλλά η πιο ρεαλιστική λύση είναι να επιστρέψουμε στα σπίτια μας». «Δεν είναι λύση να δίνει η Δύση βίζες σε μερικές εκατοντάδες ανθρώπους», λέει ο ιερέας Εμμανουήλ Μουχάνα, «χρειάζονται μερικές εκατοντάδες χιλιάδες βίζες».
«Ζούμε τον θάνατο και το μαρτύριο 3 εκατ. προσφύγων»
Ο ενδιάμεσος σταθμός πολλών χριστιανών που θέλουν να εγκαταλείψουν τη Μέση Ανατολή είναι ο Λίβανος. Την άνοιξη, χιλιάδες χριστιανοί από τα χωριά του ποταμού Χαμπούρ στη Βορειοανατολική Συρία κατέφυγαν στον Λίβανο για να γλιτώσουν από επίθεση του ΙSIS, ο οποίος αιχμαλώτισε 230 άτομα και ζήτησε λύτρα για την απελευθέρωσή τους. Δεν ήταν η πρώτη φορά που τα μέλη της μικρής αυτής κοινότητας είχαν διωχθεί από τα σπίτια τους. Πολλοί από τους νέους πρόσφυγες ήταν απόγονοι εκείνων που είχαν εγκαταλείψει το Ιράκ το 1933, όταν σφαγή Ασυρίων χριστιανών είχε αφήσει 3.000 νεκρούς σε μία ημέρα.
«Φοβόμαστε ότι θα εξαφανιστεί ολόκληρη η κοινότητά μας», λέει ο ιερέας Σαργκόν Ζουμάγια, που άφησε πριν από δέκα χρόνια το χωριό του στον ποταμό Χαμπούρ για να σπουδάσει στον Λίβανο. Την άνοιξη η εκκλησία του βοηθούσε 1.500 οικογένειες. «Η πίεση είναι τεράστια», λέει.
Μετά το ξέσπασμα του εμφυλίου στη Συρία το 2011, ο Σύρος πρόεδρος Ασαντ επέτρεψε στους χριστιανούς να φύγουν από τη χώρα. Περίπου 600.000 άνθρωποι, το ένα τρίτο των χριστιανών της Συρίας, δεν είχαν άλλη επιλογή, καθώς αρχικά τούς κατεδίωκε το Μέτωπο αλ Νούσρα και εν συνεχεία το ISIS. Ο Ασαντ χρησιμοποίησε την άνοδο του ΙSIS για να ενισχύσει την επιρροή του, υποστηρίζοντας ότι αυτός είναι το μοναδικό εμπόδιο στην πλήρη επικράτηση του ISIS. To επιχείρημα έχει πιάσει τόπο. «Οταν οι χριστιανοί είδαν χριστιανούς να αποκεφαλίζονται, επέλεξαν τον Ασαντ ως το μικρότερο κακό», είπε ο Σάμι Τζεμαγέλ, επικεφαλής του κόμματος Καταέμπ στον Λίβανο. «Ο Ασαντ ήταν το ΙSIS με λιγότερες θερμίδες».
Διαφυγή στη Δύση
Οπως οι περισσότεροι πρόσφυγες στην Ασυριακή Εκκλησία του Λιβάνου, ο Μπασάμ δεν σκέφτεται να γυρίσει στη Συρία. Αναζητεί τρόπο να πάει στη Δύση. Ο αδελφός του μετακόμισε στο Σικάγο πριν από δύο χρόνια και ελπίζει ότι μπορεί να τον βοηθήσει. Ο Μπασάμ θέλει να φύγει όπως όλοι οι άλλοι, παρόλο που αυτό θα επιταχύνει το τέλος του χριστιανισμού στη Συρία. «Τι μπορώ να κάνω; Εχω τέσσερα παιδιά, δεν μπορώ να τα αφήσω εδώ να πεθάνουν», λέει.
Την άνοιξη, το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ συζήτησε τα προβλήματα των θρησκευτικών μειονοτήτων στο Ιράκ. «Αν φροντίζουμε τις μειονότητες μόνο αφότου ξεκινήσει η σφαγή τους, έχουμε αποτύχει», είπε ο Ζεΐντ Ραάντ αλ Χουσεΐν, ύπατος αρμοστής για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Μετά το τέλος της συνόδου, υπήρξε οργή για την αμερικανική απραξία. Παρά το γεγονός ότι οι αεροπορικές επιδρομές είναι αποτελεσματικές, από τον Οκτώβριο του 2013 οι ΗΠΑ έχουν χορηγήσει μόλις 416 εκατ. δολάρια για ανθρωπιστική βοήθεια – ποσό που υπολείπεται πολύ από το απαιτούμενο. «Οι Αμερικανοί και η Δύση μάς είπαν ότι έρχονται για να φέρουν τη δημοκρατία, την ελευθερία και την ευημερία», λέει ο Λουδοβίκος Σάκο, ο Χαλδαίος καθολικός Πατριάρχης της Βαβυλώνας. «Αυτό που ζούμε είναι η αναρχία, ο πόλεμος, ο θάνατος και το μαρτύριο τριών εκατομμυρίων προσφύγων».
«Ενα από τα τυφλά σημεία της κυβέρνησης Μπους ήταν η ανικανότητα να αντιμετωπιστεί ο διωγμός των χριστιανών ως άμεσο προϊόν της εισβολής στο Ιράκ το 2003», σημειώνει ο Τίμοθι Σαχ, υποδιευθυντής για τη Μελέτη των Θρησκευτικών Ελευθεριών στο Πανεπιστήμιο Τζόρτζταουν. Πιο πρόσφατα, ο Λευκός Οίκος επικρίθηκε για την αποφυγή του όρου «χριστιανός». Το θέμα του διωγμού των χριστιανών είναι πολιτικά φορτισμένο, καθώς η χριστιανική Δεξιά χρησιμοποιεί συστηματικά την ιδέα ότι οι χριστιανοί βρίσκονται υπό διωγμόν για να συσπειρώσει τη βάση της.
Αλλες μειονότητες, όπως οι Γιαζίντι, οι σιίτες Τουρκμένοι, οι Σαμπάκ, οι Κακάι και οι Μανδαίοι, επίσης υποφέρουν. Εξάλλου, από τα 3,1 εκατομμύρια εκτοπισμένους Ιρακινούς, το 85% είναι σουνίτες. Κανείς δεν έχει υποφέρει από το ISIS περισσότερο από τους ίδιους τους μουσουλμάνους.
Δύσκολες συμμαχίες στη Μέση Ανατολή
H παρέμβαση του αμερικανικού στρατού στη Βορειοανατολική Συρία, όπου το ISIS συνεχίζει να εξαπολύει επιθέσεις εναντίον χωριών χριστιανών, ήταν το εύκολο σκέλος. Πολύ δυσκολότερο είναι το ζήτημα των Σύρων και Ιρακινών προσφύγων. Από τις 122.000 Ιρακινούς πρόσφυγες που έχουν γίνει δεκτοί στις ΗΠΑ, σχεδόν το 40% προέρχεται από καταπιεσμένες μειονότητες, ενώ είναι μάλλον δύσκολο να γίνουν δεκτοί περισσότεροι.
Η βουλευτής των Δημοκρατικών Αννα Εσού, που προσπαθεί να εξασφαλίσει προνομιακό καθεστώς υποδοχής στις ΗΠΑ για τις μειονότητες του Ιράκ, λέει ότι η κατάσταση είναι πολύ δύσκολη. «Ο μέσος χρόνος αναμονής για να γίνουν δεκτοί στις ΗΠΑ είναι 16 μήνες και αυτό είναι υπερβολικό. Πολλοί θα έχουν πεθάνει ώς τότε», διαμηνύει. Επισημαίνει επίσης ότι τα εμπόδια προκειμένου να υπάρξει ευρύ μέτωπο υποστήριξης για τους χριστιανούς της Μέσης Ανατολής στις ΗΠΑ είναι πολλά. Οι χριστιανοί της Μέσης Ανατολής συχνά συντάσσονται με τους Παλαιστινίους στη διαμάχη με το Ισραήλ. Η αμερικανική χριστιανική
Δεξιά όμως υποστηρίζει ένθερμα το Ισραήλ -με το σκεπτικό ότι το Ισραήλ πρέπει να κατοικηθεί από Εβραίους προκειμένου να επιστρέψει ο Ιησούς- και έτσι οι χριστιανοί των ανατολικών Εκκλησιών αποξενώνουν ένα ισχυρό λόμπι που θα μπορούσε να πιέσει για την υπόθεσή τους. Οταν ο Ρεπουμπλικανός Τεντ Κρουζ μίλησε ενώπιον ακροατηρίου χριστιανών από τη Μέση Ανατολή στην Ουάσιγκτον και υποστήριξε ότι οι χριστιανοί «δεν έχουν καλύτερο σύμμαχο από το εβραϊκό κράτος», ακολούθησε θύελλα αποδοκιμασιών.
Η μοίρα των χριστιανών στη Μέση Ανατολή δεν είναι μόνο θρησκευτικό ζήτημα. Εχει να κάνει και με το είδος των κοινωνιών που θα προκύψουν καθώς ο χάρτης της περιοχής διαλύεται. Στον Λίβανο, για παράδειγμα, οι χριστιανοί ασκούσαν ανέκαθεν ισχυρή πολιτική επιρροή.
Νωρίτερα φέτος, ο Λίβανος έκλεισε τα σύνορά του για όλους όσοι επιχειρούσαν να διαφύγουν από τον πόλεμο της Συρίας, με εξαίρεση τους διωκόμενους από το ISIS χριστιανούς. Oταν οι εξτρεμιστές επιτέθηκαν στα χωριά του ποταμού Χαμπούρ, ο Λιβανέζος υπουργός Εσωτερικών Νουχάντ Ματσνούκ διέταξε την υπηρεσία προστασίας συνόρων να επιτρέψει την είσοδο χριστιανών στη χώρα. Ο υπεύθυνος των συνόρων είπε: «Αυτό δεν μπορώ να το γράψω». «Εντάξει», απάντησε ο υπουργός, «τότε πες το προφορικά».
Στον Λίβανο, οι εντάσεις σουνιτών – σιιτών έχουν χωρίσει τη χριστιανική κοινότητα σε δύο αντίπαλα πολιτικά κόμματα τα οποία έχουν αναφορές στον 15χρονο εμφύλιο της χώρας. Οι σουνίτες, που μετέχουν στο φιλοσαουδαραβικό κίνημα «Μέλλον», στηρίζουν τον χριστιανό ηγέτη Σαμίρ Γκεαγκέα ο οποίος ζει στην κορυφή του όρους Λίβανος, πίσω από τρία σημεία ελέγχου, δύο συσκευές ακτίνων Χ και ένα σετ ατσάλινες πόρτες… Αντιθέτως, η σιιτική Χεζμπολάχ έχει συμμαχήσει από το 2006 με το Ελεύθερο Πατριωτικό Κίνημα, το χριστιανικό κόμμα του Μισέλ Αούν.
Ελπίδα επιβίωσης
Η εμφάνιση του ΙSIS ενίσχυσε τη συμμαχία των χριστιανών του Αούν με τη Χεζμπολάχ. «Οι χριστιανοί ευχαρίστως συμμαχούν με οποιονδήποτε μπορεί να πολεμήσει το “Ισλαμικό Κράτος”», λέει ο βουλευτής και ανιψιός του Μισέλ Αούν, Αλέν. «Οι χριστιανοί σκέφτονται όπως ο Ομπάμα», σημειώνει η διευθύντρια της ιστοσελίδας NOW του Λιβάνου, Χενίν Γκαντάρ, αναφερόμενη στην προθυμία του Ομπάμα να υποστηρίξει το Ιράν ως αντίβαρο στον σουνιτικό εξτρεμισμό. Για πολλούς χριστιανούς στη Μέση Ανατολή, η συμμαχία με τους σιίτες προσφέρει ελπίδα επιβίωσης. Η Γκαντάρ τονίζει ότι είναι αβέβαιο το πώς θα εξελιχθούν αυτές οι συμμαχίες και ποια θα είναι η έκβαση των μαχών στη Συρία ανάμεσα στις φιλοϊρανικές δυνάμεις της Χεζμπολάχ και στους σουνίτες εξτρεμιστές. «Είναι σαν το “Game of Thrones”», λέει και «περιμένουμε να λιώσει το χιόνι».
