SIMON READ
Η μάχη του Ατλαντικού και η ήττα του γερμανικού στόλου
μτφρ. Δημήτριος Β. Σταυρόπουλος
εκδ. Ψυχογιός, 2021, σελ. 384
Τι είναι ο πόλεμος; Μια πολύ έντονη σχέση. Ο αφορισμός αυτός του Μπρους Λι έχει τη σημασία του, όσο κι αν ξαφνιάζει σε πρώτη ανάγνωση. Ξαφνιάζει επειδή ο πόλεμος ενέχει πάντοτε μια φρίκη και αυτή είναι που μας κάνει να ξεχνάμε όλα όσα δένουν κατά βάθος δύο εχθρούς, που δεν έχουν άλλο στόχο παρά να εξοντώσουν ο ένας τον άλλο.
Η συνθήκη αυτή αποκτά άλλες διαστάσεις όταν το περιβάλλον στο οποίο διεξάγεται μια μάχη έχει τις δικές του ιδιαιτερότητες. Η θάλασσα, για παράδειγμα. Ο ωκεανός. Ο Βρετανός δημοσιογράφος και συγγραφέας Σάιμον Ριντ επικεντρώνεται σε αυτή ακριβώς την πτυχή του Β΄ Παγκοσμίου στο αφηγηματικό ρεπορτάζ του «Η μάχη του Ατλαντικού και η ήττα του γερμανικού στόλου» που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Ψυχογιός σε πολύ καλή μετάφραση του γνώστη της στρατιωτικής ιστορίας Δημητρίου Β. Σταυρόπουλου. Τι είναι ο πόλεµος; Μια πολύ έντονη σχέση. Ο αφορισμός αυτός του Μπρους Λι έχει τη σημασία του, όσο κι αν ξαφνιάζει σε πρώτη ανάγνωση. Ξαφνιάζει επειδή ο πόλεμος ενέχει πάντοτε μια φρίκη και αυτή είναι που μας κάνει να ξεχνάμε όλα όσα δένουν κατά βάθος δύο εχθρούς, που δεν έχουν άλλο στόχο παρά να εξοντώσουν ο ένας τον άλλο.
Ο Ατλαντικός, λοιπόν. Για την ακρίβεια, ο παγωμένος Βόρειος Ατλαντικός κατά την περίοδο 1940-1944, όταν το πολεμικό ναυτικό του Γ΄ Ράιχ επιχείρησε να κυριαρχήσει επί των υδάτων, κυρίως με τέσσερα μεγάλα πολεμικά πλοία, το «Σάρνχορστ», το «Γκαϊζενάου», το «Τίρπιτς» και, βέβαια, το θωρηκτό-θρύλος, το «Μπίσμαρκ», τα οποία κατατρόπωναν στις αρχές του πολέμου κάθε συμμαχική προσπάθεια για ενίσχυση των βρετανικών δυνάμεων. Ο χιτλερικός στόλος επιφανείας ήταν πολύ πιο καλά θωρακισμένος, πιο γρήγορος, πιο καλά εξοπλισμένος και στην ουσία απαιτούνταν από τον Τσώρτσιλ ξεχωριστή εκστρατεία για να νικηθεί. Οπως σχολιάζει ο Ριντ, «η επιβίωση της Βρετανίας και η τελική νίκη σήμαιναν κυριαρχία στον Ατλαντικό. (…) Η νίκη στον Ατλαντικό δεν εξαρτιόταν μόνο από την εξάλειψη της απειλής των υποβρυχίων ή εκείνης των γερμανικών αεροπορικών περιπολιών μακράς ακτίνας δράσης, αλλά σήμαινε επίσης τη συντριβή του στόλου επιφανείας του Χίτλερ και το να σταλούν τα μεγάλα πολεμικά του να αναπαυτούν στον πυθμένα του ωκεανού».
Το πρόβλημα δεν ήταν μονάχα η εξασφάλιση της αποστολής προμηθειών και πολεμικού υλικού από την Αμερική στη Βρετανία, αλλά και η ασφαλής μεταφορά συμμαχικών στρατευμάτων. Χωρίς την επικράτηση του Ατλαντικού το 1944 από τη Βρετανία, δεν θα είχαμε απόβαση στη Νορμανδία – και όχι μόνον αυτή. Ο Ριντ, βασισμένος σε ντοκουμέντα, ημερολόγια, μαρτυρίες, συνεντεύξεις και άλλα ιστορικά βιβλία, ανασυνθέτει με αριστοτεχνικό τρόπο τη μεγάλη ανατροπή που πέτυχαν οι Βρετανοί, η οποία όμως ήταν αργή και βασανιστική, γεμάτη θύματα, πνιγμένους, καμένους, ξεπαγιασμένους ναύτες και καταδρομείς, γεμάτη ανελέητες συγκρούσεις μεταξύ εχθρικών πλοίων αλλά και αεροπλάνων, αμέτρητους ναυαγούς στη μέση του ωκεανού και ακόμα περισσότερα κουφάρια πλοίων στα σκοτεινά του βάθη. Ο συγγραφέας παρακολουθεί στενά την εξέλιξη των επιχειρήσεων, επικεντρωμένος σε αυτά τα γερμανικά πλοία, στο προσωπικό που τα επάνδρωναν και, βέβαια, στα βρετανικά πλοία, στα αεροπλάνα και στους άνδρες τους, που καταδίωξαν τον εχθρό. Ενίοτε η ανθρωποσφαγή μεταφέρεται και στην ξηρά, παρακολουθώντας καταδρομικές επιχειρήσεις σαμποτάζ εναντίον πλοίων που φυλάσσονται σε λιμάνια.
Ωστόσο, η μερίδα του λέοντος στο εξόχως καλογραμμένο αυτό βιβλίο ανήκει στη θάλασσα. Και δικαίως. Ο συγγραφέας μνημονεύει έναν ιστορικό ο οποίος έλεγε πως όποτε θυμόμαστε τους ηρωικούς εκείνους χρόνους, ο νους μας πάει στο Ελ Αλαμέιν, στο Στάλινγκραντ, στο Αντζιο κτλ., αλλά «οι μάχες εκείνες δεν θα μπορούσαν να είχαν διεξαχθεί, πόσο μάλλον να είχαν κερδηθεί, δίχως τη συμμαχική νίκη στον Ατλαντικό». Παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον όχι μόνον οι ανάγλυφες περιγραφές των μαχών αλλά και οι ψυχολογικές αντιδράσεις των ανδρών που συμμετείχαν σε αυτές. Οχι λίγες φορές, ο αντίπαλος αναγνωρίζει ο ένας τη γενναιότητα και το σθένος του άλλου. Οχι σπάνια, μέσα στη σκληρότητα και στην αγριότητα, υπάρχει ένα κάποιο ιπποτικό αίσθημα του ενός προς τον άλλο (είναι όλοι μαζί μέσα σε αυτό…).
Συγκινητικές είναι και οι αναφορές ως προς το τι απέγιναν τα πλοία που πολέμησαν στον Βόρειο Ατλαντικό. Και βέβαια, οι άνδρες τους. Προς το τέλος του βιβλίου του, ο Ριντ γράφει: «Δεν υπάρχουν μνημεία πάνω στα κύματα, που να τιμούν τους νεκρούς που κείτονται κάτω απ’ αυτά». «Η αιώνια θάλασσα έχει σκεπάσει τους πεσόντες», έγραφε με τη σειρά του ο Γερμανός ναύαρχος Εριχ Ρέντερ, πρωταγωνιστής στη μάχη του Ατλαντικού. Δικάστηκε στη Νυρεμβέργη με κατηγορίες που περιλάμβαναν τον σχεδιασμό και τη διεξαγωγή επιθετικού ναυτικού πολέμου, «αντίθετα με τους κανόνες του πολιτισμένου πολέμου». Καταδικάστηκε σε ισόβια δεσμά. Ο ίδιος ζήτησε να τουφεκιστεί, μην αντέχοντας τον εγκλεισμό. Το αίτημά του δεν έγινε δεκτό.
