Ερωτήσεις – απαντήσεις στον Πρωταγόρα (ενότητα 2η)
-
ὅτε θεοὶ μὲν ἦσαν – τυποῦσιν αὐτὰ θεοὶ: Νοµίζετε ότι οι απόψεις αυτές έρχονται σε αντίθεση µε τη θέση του Πρωταγόρα: «περὶ µὲν θεῶν οὐκ ἔχω εἰδέναι, οὔθ’ ὡς εἰσὶν οὔθ’ ὡς οὐκ εἰσὶν οὔθ’ ὁποῖοί τινες ἰδέαν· πολλὰ γὰρ τὰ κωλύοντα εἰδέναι ἥ τ’ ἀδηλότης καὶ βραχὺς ὢν ὁ βίος τοῦ ἀνθρώπου»
Απάντηση: Μερικοί θεωρούν ότι υπάρχει αντίθεση. Όµως πρόκειται για µύθο, στον οποίο η παρουσία των θεών έχει αλληγορική έννοια. Ο ∆ίας είναι ο λόγος, η λογική, δηλ. η νοµοτέλεια που διέπει τη φύση, οι άλλοι θεοί είναι τα όργανα της νοµοτέλειας, η οποία ρυθµίζει τις σχέσεις των όντων, εξισορροπεί τις ελλείψεις τους. Έπειτα, όπως φαίνεται και από τη συνέχεια του µύθου, ο Πρωταγόρας ενδιαφέρεται µάλλον για την εξήγηση της γένεσης του θρησκευτικού συναισθήµατος παρά για το θέµα της ύπαρξης των θεών. Πάντως δεν υποστηρίζει ότι οι θεοί είναι αιώνιοι, αντίθετα, όπως αφήνει να εννοηθεί, δηµιουργήθηκαν και αυτοί (καὶ τούτοις) και απλώς υπήρχαν πριν από τα θνητά γένη.
2. Ποιος είναι ο ρόλος της ειμαρμένης – μοίρας στην εξέλιξη των όντων;
Η Μοίρα καθορίζει τον χρόνο γέννησης των όντων – ανώτερη από τους θεούς. Στο µύθο του Πρωταγόρα η εἱµαρµένη αναφέρεται δύο φορές: χρόνος εἱµαρµένος (2η ενότητα) και εἱµαρµένη ἡµέρα (3η ενότητα). Είναι στοιχείο του µύθου, που προσδιορίζει χρονικά την εξέλιξη. Εκφράζει «το πλήρωµα του χρόνου», το πέρασµα από µία εποχή σε άλλη, από µια µορφή ζωής σε άλλη, που ούτε στιγµιαίο είναι ούτε αυτόµατο. Αν αφαιρέσουµε το περίβληµα του µύθου από την αφήγηση του Πρωταγόρα, σηµαίνει ότι το πέρασµα σε άλλο στάδιο γίνεται κάτω από την πίεση της ανάγκης για επιβίωση ή καλυτέρευση της ζωής
3. Σε ποιο σημείο του κειμένου απηχείται η αντίληψη του αυτοχθονισμού;
γῆς ἔνδον : η λέξη γη εδώ σημαίνει τον πλανήτη γη. Υπόκειται η αντίληψη για τη γη ως µητέρα στα σπλάχνα της οποίας δηµιουργούνται οι νέοι οργανισµοί και η αντίληψη του αυτοχθονισµού. Έδινε αίσθηµα προνοµιακής σχέσης µε την πατρίδα και ευγενικής καταγωγής. Ο µύθος του Κάδµου που έσπειρε τα δόντια του δράκου από τα οποία φύτρωσαν οι πάνοπλοι Καδµείοι απηχεί µια τέτοια αντίληψη. Οι Αθηναίοι υπερηφανεύονταν ότι ήταν αυτόχθονες, πρβλ. Θουκυδίδη Ἐπιτάφιος ΙΙ, 36 (οἱ αὐτοὶ αἰεὶ οἰκοῦντες).
4. Ετυμολογία – σημασία των ονομάτων Επιμηθεύς – Προμηθεύς
Επιμηθεύς: ο κατόπιν εορτής σκεπτόμενος, απερίσκεπτος, απρονόητος
Προμηθεύς : αυτός που πρώτα σκέπτεται και μετά πράττει, ο προνοητικός.
Το β’ συνθετικό από το ρήμα μέδομαι= σκέπτομαι, φροντίζω à το μῆδος στον πληθυντικό μόνο εύχρηστο τα μήδεα = σκέψεις, σχέδια, τεχνάσματα.
Ο Επιμηθέας ζητά αντιστροφή ρόλων ώστε αυτός να προνοεί και ο Προμηθέας να επιβλέπει.
5. Σύμφωνα με ποιο κριτήριο έκανε ο Επιμηθέας τη διανομή των δυνάμεων; Ποιο το φιλοσοφικό του νόημα;
καὶ τἆλλα οὕτως ἐπανισῶν ἔνεμεν – σωτηρίαν τῷ γένει πορίζων: Στόχος του Επιμηθέα ήταν η εξισορρόπηση των αντίρροπων δυνάμεων για να διατηρηθεί το οικοσύστημα. Σ’ αυτό αποσκοπούσε η αντισταθμιστική και σύμμετρη κατανομή των ιδιοτήτων στα διάφορα ζώα, ο βιολογικός εξοπλισμός τους με κατάλληλα και φυσικά εφόδια και η εξασφάλιση πόρων διατροφής για όλα.
Εδώ η εξήγηση είναι τελεολογική, δηλαδή οι διάφορες ιδιότητες και χαρακτηριστικά των ζώων εξηγούνται από το σκοπό (τέλος) για τον οποίο πλάστηκαν, ή, απλούστερα, από τη λειτουργία που επιτελούν. Στη φύση όλα έχουν, σύµφωνα µε τον Πρωταγόρα, ένα σκοπό. ∆εν ισχυρίζεται το ίδιο για την ιστορία.
Λεξιλογικές – Σηµασιολογικές ασκήσεις
-
πῦρ, γῆ: Να χρησιµοποιήσετε τα ουσιαστικά ως πρώτο συνθετικό σε δέκα σύνθετα (βλ. Γραµµατική της αρχαίας ελληνικής, ΟΕ∆Β, § 414).
-
κατευνάζω, κατανάλωση, εκδορά, αµπέχονο, αυτάρκεια, σαρκοβόρο, καταβροχθίζω, περιδέραιο: Να εντοπίσετε στο κείµενο τις οµόρριζες των λέξεων που σας δίνονται (µερικές από αυτές αναφέρονται στην ίδια λέξη του κειµένου).
-
παραιτοῦµαι: Να γράψετε ποια σηµασία έχει το ρήµα στο κείµενο και ποια έχει σήµερα.
