Συντάκτρια: Κυριακή Φαρδή
Το «Τενεκεδένιο Σχολείο» είναι υπαρκτό και έχει μια υπέροχη πραγματική ιστορία. Μη νομίζετε ότι είναι ένα σχολείο της Τενεκεδούπολης και ουδεμία σχέση έχει με την αγαπημένη ιστορία της Ευγενίας Φακίνου. Πιστεύω, ωστόσο, ότι εάν η Φακίνου το γνώριζε σίγουρα με κάποιο τρόπο θα το έκανε κι αυτό ιστορία (πραγματική και φανταστική).
Το «Τενεκεδένιο Σχολείο», λοιπόν, είναι το 56ο Νηπιαγωγείο Θεσσαλονίκης και βρίσκεται στην περιοχή της Τούμπας (Βιζύης και Πυλαίας). Είναι ένα από τα λίγα επταθέσια νηπιαγωγεία της χώρας και έχει μία μοναδική ιστορία που συνδέεται με την τοπική ιστορία της πόλης. Στην παρούσα ανάρτηση θα εξηγήσουμε γιατί ένα νηπιαγωγείο από τους Αμπελόκηπους (το δικό μας νηπιαγωγείο) έκανε εκπαιδευτικό πρόγραμμα για το «Τενεκεδένιο Σχολείο», θα παρουσιάσουμε πολύ συνοπτικά τα κύρια μέρη του προγράμματος και την πορεία δραστηριοτήτων, θα καταλήξουμε στις δραστηριότητες ολοκλήρωσης του προγράμματος και θα μιλήσουμε για πιθανές προεκτάσεις. Επειδή, αυτό το εκπαιδευτικό πρόγραμμα μας έχει προσφέρει σπουδαίες μαθησιακές εμπειρίες (και σε εμάς και στα παιδιά), μας έχει βοηθήσει να αναπτύξουμε συνεργατικές και ενσυναισθηματικές συμπεριφορές πιστεύουμε ότι θα αποδώσει και πολλές άλλες δράσεις στο μέλλον. Επιπλέον, υποστηρίζουμε ότι η ενασχόληση με εκπαιδευτικά προγράμματα τοπικής ιστορίας που έχουν τη δυνατότητα να καλλιεργήσουν στα παιδιά την έννοια της αποδοχής του άλλου και συνδυάζουν την πολιτιστική κληρονομιά με θέματα που μπορεί να χαρακτηριστούν ως «δύσκολα» για την προσχολική εκπαίδευση, όπως η επαφή με το ιστορικό τραύμα και το προσφυγικό ζήτημα, στις μέρες μας υπάρχει τρόπος και λόγος για να εφαρμοστούν στο ελληνικό νηπιαγωγείο με εξαιρετικά αποτελέσματα στην αναπτυξιακή πορεία των παιδιών σε γνωστικό, ψυχολογικό και συναισθηματικό επίπεδο.
Η ιδέα εφαρμογής αυτού του προγράμματος συνδέθηκε με το γεγονός ότι στο νηπιαγωγείο μας φοιτούν παιδιά προσφύγων. Σχεδόν κάθε χρόνο σχεδιάζουμε και εφαρμόζουμε ειδικά εκπαιδευτικά προγράμματα με στόχο την ενσωμάτωση των παιδιών αυτών αλλά και τη γνωριμία των άλλων παιδιών με το προσφυγικό ζήτημα μέσα από το παιχνίδι και τη δημιουργία θετικών παραδειγμάτων, αναπαραστάσεων και προτύπων που θα είναι ικανά να λειτουργήσουν ως ένα εναλλακτικό και ισχυρό πρότυπο ενάντια στη βία, την επιθετικότητα και τα τραυματικά γεγονότα που συνδέονται με τις συνθήκες πολέμου αποτέλεσμα των οποίων είναι το προσφυγικό ζήτημα. Είναι χαρακτηριστική η απάντηση που δίνουν τα παιδιά του νηπιαγωγείου μας όταν, για παράδειγμα, με αφορμή τις εθνικές γιορτές θα πρέπει να αναφερθούμε σε μάχες και σε τραυματικά γεγονότα. Στην ερώτηση, λοιπόν, «γιατί μιλάμε στο νηπιαγωγείο για τον πόλεμο;» τα παιδιά μας απαντούν αυθόρμητα «γιατί είμαστε το νηπιαγωγείο της Ειρήνης». Αυτή η αυθόρμητη απάντηση των παιδιών δεν είναι ούτε τυχαία, ούτε εύκολη. Προκύπτει από μία συνεργατική εργασία των εκπαιδευτικών που προσανατολίζονται σταθερά στην καλλιέργεια της εκπαίδευσης στη μη-βία, μέσα από οργανωμένα εκπαιδευτικά προγράμματα και μέσα από εστιασμένες παρεμβάσεις στην καλλιέργεια θετικών συμπεριφορών στα παιδιά και στις οικογένειές τους (για όλα αυτά, όμως, μπορούμε να μιλήσουμε σε κάποια άλλη ανάρτηση).
Το προηγούμενο σχολικό έτος μιλήσαμε με τα παιδιά για το προσφυγικό ζήτημα με τη βοήθεια ενός εκπαιδευτικού προγράμματος για τη φωτογραφία με θετικά αποτελέσματα σε σχέση με την ενσωμάτωση παιδιών προσφύγων στο νηπιαγωγείο μας (εάν θέλετε να δείτε το πρόγραμμα πατήστε εδώ). Φέτος, το εκπαιδευτικό μας «στοίχημα» ήταν να συνδυάσουμε το δικό μας ιστορικό προσφυγικό ζήτημα με το σημερινό δράμα των ανθρώπων της Μέσης Ανατολής που βρέθηκαν στη χώρα μας. Και ας το κάνουμε πιο ξεκάθαρο αυτό: ο κεντρικός στόχος του προγράμματος ήταν να κατανοήσουν τα παιδιά ότι το προσφυγικό πρόβλημα δεν το υφίστανται μόνο τα παιδιά των Συρίων, των Ιρακινών κ.ά. που γνωρίζουν στο νηπιαγωγείο τους και ζουν μαζί τους καθημερινά, αλλά είναι ένα παγκόσμιο και ιστορικό πρόβλημα που έζησαν και οι παππούδες και γιαγιάδες τους στην Ελλάδα πριν από πολλά χρόνια. Επειδή, ωστόσο, στα παιδιά του νηπιαγωγείου δεν μπορούμε να εξηγήσουμε αυτές τις έννοιες όπως θα τις εξηγούσαμε σε έναν ενήλικα κρίσιμο σημείο του προγράμματος ήταν η ανεύρεση του εκπαιδευτικού υλικού. Έτσι, μετά από μια αναζήτηση μηνών βρέθηκε ένα παιδικό βιβλίο της Άννας Ιακώβου με τίτλο «Το Τενεκεδένιο Σχολείο» (εικονογράφηση Αγγελική Δελεχά, εκδ. Θύρα, 2016) και ένα βιβλίο τοπικής ιστορίας με τίτλο «Το Τενεκεδένιο Σχολείο της Θεσσαλονίκης. Το σχολείο των προσφύγων» της Ελένης Τζιούτζια (εκδ., Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης και δήμου Θεσσαλονίκης, 2002). Από το τελευταίο βιβλίο αντλήθηκε όλο το ιστοριογραφικό υλικό του εκπαιδευτικού προγράμματος το οποίο είναι σημαντικό και πλούσιο.
Με λίγα λόγια, η πορεία των δραστηριοτήτων στηρίχτηκε στη μεθοδολογία της ιστοριογραμμής («Storyline», Ηλιοπούλου, 2005, Αθήνα, Εκδ. Ελάτη) η οποία εντελώς συνοπτικά έχει ως αφετηρία και αφορμή της μία ιστορία (φανταστική ή πραγματική), μία αφήγηση. Στη συνέχεια, τα παιδιά διατυπώνουν ερωτήσεις οι οποίες δημιουργούν μία σειρά, μία γραμμή, μία πορεία δραστηριοτήτων, ώστε στο τέλος τα αρχικά ερωτήματα να απαντηθούν από τα ίδια τα παιδιά.
Η «αφήγηση- αφορμή» του εκπαιδευτικού μας προγράμματος ήταν η ιστορία της Άννας Ιακώβου «Το τενεκεδένιο Σχολείο». Τα παιδιά στη συνέχεια δημιούργησαν τους βασικούς ήρωες της ιστορίας ως εικαστικά έργα με τενεκεδάκια που έφεραν από τα σπίτια τους (το δάσκαλο, την μπουρού, το παιδί), δραματοποίησαν τους ρόλους, ώστε να αντιληφθούν μερικά βασικά στοιχεία της εποχής όπως την έλλειψη κεντρικής θέρμανσης, την έλλειψη οικοδομικών υλικών, τη σημασία της αξιοποίησης των τενεκέδων για τη δημιουργία ενός ολόκληρου σχολείου κ.ά.
Ο “δάσκαλος”, το “παιδί” και η “Μπουρού”
(εικαστικά έργα των παιδιών από τενεκεδάκια)
Στη συνέχεια, διατύπωσαν τις ερωτήσεις από τις οποίες προέκυψε η πορεία των δραστηριοτήτων. Οι ερωτήσεις αυτές ήταν: «Τι σημαίνει και γιατί υπάρχει;» (το Τενεκεδένιο Σχολείο), «Πώς μάθαιναν γράμματα τα παιδιά του Τενεκεδένιου Σχολείου;», «Πώς το έφτιαξαν;», «Πώς ακούγονται οι Τενεκέδες;», «Πώς ήταν από μέσα; Είχε ρολόϊ, παιχνίδια, υπολογιστή;».
Στην παρούσα ανάρτηση δε θα μπούμε σε μεθοδολογικές λεπτομέρειες, ούτε θα αναλύσουμε τις δραστηριότητες του προγράμματος μία προς μία. Αυτό είναι κάτι που, ίσως, γίνει σε μία από τις επόμενες δημοσιεύσεις που θα ακολουθήσουν για το θέμα αυτό. Εκείνο που θα κάνουμε, όμως, είναι να τονίσουμε τον τρόπο με τον οποίο απαντήθηκαν οι ερωτήσεις των παιδιών ο οποίος μας συνδέει με την ιστορία ως επιστήμη αναφοράς και με την τοπική ιστορία. Τα παιδιά, λοιπόν, μελέτησαν τα φωτογραφικά ντοκουμέντα -ιστορικές πηγές που υπάρχουν στο βιβλίο της Ελένης Τζιούτζια σε δύο θεματικές ενότητες: α) Μικρασιατική Καταστροφή και β) η Ζωή των Προσφύγων στη Θεσσαλονίκης. Είδαν, επίσης, οπτικοποιημένο ιστοριογραφικό υλικό που υπάρχει στο διαδίκτυο σχετικό με τα προηγούμενα θέματα και στο τέλος ομαδοποίησαν τις πληροφορίες αυτές και έδωσαν τις δικές τους απαντήσεις. Επίσης, δημιούργησαν το Τενεκεδένιο Σχολείο σε ένα κουτί από τενεκέ λαδιού, έγραψαν την πραγματική ιστορία του «Τενεκεδένιου Σχολείου», έγραψαν ένα τραγούδι για το «Τενεκεδένιο Σχολείο» και επισκεφτήκαμε το ίδιο το «Τενεκεδένιο Σχολείο» για να πούμε την ιστορία του στα παιδιά που φοιτούν εκεί, να τα γνωρίσουμε, να γίνουμε φίλοι και να αδερφοποιηθούμε μαζί τους.
Η επίσκεψή μας στο «Τενεκεδένιο Σχολείο» ήταν ένα κορυφαίο σημείο του εκπαιδευτικού μας προγράμματος. Στο σημείο αυτό πρέπει να ευχαριστήσω, προσωπικά ως προϊσταμένη του νηπιαγωγείου, τη θετική ανταπόκριση όλων των συναδερφισσών (συγκινητική θα έλεγα) του δικού μας νηπιαγωγείου και του «Τενεκεδένιου Σχολείου» τόσο σε όλο το εκπαιδευτικό πρόγραμμα όσο και στην επίσκεψη. Για το λόγο αυτό θα κάνω, ειδική αναφορά στο πρόγραμμα της επίσκεψης. Ξεκινήσαμε από το νηπιαγωγείο μας (τα δύο τμήματά μας) με τη συνοδεία και την πολύτιμη βοήθεια κάποιων γονέων. Επισκεφτήκαμε πρώτα το «Παιδικό Μουσείο Θεσσαλονίκης» στο οποίο τα παιδιά παρακολούθησαν το εκπαιδευτικό πρόγραμμα με θέμα τα «παιχνίδια ζωντανεύουν» και, έτσι εμπλούτισαν τις γνώσεις και μαθησιακές τους εμπειρίες για τον τρόπο ζωής των παιδιών τόσο στην εποχή του Τενεκεδένιου Σχολείου, όσο και παλαιότερα. Αφού ολοκληρώθηκε η επίσκεψή μας στο «Παιδικό Μουσείο» συνεχίσαμε την εξόρμησή μας στο Τενεκεδένιο Σχολείο. Εκεί μας περίμεναν οι συναδέρφισσες του νηπιαγωγείου για να γνωριστούμε και να ανταλλάξουμε δώρα, γνώσεις και εμπειρίες. Το ένα τμήμα του νηπιαγωγείου μας επισκέφτηκε ένα τμήμα από το Τενεκεδένιο Σχολείο και το άλλο τμήμα ένα άλλο. Ετοιμάσαμε δώρα για να τους δώσουμε και μας ετοίμασαν και οι οικοδεσπότες μας (όλα αυτά υπάρχουν στο υλικό που συνοδεύει αυτή την ανάρτηση). Αφού ολοκληρώσαμε τις δραστηριότητές μας στις αίθουσες του νηπιαγωγείου στη συνέχεια φάγαμε στην αυλή, παίξαμε όλοι και όλες μαζί και ξεναγηθήκαμε στον υπόλοιπο χώρο του νηπιαγωγείου, διαδρόμους, αίθουσες ύπνου, τραπεζαρίες, γραφεία κ.ά. και έτσι τα παιδιά κατάλαβαν αυτό που πάντα λέγαμε στο εκπαιδευτικό μας πρόγραμμα ότι οι άνθρωποι που ήρθαν πρόσφυγες από τη Σμύρνη τα κατάφεραν τόσο καλά ώστε, σήμερα, το «Τενεκεδένιο Σχολείο» δεν είναι πια «τενεκεδένιο», αλλά ένα μεγάλο πολυδύναμο νηπιαγωγείο με πολλά παιδιά και πολλές αίθουσες και νηπιαγωγούς, ένα από τα μεγαλύτερα σχολεία της χώρας. Λίγο πριν να αποχωρήσουμε από το Τενεκεδένιο Σχολείο υποσχεθήκαμε ότι δε θα το ξεχάσουμε και ότι θα «αδερφοποιηθούμε» για να κάνουμε πολλές άλλες δραστηριότητες στη συνέχεια μαζί.
Πιθανές προεκτάσεις αυτού του εκπαιδευτικού προγράμματος είναι η δημιουργία δικτύου μεταξύ των δύο σχολείων μέσα από προγράμματα όπως το e-Twinning κ.ά., η δημιουργία εκδηλώσεων με θέμα την ιστορία του «Τενεκεδένιου Σχολείου», γιορτών στο νηπιαγωγείο κ.ά. Το πρόγραμμα αυτό ήταν τόσο δημιουργικό για μας και τα παιδιά που δε θέλουμε να το αποχωριστούμε, οπότε υπάρχουν προοπτικές για τη συνέχειά του στο μέλλον.
Παράρτημα: Μέρος του εκπαιδευτικού υλικού που δημιουργήσαμε μαζί με τα παιδιά κατά τη διάρκεια του προγράμματος και της επίσκεψής μας στο «Παιδικό Μουσείο» και το «Τενεκεδένιο Σχολείο».
Τα επόμενα ποιήματα και η αφήγηση δημιουργήθηκαν από τα παιδιά του νηπιαγωγείου μας κατά τη διάρκεια του εκπαιδευτικού προγράμματος μέσα στο χώρο μας και τα παρουσιάσαμε στα παιδιά του «Τενεκεδένιου Σχολείου» όταν τα επισκεφτήκαμε.
Ποίημα (πριν την αφήγηση της ιστορίας)
«Χρυσή κλωστή δεμένη
στο κουβάρι του χρόνου τυλιγμένη
δώστης κλότσο να γυρίσει,
στο «Τενεκεδένιο Σχολείο» να μας οδηγήσει».
Αφήγηση (τα παιδιά αφηγήθηκαν την παρακάτω ιστορία λέγοντας το κάθε ένα από μία φράση, το ένα μετά το άλλο):
«Η πραγματική ιστορία του Τενεκεδένιου Σχολείου».
Το 1922 οι Τούρκοι έδιωξαν τους Έλληνες από τη Σμύρνη. Οι έλληνες έγιναν πρόσφυγες και προσφυγόπουλα. Δεν πήραν λεφτά γιατί τα έκαψε η φωτιά. Με τα πλοία έφτασαν στην Ελλάδα, στη Θεσσαλονίκη και στην Τούμπα.
Το 1923 ιδρύθηκε το Τενεκεδένιο Σχολείο. Το είχαν φτιάξει από τενεκέδες οι τενεκετζήδες. Ο δάσκαλος μάθαινε στα παιδιά γράμματα και έγραφε στο μαυροπίνακα με την κιμωλία. Τα παιδιά ζήσαν καλά και, ακόμη, καλύτερα, μεγάλωσαν και έχτισαν ένα μεγάλο σχολείο στη θέση του Τενεκεδένιου».
Τραγούδι (το τραγουδήσαμε όλοι μαζί με το ρυθμό και τη μελωδία «γιούπι-για, για, γιούπι, γιούπι για.)
«Γιούπι, για, για, γιούπι γιουπι για,
Το Τενεκεδένιο Σχολείο μια φορά
Είχε τρόμερα παιδιά
Είχε δάσκαλο καλό
Που έδιωχνε το φόβο μακριά.
Γιούπι, για, για, γιούπι, γιούπι για,
Ο πετροπόλεμος απαγορευόταν αυστηρά
Ο αέρας σαν φυσούσε
Τους τενεκέδες τους κουνούσε
Μπαμ, μπαμ, μπαμ, μπαμ,
Έκανε τρελά.
Γιούπι, για, για, γιούπι, γιούπι, για
Τα παιδιά μεγάλωσαν καλά.
Έγιναν σπουδαία και τρανά
Και μαθαίνουμε γι’ αυτά
Και περνάμε όλοι μια χαρά!»
Η ιστορία του Τενεκεδένιου Σχολείου όπως συνοπτικά αναφέρεται στις τελευταίες σελίδες του βιβλίου της Άννας Ιακώβου:
«Το 1923 στην περιοχή της Τούμπας, τον μεγαλύτερο προσφυγικό συνοικισμό της Θεσσαλονίκης, κατασκευάστηκε το Τενεκεδένιο Σχολείο. Ήταν μια αποθήκη φτιαγμένη πρόχειρα από τενεκέδες κηροζίνης, τους οποίους είχαν αφήσει εκεί οι σύμμαχοι από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι τενεκέδες αυτοί αποτέλεσαν το δομικό υλικό για να δημιουργηθεί το σχολείο, στο οποίο φοίτησαν τα προσφυγόπουλα του συνοικισμού».
Φωτογραφικό Υλικό.
Από την επίσκεψη στο Παιδικό Μουσείο
Από την επίσκεψη στο “Τενεκεδένιο Σχολείο”
Η “αφίσα-δώρο” που μας προσφέρουν τα παιδιά του Τενεκεδένιου Σχολείου
Το “Τενεκεδένιο Σχολείο” που ετοιμάσαμε για να τους προσφέρουμε εμείς δώρο.
Η κάρτα-δώρο με ευχές για το Τενεκεδένιο Σχολείο
Η αφίσα-δώρο που ετοιμάσαμε εμείς για να προσφέρουμε στα παιδιά του “Τενεκεδένιου Σχολείου”
Ακολουθεί μέρος του ιστοριογραφικού υλικού (φωτογραφίες-ιστορικά ντοκουμέντα) που αξιοποιήσαμε στο πρόγραμμα από το βιβλίο της Ελένης Τζιούτζια (“Το Τενεκεδένιο Σχολείο της Θεσσαλονίκης. Το σχολείο των προσφύγων”, Θεσσαλονίκη, 2002).
“Η ζωή στους συνοικισμούς”
Το “Τενεκεδένιο Σχολείο” της Θεσσαλονίκης
