Η γενίκευση, προθάλαμος λαϊκισμού
Πολύ συχνά στις συζητήσεις μας συνηθίζουμε να αποδίδουμε ιδιότητες συνολικά σε ολόκληρες κατηγορίες ανθρώπων. Κατηγορίες γεωγραφικές, επαγγελματικές, πολιτικές, θρησκευτικές, κ.λπ. Πόσες φορές δεν έχουμε αναγορεύσει Πελοποννήσιους, Μακεδόνες, γιατρούς, δικηγόρους, δεξιούς και αριστερούς σε ανόητους, κακότροπους, βάρβαρους ή από την άλλη μεριά σε ευαίσθητους, έντιμους, καλλιεργημένους; Είναι μια αντίληψη ευρύτατα διαδεδομένη σε αυτό που ονομάζουμε κοινή γνώμη. Προφανώς αυτό το τσουβάλιασμα είναι και άδικο και αντιπαραγωγικό. Δεν μας βοηθάει να δούμε τις διαφορές, να σταθούμε με δικαιοσύνη στην κρίση μας και κυρίως δεν μας βοηθάει να βρούμε την ενδεδειγμένη και αποτελεσματική λύση στο πρόβλημα που μας ανάγκασε να προβούμε σε αυτούς τους συλλήβδην χαρακτηρισμούς. Η ισοπεδωτική κρίση δεν είναι κρίση, είναι αφορισμός. Οδηγεί κατευθείαν στο λαϊκιστικό «όλοι ίδιοι είναι», τη στιγμή που η ίδια η ζωή αποδεικνύει πως δεν είναι όλοι ίδιοι. Είναι διαφορετικοί άνθρωποι, με διαφορετικές αντιλήψεις και διαφορετικές συμπεριφορές και ως τέτοιοι θα πρέπει να κρίνονται.
Αυτή η ευκολία των γενικεύσεων φέρνει μια γενική απαξίωση που αποτελεί νάρκη στα θεμέλια της κοινωνικής συνοχής. Αυτό το «όλοι κλέφτες είναι», που το ακούμε πολύ συχνά, οδηγεί στην αμφισβήτηση όλων των θεσμικών λειτουργιών της πολιτείας και στην παραίτηση όποιου κάνει αυτή τη διαπίστωση από την προσπάθεια να αλλάξει κάτι. Αφού «όλοι ίδιοι είναι», ποιος θα μπει μπροστά για να θεραπευτεί το κακό; Οι γενικεύσεις προδίδουν μια στατική αντίληψη για το κοινωνικό γίγνεσθαι, μια χρωματική μονοτονία, τη στιγμή που υπάρχει μια αφάνταστη πολυχρωμία μέσα στην κοινωνία, μια πολυχρωμία γεμάτη αντιφάσεις. Ενας πολίτης, τύπος και υπογραμμός σε μια πτυχή των δραστηριοτήτων του, σε μια άλλη πτυχή μπορεί να κινείται στην γκρίζα ζώνη. Και αυτές οι αντιφάσεις είναι συνήθεις στην καθημερινότητά μας.
Συνεπώς, η αξιολογική κρίση πως όλοι οι ελεύθεροι επαγγελματίες φοροδιαφεύγουν, όλοι οι δημόσιοι υπάλληλοι είναι τεμπέληδες, όλοι οι επιχειρηματίες είναι εκμεταλλευτές, επειδή φέρει a priori ένα δεδομένο ηθικό φορτίο, συνολικά ιδωμένη, δεν οδηγεί πουθενά. Απλώς αναπαράγει δοξασίες του κοινού νου, συμβάλλοντας στην ενίσχυση του λαϊκισμού. Προδίδει δε και πνευματική οκνηρία, γιατί η γενίκευση στέκεται εμπόδιο στη συγκεκριμένη ανάλυση, που απαιτεί κόπο.
Μη νόμιμοι ή παράνομοι μετανάστες
Ακούω στις ειδήσεις: «Διακινητής μη νόμιμων μεταναστών εμβόλισε θανάσιμα γυναίκα που έκανε διανομή τροφίμων στην πόλη των Σερρών». Και ζητώ τη συνδρομή της γλώσσας μου για να μεταφράσω σε όρους κοινού νου τη διατύπωση της είδησης. Τι θέλει να πει ο ποιητής όταν αναφέρεται σε «μη νόμιμους» μετανάστες; Μήπως εννοεί «παράνομους» μετανάστες; Η λέξη «παράνομος» βαραίνει την ανθρωπιστική μας κοκεταρία, να το παραδεχθώ. Ενώ το «μη νόμιμος», που δεν είναι λέξη, ακούγεται πιο απαλό. Αλλο να λες ότι ο διαρρήκτης είναι παράνομος και άλλο να τον χαρακτηρίζεις «μη νόμιμο». Θα μου πείτε, συγκρίνω τους μη νόμιμους μετανάστες με τους μη νόμιμους επισκέπτες του ιδιωτικού μας χώρου; Οι μετανάστες είναι δυστυχισμένοι που ψάχνουν μια καλύτερη ζωή. Μήπως οι διαρρήκτες είναι ευτυχισμένοι που πλήττουν και λεν να σπάσουν καμιά κλειδαριά για να περάσει η ώρα; Για τους μετανάστες υπάρχει και ο αξιοπρεπέστερος όρος, το «παράτυπος». Τι έκανε ο διακινητής; Απλώς βοήθησε μερικούς ταλαίπωρους να παρακάμψουν τους «τύπους». Παράτυπος και ο λαθρέμπορος που μεταφέρει εμπορεύματα χωρίς έγγραφα; Και θα ήθελα κάποιος να μου εξηγήσει σε τι διαφέρει ο λαθρέμπορος από τον διακινητή ψυχών τις οποίες αντιμετωπίζει ως εμπόρευμα. Για τους πονόψυχους ανθρωπιστές είναι δυστυχισμένοι άνθρωποι. Και βέβαια ταυτίζεσαι μαζί τους, διότι ξέρεις ότι μπορεί μια μέρα να βρεθείς στην θέση τους. Για τους διακινητές τους, όμως, είναι αξία μετρήσιμη σε χρήμα κατά κεφαλήν. Λαθροδιακινητές που διακινούν λαθρομετανάστες.
Επινοητικότητα; Θράσος; Αίσθημα ατιμωρησίας στην ανοχύρωτη χώρα; Στην Εγνατία Οδό οδηγούν στο αντίθετο ρεύμα για να αποφύγουν τα μπλόκα της αστυνομίας. Τώρα μάθαμε ότι στην Αλεξανδρούπολη αποφάσισαν να ακινητοποιούν τα οχήματά τους με καρφιά. Προσοχή μην τους καταγγείλουν για push backs. Ομως πόσα θανατηφόρα δυστυχήματα έχουν προκαλέσει οι διακινητές «μη νόμιμων» μεταναστών που οδηγούν «μη νόμιμα» στο αντίθετο ρεύμα; Πολύ θα ήθελα να μου απαντήσει κάποιος που ξέρει. Προς το παρόν μένω με την εντύπωση ότι είναι πολύ περισσότεροι από τα θύματα της λεγόμενης «οπαδικής» βίας. Για μπείτε τώρα στη θέση κάποιου Αφγανού ή Πακιστανού ο οποίος έφθασε αισίως στον προορισμό του. Εχει ξοδέψει ό,τι έχει και δεν έχει και έφθασε στον προορισμό του. Οπου εδώ μπορείς να κάνεις ό,τι θέλεις, ακόμη και να οδηγείς ανάποδα στην Εγνατία Οδό. Αυτή είναι η Ελλάδα; Και εκεί εμφανίζεται το πρόβλημα. Η βλακεία των κατ’ επάγγελμα ανθρωπιστών θεωρεί ότι είναι ζήτημα λέξεων ή χαρακτηρισμών. Αποκαλείς τους τσιγγάνους Ρομά και δεν σε ενδιαφέρει αν αυτό τους βοήθησε να ενταχθούν στην κοινωνία σου. Αποκαλείς τους «λαθρομετανάστες» παράτυπους και ξεμπερδεύεις με τη συνείδησή σου.
Ρατσισμός: το γονιδίωμα και το περιβάλλον
Το καίριο ερώτημα για να καταλάβει κανείς το τυραννικό στίγμα του ρατσισμού είναι το εξής: είναι ο ρατσισμός αποτέλεσμα της γενετικής ποικιλομορφίας ή της περιβαλλοντικής επιρροής στα ατομικά πιστεύω, στις συλλογικές ιδεολογίες και ιδεοληψίες και την τυραννία της ιστορίας;
Τι είναι ρατσισμός; το λεξικό της Οξφόρδης τον ορίζει: η unfair treatment σε ανθρώπους που ανήκουν σε διαφορετική ράτσα, η βίαιη συμπεριφορά απέναντί τους. Και τι είναι ράτσα; δύσκολο να το ορίσει κανείς. Ας πούμε ότι είναι η διαφοροποίηση ομάδων πληθυσμών βασισμένη σε φυσικά χαρακτηριστικά, ή σε πολιτιστικές, θρησκευτικές και γλωσσικές διαφορές. Ας δούμε λοιπόν πρώτα την έννοια της ράτσας. Στα σκυλιά όταν αναφέρουμε ράτσα εννοούμε έναν πληθυσμό ζώων που βέβαια ανήκουν στο είδος του Canis familiaris, έχουν όμως συσσωρευμένες μεταλλαγές στο γονιδίωμά τους που τα βάζει σε μια συγκεκριμένη υποομάδα με όμοια χαρακτηριστικά βασισμένα στο γενετικό τους υλικό. Μια εξέταση του γονιδιώματός τους μπορεί να μας πει με βεβαιότητα σε ποια υποομάδα ανήκουν χωρίς καν να δούμε τα χαρακτηριστικά τους. Συμβαίνει κάτι ανάλογο και με τους ανθρώπους; Η ανάλυση των γονιδιωμάτων εκατομμυρίων ανθρώπων τα τελευταία 20 χρόνια μας έδειξε ότι όλοι οι άνθρωποι ανήκουμε στο ίδιο είδος Homo Sapiens, έχουμε την ίδια καταγωγή που άρχισε στην Αφρική, και ότι ο καθένας έχει το δικό του ατομικό γονιδίωμα που είναι λίγο διαφορετικό από όλους τους άλλους ανθρώπους (είναι ενδιαφέρον ότι στο παρελθόν, χάρη στην άγνοια και στον ελιτισμό, είχε επιρροή μια θεωρία ότι διάφορες κατηγορίες ανθρώπων ανήκουν σε διαφορετικά είδη). Είδαμε επίσης ότι μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την ποικιλομορφία του γονιδιώματος για να βρούμε συγγένειες μεταξύ των ανθρώπων, συγγένειες κοντινές ή μακρινές. Το γονιδίωμα μπορεί αδιάψευστα να μου πει εάν τα αδέλφια μου είναι αδέλφια μου, τα παιδιά μου είναι παιδιά μου, τα εγγόνια μου είναι εγγόνια μου και τα ανίψια μου είναι ανίψια μου. Επίσης μπορεί να μας πει ότι οι κοντινοί μου πρόγονοι έζησαν στην Κρήτη και την Πελοπόννησο, γιατί η ποικιλομορφία του γονιδιώματός μου μοιάζει με τους σημερινούς ανθρώπους που ζουν στην Κρήτη ή την Πελοπόννησο. Επίσης, σε ακραίες μορφές πληθυσμιακών ομάδων, ας πούμε σε συνανθρώπους μας με σύνδρομο Down, το γονιδίωμα μας δείχνει την αιτιολογία, δηλαδή το τρίτο επιπρόσθετο χρωμόσωμα 21, έστω κι αν το άτομο με σύνδρομο Down γεννήθηκε στο Λος Αντζελες ή στη Σεούλ ή στην Κινσάσα ή στην Καλκούτα ή στη Λίμα.
Το γονιδίωμα επίσης έχει ποικιλομορφία που είναι αιτιολογική για τα πάμπολλα χαρακτηριστικά του σώματος. Το σχήμα των νυχιών των δακτύλων, τον λοβό του αυτιού, τον αριθμό των τριχών ανά τετραγωνικό χιλιοστό, το αν η καρδιά είναι δεξιά ή αριστερά, το μήκος του μηριαίου οστού, το ποσόν της μελανίνης στο δέρμα, το σχήμα του πιγουνιού, το ποσόν των γευστικών καλύκων στη γλώσσα, κοντολογίς σχεδόν όλων των χαρακτηριστικών του σώματος. Ο καθένας μας δηλαδή χάρη στην ιδιαίτερη ποικιλομορφία του γονιδιώματος ανήκει σε διάφορες κατηγορίες υποπληθυσμών: στους ψηλούς, στους διαβητικούς, στους μακρoδάκτυλους, στους αριστερόχειρες, στους μύωπες, σε αυτούς που προτιμούν να ξυπνούν πρωί ή σε αυτούς που προτιμούν να κοιμούνται αργά. Είναι σαφές λοιπόν ότι όταν μιλάμε για ράτσες στους ανθρώπους μιλάμε για χαρακτηριστικά που είναι εν πολλοίς αυθαίρετα και μικρόφθαλμα καθορισμένα. Το γονιδίωμα επίσης μας έδωσε την εξής γνώση: Η διαφορά του γονιδιώματός μου από έναν άλλον άνθρωπο εξαρτάται από την εξελικτική ιστορία των δύο ανθρώπων, δηλαδή από το πόσες γενιές πέρασαν από τότε που είχαμε έναν κοινό πρόγονο. Και από την ανάμειξη των πληθυσμών από τότε μέχρι τώρα. Είναι λοιπόν επιστημονικό λάθος να μιλάμε για ράτσες βασισμένες στη συνολική γενετική ποικιλομορφία.
Οι διαφορές στο γονιδίωμα και σε παιδεία, θρησκεία, ιστορία, ιδέες και συμπεριφορές μάς κάνουν δυνατότερους, πιο φρέσκους και με εξελικτικό πλεονέκτημα απέναντι στο διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον.
Ας δούμε τώρα τη σημασία του περιβάλλοντος, δηλαδή της εκπαίδευσης, της ιστορίας, της γλώσσας, της θρησκείας, στην κατηγοριοποίηση των ανθρώπων. Εάν ακούσω έναν Κρητικό να μου πει καλημέρα θα καταλάβω αμέσως πως μεγάλωσε και έζησε στην Κρήτη, έστω και αν δεν τον βλέπω, γιατί η διάλεκτός του είναι χαρακτηριστική. Και αυτός ο άνθρωπος μπορεί να έχει γονείς από τη Μακεδονία ή την Ηπειρο, μα επειδή μεγάλωσε στην Κρήτη πήρε την ιδιαίτερα μουσική και ευάκουστη κρητική διάλεκτο. Με τη Συνθήκη της Λωζάννης το 1923 έγινε η επίπονη ανταλλαγή πληθυσμών με κριτήριο το θρήσκευμα και όχι το γονιδίωμα. Οι άνθρωποι που έφυγαν από την Κρήτη για την Τουρκία ήταν δηλαδή μωαμεθανοί Κρητικοί που δεν είχαν γονιδιωματικές διαφορές από τους πληθυσμούς των Κρητικών χριστιανών. Η γλώσσα λοιπόν, η θρησκεία, η παιδεία και η ιστορία είναι αυτές που μάλλον/κυρίως κατηγοριοποιούν τους ανθρώπους παρά η γονιδιακή ποικιλομορφία. Στην πρόσφατη τρομερή γενοκτονία της Ρουάντα οι Χούτου εξόντωσαν τους Τούτσι κατά εκατομμύρια. Είναι γεγονός πως οι Χούτου είναι λίγο διαφορετικοί στη φυσιογνωμία από τους Τούτσι. Ομως σε μια επαρχία της Ρουάντα που δεν υπήρχαν Τούτσι, οι Χούτου εξόντωσαν άλλους Χούτου. Γιατί; Επειδή μερικοί Χούτου ήταν πιο πλούσιοι, είχαν δηλαδή περισσότερη γη από τους άλλους που τους δολοφόνησαν. Αυτό είναι ένα άλλο χαρακτηριστικό των διαφορών που δεν είναι γενετικές: η άνιση δηλαδή κατανομή του πλούτου και της δύναμης. Επίσης να μην ξεχνάμε και την πολιτική ιδεολογία και συμπεριφορά που επειδή χωρίζει τους ανθρώπους σε κατηγορίες με διαφορές τόσο βαθιές, καταλήγει σε εμφυλίους πολέμους σαν κι αυτόν που δυστυχώς έζησαν οι γονείς και οι παππούδες μας στο τέλος της δεκαετίας του 1940.
Η μικρή μου εμπειρία στην επιστήμη και την καθημερινότητα στην Ελλάδα, τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής και την Κεντρική Ευρώπη, η συναναστροφή μου με συνανθρώπους από όλον τον πλανήτη, και η θητεία μου ως προέδρου του διεθνούς οργανισμού για το ανθρώπινο γονιδίωμα και την ισότητα απέναντι στη γονιδιακή επανάσταση με δίδαξε ένα σοβαρό μάθημα. Να γιορτάζουμε και να εξαίρουμε τις διαφορές μεταξύ των ανθρώπων! Διαφορές στο γονιδίωμα και διαφορές σε παιδεία, θρησκεία, ιστορία, ιδέες και συμπεριφορές. Οι διαφορές αυτές μας κάνουν πλουσιότερους, δυνατότερους, πιο φρέσκους, πιο ενδιαφέροντες και με εξελικτικό πλεονέκτημα απέναντι στο διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον. Η ποικιλομορφία είναι η ελπίδα και το μέλλον μας. Αντίθετα, ο ρατσισμός είναι μάλλον η τροχοπέδη στην ανάπτυξη και στην ευημερία μας.
* Ο κ. Στυλιανός Αντωναράκης είναι ομότιμος καθηγητής Γενετικής Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης, μέλος της Ελβετικής Ακαδημίας Επιστημών και πρώην πρόεδρος του Διεθνούς Οργανισμού Ανθρωπίνου Γονιδιώματος (HUGO).
Προσφυγόπουλα στα θρανία της Κιβωτού
Περισσότεροι από 200 μαθητές 5 έως 17 ετών φοιτούν στο ουκρανικό σχολείο που λειτουργεί στις εγκαταστάσεις του οργανισμού
Τα ορθάνοιχτα τρομαγμένα μάτια των παιδιών, τα τεντωμένα από την προσπάθεια να συλλάβουν και την παραμικρή κίνηση ώστε να αντιληφθούν τι συμβαίνει, συνοψίζουν για τον πατέρα Αντώνιο της Κιβωτού του Κόσμου όλο το δράμα της προσφυγιάς των Ουκρανών, όλη την ταραχή και τον τρόμο που τους έχει προκαλέσει η βίαιη απομάκρυνσή τους από τα σπίτια, τους φίλους, την πατρίδα τους. «Τα παιδάκια αυτά έχουν γίνει ένα με τις μητέρες τους, είναι διαρκώς κολλημένα πάνω τους, τις κοιτάνε όταν αυτές συζητούν με έναν ξένο για να αφουγκραστούν από τις αντιδράσεις τους τα μελλούμενα, μέσα από αυτές αντιλαμβάνονται τον κόσμο. Η μάνα είναι το μόνο που έχουν, η αγάπη της το μοναδικό τους καταφύγιο, και φοβούνται μην το χάσουν. Ζουν συνεχώς με την αγωνία μήπως κάτι πάει στραβά, μήπως ένα νέο κακό τους βρει», λέει ο πατέρας Αντώνιος. «Από την πλευρά τους οι μάνες του πολέμου κάνουν μεγάλο αγώνα να κρατήσουν, μπροστά στα παιδιά τους, τη διάθεσή τους ανεβασμένη, να πνίξουν τον καημό και την ανησυχία τους, να είναι ήρεμες και χαμογελαστές για να τα γαληνεύουν».
Ο πατέρας Αντώνιος και οι άνθρωποι της Κιβωτού παλεύουν νυχθημερόν «πρώτα να ηρεμήσουμε και μετά να ειρηνεύσουμε τους ανθρώπους αυτούς, που κουβαλούν τον πόλεμο πάνω τους, με ασκήσεις αγάπης και θεραπευτικές δραστηριότητες. Αλλά ακόμη και στις όμορφες στιγμές του παιχνιδιού, του τραγουδιού, του θεάτρου, των εκδρομών, τα παιδιά αυτά δείχνουν να μην εμπιστεύονται, ψάχνουν διαρκώς να δουν πού έχει πάει η μητέρα τους, έχουν χάσει την παιδική ξεγνοιασιά. Φοβούνται να παίξουν, να ζήσουν, να αγαπήσουν. Ο πόλεμος κατέστρεψε, όχι μόνο κτίρια και υποδομές, αλλά και τις ψυχές των προσφύγων και θα χρειαστεί πολύχρονη θεραπεία για να επανέλθουν. Η αιφνίδια καταστροφή προκαλεί τρομερή ταραχή στους απροετοίμαστους ανθρώπους, μεγάλα και βαθιά τραύματα. Στην ακολουθία της αρτοκλασίας ζητούμε ακριβώς προστασία από αιφνίδιο θάνατο, λοιμό, λιμό, σεισμό, καταποντισμό, πυρ, μάχαιρα… Στόχος μας είναι να παράσχουμε όχι μόνο στέγη, σίτιση, ένδυση, ηλεκτρικό, ζεστό νερό, αλλά και το πιο βασικό, την ειρήνη της ψυχής. Δεν μπορούν να ζήσουν ό,τι κι αν τους προσφέρουμε αν πρώτα δεν καταλαγιάσουν μέσα τους οι φόβοι».
Δεκάδες μητέρες του πολέμου έχουν βρει στέγη στις εγκαταστάσεις της Κιβωτού και τα μικροδιαμερίσματα που παραχωρούνται για ένα χρονικό διάστημα, χρόνια τώρα, σε περισσότερες από 100 μητέρες, «πρόσφυγες της ζωής», ώστε να καταφέρουν να μεγαλώσουν οι ίδιες τα παιδιά τους. «Αφού πρώτα ολοκληρώσουν την εκπαίδευσή τους και σπουδάσουν σε τεχνικές σχολές, ενδυναμωθούν και αρχίσουν να εργάζονται σε θέσεις που εξασφαλίζουμε. Αρκετές, μέσα από την υλική, νομική, ψυχολογική στήριξη που παρέχουμε καταφέρνουν να έχουν με τα δικά τους πλέον χρήματα ένα μεγαλύτερο σπίτι, περισσότερες ανέσεις, οπότε τα μικροδιαμερίσματα διατίθενται σε άλλες γυναίκες. Μέχρι στιγμής 22 μητέρες από την Ουκρανία ζουν εκεί με τα παιδιά τους. Πολλές, μορφωμένες, έχουν ήδη βρει εργασία».
Ιδιαίτερα σημαντική είναι η λειτουργία του εν Ελλάδι ουκρανικού σχολείου στις εγκαταστάσεις της Κιβωτού, σε δύο κτίρια με πολλές αίθουσες διδασκαλίας, όπου μέχρι στιγμής 210 μαθητές 5 έως 17 ετών συνεχίζουν τη σχολική χρονιά, η οποία διακόπηκε βίαια από τον πόλεμο. Βέβαια «κάθε μέρα δεχόμαστε τηλεφωνήματα για την ένταξη κι άλλων παιδιών στο ουκρανικό σχολείο, μαθητών που δεν γνωρίζαμε. Η ουκρανική κοινότητα είχε έναν πολύ μικρό χώρο και δεν μπορούσε να φιλοξενήσει τόσα παιδιά. Τη διδασκαλία έχουν αναλάβει οι 15 καθηγητές της ουκρανικής κοινότητας, που είναι εκπαιδευμένοι, πολύ δραστήριοι, κάνουν πολύ σοβαρή δουλειά» εξηγεί ο πατέρας Αντώνιος. Το πρόγραμμα πλήρες, μάλιστα τα μαθήματα στο λύκειο διαρκούν μέχρι τις 6 το απόγευμα του Σαββάτου. «Στο πρόγραμμα εντάξαμε και την εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας και από τις μητέρες, ώστε να μπορούν να επικοινωνήσουν και να βρουν δουλειά».
«Δεν υπάρχει χειμώνας χωρίς άνοιξη, δεν υπάρχει θάνατος χωρίς ανάσταση. Δεν πρέπει να απελπιζόμαστε», λέει στα παιδιά από την Ουκρανία ο πατέρας Αντώνιος.
Οι ουκρανικές αρχές, που γνώριζαν το έργο του πατέρα Αντωνίου από παλαιότερα, όταν το 2015 η Κιβωτός του Κόσμου φιλοξένησε 50 ορφανά παιδιά από τη Μαριούπολη στις εγκαταστάσεις της στο Αίπος της Χίου, αναζήτησαν και πάλι τη στήριξή της. Ο Ουκρανός πρέσβης και μέλη της ουκρανικής κοινότητας επισκέφτηκαν τις εγκαταστάσεις της Κιβωτού και αποδέχθηκαν το προταθέν από τον πατέρα Αντώνιο πρόγραμμα βοήθειας. Ολα τα παιδιά από την Ουκρανία, εντός κι εκτός δομών της Κιβωτού, σιτίζονται καθημερινά στο εστιατόριό της μαζί με τα υπόλοιπα παιδιά των οικογενειών σε ανάγκη, διαβάζουν με εθελοντές εκπαιδευτικούς, λαμβάνουν τρόφιμα από το κοινωνικό παντοπωλείο της και ιατροφαρμακευτική περίθαλψη στο πολυϊατρείο της, απασχολούνται δημιουργικά στο Κέντρο Ημέρας και το νηπιαγωγείο, φροντίζονται στον παιδικό σταθμό ώστε να έχουν την άνεση οι μητέρες να εργαστούν και να αντεπεξέλθουν σε άλλες ανάγκες τους.
Προσεκτική επικοινωνία
«Ο πληθυσμός της Κιβωτού έχει διπλασιαστεί, όπως και το προσωπικό της, που έχει εκπαιδευτεί έτσι ώστε να μπορεί να συμπαρασταθεί σε ανθρώπους τρομαγμένους από τον πόλεμο, να επικοινωνήσει σωστά μαζί τους. Γνωρίζουν οι άνθρωποι της Κιβωτού ποιες λέξεις επιτρέπονται και ποιες όχι, ότι τα μάτια τους πρέπει να είναι καθαρά και γεμάτα αγάπη και χαρά, γιατί ένας ταλαιπωρημένος άνθρωπος μέσα στα δικά μας μάτια βλέπει σε τι κατάσταση βρίσκεται ο ίδιος. Οπως λέω πάντα στα παιδιά της Κιβωτού και τώρα και στους πρόσφυγες από την Ουκρανία, ο κόσμος είναι από τον Θεό σοφά πλασμένος· δεν υπάρχει χειμώνας χωρίς άνοιξη, νύχτα χωρίς ημέρα, δεν υπάρχει σπόρος νεκρός που θα πέσει μέσα στη γη χωρίς να καρποφορήσει, κάτι που χάνεται χωρίς κάτι άλλο να κερδηθεί, δεν υπάρχει θάνατος χωρίς ανάσταση. Δεν πρέπει να απελπιζόμαστε».
Συνολικά 80 ορφανά παιδιά θα φιλοξενηθούν στις εγκαταστάσεις της Κιβωτού στο Διμήνι του Βόλου. «Οπως μου είπε ο Ουκρανός πρέσβης, όταν επισκεφθήκαμε το Διμήνι, “χρειαζόμαστε άμεση βοήθεια εδώ και τώρα”. Οταν γιορτάζαμε το Πάσχα στην ταράτσα του κεντρικού κτιρίου της Κιβωτού, μια πρόσφυγας μου διηγήθηκε ότι ήταν επτά ημέρες στον δρόμο με δυο παιδιά στην αγκαλιά. Επίσης θα φιλοξενήσουμε 50 μητέρες με παιδιά στο χωριουδάκι μας στη Χίο –τα σπιτάκια είναι αυτόνομα και λαμβάνουν όλες τις παροχές–, 70 άτομα στην Πωγωνιανή στην Ηπειρο, 40 παιδιά στη δομή μας στη Θεσσαλονίκη και 80 μητέρες με παιδιά στο νέο σπίτι της Κιβωτού στους Αμπελοκήπους».
Σινεμά και θέατρο για όλα τα παιδιά
Δικαίωμα στην ψυχαγωγία αποκτούν τα άτομα που βρίσκονται στο φάσμα του αυτισμού ή έχουν ειδικές δεξιότητες
Τι κοινό έχει το Παιδικό και Εφηβικό Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Αθήνας, ένας θεσμός που αγαπήθηκε και διανύει την πέμπτη χρονιά λειτουργίας του με την oργάνωση TheHappyAct; Οι δύο φορείς σκέφτηκαν κάτι που άλλους μας έχει απασχολήσει λιγότερο, περισσότερο ή και καθόλου όταν απολαμβάνουμε μια ταινία ή μια παράσταση. Oτι όλα αυτά απευθύνονταν μέχρι τώρα σε πλήρως λειτουργικό κοινό, ενώ μια μερίδα παιδιών, όπως τα παιδιά που βρίσκονται στο φάσμα του αυτισμού ή έχουν ειδικές δεξιότητες, χάνουν μεγάλο μέρος της ψυχαγωγίας αλλά και της εκπαίδευσης που προσφέρουν το σινεμά και το θέατρο. Χάνουν ένα μεγάλο μέρος της ζωής τους τελικά. Η «Κ» ζήτησε από τη δημιουργό του Παιδικού και Εφηβικού Διεθνούς Φεστιβάλ Καλλιόπη Χαραλάμπους και έναν εκ των συνιδρυτών της πολύτιμης οργάνωσης TheHappyAct, τον Χρήστο Καρακασίδη, να μας μιλήσουν για την κοινή τους δράση. Μια δράση που διευκολύνει αρκετά παιδιά ώστε να γίνονται μέρος της ενεργής κοινωνικής ζωής. Σε όλα τα σημαντικά πράγματα της ζωής, έτσι και εδώ, ισχύει ότι αν θες να πας γρήγορα πας μόνος σου, εάν θες να πας μακριά επιλέγεις τη σωστή παρέα.
Χρήστος Καρακασίδης
Συνιδρυτής της οργάνωσης TheHappyAct
«Τα εμπόδια τα μετατρέπουμε σε πρόκληση»
«Στο συγκεκριμένο θέμα η Ελλάδα είναι έτη φωτός μπροστά από χώρες της Κεντρικής Ευρώπης».
– Η οργάνωση TheHappyAct έχει ως στόχο την εξυπηρέτηση ατόμων στο φάσμα του αυτισμού. Πώς ξεκίνησε η ιδέα;
– Ολες οι όμορφες δράσεις έχουν κοινά χαρακτηριστικά γνωρίσματα, την αγάπη, το μεράκι και μια γυναικεία μορφή. Στη δική μας περίπτωση το άτομο που έμελλε να γοητεύσει και να μεταλαμπαδεύσει στην υπόλοιπη ιδρυτική ομάδα το πάθος ήταν η Μαρία Καρακασίδου. Η Μαρία είναι εκπαιδευτικός ειδικής αγωγής με αρκετά χρόνια ενεργής δράσης σε δομές ειδικής αγωγής. Μερικοί άνθρωποι έχουν την ικανότητα να εμπνέουν και να ενεργοποιούν άλλους συνανθρώπους τους προς την ολοκλήρωση και την επίτευξη μεγάλων στόχων. Πιο συγκεκριμένα, η ιστορία γέννησης της ιδέας του TheHappyAct προέκυψε μετά την παρακολούθηση μιας θεατρικής παράστασης, με πρωταγωνιστές άτομα στο φάσμα του αυτισμού, όπου η Μαρία είχε υπό την ευθύνη της την πραγματοποίηση της παράστασης αναλαμβάνοντας σκηνοθεσία, προσαρμογή σεναρίου στις δυνατότητες των μαθητών, σκηνικά κ.λπ. Σε εκείνη την παράσταση είχε φροντίσει να μας προσκαλέσει γιατί ήταν βέβαιη ότι θα αποτελούσε μια πραγματική εμπειρία και όντως έτσι και έγινε. Στο τέλος της παράστασης ακολούθησε ένα γεύμα στο οποίο η ιδέα και η συμφωνία για τη δημιουργία ήταν σχεδόν καθολική. Ο στόχος μας θα ήταν η εξυπηρέτηση του εν λόγω πληθυσμού και η άρση οποιουδήποτε περιορισμού πρόσβασής του σε όλες τις καθημερινές δραστηριότητες.
– Μεγάλες παραγωγές όπως «Τα μαγικά μαξιλάρια» στη Λυρική εντάσσουν παράλληλη διερμηνεία στη νοηματική στο πρόγραμμά τους. Μέχρι τώρα ήταν αδύνατη η πρόσβαση ατόμων με κώφωση σε μεγάλα θεάματα. Από τη δική σας πλευρά ποιες είναι οι πιο σημαντικές συνεργασίες που έχετε κάνει σε αυτόν τον τομέα και ποια τα εμπόδια που χρειάστηκε να ξεπεράσετε;
– Ο αυτισμός θεωρείται και είναι μια αόρατη αναπηρία. Καθημερινά συναντάμε συνανθρώπους μας στον δρόμο, στον χώρο εργασίας μας, ακόμα και στο κοντινό μας περιβάλλον, που ανήκουν στο φάσμα. Μέχρι πρότινος, η μετάφραση των χαρακτηριστικών τους ήταν δύσκολη ή ακόμα και άστοχη, προσδίδοντάς τους συγκεκριμένες ταμπέλες. Λόγω αυτής της αόρατης αναπηρίας καθώς και της μη αναγνώρισής της και αντίστοιχης εξυπηρέτησης, άτομα στο φάσμα του αυτισμού δεν είχαν τη δυνατότητα συμμετοχής και παρακολούθησης μεγάλων θεαμάτων πολιτισμού. Η ομάδα μας είχε έρθει σε επαφή με θεατρικές παραστάσεις καθώς και με κινηματογράφους προκειμένου να τους γνωστοποιήσουμε το θέμα προσβασιμότητας, και τα αποτελέσματα ήταν ιδιαίτερα θετικά, καθότι σε όποιους και αν απευθυνθήκαμε είχαμε άμεση ανταπόκριση. Τη λέξη εμπόδια, ως ομάδα τη μετατρέπουμε σε πρόκληση, καθότι έτσι έχεις μια πιο αισιόδοξη προσέγγιση και περισσότερο πείσμα για την επίτευξή της. Η πιο μεγάλη πρόκληση που αντιμετωπίσαμε είναι να κερδίσεις την εμπιστοσύνη των συνανθρώπων σου, γονέων και ατόμων στο φάσμα προκειμένου να καταφέρουν να υπερβούν τον εγκλεισμό και να έρθουν να απολαύσουν όλα όσα έχει ο κόσμος να προσφέρει σε όλους μας. Η εμπιστοσύνη τους είχε κλονιστεί, λογικό και δικαιολογημένο, οπότε καταβάλαμε μεγάλη προσπάθεια να δημιουργήσουμε κατάλληλες συνθήκες εξυπηρέτησης και μια ευχάριστη εμπειρία ψυχαγωγίας. Η εμπειρία αυτή έπρεπε να είναι μια εμπειρία ανθρώπινη, μια εμπειρία ευχάριστη, μια εμπειρία «ανήκειν» στο κοινωνικό σύνολο.
– Η ελληνική κοινωνία ωριμάζει πλέον; Δίνει πρόσβαση ισότιμη σε όλους τους ανθρώπους;
– Πολλά έχουν γραφτεί και ειπωθεί σχετικά με την κοινωνία και πώς αποδέχεται άτομα με αναπηρία. Η δική μας εμπειρία ωστόσο είναι ιδιαιτέρως θετική και αισιόδοξη. Μέχρι στιγμής όποια πόρτα χτυπήσαμε, άνοιξε, και άνοιξε γιατί υπάρχουν άνθρωποι από πίσω που ακούν, καταλαβαίνουν και θέλουν να βοηθήσουν στην εκπλήρωση του αυτονόητου, δηλαδή της καθολικής πρόσβασης όλων μας. Συγκινούμαι προσωπικά πολλές φορές με τον υπέρμετρο ζήλο των συνεργατών μας να υπερσκελίσουν οποιαδήποτε πρόκληση και να καταφέρουν το μέγιστο βάζοντας σε δεύτερη μοίρα τις ανάγκες των εταιρειών τους. Αλλη μια σημαντική διαπίστωση σε όλο αυτό είναι ότι ενώ πολλοί νομίζουμε ότι η Ελλάδα είναι πίσω σε θέματα προσβασιμότητας, θα καταθέσω την προσωπική μου άποψη ότι η Ελλάδα είναι έτη φωτός μπροστά από χώρες της Κεντρικής Ευρώπης και αυτό γιατί αποτελείται από άτομα με υψηλή ενσυναίσθηση, διορατικότητα και επιθυμία να συνδράμουν σε κάτι που μέχρι πρότινος δεν γνώριζαν ότι ήταν δυσκολία.
Καλλιόπη Χαραλάμπους
Δημιουργός του Παιδικού και Εφηβικού Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου Αθήνας
«Η ψηφιακή διάσταση, εργαλείο σε θέματα προσβασιμότητας και συμπερίληψης»
– Το Παιδικό και Εφηβικό Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Αθήνας είναι πλέον προσβάσιμο σε όλους. Μιλήστε μας λίγο για αυτή τη δυνατότητα.
– Από την πρώτη μας χρονιά θέλαμε το φεστιβάλ να απευθύνεται σε όλες τις οικογένειες και όλη την εκπαιδευτική κοινότητα και γι’ αυτό αναζητήσαμε τους συνεργάτες που θα εκπαιδεύσουν την ομάδα μας σε θέματα προσβασιμότητας και συμπερίληψης. Μέσα από τη συνεργασία με τη TheHappyAct γνωρίσαμε καλύτερα τις ανάγκες για πρόσβαση όλων στον πολιτισμό και στο οπτικοακουστικό περιεχόμενο και αρχίσαμε να εργαζόμαστε συστηματικά ώστε οι προβολές μας να είναι αισθητηριακά φιλικές για άτομα στο φάσμα του αυτισμού. Προσεγγίσαμε αυτό το κοινό δημιουργώντας κοινωνικές ιστορίες αλλά και φροντίζοντας τις συνθήκες προβολής ώστε να διασκεδάζουμε όλοι μαζί, χωρίς αποκλεισμούς. Στη συνέχεια ξεκινήσαμε τη συνεργασία με τη Liminal και την ομάδα του Χρήστου Παπαμιχαήλ ώστε να προσθέσουμε στις προβολές μας ταινίες με ακουστική περιγραφή και φυσικά ταινίες στην ελληνική νοηματική γλώσσα με τη συνεργασία της Hands Up.
Φτάσαμε στην 4η διοργάνωση του φεστιβάλ τον προηγούμενο Νοέμβριο με περισσότερο από το 50% του προγράμματός μας προσβάσιμο. Αυτό μας δίνει μεγάλη χαρά.
Με την υποστήριξη του υπουργείου Πολιτισμού, τη συνδιοργάνωση της Περιφέρειας Αττικής, τη δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος και την υποστήριξη του Οργανισμού Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας του Δήμου Αθηναίων (ΟΠΑΝΔΑ) και της Καλλίστη ΑΜΚΕ, παρουσιάζουμε την Ψηφιακή Πλατφόρμα Προβολών Προσβάσιμη για Ολους, η οποία περιλαμβάνει δωρεάν οπτικοακουστικό περιεχόμενο για παιδιά και νέους σε Ελλάδα και Κύπρο. Πιστεύουμε ότι με τον τρόπο αυτό μπορούν όλοι να απολαύσουν τις ταινίες του φεστιβάλ, όπου κι αν βρίσκονται.
– Η πανδημία ωφέλησε το φεστιβάλ; Του άνοιξε νέους ορίζοντες;
– Η πανδημία και οι περιορισμοί που έφερε μαζί της μας ώθησαν να βρούμε νέους τρόπους επικοινωνίας με το κοινό. Με τις ψηφιακές προβολές μειώθηκαν οι αποστάσεις και μπορέσαμε να απευθυνθούμε σε όλη τη χώρα και στην Κύπρο. Πέρα από τις προβολές για όλη την οικογένεια, κάνουμε ψηφιακά και όλα τα εκπαιδευτικά προγράμματα του φεστιβάλ – σχολικές προβολές, επιμόρφωση εκπαιδευτικών σε θέματα κινηματογραφικής εκπαίδευσης. Και σίγουρα σε θέματα συμπερίληψης και προσβασιμότητας η ψηφιακή διάσταση μας δίνει ένα ακόμα εργαλείο.
Στέλιος Κυμπουρόπουλος στην «Κ»: Να πολεμήσουμε το κοινωνικό στίγμα
Ο ευρωβουλευτής Στέλιος Κυμπουρόπουλος μιλάει στην «Κ» για τα δικαιώματα των ανθρώπων με ψυχική και σωματική αναπηρία
Ως ευρωβουλευτής αλλά και ως ψυχίατρος, ο Στέλιος Κυμπουρόπουλος φιλοδοξεί να προσεγγίσει το έργο του με μεθοδικότητα και αυτοκριτική. Η «Κ» βρέθηκε στο Στρασβούργο, στο πλαίσιο της ολομέλειας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, όπου άκουσε τις σκέψεις του για την ψυχική υγεία, την εργασία ως μοχλό κοινωνικής ένταξης και τα δικαιώματα των ομόφυλων ζευγαριών – καθώς και μια πρώτη, προσωπική αποτίμηση του έργου του έπειτα από δύο χρόνια στην καρδιά της Ευρώπης.
– Ως ευρωβουλευτής και ψυχίατρος, ποιο είναι το μήνυμά σας με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας που εορτάστηκε πρόσφατα (10 Οκτωβρίου);
– Η ψυχική υγεία πρέπει, επιτέλους, να λάβει έναν κεντρικό ρόλο στον δημόσιο διάλογο, στον τρόπο με τον οποίο την αντιλαμβάνεται η κοινή γνώμη και η πολιτική ζωή. Υπάρχει το σημαντικό κομμάτι των βαριών ψυχικών ασθενειών, αλλά και ένα μεγάλο κομμάτι που αφορά άμεσα την ευρύτερη κοινωνία: το άγχος, η κατάθλιψη, η έλλειψη συγκέντρωσης ή αποδοτικότητας. Πρέπει να χτίσουμε μια ευρύτερη στρατηγική, που ξεκινάει από την αποδοχή ότι είναι κάτι που επηρεάζει την καθημερινότητα σχεδόν όλων μας. Απαραίτητο, επίσης, είναι να πολεμήσουμε το στίγμα. Ο κόσμος που πάσχει από κάποια διαταραχή στην ψυχική σφαίρα επιβάλλεται να μη φοβάται να το επικοινωνήσει. Οπως ακριβώς η Ευρωπαϊκή Ενωση υιοθέτησε πρόσφατα ένα σχέδιο για την καταπολέμηση του καρκίνου, πιστεύω ότι πρέπει να δημιουργήσει ακόμα ένα πλάνο για να χτιστεί μια ευρύτερη πολιτική για την προώθηση της ψυχικής υγείας.
– Γνωρίζω πως στο παρελθόν είχατε προτείνει να θεσπιστεί το Ευρωπαϊκό Ετος Ψυχικής Υγείας, υπό την αιγίδα του οποίου θα τεθούν μια σειρά από ευρωπαϊκές δράσεις. Ποια η ανταπόκριση των ευρωπαϊκών οργάνων σε αυτή την πρόταση;
– Υπάρχει, πράγματι, μια συζήτηση για την καθιέρωση ενός Ευρωπαϊκού Ετους για την Ψυχική Υγεία. Το έχω βάλει μπρος ως ιδέα και το καλλιεργώ, και χαίρομαι που υπάρχουν αρκετοί ευρωβουλευτές που το στηρίζουν θερμά. Μέσα στα επόμενα χρόνια πιστεύω ότι θα είναι πραγματικότητα. Παράλληλα, αναγνωρίζοντας τη σπουδαιότητα της ψυχικής υγείας στην καθημερινότητα, η ευρωπαϊκή περιφέρεια του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας δημιούργησε πρόσφατα τον Πανευρωπαϊκό Συνασπισμό Ψυχικής Υγείας με σκοπό μια κοινή πολιτική στα κράτη-μέλη της. Μέρος της συμμαχίας είμαι και εγώ, ως ευρωβουλευτής και ψυχίατρος, αλλά και η υφυπουργός Ψυχικής Υγείας Ζωή Ράπτη για την Ελλάδα.
Η εργασία είναι εξαιρε-τικά σημαντική για τη ζωή κάθε ανθρώπου, για να είναι αποδοτικός, λειτουργικός και πραγματικά συμμετοχικός στην κοινωνία.
– Στην κοινοβουλευτική δράση σας δίνετε έμφαση στην εργασία ως κομμάτι ένταξης για τα άτομα με σωματική και ψυχική αναπηρία αλλά και άλλες ευάλωτες κοινωνικές ομάδες. Από πού πηγάζει αυτή η πεποίθησή σας;
– Πιστεύω, βαθιά μέσα μου, πως ο καθένας είναι ικανός να εργαστεί, στην κατάλληλη θέση και με τα κατάλληλα εργαλεία. Εχω, βλέπετε, μια εικόνα την οποία φέρνω συχνά στο μυαλό μου: σκεφτείτε να προσπαθεί κανείς να αναγκάσει ένα ψάρι να ανέβει σε ένα δέντρο. Φυσικά και δεν θα καταφέρει να το κάνει ποτέ! Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι δεν μπορεί να κάνει αποτελεσματικά πολλά άλλα πράγματα. Υπό αυτή την έννοια, αν υπάρχουν τα κατάλληλα κίνητρα, η σωστή εκπαίδευση, οι απαραίτητες δομές και τροποποιήσεις στα εργασιακά περιβάλλοντα, τότε σαφώς θα δημιουργηθούν θέσεις προσαρμοσμένες στις ανάγκες των ανθρώπων που πάσχουν από ψυχικά νοσήματα. Και έτσι πράγματι θα μπορεί ο καθένας να συμμετέχει στο περιβάλλον εργασίας, κάτι που είναι «κλειδί» για την κοινωνική ένταξη. Η εργασία είναι εξαιρετικά σημαντική για τη ζωή κάθε ανθρώπου, για να είναι αποδοτικός, λειτουργικός και πραγματικά συμμετοχικός στην κοινωνία.
– Στην περασμένη ολομέλεια ταχθήκατε υπέρ του ψηφίσματος για τα δικαιώματα των ομόφυλων ζευγαριών και την αναγνώρισή τους ανά την Ε.Ε. Πιστεύετε πως πλησιάζει η ώρα για αναγνώριση του γάμου των ομόφυλων ζευγαριών και στην Ελλάδα;
– Είμαι ένας άνθρωπος ο οποίος υπερασπίζεται οτιδήποτε αφορά την έννοια των δικαιωμάτων. Από τη στιγμή που τα ομόφυλα ζευγάρια θέλουν να ζήσουν τη ζωή τους μέσω των δεσμών του γάμου, πιστεύω πως έχουν το δικαίωμα να το κάνουν. Και αν κάποιος είναι παντρεμένος σε κάποιο κράτος-μέλος της Ενωσης, αυτό σαφώς πρέπει να αναγνωρίζεται ακόμα και στα κράτη που δεν έχει αναγνωριστεί ο γάμος των ομόφυλων ζευγαριών. Στην ελληνική κοινωνία πρέπει συχνά να εξηγήσουμε τι νιώθουν, τι αναζητούν τα ομόφυλα ζευγάρια όσον αφορά την ισοτιμία. Οταν το εξηγήσει κανείς, παρατηρώ πως έρχεται και η αντίστοιχη πρόοδος. Πρέπει να αναγνωρίσουμε πως γίνονται σταθερά βήματα προς την κατεύθυνση που κινείται ο ευρωπαϊκός χώρος. Οπως έγινε και με τη σύσταση της επιτροπής για τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ, με επικεφαλής τον εξαίρετο νομικό επιστήμονα κ. Σισιλιάνο. Πρέπει να σταματήσουμε να μιλάμε για συντηρητισμό σε αυτά τα ζητήματα – η επιτροπή, άλλωστε, συστάθηκε από την κεντροδεξιά παράταξη. Κατ’ εμέ, το θέμα αυτό δεν θα πρέπει να έχει πολιτικές διαστάσεις. Αφορά την υπεράσπιση αξιών.
– Κλείσατε πλέον μία διετία στο Ευρωκοινοβούλιο. Ποια είναι η αποτίμησή σας για τη θητεία σας μέχρι στιγμής;
– Στη ζωή μου πρώτα λειτουργώ και έπειτα βλέπω τα αποτελέσματα εκ των υστέρων, για να αξιολογήσω το έργο μου. Θα κάνω λοιπόν ωραία πράγματα αλλά και λάθη – όταν είσαι ενεργός δεν μπορείς να αποφύγεις παρεξηγήσεις και δύσκολες μέρες. Πάντα έχω στόχο την αυτοβελτίωση. Περηφάνια μου είναι που κατάφερα, στους δύσκολους αυτούς καιρούς, να ασχολούμαι με τουλάχιστον δέκα φακέλους, και να αναδεικνύω θέματα εργασίας, αναπηρίας και ευρωπαϊκής κοινωνικής συνοχής. Πέραν αυτού, ξεχωρίζουν για μένα οι επαφές που έχω με δημάρχους, ανθρώπους των επιχειρήσεων, φορείς, φέρνοντας κοντά όλες τις απόψεις τους και μιλώντας γι’ αυτά τα θέματα μέσα από πολλά πρίσματα.
Ο αγώνας να αλλάξω τον κόσμο και τη μοίρα μου
Η Λυδία Τζεβάτογλου, Ελληνίδα Ρομά που κατάφερε να σπουδάσει, εξομολογείται στην «Κ» πώς έσπασε τα στερεότυπα
Μια 34χρονη Ελληνίδα Ρομά, η Λυδία Τζεβάτογλου, κατάφερε να αλλάξει τη ζωή της: να ξεφύγει από την προορισμένη και περιορισμένη μοίρα που η οικογένεια και η φυλή της είχαν προδιαγράψει για αυτήν. Δεν παντρεύτηκε πριν κλείσει τα 14, πήγε σχολείο, σπούδασε –και ακόμα σπουδάζει– δουλεύοντας ταυτόχρονα από πολύ μικρή. Στη δική της κοινωνία τίποτα από όλα αυτά δεν είναι αυτονόητο, πολλές φορές δεν είναι καν «σωστό», πολύ περισσότερο όταν είσαι κορίτσι.
«Δεν είναι το DNA των τσιγγάνων, είναι οι συνθήκες που κάνουν τη διαφορά»
«Ο δικός μας ο κόσμος και ο δικός σας είναι πολύ διαφορετικοί. Για να καταφέρεις να περάσεις από τον ένα στον άλλο, να κάνεις τη μετάβαση, χρειάζεσαι μεγάλη προσπάθεια αλλά και μεγάλη υποστήριξη απέξω γιατί η δική σου κοινωνία δεν θα σε στηρίξει. Χρειάζεται να απορρίψεις όσα ξέρεις, να χάσεις ανθρώπους, να μετρήσεις τον εαυτό σου με άλλους όρους. Γι’ αυτό πολλοί εγκαταλείπουν την προσπάθεια», λέει. Δεν είναι το DNA των τσιγγάνων, είναι οι συνθήκες που κάνουν τη διαφορά.
Στάθηκε πολύ δύσκολο να «συναντηθούμε», να βρούμε έναν κοινό ελεύθερο χρόνο ακόμα και τηλεφωνικά. Το καθημερινό της πρόγραμμα είναι δύσκολο και εντατικό. Ξυπνάει στις 3-3.30 τα ξημερώματα, ώστε να προλάβει να βρίσκεται στη δουλειά της στον Δήμο Κερατσινίου, στις 5 π.μ. που ξεκινάει η βάρδιά της με το απορριμματοφόρο. Εχει σπουδάσει κοινωνική λειτουργός και βοηθός βρεφονηπιοκόμου και ελπίζει ότι σύντομα θα καταφέρει να βρει κάτι άλλο. Ομως είναι ευχαριστημένη. «Δουλειά να υπάρχει», λέει. Oταν τελειώσει η βάρδιά της επιστρέφει σπίτι και ξεκινάει με τις δουλειές. Μόλις παντρεύτηκε και υπάρχουν δουλειές, πολλές δουλειές που χρειάζεται να γίνουν. «Στη δική μας κοινωνία, δεν υπάρχει το ταπεράκι από τη μαμά», λέει γελώντας.
Επειτα, διαβάζει και παρακολουθεί μαθήματα. Στο Ανοικτό Πανεπιστήμιο για να εκπαιδευτεί… στην εκπαίδευση ενηλίκων Ρομά, ένας διετής κύκλος σπουδών για τον οποίο έχει πάρει υποτροφία. Σε ένα πρόγραμμα από την Ευρωπαϊκή Ενωση, το οποίο υλοποιείται από την ΕΕΤΑΑ (Ελληνική Εταιρεία Τοπικής Ανάπτυξης και Αυτοδιοίκησης), για να μάθει πώς να υποστηρίζει τα παιδιά Ρομά ώστε να μην εγκαταλείπουν το σχολείο. Περίπου στις 11 το βράδυ κλείνουν πια τα μάτια της. Και την επόμενη μέρα πάλι από την αρχή. «Θα κάνω ό,τι μπορώ για να σπάσω την αλυσίδα του αναλφαβητισμού, της αμορφωσιάς. Για να αλλάξω τη ζωή μου, να εξελιχθώ», ακούω από την άλλη άκρη του τηλεφώνου, όταν τη ρωτάω πώς τα βγάζει πέρα.
Πείσμωσα. Σκεφτόμουν γιατί η «Μαρία» τα καταφέρνει και όχι εγώ. Διάβασα, διάβασα, διάβασα, μέρα νύχτα. Είμαι τσιγγάνα αλλά είμαι και άλλα πράγματα, έχω πολλές ταυτότητες όπως όλοι οι άνθρωποι.
Γεννήθηκε στη Βέροια και ήρθε στην Αθήνα με την οικογένειά της όταν ήταν περίπου 9 ετών. Οι γονείς της, Ελληνες μουσουλμάνοι, Ρομά από την Ξάνθη δούλευαν στα χωράφια της περιοχής. Αγροτικές εργασίες… Οταν τα μεροκάματα μειώθηκαν, πήραν τα έξι παιδιά τους και κατέβηκαν στην πρωτεύουσα. «Τι δουλειά να κάνουν όμως αφού δεν ξέρουν γράμματα καθόλου;» αναρωτιέται η Λυδία. Κατέφυγαν στη στερεότυπη για τους τσιγγάνους λύση που για τους περισσότερους, εφόσον είναι αναλφάβητοι, είναι και η μόνη: Ζούσαν μαζεύοντας σίδερα από εδώ και από κει.
Και ενώ όλα έμοιαζαν αδιέξοδα, τα ξαδέλφια της πρότειναν στη Λυδία να πάει μαζί τους στο Κέντρο Συμπαράστασης Παιδιών και Οικογένειας που λειτουργούσε στην περιοχή. «Εκεί βρήκα ένα πλαίσιο σαν οικογένεια. Μας μάθαιναν τα πάντα από την αρχή, να τρώμε, να πλένουμε τα χέρια μας, να συμπεριφερόμαστε και… να γράφουμε. Φυσικά πήγαινα με τα τρία μικρά μου αδέλφια αγκαλιά», διηγείται. Και κάπως έτσι ο δρόμος και η ανάγκη της να ζήσει καλύτερα την οδήγησαν λίγους μήνες αργότερα στο δημοτικό σχολείο της περιοχής. Ακόμα θυμάται τη δική της πρώτη μέρα στο σχολείο όταν ήδη είχε κλείσει τα 12. Με πόση συστολή ανάμεικτη με ντροπή αποχωρίστηκε τη φορεσιά της τσιγγάνας, για να φορέσει παντελόνι και να είναι «σαν τα άλλα παιδιά». Λόγω ηλικίας την κατέταξαν στην 5η δημοτικού. «Ηξερα να γράφω και να διαβάζω αλλά ώς εκεί. Δεν καταλάβαινα τίποτα από όσα έλεγε ο δάσκαλος», θυμάται. Αποφάσισε να σταματήσει το σχολείο και επέστρεψε στο Κέντρο. Εκανε ένα βήμα πίσω για να πάρει φόρα.
«Πείσμωσα. Σκεφτόμουν γιατί η “Μαρία” τα καταφέρνει και όχι εγώ. Διάβασα, διάβασα, διάβασα, μέρα νύχτα. Την επόμενη χρονιά πήγα στην έκτη δημοτικού. Δεν είχα βγάλει όλη την ύλη του δημοτικού αλλά πλέον καταλάβαινα», διηγείται.
«Να είναι καλά ο άνθρωπος όπου και να ‘ναι», λέει για τον δάσκαλό της. «Με στήριξε πολύ. Σε εμάς αν είσαι καλός μαθητής η οικογένειά σου δεν χαίρεται. Αντίθετα. Σου λένε “είσαι 14 χρόνων πρέπει να παντρευτείς. Κορίτσι πράγμα δεν είναι σωστό”. Είναι πολύ σημαντικό κάποιος να πιστεύει σε σένα».
Το πείσμα, ο θυμός για όσα μοιάζουν να «χαρίζονται» στους άλλους, η επιθυμία να αλλάξει τη ζωή της έγιναν το καύσιμο για τις προσπάθειές της. Πήγε γυμνάσιο, λύκειο έδωσε Πανελλαδικές και πέρασε. Σπούδασε κοινωνική λειτουργός και βοηθός βρεφονηπιοκόμου. «Φυσικά και δούλευα ταυτόχρονα, πώς αλλιώς; Σε καφετέριες, σε κυλικεία, όπου μπορούσα». Για μερικά χρόνια εργαζόταν ως διαμεσολαβήτρια στα Κέντρα Κοινότητας, στα παραρτήματα για τους Ρομά, αλλά επειδή είναι υποχρεωμένη να δουλεύει για να μπορεί να φάει –κυριολεκτικά– έκανε αίτηση για καθαρίστρια στον δήμο. Ετσι, έφτασε να δουλεύει στην καθαριότητα του Δήμου Κερατσινίου.
«Πείσμωσα. Σκεφτόμουν γιατί η “Μαρία” τα καταφέρνει και όχι εγώ. Διάβασα, διάβασα, διάβασα, μέρα νύχτα. Την επόμενη χρονιά πήγα στην έκτη δημοτικού. Δεν είχα βγάλει όλη την ύλη του δημοτικού αλλά πλέον καταλάβαινα», διηγείται.
Οι γονείς της είναι περήφανοι για το παιδί τους «που ξέρει γράμματα», αλλά δεν το ομολογούν μπροστά της. «Η μόρφωση για εμάς είναι κάτι που δεν μπορείς να αγγίξεις εύκολα. Να ξυπνάς κάθε πρωί, να πλένεσαι, να ντύνεσαι και να πιάνεις το μολύβι; Είναι ξένο. Αγωνίζομαι για να σπάσει η αλυσίδα. Είμαι τσιγγάνα αλλά είμαι και άλλα πράγματα, έχω πολλές ταυτότητες όπως όλοι οι άνθρωποι».
Ο… μαραθώνιος του Γιάννη μου
Η Αδα Σταματάτου μιλάει στην «Κ» για τη ζωή της με τον αυτιστικό γιο της και τον ακτιβισμό που κάνει για τα ΑμεΑ
Ναυτικός Ομιλος Βουλιαγµένης (ΝΟΒ), καλοκαίρι 2021. Η Αδα Σταματάτου, φορώντας όλο τον απαραίτητο εξοπλισμό, ετοιμάζεται να πέσει στη θάλασσα για ενενήντα λεπτά συνεχές ελεύθερο κολύμπι. Τρέχει συστηματικά μαραθωνίους συγκεντρώνοντας χρήματα για τον Παγκόσμιο Οργανισμό Αυτισμού OAR με στόχο την ολοκλήρωση των 6 World Marathons Majors. Εχει ολοκληρώσει τους τρεις (Βερολίνο, Νέα Υόρκη, Σικάγο – «μου μένουν ακόμη: Τόκιο, Λονδίνο, Βοστώνη», λέει με έμφαση. Η πανδημία την έχει εμποδίσει, προς το παρόν, να πετύχει τον στόχο της). Κολυμπάει σε αγώνες ανοιχτής θάλασσας OWS και τελευταία κολύμπησε 5 χλμ. στον διεθνή αγώνα Oceanman Greece στο Οίτυλο, ο οποίος ήταν αφιερωμένος στην αποδοχή του αυτισμού. Τέλος, τρέχει σε αγώνες τριάθλου απόστασης sprint και εργάζεται εθελοντικά για το τρίαθλο Ironman στην Ελλάδα.
Το καλοκαιρινό εκείνο πρωινό στον ΝΟΒ, ήταν έτοιμη να πέσει στη θάλασσα από τη «νότια παραλία», όταν η φίλη της η Χρύσα τη ρώτησε πώς αντέχει. «Κάτι πρέπει να κάνω για την κατάθλιψη, ρε συ», είπε γελώντας η Αδα, έβαλε τα γυαλάκια της και βούτηξε. Μιάμιση ώρα μετά επέστρεψε αλαφιασμένη. «Αν δεν ήξερα ότι θα είστε εσείς εδώ», είπε στην παρέα της, «θα καθόμουν απέναντι, στο Λόλο, και θα έπινα μπίρες. Διότι σκυλοβαρέθηκα!».
Σκυλοβαρέθηκε μεν, αλλά η Αδα είναι «σκυλί του πολέμου». Τα ενενήντα λεπτά τα έκανε και μετά χαλάρωσε τρώγοντας μια μπάρα δημητριακών. Κατά τη μία και μισή σηκώθηκε να φύγει. Πρέπει απαρέγκλιτα τις καθημερινές να βρίσκεται στη στάση του λεωφορείου, στο ύψος του Αγίου Σώστη («μένω στη Συγγρού», λέει η Αδα με πονηρό χαμόγελο όταν τη ρωτούν πού είναι το σπίτι της…), για να παραλάβει τον γιο της τον Γιάννη.
Ο 23χρονος Γιάννης είναι βαριά αυτιστικός και παρακολουθεί ημερησίως το πρόγραμμα στο κέντρο Διημέρευσης Ημερήσιας Φροντίδας (ΚΔΗΦ) στο ΣΟΣ Αυτισμός. Κάθε μεσημέρι επιστρέφει σπίτι του και τον παραλαμβάνει η Αδα, η οποία δεν σταματά στιγμή να προσπαθεί να βελτιώσει τις συνθήκες ζωής των αυτιστικών, των ΑμεΑ γενικότερα. Την περασμένη Πέμπτη συναντήθηκε στο Μέγαρο Μαξίμου με τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη. Ο πρωθυπουργός ξεκινά σειρά podcasts μισής ώρας, όπου θα συζητάει με έναν πολίτη θέματα της καθημερινότητας. Επέλεξε την Αδα Σταματάτου ως πρώτο του podcast (το οποίο μεταδόθηκε την Παρασκευή). Μίλησαν με αφορμή την παγκόσμια Ημέρα Αναπηρίας (3 Δεκεμβρίου) για την κατάσταση στην Ελλάδα, πώς ήταν πριν από χρόνια, τι αλλαγές έχουν γίνει σχετικά με τα ΑμεΑ έως σήμερα, τι πρέπει να προστεθεί στο μέλλον για ισότιμη διαβίωσή τους ως πολίτες.
Η Αδα βρίσκεται επίσης πίσω από την πρωτοβουλία της ημέρας DUODay, που πραγματοποιήθηκε στις 18 Νοεμβρίου: είναι η ημέρα που σηματοδοτεί την αρχή μιας εβδομάδας όπου ιδιωτικές εταιρείες και δημόσιοι φορείς ανοίγουν τις πόρτες τους για άτομα με νοητικές ή/και συναισθηματικές αναπηρίες. Την ημέρα αυτή, ένας υπάλληλος και ένα άτομο με αναπηρία σχηματίζουν ένα ντουέτο (DUO), όπου το ΑμεΑ συμμετέχει ενεργά όσο το δυνατόν περισσότερο στις συνήθεις εργασίες των εργαζομένων. Το DUODay ξεκίνησε από την Ιρλανδία με την ονομασία Job shadow Day, το Βέλγιο υιοθέτησε την ιδέα και το ονόμασε DUODay, ακολούθησαν η Γερμανία και η Γαλλία, όπου φέτος έφτασαν να γκρουπάρουν 6.000 αιτήσεις για προσφορά εργασίας! Για πρώτη φορά πιλοτικά φέτος δοκιμάστηκε σαν ιδέα από τον πρωθυπουργό και την υφυπουργό Εργασίας Δόμνα Μιχαηλίδου, οπότε για μια ολόκληρη ημέρα συμπεριέλαβαν δύο άτομα με νοητική υστέρηση 22 και 26 ετών στο καθημερινό πρόγραμμά τους.
Δεν την προλαβαίνεις την Αδα. Πριν από δύο χρόνια εξέδωσε και βιβλίο με τον ενδεικτικό τίτλο «Μεγαλώνοντας ένα αυτιστικό παιδί» (εκδ. Memento) το οποίο προέκυψε μετά τη μεγάλη απήχηση που έχει η σελίδα της «Η ζωή μου με τον Γιάννη» στο Facebook και στο Instagram.
Οπως μου είπε η ίδια, «δεν είχα καμία όρεξη να γράψω βιβλίο. Μου έστειλαν ένα μήνυμα οι εκδότες μου, δύο νέα παιδιά, που παρακολουθούσαν τη σελίδα μου, και μου πρότειναν να γράψω ένα βιβλίο και να το εκδώσουν. Τους είπα, μα τι λέτε; Τρελαθήκατε; Δεν είμαι συγγραφέας, δεν γράφω ωραία, γράφω σαν μαθήτρια της Ε΄ Δημοτικού, “πώς περάσαμε το Πάσχα”, τέτοια. Επέμειναν όμως. “Στείλε μας μια σκέψη σου”, μου είπαν. Επιασα και τους έστειλα κάτι που σκόπευα να αναρτήσω στη σελίδα μου. Μόλις το είδαν, μου είπαν “αυτό θέλουμε”. Τελικώς, εκείνη η σκέψη έγινε ο πρόλογος στο βιβλίο. Αρχισα να γράφω σιγά σιγά, τον Ιανουάριο του 2020. Λίγο πριν από το πρώτο lockdown. Πήγα στην Αίγινα και το έγραψα ουσιαστικά μέσα στην καραντίνα. Δεν είμαι συγγραφέας όμως. Είπα ναι πάνω σε μια τρέλα. Μου λένε όμως κάποιοι ότι βοηθήθηκαν από το βιβλίο, όπως και από τη σελίδα στο Facebook. Αυτό είναι το σημαντικό. Αν έχει κάποια αξία το βιβλίο, αυτή είναι».
«Η τεράστια αγωνία των γονιών με παιδιά ΑμεΑ είναι τι θα απογίνουν αν οι ίδιοι πάθουν κάτι. Τι θα απογίνουν τα παιδιά τους όταν έρθει η ώρα τους να πεθάνουν».
Δεν δίνουν άδεια!
Η Αδα ευελπιστεί να καταφέρει ο Γιάννης να βρει μόνιμη στέγη στο διπλανό κτίριο από το ΚΔΗΦ, όπου στεγάζεται η Στέγη Υποστηριζόμενης Διαβίωσης (ΣΥΔ) και διαμένουν μόνιμα ενήλικοι βαριά αυτιστικοί. «Ο Γιάννης είναι σε λίστα αναμονής, γιατί η νομοθεσία δεν μας επιτρέπει να χτίσουμε άλλα εννέα δωμάτια για εννέα καινούργιους αυτιστικούς. Σύμφωνα με τη νομοθεσία, οι κλίνες ορίζονται με τα τετραγωνικά μέτρα, οπότε ακόμη κι αν θέλουμε να χτίσουμε δεύτερο όροφο με ανεξάρτητα 9 δωμάτια, δεν μας δίνουν άδεια! Αυτό πρέπει να αλλάξει. Εκεί ο Γιάννης θα απολαμβάνει μεγαλύτερη κοινωνικότητα και επαγγελματική φροντίδα. Και θα νιώσω λίγο καλύτερα: αν πάθω κάτι ή πεθάνω πρόωρα, και γενικώς όταν έρθει η ώρα μου να πεθάνω, ο Γιάννης δεν θα μείνει στον δρόμο. Από την άλλη, θα είναι ένας οδυνηρός αποχωρισμός για μένα. Ξέρεις, ακόμη και τις ώρες που δεν είμαστε μαζί, εγώ τον ακούω. Νομίζω ότι ακούω τη φωνή του. Ομως αυτό είναι κάτι που πρέπει να γίνει οπωσδήποτε κάποια στιγμή. Η τεράστια αγωνία των γονιών με παιδιά ΑμεΑ είναι τι θα απογίνουν αν οι ίδιοι πάθουν κάτι. Τι θα απογίνουν τα παιδιά τους όταν έρθει η ώρα τους να πεθάνουν».
Καθισμένοι στο σαλόνι του σπιτιού της Αδας, στον Νέο Κόσμο (όχι, δεν ζει στην Εκάλη, όπως νομίζουν ορισμένοι…) καθώς μιλάμε, ακούω τον Γιάννη να φωνάζει από το δωμάτιό του. Αναρθρες κραυγές. Τα Σαββατοκύριακα η Αδα τα περνάει όλα με τον Γιάννη, εκτός από εκείνα που συμμετέχει σε αγώνες για τον αυτισμό, οπότε αναλαμβάνει ένας επαγγελματίας φροντιστής, τον οποίο βέβαια η Αδα γνωρίζει και εμπιστεύεται τυφλά. Κατά τα άλλα, όμως, όλο αυτό το τραβάει μόνη της. «Μεγάλωσα δύο παιδιά, τον Γιάννη και τη Φράνσις, δύο χρόνια μικρότερη, μόνη μου. Δεν αισθάνομαι ότι έκανα κάποια θυσία, έκανα και κάνω αυτό που πρέπει να κάνω».
Ο Γιάννης αποσύρεται κάθε μέρα στις επτά, αλλά δεν κοιμάται αμέσως. Η Αδα έχει κάμερες στο δωμάτιο συνδεδεμένες με το κινητό της για να παρακολουθεί τις επαναλαμβανόμενες, ψυχαναγκαστικές κινήσεις του πάνω στο κρεβάτι. Μου επιτρέπει να κοιτάξω. Είναι ένα σκληρό θέαμα: ο Γιάννης, κουκουλωμένος με το σεντόνι μοιάζει να ακολουθεί κάποιο δικό του, αινιγματικό τελετουργικό που προφανώς έχει κάτι ψυχαναγκαστικό. Η αλήθεια είναι ότι δεν κάνει κάτι βίαιο.
Δεν ήταν όμως πάντοτε έτσι. Από τα δώδεκα έως τα δεκαοκτώ του, ο Γιάννης συνήθιζε να αυτοτραυματίζεται. Η έλευση της εφηβείας, μαζί με τη σεξουαλική αφύπνιση, έφερε μια βιαιότητα, και όχι μονάχα απέναντι στον εαυτό του αλλά και προς την Αδα, η οποία έχει φωτογραφίες της με μώλωπες στο πρόσωπο.
«Επί δεκαεννιά συναπτά έτη ο Γιάννης δεν κοιμόταν και μαζί του δεν κοιμόμουν κι εγώ. Είναι ένα χαρακτηριστικό αρκετά σύνηθες στους αυτιστικούς, αυτή η μόνιμη υπερένταση. Σε στενή συνεργασία με τον ψυχίατρο προχωρήσαμε σε μια ήπια φαρμακευτική αγωγή, διότι δεν μπορούσε να κάνει συνεχώς μαγνητικές, επειδή με χτυπούσε στο κεφάλι δίνοντάς μου κουτουλιές. Τραυματιζόταν και ο ίδιος. Αυτό ήταν από τα πιο δύσκολα πράγματα που έχω βιώσει».
[…]
«Δεν θα λάβει ποτέ μήνυμα από ένα κορίτσι. Αυτό με θλίβει πολύ»
Η Αδα σπούδασε κλασικό χορό και ρυθμική. Η ίδια λέει ότι το μπαλέτο τόνωσε την ωραιοπάθειά της αλλά και τη σιδηρά πειθαρχία της. Λατρεύει τη Ζιζέλ μέχρι δακρύων αλλά σήμερα προτιμά την όπερα. «Επειδή στη σελίδα μου προβάλλω και αυτές τις πτυχές της ζωής μου, πολλοί νομίζουν ότι κάνω ζωάρα. Δεν μιζεριάζω, όντως. Και δεν θα επιτρέψω ποτέ σε κανέναν να με λυπηθεί. Ποτέ. Θα ντυθώ καλά και θα πάω στο θέατρο ή στην όπερα μια στο τόσο αλλά όλο αυτό είναι αποτέλεσμα μιας τεράστιας χορογραφίας για να βγει η μέρα. Τα λίγα πράγματα που κάνω για μένα είναι χορογραφημένα μέρες ή και ολόκληρες εβδομάδες πριν. Τίποτα δεν μου έχει χαριστεί και δεν κατάφερα το παραμικρό επειδή είχα “γνωριμίες”». Ζώντας σχεδόν ένα τέταρτο του αιώνα με τον αυτιστικό της γιο, η Αδα έχει αποκτήσει έναν ωμό ρεαλισμό, ο οποίος όμως είναι και εγγενές χαρακτηριστικό του ψυχισμού της. Ερχεται όμως μια στιγμή που «σπάει». «Με στενοχωρεί που ο Γιάννης δεν θα ακούσει μουσική. Γι’ αυτό χαίρομαι όταν τον βλέπω να χορεύει. Αντιδρά στη μουσική αλλά δεν την ακούει. Με στενοχωρεί που δεν θα λάβει ποτέ ένα μήνυμα από ένα κορίτσι. Εχω αυτή την εικόνα: λαμβάνει μήνυμα από κορίτσι και χαμογελάει πονηρά. Δεν θα γίνει ποτέ αυτό».
«Ο αυτιστικός είναι η σκιά του παιδιού που γέννησες. Το αρνητικό της φωτογραφίας. Σαν να απόμεινε η σκιά του αλλά ο αληθινός δεν είναι πουθενά».
Της ζητάω να πάμε λίγο πίσω στον χρόνο. Στη μακρινή εποχή πριν από τη διάγνωση. «Ω, για περίπου ένα χρόνο ήμουν μάνα όπως όλες οι άλλες μάνες. Και πολύ ευτυχισμένη. Οταν έγινε η διάγνωση, στην αρχή το έκρυψα από τον πατέρα του. Ημουν ήδη έγκυος στη Φράνσις». Στο βιβλίο η Αδα γράφει ότι δεν το είπε στον άνδρα της για περίπου δύο μήνες επειδή φοβόταν «πως θα πάψει να τους αγαπάει». «Αλήθεια είναι. Μετά τη διάγνωση έγινα ένα με τον Γιάννη. Ηταν το τέλος της ζωής μου όπως την ήξερα». Και όταν το ανακοίνωσε στον άνδρα της; «Επεσε στο πάτωμα, στην πόρτα του δωματίου του Γιάννη, κι έκλαιγε γοερά». Στην πορεία, η Αδα συνειδητοποίησε ότι ο γιος της ήταν βαριά αυτιστικός. «Οσο έκανα πρόοδο μαζί του, τόσο έκανε πρόοδο και ο αυτισμός. Δοκίμασα τα πάντα. Εκανα και τρέλες. Κάναμε κολύμπι με δελφίνια, κρανιοθεραπεία, ιππασία, τα πάντα. Πήγα σε ένα κέντρο και μου ζήτησαν χιλιάδες δολάρια για να του αφαιρέσουν ό,τι εμβόλια του έχουν κάνει. Με συνέφερε εκεί ο πρώην άνδρας μου. Δεν υπήρχε τίποτα το επιστημονικό σε όλο αυτό. Και είμαι εξοργισμένη με την ταύτιση αυτισμού και εμβολιασμού. Θεωρώ τον Αντριου Γουέικφιλντ τον μεγαλύτερο εγκληματία του αιώνα και υπεύθυνο για το σημερινό αντιεμβολιαστικό κίνημα».
Αλλο σκληρό θέμα: τι θα έκανε αν είχε επιλογή προτού γεννηθεί ο Γιάννης; «Εννοείται ότι θα έκανα έκτρωση! Θα ήθελα να είχα αυτή την επιλογή. Αλλά κανένας προγεννητικός έλεγχος δεν θα σου δείξει τον αυτισμό. Οπότε δεν έχεις επιλογή. Είναι τσακισμένη η ζωή με τον αυτισμό. Μην ωραιοποιούμε τα πράγματα. Μπορεί να μην κλαίγομαι και να κάνω αγώνα, όμως είναι μια δυστυχισμένη ζωή. Αυτή είναι η ωμή αλήθεια. Με έχουν κατηγορήσει ότι δεν έχω παραδεχτεί τον αυτισμό του Γιάννη γι’ αυτό και δεν βρίσκω πόσο φανταστική είναι η ζωή μαζί του. Ε, δεν είναι φανταστική η ζωή με το αυτιστικό παιδί. Δεν είναι! Νομίζω αυτοί που το λένε δεν έχουν παραδεχτεί ότι ο αυτισμός είναι μία κόλαση. Το έχω πει πολλές φορές: υπάρχουν ταμπού στην ελληνική κοινωνία: να μπει το παιδί σε ίδρυμα, η έκτρωση, η σεξουαλικότητα, ο προγεννητικός έλεγχος, υπάρχουν πολλοί που λένε ότι φταίω εγώ που έκανα κάτι στη ζωή μου γι’ αυτό μου βγήκε έτσι το παιδί. Εγώ ακολουθώ την επιστήμη. Ωστόσο, πολύ συχνά νιώθω νεκρή μέσα μου. Με απασχολεί που δεν έχω κανονική ζωή, δουλειά, μια κάποια ανεμελιά. Ξέρω, κανένας μας δεν είναι ανέμελος αλλά είναι άλλη κουβέντα να έχεις μέσα στο σπίτι σου ένα ιατρικό ζήτημα εφ’ όρου ζωής. Και το ζήτημα αυτό να το έχει το παιδί σου. Είναι πολύ βαρύ. Κάθε δεύτερή μου κουβέντα σε φίλους είναι “δεν μπορώ”. Π.χ., για να πάω κάπου ένα Σαββατοκύριακο. Ή επειδή πρέπει να φύγω γρήγορα, να προλάβω το μετρό επειδή θα έρθει ο Γιάννης με το σχολικό και πρέπει να με βρει εκεί, να τον περιμένω. Εχω σπρώξει βίαια κόσμο στο μετρό γι’ αυτό. Είναι μια διαρκής αγωνία μου αυτή. Ο αυτιστικός είναι η σκιά του παιδιού που γέννησες. Το αρνητικό της φωτογραφίας. Σαν να απόμεινε η σκιά του αλλά ο αληθινός δεν είναι πουθενά».
Βάψτε μαύρα τα αγάλματα
«Τη σημερινή ορθοδοξία δεν τη στηρίζει μια πνευματική ελίτ. Τη στηρίζει μια διανοητική ελίτ. Ο φυσικός τους χώρος είναι το πανεπιστήμιο. Περίπου το 70%-80% πανεπιστημιακών ή φοιτητών επί διδακτορία με απόψεις που κλίνουν προς τη Δεξιά στη Βρετανία και στην Αμερική λένε ότι στα τμήματά τους το περιβάλλον είναι εχθρικό απέναντί τους».
Οχι, δεν είναι απόσπασμα από άρθρο του Ερίκ Ζεμούρ στη Figaro Magazine. Με τον αιρετικό αρθρογράφο που πολεμά την ανελευθερία του πολιτικώς ορθού θα έχουμε την ευκαιρία να ασχοληθούμε στο άμεσο μέλλον. Οπως όλα δείχνουν, θα είναι υποψήφιος στις επόμενες προεδρικές εκλογές στη χώρα του. Αν και δεν έχει ακόμη ανακοινώσει την υποψηφιότητά του, οι δημοσκοπήσεις τού δίνουν ένα 10%, υψηλότερο ποσοστό από αυτό που είχε ο Μακρόν πριν ανακοινώσει τη δική του υποψηφιότητα.
Το ως άνω απόσπασμα είναι από άρθρο του Economist στο τεύχος της 4ης Σεπτεμβρίου και συνοδεύεται από ένα άλλο εκτεταμένο για το κίνημα «woke». Woke, αόριστος του ρήματος wake, κοινώς «Ξύπνησα». Διάβασα ότι έχει βρει τη θέση του ως επίθετο πλέον στο λεξικό της Οξφόρδης. Συνοψίζω από το περιοδικό: «Ξύπνησα σημαίνει ότι πιστεύω πως κάθε απόσταση ανάμεσα σε φυλετικές ομάδες είναι απόδειξη δομικού ρατσισμού. Οι κανόνες της ελευθερίας του λόγου, του ατόμου και της οικουμενικότητας που εμφανίζονται ως προοδευτικοί, στην πραγματικότητα καμουφλάρουν τις διακρίσεις. Η αδικία θα μείνει ώσπου να ξεχαρβαλωθούν τα συστήματα της γλώσσας και των προνομίων». Την πιο αγοραία γεύση του κινήματος την είδαμε με την αποκαθήλωση του αγάλματος του Κολόμβου. Την πιο λόγια εκδοχή του μας την προσφέρει το Σαν Φρανσίσκο. Η διεύθυνση εκπαιδεύσεως, ελλείψει μαθητών, αποφάσισε να αφαιρέσει από τα σχολεία τα ονόματα του Λίνκολν και του Ουάσιγκτον και ακρωνύμια όπως vapa (visual and performing arts) επειδή θεωρούνται ως συμπτώματα της «λευκής ανωτερότητας».
Η υπόθεση ξεκίνησε από το πανεπιστήμιο, έχει όμως ήδη διαχυθεί σε έγκυρα μέσα ενημέρωσης, στον πολιτικό λόγο και, εννοείται, στον δρόμο. Θυμίζει το επεισόδιο που αναφέρει ο Πλούταρχος. Ο Σόλων, οργισμένος με αυτά που έδειχνε επί σκηνής ο Φρύνιχος, σηκώθηκε να φύγει από το θέατρο. Ο τραγικός ποιητής τού είπε: «Μα πώς κάνεις έτσι; Θέατρο είναι». «Ναι, αλλά έτσι όπως πάμε, σε λίγο θα τα δούμε και στην πραγματική ζωή», του απάντησε ο Σόλων.
Οταν ο Economist, η ναυαρχίδα του φιλελευθερισμού, αντιμετωπίζει την πολιτική ορθότητα ως απειλή για τις φιλελεύθερες αξίες της Δύσης, κάτι δεν πάει καλά. Θα μου πείτε, εμείς εδώ έχουμε σοβαρά προβλήματα, όπως ο Μπογδάνος, η πανεπιστημιακή αστυνομία ή η αξιολόγηση των εκπαιδευτικών. Η επαρχία μας ήταν, είναι και θα παραμείνει προοδευτική.
Ομως, ακόμη κι αν αφήσουμε κατά μέρος τον Κολόμβο και τις «εικαστικές τέχνες», ας σταθούμε για λίγο στην «ελευθερία του λόγου», του «ατόμου» και στην «οικουμενικότητα». Μήπως είναι οι τρεις παράμετροι που περιγράφουν την αξία του ελληνικού πολιτισμού; Μήπως, αν κάποιοι τις αποκαθηλώσουν, στην πραγματικότητα αποκαθηλώνουν ό,τι η Ελλάδα κληροδότησε στη Δύση; Οι μαχητές του δρόμου γκρεμίζουν το άγαλμα του Κολόμβου. Είναι αμόρφωτοι και μάλλον δεν έχουν πάρει είδηση ότι τα μουσεία είναι γεμάτα από ελληνικά αγάλματα, και μάλιστα, ω της φρίκης, λευκά. Οπως οι Ιταλοί σκέπασαν με μπούρκα τη γύμνια της Αφροδίτης για να υποδεχθούν τα πετρέλαια των Ιρανών, έτσι μπορεί μια μέρα να βάψουν μαύρα τα αγάλματα για να τα νομιμοποιήσουν. Το έχει προβλέψει εξάλλου ο Μπερνάλ με τη «Μαύρη Αθηνά» του. Το κήρυγμα του Περάλτα εναντίον του κλασικού κόσμου κάποια στιγμή θα βγει από το campus.
Μιλάμε για «Νέο Μεσαίωνα». Ξεχνάμε ότι ο Μεσαίωνας διάβαζε Αριστοτέλη, σε αντίθεση με τη Νέα Ορθοδοξία.
Ο χαμερπής αντιρατσιστής
Την περασμένη Κυριακή παρουσίασα την αλληλογραφία του Αδαμάντιου Κοραή με τον Τόμας Τζέφερσον, η οποία για πρώτη φορά εκδόθηκε μεταφρασμένη στα ελληνικά στην επιθεώρηση Athens Review of Books. Ο Τζέφερσον ήταν ο τρίτος πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών και ο βασικός συντάκτης της Διακήρυξης της Ανεξαρτησίας. Αυτά ανήκουν στη Ιστορία θα μου πείτε, στην οποία δεν θα επιτρέψουμε να θολώσει την κρίση του παρόντος. Και το παρόν είναι αμείλικτο στην κρίση του. Ο Τζέφερσον είχε δούλους, ως εκ τούτου είναι καταδικαστέος. Δεν έχει σημασία αν οι φιλελεύθερες απόψεις του για τη δικαιοσύνη άνοιξαν τον δρόμο ώστε η Αμερικανική Δημοκρατία να καταργήσει τη δουλεία πολλές δεκαετίες αργότερα. Σημασία έχει ότι ο ίδιος είχε δούλους να τον υπηρετούν. Oπως και ο Περικλής. Ως εκ τούτου, οι «αντιρατσιστές» πολίτες της Νέας Υόρκης ζήτησαν την αποκαθήλωσή του. Και με τη συνδρομή του δημάρχου της πόλης «πέτυχαν την κατεδάφιση του μνημείου», όπως γράφει ο Εγγονόπουλος για τον Μπολιβάρ, κοινώς την κατεδάφιση του ανδριάντα του Τζέφερσον μπροστά στο δημαρχείο (City Hall). «Και στα δικά μας» που λένε.
Η Ελλάδα ανήκει στη Δύση. Ποια είναι η Δύση στην οποία ανήκει η Ελλάδα, και ποια είναι η Ελλάδα που ανήκει σε αυτήν τη Δύση; Είναι η Δύση όσων ζηλωτών πιστεύουν ότι πρέπει να την περιορίσουν στα διλήμματα και στις επιλογές του παρόντος; Αδιαφορώντας για την αγωνία και τις περιπέτειες τόσων αιώνων Ιστορίας, που την οδήγησαν στα διλήμματα και στις επιλογές του παρόντος. Eτσι ορίζω τον χαμερπή αντιρατσισμό του σήμερα. Κλωτσάει ό,τι δεν ταιριάζει στη διάζευξή του και κρατάει μόνον ό,τι τον επιβεβαιώνει. Γι’ αυτό είναι χαμερπής. Γίνεσαι αντιρατσιστής όχι επειδή θέλεις να λύσεις ένα πρόβλημα της σημερινής κοινωνίας, αλλά επειδή υποστηρίζεις ότι η σύγχρονη κοινωνία έχει τις βάσεις της στον ρατσισμό. Ο παραλογισμός είναι προφανής. Η ελληνική κοινωνία δεν υπήρξε αποικιοκρατική, κατά συνέπεια ούτε ρατσιστική. Oμως διάφοροι της ζητούν να «αποαποικιοκρατηθεί» και να γυρίσει την πλάτη της στον «ρατσισμό». Ποιους εννοούν; Τους «κυρ Παντελήδες», όπως τους αποκαλούν, που θέλουν να κρατήσουν το εμπορικό τους. Ενώ αυτοί υπερασπίζονται τα δικαιώματα του ανθρώπινου είδους που ταυτίζουν με τους λαθρομετανάστες της πλατείας Βικτωρίας. Αγνοώντας, βέβαια, το γεγονός ότι αυτοί οι «κυρ Παντελήδες» έφτιαξαν και στηρίζουν ακόμη μια κοινωνία ικανή να υποδεχθεί και να αποδεχθεί τον οποιονδήποτε ξένο, ακόμη κι αν δεν έχει όνομα, τόπο καταγωγής ή υπηκοότητα. Τα έχασε στη θάλασσα, αλλά έσωσε το κινητό του. Ο «κυρ Παντελής» μπορεί να θυμώνει. Oμως, τι να κάνουμε. Aνθρωπος είναι και αυτός.
Ο χαμερπής αντιρατσισμός είναι ο αντιρατσισμός της υποκρισίας. Το αντίστοιχο του αντιφασισμού. Ο φασισμός εξαφανίστηκε από τον δυτικό κόσμο μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Υπάρχουν ακόμη νοσταλγοί. Νεοφασίστες, νεοναζί. Η χώρα μας, αφού τους εξέλεξε στη Βουλή τούς έστειλε στη φυλακή. Oχι χάρη στους «αντιφασίστες». Χάρη στους θεσμούς της Δημοκρατίας της. Υπάρχει ρατσισμός στην Ελλάδα; Ελάτε τώρα. Ρατσισμός είναι το αίσθημα υπεροχής μιας φυλής απέναντι σε μιαν άλλη. Ρατσισμός δεν είναι η ανάγκη να υπερασπιστείς έναν τρόπο ζωής που έχεις κατακτήσει παλεύοντας απέναντι σε όσους τον απειλούν. Στο σημείο αυτό εμφανίζεται η χαμέρπεια των αντιρατσιστών. Το φαινόμενο είναι περισσότερο ψυχολογικό και λιγότερο πολιτικό.
«Αντιφά», «αντιρατσιστές», «αντιεξουσιαστές», «αντισυστημικοί» «αντί δεν ξέρω τι». Η έμφαση μπαίνει στο «αντί». Μην ξεχνάμε ότι ήταν ο τίτλος ενός από τα πιο επιδραστικά περιοδικά της Μεταπολίτευσης. Διατηρεί ακόμη τον μαγνητισμό του. «Δεν ξέρω τι θέλω, ξέρω όμως τι δεν θέλω. Είμαι αντί». Δεν συζητάω καν τη λέξη «αντιεξουσιαστής», που με τόση άνεση μας τη μοιράζει ο δημοσιογραφικός λυρισμός για να περιγράψει τους κουκουλοφόρους εμπρηστές και εν δυνάμει δολοφόνους. Αναρωτιέμαι απλώς ποια είναι η σημασία της λέξης «αντιρατσιστής» στη σημερινή Ελλάδα. Η χαμέρπειά του έγκειται στο ότι για να δικαιολογήσει την ταυτότητά του χρειάζεται κάποιους «ρατσιστές» για να τους πολεμήσει. Κι όταν δεν τους βρίσκει, τους κατασκευάζει. Είναι το τελευταίο σκαλοπάτι της χαμέρπειας.
Ενας προσωπικός βοηθός πλάι τους
Στις αρχές του νέου έτους ξεκινάει πιλοτικά πρόγραμμα υποστήριξης ατόμων με αναπηρία – Στόχος η ανεξάρτητη διαβίωσή τους
Oλα τα είχαν σκεφθεί, εκτός από το πώς θα αντιδρούσαν όταν ερχόταν η ώρα της νίκης. Οταν αυτό για το οποίο πάλευαν τα τελευταία χρόνια γινόταν πραγματικότητα. Κάπως έτσι, όταν ήρθε η 1η Οκτωβρίου, η μέρα μετά την ψήφιση του νομοσχεδίου του υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων με το οποίο υιοθετήθηκε και στην Ελλάδα ο θεσμός του Προσωπικού Βοηθού των ΑμεΑ, τα μέλη του i-living, οργανισμού που προωθεί την ανεξάρτητη διαβίωση των ανθρώπων με αναπηρία στη χώρα μας, απλώς ευχαρίστησαν όσους στάθηκαν στο πλευρό τους και έζησαν τη στιγμή χωρίς τυμπανοκρουσίες.
Για όσους δεν γνωρίζουν, Προσωπικός Βοηθός είναι ο άνθρωπος που υποστηρίζει τα άτομα με αναπηρία στις καθημερινές τους δραστηριότητες –και όχι μόνο– και πάντα σύμφωνα με τις επιλογές και τα ενδιαφέροντά τους, με στόχο την ενίσχυση της ανεξάρτητης διαβίωσής τους. Το πρόγραμμα θα ξεκινήσει να εφαρμόζεται πιλοτικά στις αρχές του νέου έτους. Αρχικά θα ενταχθούν 1.000 χρήστες, ενώ στόχος είναι άλλοι 1.000 να ενταχθούν την επόμενη χρονιά.
H υφυπουργός Εργασίας Δόμνα Μιχαηλίδου ανέφερε ότι για την υλοποίηση του προγράμματος έχουν διασφαλιστεί πόροι ύψους 42 εκατ. ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης, αλλά και 320 εκατ. ευρώ για τη μετέπειτα καθολική πανελλαδική εφαρμογή του. Οπως διευκρίνισε, πρόσβαση στις υπηρεσίες του Προσωπικού Βοηθού θα έχουν όλα τα άτομα με αναπηρία, ανεξάρτητα από το είδος της αναπηρίας. Τα άτομα με αναπηρία στην Ελλάδα υπολογίζεται ότι ανέρχονται στο 8%-10% του πληθυσμού.
«Σήμερα κερνάω», έγραψε απλώς στο προσωπικό της προφίλ στο Facebook η γενική γραμματέας του i-living Αντωνία Τρικαλιώτη, η οποία έχει γεννηθεί με κινητική αναπηρία. Οντως κέρασε. Το 2013 η κ. Τρικαλιώτη ήταν ανάμεσα στους αναπήρους από την Ελλάδα που συμμετείχαν στο Freedom Drive στο Στρασβούργο, ένα συνέδριο με θέμα την ανεξάρτητη διαβίωση και τα δικαιώματα των ανθρώπων με αναπηρία. Εξι εξ αυτών (Αντωνία Τρικαλιώτη, Στέλιος Κυμπουρόπουλος, Δημήτρης Καραναστάσης, Εύα Λαμπάρα, Καμίλ Γκουνγκόρ, Μαριάννα Διαμαντοπούλου) ίδρυσαν επιστρέφοντας τον i-living, με στόχο να φέρουν και στη χώρα μας θεσμούς όπως ο Προσωπικός Βοηθός.
«Από το 2002 που πρωτοσυνάντησα τους όρους “ανεξάρτητη διαβίωση” και “προσωπικός βοηθός” έμαθα πως πρόκειται για κατοχυρωμένα δικαιώματα που ήδη οι ανάπηροι σε πολλές χώρες απολάμβαναν μέσω θεσμοθετημένων παροχών για δεκαετίες», λέει στην «Κ».
«Τόσο εγώ όσο και οι συνεταίροι μου γνωρίζαμε πως η θεσμοθέτηση του Προσωπικού Βοηθού είναι υποχρέωση της χώρας, που απορρέει από την κύρωση της Σύμβασης των Δικαιωμάτων των Ανθρώπων με Αναπηρία του ΟΗΕ, και ότι υπάρχουν ευρωπαϊκά κονδύλια ειδικά προσανατολισμένα σε αυτή την παροχή που η χώρα ή δεν τα λάμβανε ή εντέχνως τα χρησιμοποιούσε σε άλλους σκοπούς. Συνεπώς ήταν κάτι που η Ελλάδα δεν θα μπορούσε να αποφεύγει για πάντα. Δεν κυνηγούσαμε ανεμόμυλους».
Για την επίτευξη του στόχου τους, για τον οποίο εργάζονταν όλοι εθελοντικά, και χωρίς κανενός είδους επιδότηση, ξεκίνησαν να οργώνουν την Ευρώπη για να συμμετέχουν σε συνέδρια, συζητήσεις, workshops με θέμα την ανεξάρτητη διαβίωση. Ακόμα και αυτά τα ταξίδια πρόσφεραν πολύτιμες πληροφορίες στην ομάδα από την Ελλάδα. Δεν είναι μόνον ότι διαπίστωναν με πικρία ότι σε πολλές πόλεις οι άνθρωποι με κινητικές βλάβες κινούνται με την ίδια άνεση όπως στο σαλόνι τους.
«Στα ταξίδια μου που αφορούν τον i-living έχω την τύχη να έρχομαι σε επαφή με Ευρωπαίους αναπήρους και να ρίχνω κλεφτές ματιές στον τρόπο που ζουν. Σε αυτόν τον τομέα οι διαφορές είναι χαοτικές και δεν καλύπτονται με κανέναν τρόπο. Το να μην υπάρχει ράμπα σε ένα ελληνικό πεζοδρόμιο θα σε αναγκάσει να κάνεις τον γύρο του τετραγώνου ή να κινείσαι ρισκάροντας στον δρόμο, το να μην υπάρχει όμως κανείς το πρωί για να σε βοηθήσει να σηκωθείς και να ξεκινήσεις τη μέρα σου δεν ξεπερνιέται με κανέναν τρόπο», λέει χαρακτηριστικά η κ. Τρικαλιώτη.
Στην Ελλάδα τα άτομα με αναπηρία βασίζονται σχεδόν αποκλειστικά στη βοήθεια από το οικογενειακό τους περιβάλλον. «Δεν έχουν όμως όλοι οι άνθρωποι οικογένειες ή δεν μπορούν όλες οι οικογένειες να βοηθήσουν, με αποτέλεσμα αυτοί οι άνθρωποι να ζουν σε τρισάθλιες συνθήκες σε ιδρύματα ή στα σπίτια τους, με την ελάχιστη βοήθεια που μπορούν οι ίδιοι να καλύψουν οικονομικά. Ας πάρουμε όμως το αισιόδοξο σενάριο πως υπάρχουν μέλη της οικογένειας που είναι διατεθειμένα να αφιερώσουν τη ζωή τους στηρίζοντας τις ανάγκες του ανάπηρου μέλους. Πέρα από αυτό το κοινωνικό κόστος, η συγγενική σχέση διαφέρει υπερβολικά και σε πολλά έρχεται σε αντίθεση με την επαγγελματική σχέση που θα έχει κάποιος με τον Προσωπικό του Βοηθό. Με αποτέλεσμα η συγγενική σχέση να διαταράσσεται. Από την πλευρά τώρα του αναπήρου, θα πρέπει να καταπιέσει τις ανάγκες και τις επιλογές του, σύμφωνα με τις δυνατότητες της οικογένειας.
Δεν θα πάει να ζήσει εκεί όπου επιθυμεί, αλλά εκεί όπου ζει αυτό το μέλος της οικογένειας που ανέλαβε άτυπα τον ρόλο του υποστηρικτή του, δεν θα πέσει για ύπνο όταν επιθυμεί, αλλά όταν μπορεί η οικογένεια κ.λπ. Εν ολίγοις ο ανάπηρος δεν θα έχει το δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού, αφού οι επιλογές του εξαρτώνται περισσότερο από την οικογένεια παρά από τον ίδιο. Από την άλλη, ο Προσωπικός Βοηθός είναι ένας εργαζόμενος που έχει κάνει μια συμφωνία με τον ανάπηρο εργοδότη του, έχει ένα ορισμένο ωράριο κι αμοιβή, και δεν εκφέρει λόγο στις σωστές ή τις λάθος επιλογές του ανάπηρου χρήστη. Αν ο Προσωπικός Βοηθός διαφωνεί και δεν επιθυμεί να συντελέσει, εντός του ωραρίου του, σε έναν συγκεκριμένο τρόπο ζωής, έχει το δικαίωμα να λύσει τη συνεργασία, ο μπαμπάς, η μαμά και οι λοιποί έχουν άποψη, όπως ισχύει και για τα μη ανάπηρα ενήλικα άτομα. Προσωπικά προσπαθώ να διαμορφώνω το πρόγραμμά μου έτσι ώστε να κουράζω όσο το δυνατόν λιγότερο την ηλικιωμένη μητέρα μου, ενώ για παράδειγμα δεν θα έχω κανέναν λόγο να μην κάνω μπάνιο κάθε μέρα ή να μην ξενυχτήσω όταν θα υποστηρίζομαι από Προσωπικούς Βοηθούς, αν ποτέ αποκτήσω, αφού αυτές ακριβώς θα είναι κάποιες από τις επαγγελματικές τους υποχρεώσεις».
Εξομολόγηση αποτυχόντος πατριάρχη
Οταν τους ακούω να μου λένε ότι η κοινωνία μας είναι πατριαρχική, αισθάνομαι σαν την πόρνη που αυτοκτόνησε όταν έμαθε πως οι άλλες πληρώνονται. Εγώ γιατί δεν τα κατάφερα ποτέ να αισθανθώ πατριάρχης, κι ας μετράω ήδη δύο γάμους στο βιογραφικό μου; Τι μου λείπει; Τι δεν κάνω σωστά; Θα μου πείτε, μην κρίνω από τα ελαττώματά μου. Κοιτάζω όμως γύρω μου και «δεν αντιλαμβάνομαι το πνεύμα τους», όπως έλεγε και ο μακαρίτης Αυλωνίτης. Θέλουν να με πείσουν ότι τις κοινωνίες του δυτικού κόσμου στις αρχές του 21ου αιώνα τις κυβερνά ο πατέρας-αφέντης, όπως στη μάλλον βαρετή ταινία των αδελφών Ταβιάνι; Θέλουν να με πείσουν ότι στη γενιά μου και στους νεότερους το ισχυρό φύλο είναι το αρσενικό και το αδύναμο το θηλυκό; Εκτός κι αν μπερδεύουν την Αθήνα με την Καμπούλ και τα παρισινά προάστια με τη Βαγδάτη. Είναι τα προβλήματα που προκαλεί ο πολιτισμικός σχετικισμός.
«Γυναικοκτονία». Ορος που έχει ενσωματωθεί στο δίκαιο κάποιων χωρών και ορίζει ένα είδος εγκλήματος. Ας πούμε ότι ισχύει. Το ενδιαφέρον όμως είναι ότι η χρήση του όρου αποκτά ιδεολογικά χαρακτηριστικά. Τον υιοθετούν ασμένως οι όμιλοι προοδευτικών φρονημάτων, αριστεροί ή φιλελεύθεροι, που ζουν ψάχνοντας λάθη στο χειρόγραφο της ζωής μας για να τα διορθώσουν. Και μάλιστα έχουν βρει και την αιτία αυτών των λαθών. Είναι η πατριαρχική δομή της κοινωνίας μας. Επειδή ζω στον ίδιο κόσμο μαζί τους, μέχρι αποδείξεως του εναντίου, και τα μάτια μου καθημερινά διαψεύδουν τη «δομή», αναρωτιέμαι μήπως πίσω από την αγωνιστική τους ορμή κρύβεται κάτι άλλο.
Μήπως οι άνθρωποι θέλουν να μας πουν ότι οι αρσενικοί έχουμε εκχωρήσει εξουσία στις συντρόφους μας για να σώσουμε τη θέση μας. Πώς το ’λεγε ο Γατόπαρδος; «Για να μείνουμε ίδιοι πρέπει να αλλάξουμε» – το παραθέτω από μνήμης. Μήπως θέλουν να μας πουν ότι μπορεί οι κοινωνίες να έχουν αλλάξει από τον καιρό που η Μποβουάρ έγραφε το «Δεύτερο φύλο», όμως η βαθιά δομή τους παραμένει πατριαρχική; Τις αξίες του δυτικού πολιτισμού τις έφτιαξαν άνδρες λευκού χρώματος και όσο αναπαράγονται αυτές οι αξίες οι «λευκοί Ευρωπαίοι άνδρες» θα παραμένουν κυρίαρχοι. Αν θέλουμε να ανατρέψουμε την κυριαρχία τους, θα πρέπει να εγκαταλείψουμε και τις αξίες τους.
Να ’το λοιπόν το υπόγειο λαγούμι που συνδέει τον «αθώο» και απλώς περιγραφικό όρο «γυναικοκτονία» με το κάστρο του πολιτισμού μας. Η ιδεολογική χρήση του όρου είναι αντίστοιχη με την υπερκατανάλωση του αντιρατσισμού και της αποαποικιοποίησης. Οι ευρωπαϊκές κοινωνίες αποδέχθηκαν τις ενοχές τους απέναντι στο αποικιοκρατικό τους παρελθόν και τις μετέτρεψαν στην προβληματική, είν’ η αλήθεια, θεωρία της πολυπολιτισμικότητας. Ομως αυτό δεν εμποδίζει τους συλλόγους προοδευτικών φρονημάτων να παλεύουν κατά του ρατσισμού και της αποικιοκρατίας, κατά του παρελθόντος δηλαδή.
Τις αξίες του πολιτισμού μας τις έφτιαξαν λευκοί άνδρες. Ο Θεός μας είναι γένους αρσενικού, ο Υιός του ο Μονογενής επίσης. Ο Ομηρος, ο Πλάτων, ο Αριστοτέλης, ο Επίκουρος και ο Βιργίλιος, άνδρες ήσαν. Οσοι οικοδόμησαν τους τρόπους που επέτρεψαν στον πολιτισμό μας να συλλάβει τον κόσμο ήσαν γένους αρσενικού. Κι ο Θερβάντες, που συνέλαβε τον σύγχρονο τρόπο έκφρασης, το μυθιστόρημα, άνδρας ήταν κι αυτός. Τι να κάνουμε; Δεν είναι θέμα άποψης. Είναι γεγονός. Θα μου πείτε ότι οι γυναίκες δεν είχαν τη δυνατότητα στις κοινωνίες του καιρού εκείνου να αναδείξουν τις ικανότητές τους. Καμία αντίρρηση. Ομως οι κοινωνίες που υιοθέτησαν τις αξίες του καιρού εκείνου, με κατανάλωση φαιάς ουσίας και αίμα, έφτασαν στο σημείο να τους δώσουν χώρο για τις ικανότητές τους. Σε αντίθεση με άλλες κοινωνίες, που εξακολουθούν να τις κρατούν υπόδουλες στον νόμο της σαρίας.
Κατακρίνουν τον δυτικό πολιτισμό ως πατριαρχικό και ανδροκρατούμενο. Καμία αντίρρηση. Απλώς να υπενθυμίσω ότι η αξία των πολιτισμών βρίσκεται στη δυναμική που δημιουργούν. Η δε δυναμική είναι ένα διάνυσμα που έχει σχέση με τον χρόνο. Πατριαρχικός και ανδροκρατούμενος ο δυτικός πολιτισμός κατάφερε να αμφισβητήσει τον εαυτό του. Το κίνημα της πολιτικής ορθότητας, προσπαθώντας να διαγράψει το παρελθόν, για παράδειγμα τις κλασικές σπουδές, επειδή δεν χωράει στο δικό του παρόν, ευνουχίζει τη δυναμική του πολιτισμού μας. Κι ένας πολιτισμός χωρίς δυναμική είναι καταδικασμένος στη βαρβαρότητα.
«Καληνύχτα, Κεμάλ, αυτός ο κόσμος δεν θ’ αλλάξει ποτέ», όπως έγραψε κι ο Γκάτσος.
Η COVID-19 νέος εχθρός της ισότητας των φύλων
«…η συνιστώσα της πανδημίας ενέτεινε δυσανάλογα τις ήδη υφιστάμενες ανισότητες μεταξύ των φύλων, επηρεάζοντας έτι περαιτέρω τις ζωές των γυναικών».
Τους τελευταίους μήνες πρωταγωνιστεί στον δημόσιο διάλογο η συζήτηση για την αύξηση των περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας με θύματα γυναίκες. Σύμφωνα με την υπηρεσία έρευνας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, ο θύτης είναι στενός σύντροφος για μία στις πέντε γυναίκες που υφίστανται βία, καθώς και σε περισσότερες από τις μισές περιπτώσεις δολοφονιών γυναικών.
Ο εγκλεισμός, απότοκο της προσπάθειας ανάσχεσης της πανδημίας, φαίνεται ότι πυροδότησε την έξαρση κακοποιητικών και βίαιων συμπεριφορών, ιδιαιτέρως στους κόλπους του στενού οικογενειακού περιβάλλοντος. Σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για την Ισότητα των Φύλων, ο αριθμός των αναφορών για ενδοοικογενειακή βία στη Γαλλία αυξήθηκε κατά 32% κατά τη διάρκεια μόλις της πρώτης εβδομάδας του lockdown και στη Λιθουανία κατά 20% τις πρώτες τρεις εβδομάδες του lockdown. Η Ιρλανδία κατέγραψε πενταπλάσια περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας, ενώ στην Ισπανία αυξήθηκαν κατά 18% οι σχετικές κλήσεις για παροχή βοήθειας κατά το πρώτο δεκαπενθήμερο του εγκλεισμού. Παρατηρήθηκε, εξάλλου, ότι η βία αυτής της μορφής ήταν πιο συχνή σε ζευγάρια με παιδιά και ιστορικό βίας, τα οποία αντιμετώπιζαν οικονομικά προβλήματα και βίωναν έντονο καθεστώς εγκλεισμού.
Είναι ωστόσο εσφαλμένη και ατελής η επικέντρωση τόσο της πολιτείας όσο και της κοινωνίας μονάχα στην ενδοοικογενειακή βία, παραβλέποντας τις λοιπές παθογένειες επί θεμελιακών ζητημάτων ισότητας των φύλων. Και τούτο διότι η βία είναι ένας μόνο κρίκος στην αλληλοτροφοδοτούμενη αλυσίδα της παθογένειας. Στα παραπάνω πρέπει να συνεκτιμηθεί και η συνιστώσα της πανδημίας, η οποία ενέτεινε δυσανάλογα τις ήδη υφιστάμενες ανισότητες μεταξύ των φύλων, επηρεάζοντας έτι περαιτέρω τις ζωές των γυναικών.
Στον επαγγελματικό τομέα οι γυναίκες, οι οποίες παραδοσιακά υπερ-εκπροσωπούνται στους τομείς των υπηρεσιών, του λιανεμπορίου, της παροχής υπηρεσιών σε δομές υγείας και σε ταξιδιωτικά επαγγέλματα, επλήγησαν εντονότερα από την πανδημία, όχι μόνο λόγω της έκθεσής τους στο κοινό (άρα και στον κίνδυνο προσβολής τους από τον ιό), αλλά και της απόλυτης παύσης της επαγγελματικής τους δραστηριότητας (ως μέτρο αντιμετώπισης της πανδημίας). Στον αντίποδα, οι άνδρες απασχολούνται κυρίως σε τομείς που δεν διέκοψαν τη δραστηριότητά τους, όπως επικοινωνίες, πληροφοριακά συστήματα και χρηματοοικονομικές υπηρεσίες.
Σύμφωνα με την τελευταία έρευνα του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου για την Ισότητα των Φύλων, οι γυναίκες αντιμετώπισαν περισσότερες δυσκολίες στην επανένταξή τους στην αγορά εργασίας μετά το πρώτο lockdown, με τον δείκτη επαναπασχόλησης να ανέρχεται σε 1,4 για τους άνδρες και σε μόλις 0,8 για τις γυναίκες. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με τις χαμηλότερες αποδοχές των γυναικών σε σχέση με εκείνες των ανδρών για εργασία ίσης αξίας, τα υψηλότερα ποσοστά μερικής απασχόλησης και τα χρονικά κενά στη σταδιοδρομία λόγω των ευθυνών φροντίδας που αναλαμβάνουν οι γυναίκες, μακροπρόθεσμα θα διευρύνει ακόμη περισσότερο το συνταξιοδοτικό χάσμα μεταξύ ανδρών και γυναικών.
Παράλληλα, οι γυναίκες υπο-εκπροσωπούνται σε ηγετικές θέσεις, είτε πρόκειται για την πολιτική ή τις δημόσιες οντότητες είτε πρόκειται για τα διοικητικά συμβούλια επιχειρήσεων και τραπεζών, και τούτο παρότι σε χαμηλότερα επίπεδα υφίσταται ισόρροπη – κατά φύλο – εκπροσώπηση. Η πρακτική αυτή, η οποία ασυνείδητα εμποτίζει συλλήβδην την κουλτούρα των προσλήψεων, ακολουθήθηκε και στους φορείς αντιμετώπισης της πανδημίας. Βάσει μελέτης του έτους 2020 του περιοδικού για την παγκόσμια υγεία «BMJ», οι εθνικοί φορείς αντιμετώπισης της COVID-19 αποτελούνται κυρίως από άνδρες σε ποσοστό 85,2%, κυρίως από γυναίκες σε ποσοστό 11,4% και μονάχα ποσοστό 3,5% αντιστοιχεί σε ορθολογική συμμετοχή των δύο φύλων. Συνεπώς, τις αποφάσεις για τη διαχείριση της πανδημίας τις λαμβάνουν κατά βάση άνδρες.
Περαιτέρω, κατά τη διάρκεια της πανδημίας επεκτάθηκε σημαντικά η χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Τούτο είχε ως αποτέλεσμα την έξαρση της διαδικτυακής βίας κατά των γυναικών, η οποία συνίσταται στην υιοθέτηση ακραίας ρητορικής μίσους με βάση το φύλο.
Η ισότητα των φύλων συνιστά βασική αξία της ΕΕ, θεμελιώδες δικαίωμα του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων και κεφαλαιώδη προτεραιότητα της Ενωσης μέσω της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για την Ισότητα των Φύλων 2020-2025. Κατά συνέπεια, τα κράτη-μέλη θα πρέπει να εξασφαλίζουν τόσο στους άνδρες όσο και στις γυναίκες τις κατάλληλες συνθήκες ώστε να μπορούν να ακμάζουν εξίσου τόσο σε προσωπικό όσο και σε επαγγελματικό επίπεδο. Προς τούτο, οι κοινωνικές και οικονομικές πολιτικές, η φορολογία, οι πολιτικές απασχόλησης, το εργασιακό περιβάλλον και τα συστήματα κοινωνικής προστασίας και ασφάλειας αφενός δεν θα πρέπει να διαιωνίζουν τις διαρθρωτικές ανισότητες μεταξύ των φύλων, που πηγάζουν από έμφυλα στερεότυπα και εδραιωμένους μεροληπτικούς κανόνες, και αφετέρου θα πρέπει να λαμβάνουν υπ’ όψιν τους τα νέα κοινωνικά και οικονομικά δεδομένα που μας «κληροδότησε» η πανδημία. Διότι, σε κάθε περίπτωση, η ισότητα των φύλων είναι η βάση για την ανάπτυξη υγιών και δίκαιων κοινωνιών.
Οπως άλλωστε δήλωσε η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής: «Στην εργασία, στην πολιτική και στην κοινωνία συνολικά μπορούμε να επιτύχουμε το μέγιστο των δυνατοτήτων μας μόνο εάν χρησιμοποιούμε όλα τα ταλέντα μας και τη διαφορετικότητά μας. Χρησιμοποιώντας μόνο το ήμισυ του πληθυσμού, το ήμισυ των ιδεών και το ήμισυ της ενέργειάς μας, δεν είναι αρκετό».
Η κυρία Κατερίνα Γανίδη είναι δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω, LLM Δημοσίου Δικαίου και Πολιτικής Επιστήμης, υπ. διδάκτωρ Νομικής Δημοσίου Δικαίου ΕΚΠΑ.
Οι γυναίκες κινδυνεύουν μέσα στο σπίτι
Ακούμε για «πατριαρχία», για «τοξική αρρενωπότητα» και για «το όχι που πρέπει να σημαίνει όχι». Συμφωνώ επί της ουσίας, αλλά όχι με την επιλογή των λέξεων. Μου μοιάζουν περισσότερο σαν συνθήματα που εξυπηρετούν τα πλακάτ στους δρόμους, σαν ατάκες χρήσιμες για τις εφημερίδες και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Δεν είμαι βεβαία ότι κάνουν δουλειά. Δουλειά σημαίνει να προάγεται η πλοκή, που κατά τη γνώμη μου δεν πρέπει να είναι άλλη παρά να προστατευθεί η νεότερη γενιά κοριτσιών. Και για να προαχθεί η πλοκή πρέπει η συζήτηση να είναι ολοκληρωμένη.
Η ελληνική κοινωνία είναι ένα συνονθύλευμα. Μια μητριαρχία κεκλεισμένων των θυρών –στην καλύτερη περίπτωση–, με τις γυναίκες να έχουν φωνή στον περιορισμένο μικρόκοσμο των τετραγωνικών τους, μια φωνή που γίνεται ψίθυρος και στο τέλος σβήνει στη δημόσια σφαίρα. Η πατριαρχία τότε υπερτερεί και αυτό είναι εύκολα αποδείξιμο. Ολες οι θέσεις κλειδιά είναι ανδροκρατούμενες, καλυμμένες από λευκούς μεσήλικες, ετερόφυλους άνδρες. Μια κοινωνία άνιση αφήνει πολλά περιθώρια για αδικίες και βιαιότητες.
Η υπερβολική χρήση της έκφρασης «τοξική αρρενωπότητα» μπερδεύει. Αφενός γιατί παραπέμπει στην αποτοξίνωση, αφετέρου κάποιοι άνδρες συγκρατούν το σκέλος που τους βολεύει, δηλαδή το αρρενωπός. Τα αέρια μπορεί να είναι τοξικά, τα απόβλητα μπορεί να είναι τοξικά. Ο,τι είναι τοξικό είναι δηλητηριώδες και ό,τι είναι δηλητηριώδες μπορεί να είναι επικίνδυνο μέχρι θανάτου. Σε πολλές περιπτώσεις ο όρος είναι απολύτως δόκιμος. Το 90% των βιασμών και των εγκλημάτων διαπράττονται από άνδρες. Δεν υπάρχει όμως μονοπώλιο στην τοξικότητα. Και οι γυναίκες μπορεί να είναι τοξικές – αν και σπανιότερα γίνονται βίαιες. Για να εξηγήσω όλα τα παραπάνω στο παιδί μου, στην ανιψιά μου ή στις κόρες των φίλων μου και να γίνουν κατανοητά, θα χρησιμοποιούσα διαφορετικά λόγια. Η ψυχιατρική έχει τα κατάλληλα λόγια. Υπάρχει ένα προφίλ ανθρώπων που καταφεύγουν στην κακοποιητική συμπεριφορά. Πρέπει να αποφεύγουμε τους χειριστικούς, νάρκισσους, με έλλειμμα ενσυναίσθησης. Αυτά είναι –πολύ απλουστευμένα και ελλιπή– τα χαρακτηριστικά των αμιγώς τοξικών, δηλαδή των μοχθηρών ανθρώπων. Οσο για το «όχι που σημαίνει όχι», θα εξηγούσα ότι σημαίνει όρια. Τα όρια είναι παιδεία, που προέρχεται από το σπίτι και το σχολείο.
Για να γίνει όμως μια ολοκληρωμένη συζήτηση εισερχόμαστε αναγκαστικά σε ένα έμφυλο ναρκοπέδιο και καλούμαστε να χειριστούμε μια αλήθεια που για τις φεμινίστριες θεωρείται άβολη και την παραβλέπουν. Οι άνδρες και οι γυναίκες βιολογικά είναι διαφορετικοί, οι διαφορές τους είναι ριζωμένες στη φύση. Οι γυναικείες οργανώσεις εστιάζουν στη συμπεριφορά, επιρρίπτουν τις ευθύνες στα πρώτα στάδια της παιδικής κοινωνικοποίησης και την ανατροφή. Ισχυρίζονται ότι μονάχα τα γεννητικά όργανα διαφέρουν και είτε στέκονται σκεπτικιστικά απέναντι στις έμφυτες αποκλίσεις είτε τις αποδοκιμάζουν. Οποιαδήποτε νύξη διαφορετικότητας θεωρείται ταμπού, καθώς φρονούν ότι συμφέρει μόνο τους άνδρες, τους προσφέρει δικαιολογία και καταφύγιο και ως εκ τούτου υπονομεύει τις γυναίκες.
Θα σταθώ στο οφθαλμοφανές. Η φυσική μας διάπλαση είναι αλλιώτικη. Οι άνδρες έχουν όγκο και δύναμη. Εάν το αγνοούμε και το αποσιωπούμε αποδυναμώνουμε τα κορίτσια, τους στερούμε τη γνώση. Είναι σαν να αρνούμαστε να δώσουμε στις νεότερες γυναίκες την πληροφορία και τη δυνατότητα να μάθουν να προβλέπουν την κακοτοπιά. Να προβλέπουν και όχι να αντιμετωπίζουν, σαν την προληπτική ιατρική. Ενας θηρευτής έχει μεγαλύτερη μυϊκή δύναμη από αυτήν του θηράματος. Σπανίως μπορείς να γλιτώσεις εάν κάποιος σου επιτεθεί. Παρ’ όλα αυτά, τα κορίτσια και οι γυναίκες κινδυνεύουν αραιότερα όταν βρίσκονται μόνες στον δρόμο από έναν άγνωστο. Δυστυχώς το πλακάτ «κρατούν τα κλειδιά του σπιτιού μας», που πήρε το μάτι μου στους δρόμους της Αθήνας, είναι απολύτως ρεαλιστικό. Απειλούμαστε από τους άνδρες που γνωρίζουμε, από συγγενείς, συζύγους και εραστές. Διατρέχουμε περισσότερο κίνδυνο όταν βρισκόμαστε ξυπόλυτες με πιτζάμες στο σπίτι μας, παρά με μίνι και τακούνια στις δύο η ώρα το πρωί. Τρομακτικά λυπηρό, καθώς αποδεικνύει την ένδεια επιλογών και ταυτόχρονα υπογραμμίζει τη βαρύτητα της διαλογής όταν μας δίνεται η ευκαιρία.
Ολες μας έχουμε μια ανθολογία κακών αναμνήσεων. Η γκάμα είναι αναρίθμητη. Από χυδαίες, ανάρμοστες συμπεριφορές έως παρανοϊκές και σπαρακτικές. Αυτό που έχουν ανάγκη τα κορίτσια που μπαίνουν στη ζωή είναι καθοδήγηση με μια σειρά πρακτικών συμβουλών. Τα συνθήματα είναι για τους δρόμους και το Διαδίκτυο, αλλά δεν εξυπηρετούν την ασφυκτική κόλαση που ενδέχεται κάποιες να υφίστανται πίσω από τις πόρτες. Πάνω από τη δυνατή –ορθώς– θυμωμένη φωνή της ιδεολογίας πρέπει να υπάρχει ένα επίστρωμα τρυφερότητας για να χρησιμέψει ως σωσίβιο σε όσες το έχουν ανάγκη. Να προσελκύσει τις σιωπηλές κραυγές που ζητούν εναγωνίως βοήθεια και να τις ενισχύσει στο επόμενό τους βήμα. Οι γυναίκες δεν νιώθουν απροστάτευτες από την έλλειψη νομοθετικού πλαισίου ούτε προστατευμένες από την ορολογία και τα σλόγκαν. Ας δοθούν οι κατάλληλες ρεαλιστικές υποδείξεις στη νεότερη γενιά. Είμαι αισιόδοξη. Οι γυναίκες και οι άνδρες έχουμε περισσότερα κοινά απ’ ό,τι μας αφήνουν οι αντιστάσεις των πεποιθήσεων να πιστεύουμε. Περισσότερα μας ενώνουν παρά μας χωρίζουν.
* Η κ. Ελεάννα Βλαστού είναι συγγραφέας και ζει στο Λονδίνο.
Το τέλειο δώρο για τη μητέρα: χρήματα
Στα 107 χρόνια από τότε που η Αμερική γιόρτασε την Ημέρα της Μητέρας για πρώτη φορά, η μητρότητα δεν έχει αλλάξει πολύ. Οι μητέρες γιορτάζονται μία φορά τον χρόνο, αλλά τις υπόλοιπες ημέρες, η δουλειά μας θεωρείται δεδομένη, υποτιμάται ή αγνοείται. Δεν χρειαζόμαστε άλλες εκδηλώσεις εκτίμησης. Χρειαζόμαστε μια εθνική αναγνώριση της οικονομικής αξίας που δημιουργούμε με το σώμα μας και τον χρόνο μας χωρίς επαρκή αμοιβή ή υποστήριξη.
Η πανδημία αποκάλυψε μια αλήθεια, ότι η μητρότητα είναι δουλειά. Η αλήθεια είναι ότι είναι πολλές δουλειές. Ακόμη και προτού η πανδημία κλείσει τα σχολεία και αναγκάσει 2,3 εκατ. γυναίκες να εγκαταλείψουν την εργασία τους, οι γυναίκες ξόδευαν κατά μέσον όρο 28 ώρες την εβδομάδα σε απλήρωτη εργασία – ως σεφ, οδηγοί, γιατροί για σκισμένα γόνατα και μεσολαβητές για τη χρήση ενός τάμπλετ.
Υπάρχουν σίγουρα πολλοί άνδρες που κάνουν και αυτή τη δουλειά. Ωστόσο, οι γυναίκες όλων των ηλικιών και φυλών, όλων των εισοδημάτων και επαγγελμάτων, ξοδεύουν κατά ένα τρίτο περισσότερο χρόνο για μη αμειβόμενη εργασία από ό,τι οι άνδρες.
Η εργασία όμως των γυναικών δεν εκτιμάται. Κυριολεκτικά, η απλήρωτη οικιακή εργασία δεν περιλαμβάνεται στο ΑΕΠ. Εάν οι Αμερικανίδες εξασφάλιζαν τον κατώτατο μισθό για την απλήρωτη εργασία φροντίδας και νοικοκυριού, θα είχαν βγάλει 1,5 τρισ. δολάρια το 2019.
Αυτές οι ώρες μη αμειβόμενης εργασίας επηρεάζουν την ικανότητα των γυναικών να έχουν αμειβόμενη εργασία. Τον Απρίλιο, η Oxfam ανακοίνωσε ότι μόνο το 2020 οι γυναίκες σε όλο τον κόσμο απώλεσαν έσοδα 800 δισ. δολαρίων, καθώς έχασαν ή έφυγαν από δουλειές για να φροντίσουν τις οικογένειές τους.
Τα χρήματα είναι ένας τρόπος για να εκτιμηθεί η μη αμειβόμενη εργασία, αλλά δεν αντιμετωπίζουν τη δόλια πεποίθηση πως η μητρότητα δεν είναι μια πραγματική «καριέρα» που αξίζει να πληρώνεται. Φυσικά, αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι Αμερικανοί ξοδεύουν περίπου 25 δισ. δολάρια κάθε Ημέρα της Μητέρας για να ευχαριστήσουν τις μητέρες γι’ αυτό που κάνουν – αλλά αυτό το νούμερο δεν είναι καθόλου αρκετό.
Περισσότερο από ένα απλό οικονομικό τσιρότο, χρειαζόμαστε τεράστιες αλλαγές σε δομικό, πολιτιστικό και προσωπικό επίπεδο.
Εντεκα γερουσιαστές εισήγαγαν ένα ψήφισμα που ονομάζεται Marshall Plan for Moms για την προώθηση αλλαγών. Το σχέδιο θα προσφέρει προσιτή παιδική μέριμνα, μεγάλη άδεια μετ’ αποδοχών και βελτιωμένη πρόσβαση σε υποστήριξη ψυχικής υγείας για εκατομμύρια οικογένειες που έχουν ανάγκη.
Το πρόσφατο American Families Plan, που πρότεινε ο πρόεδρος Μπάιντεν, έχει τη δυνατότητα να συμπληρώσει και να χτίσει επάνω στο ψήφισμα, προσφέροντας ευρύτερες, διαρθρωτικές επενδύσεις στην εκπαίδευση και στην παιδική μέριμνα – καθώς και μειώσεις φόρου για οικογένειες μεσαίου και χαμηλού εισοδήματος με παιδιά.
Εδώ έρχεται η πολιτισμική αλλαγή: Ενώ το 40% των εργοδοτών προσφέρει τώρα άδεια πατρότητας στους άνδρες υπαλλήλους, το 70% όσων εξ αυτών λαμβάνουν γονική άδεια παίρνει 10 ή λιγότερες ημέρες. Εν τω μεταξύ, οι μητέρες πληρώνουν κυριολεκτικά το τίμημα για την αναστολή της καριέρας τους. Μια μελέτη έδειξε ότι, σε μια περίοδο 15 ετών, οι γυναίκες που παίρνουν ακόμη και ένα χρόνο άδεια από την αμειβόμενη εργασία τους κερδίζουν 39% λιγότερα από τις γυναίκες που εργάζονται χωρίς παύση. Χρειαζόμαστε εργοδότες που θα δώσουν κίνητρα ώστε οι άνδρες να πάρουν αυτή την άδεια όταν τους προσφερθεί και να καλωσορίσουν τις γυναίκες πίσω στο γραφείο, χωρίς επιπτώσεις, όταν επιλέξουν να επιστρέψουν.
Ομως, η ισότητα στον χώρο εργασίας είναι δυνατή μόνον εάν υπάρχει και στο σπίτι. Οι μητέρες αναφέρουν ότι εργάζονται περισσότερο, σε σκληρότερες «δεύτερες βάρδιες» στο σπίτι, από ό,τι οι πατέρες. Στα ετερόφυλα ζευγάρια, αν θέλουμε να πάρουμε ένα μέρος του βάρους από τις μητέρες, πρέπει να το μεταφέρουμε στους πατέρες.
Η Ημέρα της Μητέρας είναι μια αμερικανική παράδοση. Το ίδιο και η υποβάθμιση της μητρότητας. Αν θέλουμε να γιορτάσουμε το πρώτο, πρέπει να εξαλείψουμε το δεύτερο. Περισσότερο από λουλούδια και κάρτες, οι μητέρες αξίζουν την αναγνώριση του γεγονότος ότι η μητρότητα στην Αμερική πάσχει – και χρειάζεται ένα σχέδιο για την επανόρθωσή της.
* Η κ. Ρεσμά Σαουζάνι είναι ιδρύτρια της εκστρατείας Marshall Plan for Moms και του Girls Who Code.
Δεν μας χαρακτηρίζει η αναπηρία μας
Δύο τυφλοί νέοι καταρρίπτουν με τη στάση ζωής τους τα στερεότυπα για τα ΑμεΑ
Η Παρασκευή Κουτσαΐδη είναι πτυχιούχος του τμήματος Γαλλικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Διδάσκει, κάνει μεταφράσεις και μαθαίνει ισπανικά και πολωνικά. Ονειρό της είναι να ασχοληθεί με τη διερμηνεία· σύντομα μάλιστα σκοπεύει να ξεκινήσει το σχετικό μεταπτυχιακό. Αγαπά τη μουσική (έχει σπουδάσει κλασικό και σύγχρονο πιάνο) και τα ταξίδια. Τη συναρπάζει να γνωρίζει ανθρώπους από άλλες χώρες και κουλτούρες, τη γοητεύουν το άγνωστο και το διαφορετικό. Ο Γιάννης Βίτσος είναι πρωτοετής φοιτητής Ψυχολογίας, επίσης στο ΕΚΠΑ. Λατρεύει κι εκείνος τη μουσική και το διάβασμα, μαθαίνει ιταλικά και προ κορωνοϊού έπαιζε συχνά γκόλμπολ, ένα άθλημα που απαιτεί υψηλή τεχνική, δύναμη, ταχύτητα, γρήγορες αντιδράσεις, ομαδικότητα, ευλυγισία και καλή αίσθηση του χώρου.
Το γκόλμπολ είναι παραολυμπιακό άθλημα. Ο Γιάννης, βλέπετε, και η Παρασκευή είναι τυφλοί. Γεννήθηκαν με απώλεια όρασης από γονείς βλέποντες, μεγάλωσαν σε οικογένειες βλεπόντων και πλέον, ως ενήλικοι, χαράσσουν τις πορείες τους σε μια κοινωνία βλεπόντων, προσπερνώντας τα εμπόδια –που μόνο λίγα δεν είναι– με επιμονή και αποφασιστικότητα, αλλά και με την επιθυμία να βοηθήσουν όσο μπορούν άτομα με αναπηρία που, για διάφορους λόγους, ίσως δεν πατούν το ίδιο γερά στα πόδια τους.
Ως εθελόντρια στο ICC Camp (International Camp on Communication and Computers), η Παρασκευή εδώ και οκτώ χρόνια προσπαθεί να ενθαρρύνει νέους με απώλεια όρασης να ζήσουν αυτή την ιδιαίτερη και σπάνια για τα ελληνικά δεδομένα εμπειρία, και να αποκτήσουν εφόδια και χρήσιμα σε πρακτικό επίπεδο, και πολύτιμα για την προσωπική τους εξέλιξη. Ο Γιάννης, από την άλλη, είναι δημιουργός της σειράς podcast με τίτλο «Δίπλα σου», στο soundis.gr. Σε κάθε επεισόδιο συνομιλεί με άτομα με διάφορες αναπηρίες, παθήσεις, ψυχικά νοσήματα ή σύνδρομα, διαφορετικούς σεξουαλικούς προσανατολισμούς. Στόχος του είναι οι ακροατές του να γνωρίσουν καλύτερα τους ανθρώπους που βρίσκονται δίπλα τους, να τους δουν με ενσυναίσθηση…
Δεν θα κρύψω ότι δυσκολεύτηκα αρκετά για να τους πείσω να μου μιλήσουν. «Μεγαλώνοντας και βγαίνοντας από το στενό οικογενειακό περιβάλλον μας, συνειδητοποιούμε ολοένα και περισσότερο ότι υπάρχουν ακόμη πολλά ανθεκτικά στερεότυπα και ταμπού για την αναπηρία. Οπότε, κάθε φορά που μας δίνεται ένα δημόσιο βήμα, οφείλουμε να είμαστε πολύ προσεκτικοί για το τι θα βγει προς τα έξω. Ούτε να μας λυπούνται θέλουμε, ούτε να μας αντιμετωπίζουν ως ήρωες επειδή έτυχε να γεννηθούμε με μια αναπηρία», μου εξήγησε η Παρασκευή.
– Τι θα θέλατε, λοιπόν, να βγει προς τα έξω από αυτήν τη συνέντευξη;
Γιάννης: Να συνειδητοποιήσουν όσοι τη διαβάσουν ότι όλοι, βλέποντες και τυφλοί, αρτιμελείς και άτομα με κάποια αναπηρία, είμαστε το ίδιο. Εμάς δεν μας χαρακτηρίζει η αναπηρία μας. Εχουμε πολλά χαρακτηριστικά· ένα μόνο από αυτά είναι η απώλεια όρασης.
Παρασκευή: Η αναπηρία δεν έχει συγκεκριμένο χρώμα ή πρόσημο, θετικό ή αρνητικό. Είναι μέρος του εαυτού μας και με αυτό πορευόμαστε. Το ότι ζούμε χωρίς όραση δεν είναι άξιο ούτε θαυμασμού, αλλά ούτε και οίκτου. Δεν υποφέρουμε, ελπίζοντας κάποια στιγμή να γίνει ένα θαύμα και να βρούμε το φως μας. (γέλια)
– Μιλήσατε προηγουμένως για στερεότυπα ταυτισμένα με τα άτομα με αναπηρία, και τους τυφλούς εν προκειμένω. Ποια είναι αυτά που σας θυμώνουν περισσότερο;
Παρασκευή: Οτι ένας τυφλός χρειάζεται βοήθεια για τις καθημερινές του δραστηριότητες, δεν είναι αυτάρκης και αδυνατεί να ζήσει μόνος του, γιατί η απώλεια όρασης συνεπάγεται μια μόνιμη δυσκολία. Η πραγματικότητα είναι εντελώς διαφορετική: από τη στιγμή που θα περάσουμε την κατάλληλη εκπαίδευση και θα γίνουν οι αναγκαίες προσαρμογές στο περιβάλλον μας, όλα είναι δυνατά. Επίσης, έχω κουραστεί να ακούω ότι βλέπουμε τους ανθρώπους «με τα μάτια της καρδιάς». (γέλια, ξανά)
Γιάννης: Εμένα με ενοχλεί η συχνή αγιοποίηση των ατόμων με αναπηρία. Οπως έχει πει ο ψυχίατρος και ευρωβουλευτής Στέλιος Κυμπουρόπουλος, ανάπηρος δεν σημαίνει οπωσδήποτε και καλός άνθρωπος. Ενα άλλο κλασικό στερεότυπο που… αγαπάμε να μισούμε είναι ότι εμείς οι τυφλοί ερωτευόμαστε κάποιον μόνο για τον εσωτερικό του κόσμο, για τον χαρακτήρα του. Δεν ισχύει. Υπάρχουν και άλλες αισθήσεις πέρα από την όραση. Λόγω της οπτικής αναπηρίας προφανώς δεν θα ερωτευτούμε ένα άτομο για τα γαλανά του μάτια και το αστραφτερό του χαμόγελο, αλλά ίσως για τη φωνή του ή για κάποια άλλα χαρακτηριστικά του που έχουν να κάνουν με την αφή ή την όσφρηση. Ή για τα «vibes» του. Ακόμη και κάποια πιο επιφανειακά πράγματα ενδεχομένως να παίξουν ένα ρόλο, όπως ο σωματότυπος. Στον έρωτα μπορούμε, δηλαδή, να είμαστε το ίδιο ουσιαστικοί ή επιφανειακοί, όσο όλοι οι υπόλοιποι.
– Με την τωρινή εμπειρία σας, τι θα λέγατε στον… οκτάχρονο εαυτό σας, αν υποθέσουμε ότι μπορούσατε να τον συναντήσετε;
Γιάννης: Ως παιδί –πεισματάρης Τοξότης, γαρ– δεν αντιδρούσα και τόσο καλά στις συμβουλές. Ισως να άφηνα τον εαυτό μου να «φάει τα μούτρα του», λοιπόν, κάτι που συνέβη έτσι κι αλλιώς, αλλά μακροπρόθεσμα με βοήθησε να ωριμάσω. Θα του έλεγα μόνο δυο λόγια: Δεν είσαι μόνος, δεν είσαι εσύ εδώ και οι άλλοι απέναντι. Δες τον εαυτό σου ως μέρος ενός συνόλου, της κοινωνίας. Το ότι δεν βλέπεις δεν σημαίνει ότι διαφέρεις. Μη φοβηθείς να βγεις από τη ζώνη ασφάλειάς σου, μη χάσεις ευκαιρίες που στο μέλλον θα μετανιώσεις.
Παρασκευή: Θα έλεγα στη μικρή Παρασκευή να τολμήσει να δοκιμάσει νέες εμπειρίες, να είναι ανοιχτή σε όσα την εκφράζουν και την εμπνέουν, να κυνηγήσει τα όνειρά της. Και να μη φοβάται. Η ζωή έχει πολλές γκρίζες μέρες, αλλά πάντα τις ακολουθεί μια λιακάδα. Να βλέπει το ποτήρι μισογεμάτο.
Στην Ελλάδα πρέπει να πασχίζουμε για τα αυτονόητα
Ο Γιάννης Βίτσος μεγάλωσε στη Λυκόβρυση Αττικής και η Παρασκευή Κουτσαΐδη στο Ηράκλειο Κρήτης. Οι γονείς τους επέλεξαν τα παιδιά τους να φοιτήσουν όχι σε ειδικό σχολείο για άτομα με απώλεια όρασης, αλλά σε γενικό. Στην περίπτωση της Παρασκευής, βέβαια, ήταν μάλλον μονόδρομος. «Δεν είναι καθόλου εύκολη η διαδικασία ένταξης ενός τυφλού παιδιού σε ένα κοινό σχολείο. Αλλά ειδική δομή στην Κρήτη δεν υπήρχε τότε –μέχρι σήμερα δεν υπάρχει– και η μοναδική επιλογή που είχαμε ήταν να έρθω στην Αθήνα. Ο πατέρας μου και η μητέρα μου, όμως, δεν ήθελαν να στερηθώ την οικογένεια, οπότε πάλεψαν για να μη συμβεί αυτό. Επρεπε να ξεπεράσουν πολλά πρακτικά προβλήματα, όπως τη δαιδαλώδη γραφειοκρατία, για να μου εξασφαλίσουν –από το νηπιαγωγείο μέχρι το λύκειο– δασκάλους και καθηγητές ειδικής αγωγής γι’ αυτό που αποκαλείται “παράλληλη στήριξη”: ο ρόλος των συγκεκριμένων εκπαιδευτικών είναι διαμεσολαβητικός ανάμεσα στο άτομο με αναπηρία και στην υπόλοιπη κοινότητα. Κάνουν πολλά: από το να ετοιμάσουν ένα τεστ σε μέθοδο μπράιγ μέχρι να οργανώσουν δράσεις ευαισθητοποίησης για τους υπόλοιπους μαθητές», εξηγεί η ίδια.
«Στάθηκα, όμως, τυχερή. Υπήρχε μια δασκάλα στην Κρήτη που μου έκανε μαθήματα κινητικότητας. Από πολύ μικρή έμαθα να χρησιμοποιώ το λευκό μπαστούνι και να το θεωρώ κομμάτι του εαυτού μου. Δυστυχώς σήμερα υπάρχει μεγάλη έλλειψη σε εκπαιδευτές κινητικότητας και προσανατολισμού σε όλη την Ελλάδα. Είναι μετρημένοι στα δάχτυλα…».
Αντίστοιχη είναι και η εμπειρία του Γιάννη Βίτσου από τη φοίτησή του σε ένα «κανονικό» σχολείο. «Δεν ήταν εύκολη η καθημερινότητά μου στα παιδικά μου χρόνια», λέει. «Οσο φοβόμουν μήπως μάθει κάποιος ότι είμαι τυφλός, όσο ντρεπόμουν να ζητήσω βοήθεια από τους άλλους και ένιωθα άσχημα για τη δυσμορφία μου, αυτά τα αρνητικά συναισθήματα μου προκαλούσαν επιπλέον δυσκολίες. Οταν ωρίμασα και εξοικειώθηκα με αυτό που είμαι, αν και οι εξωτερικοί παράγοντες επί της ουσίας έχουν μείνει ίδιοι, η ποιότητα της ζωής μου βελτιώθηκε κατά πολύ».
Η κοινωνία έχει «εκπαιδευτεί» στο να κατανοεί τις ανάγκες ενός ατόμου με απώλεια όρασης; «Αν και αρκετά έχουν αλλάξει προς το καλύτερο, δυστυχώς έχουμε πολύ δρόμο ακόμα να διανύσουμε. Πόσο δύσκολο είναι να προσέχει κανείς την οδηγική συμπεριφορά του και πού θα παρκάρει; Πόσο δύσκολο είναι τα πανεπιστήμια να εξασφαλίσουν προσβασιμότητα για τα άτομα με αναπηρία και συγγράμματα για τους τυφλούς;» αναρωτιέται η Παρασκευή Κουτσαΐδη. «Στην Ελλάδα πρέπει να πασχίζουμε για τα αυτονόητα – τα ΑμεΑ και οι οικογένειές μας».
Το μπούλινγκ
– Ως παιδιά βιώσατε μπούλινγκ;
Παρασκευή: Ηταν αναπόφευκτο να αντιμετωπίσω κάποιες τέτοιες συμπεριφορές, όπως κάθε παιδί που διέφερε με οποιονδήποτε τρόπο – είχε παραπανίσια κιλά, για παράδειγμα. Οχι κάτι ακραίο, πάντως.
Γιάννης: Μπούλινγκ που είχε να κάνει με εκφοβισμό, όχι, δεν αντιμετώπισα. Αυτά που κυρίως βίωσα ήταν ο αποκλεισμός και η περιθωριοποίηση. Κανείς δεν ήρθε να μου πει κατά πρόσωπο «πώς είσαι έτσι;» ή να με κοροϊδέψει, όμως ένιωθα πάντα ότι διέφερα κι αυτό με έκανε να υποφέρω. Το πρόβλημα, δηλαδή, δεν ήταν ότι φαινόμουν διαφορετικός μόνο στους άλλους, αλλά και σε εμένα τον ίδιο. Εννοώ ότι άργησα πολύ να αποδεχτώ τον εαυτό μου… Χρειάστηκαν αρκετά χρόνια ψυχοθεραπείας για να ανακαλύψω τη δύναμη να νιώσω άνετα με αυτό που είμαι.
Η συνάντηση
Η Παρασκευή από το πατρικό της στο Ηράκλειο της Κρήτης, ο Γιάννης κι εγώ από την Αθήνα συναντηθήκαμε μέσω zoom. Η Παρασκευή ήταν πολύ χαρούμενη που και αυτή τη φορά, στο ταξίδι της στην Κρήτη, είχε μαζί της τον Μάγιο, τον εδώ και λίγους μήνες τετράποδο συνοδοιπόρο της, ένα υπέροχο λαμπραντόρ εκπαιδευμένο από την Ελληνική Σχολή Σκύλων-Οδηγών «Λάρα». «Πέρα από την πρακτική εξέλιξη και την αλλαγή στον τρόπο που κυκλοφορώ στους ελληνικούς δρόμους –για τους οποίους ένας σκύλος-οδηγός πρέπει να έχει κάνει διδακτορικό!– ο Μάγιο με έχει βοηθήσει πολύ και στο ψυχολογικό κομμάτι. Χρειάστηκε αρκετές φορές να τον υπερασπιστώ όταν θεωρήθηκε ανεπιθύμητος σε ταξί, σε δημόσιο χώρο ή σε κάποιο κατάστημα, κι έτσι, ξέροντας πως ο νόμος είναι με το μέρος μας, ένιωσα πιο δυνατή και πιο σίγουρη για τον εαυτό μου…».
Με το φως του μυαλού και της θέλησης
H 26χρονη Ανδριάνα, η πρώτη τυφλή απόφοιτος του Μαθηματικού Αθηνών εδώ και σαράντα χρόνια, μιλάει στην «Κ»
Η Ανδριάνα Σαμοΐλη ακούγεται χαρούμενη, πώς αλλιώς! Ενας μεγάλος αγώνας δρόμου τελείωσε. Ενα ακόμη βήμα για τα όνειρά της πραγματοποιήθηκε. Είναι η πρώτη τυφλή απόφοιτος του τμήματος Μαθηματικών του Πανεπιστημίου Αθηνών μετά 40 χρόνια. «Συνάντησα δυσκολίες αλλά είχα πείσμα, επιμονή και υπομονή. Οι γονείς μου με στήριζαν πάντα. Οι καθηγητές μου στο σχολείο, και εκείνοι στο πανεπιστήμιο επίσης» λέει στην «Κ», και η φωνή της δεν κρύβει την έντονη συγκίνησή της.
Γεννήθηκε στην Κέρκυρα, και πριν πάει στο δημοτικό σχολείο, μικρό παιδί ήλθε στο Κέντρο Εκπαίδευσης και Αποκατάστασης Τυφλών στην Αθήνα. «Ποτέ δεν ένιωσα απόσταση από τους γονείς μου, έστω κι αν μας χώριζαν χιλιόμετρα. Τους ένιωθα πάντα δίπλα μου», λέει. Στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση φοίτησε σε Μουσικό Γυμνάσιο και Λύκειο, όπου είχε τη βοήθεια καθηγητών ειδικής αγωγής για τα προβλήματα οράσεως. Η επιτυχία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και η αποφοίτησή της δείχνουν τη δύναμη ψυχής της 26χρονης σήμερα Ανδριάνας αλλά και όσων της συμπαραστάθηκαν. Το ΕΚΠΑ απευθύνθηκε στους ειδικούς σε Ελλάδα και Ιαπωνία για να βρει λύσεις για την εκπαίδευση της τυφλής φοιτήτριας. Και αυτό διότι τα σύγχρονα συστήματα μπορούν να μετατρέψουν τις λέξεις σε γλώσσα Μπράιγ, αλλά δεν είναι ικανά να το κάνουν για τα μαθηματικά σύμβολα. Χαρακτηριστικό είναι, όπως λέει η Ανδριάνα, πως κατά τη διάρκεια των σπουδών η καθηγήτριά της στη Φυσική στο σχολείο, Ολγα Μαλεζά, τις διάβαζε τις σημειώσεις των πανεπιστημιακών και τα συγγράμματα, και εκείνη τις έγραφε στην ειδική γραφομηχανή για τη γλώσσα Μπράιγ. «Τα πλήκτρα της γραφομηχανής για τη γλώσσα Μπράιγ είναι σκληρά. Ενιωσα πως τελικά θα πάθω τενοντίτιδα. Ηταν πολύ κουραστικό», λέει στην «Κ» σήμερα η Ανδριάνα χαμογελώντας.
«Η Ανδριάνα αντιμετώπισε επιπλέον δυσκολίες στη φοίτησή της όχι μόνο γιατί δεν βλέπει αλλά και γιατί αποφάσισε να σπουδάσει μαθηματικά», τονίζει στην «Κ» ο πρόεδρος του τμήματος Μαθηματικών ΕΚΠΑ Αριστείδης Κοντογεώργης. «Δεν υπήρχε κανένα βιβλίο μαθηματικών τόσο στα ελληνικά όσο και σε άλλη γλώσσα που να μπορούσε να διαβάσει. Τα μαθηματικά έχουν την επιπλέον ιδιαιτερότητα ότι θα πρέπει το πλήθος των συμβόλων τύπων και διαγραμμάτων να γραφούν και αυτά σε γλώσσα Μπράιγ. H Ανδριάνα έπρεπε να βασιστεί σε εθελοντές που θα της διάβαζαν το βιβλίο και θα το πληκτρολογούσε στην ειδική γραφομηχανή της ώστε να μπορέσει να το μελετήσει αργότερα με την ησυχία της. Μόλις συνειδητοποιήσαμε τις δυσκολίες της φοιτήτριάς μας, την παραπέμψαμε στον master του TeX –μια γλώσσα προγραμματισμού– στην Ελλάδα, τον καθηγητή Αντώνη Τσολομύτη από το Πανεπιστήμιο Αιγαίου, με την παράκληση να μετατρέψει το TeX ώστε να μπορεί να στοιχειοθετεί τα βιβλία των διδασκόντων του τμήματός μας σε μορφή Μπράιγ με μαθηματικά. Αυτό ήταν ένα πολύ δύσκολο εγχείρημα, το οποίο στέφθηκε με επιτυχία», προσθέτει ο ίδιος, και τονίζει: «Η έκφραση της Ανδριάνας όταν ψηλάφησε την πρώτη δοκιμαστική εκτύπωση αλλά και η χαρά της αμέσως μετά θα μου μείνει αξέχαστη».
Η δουλειά του κ. Τσολομύτη και του συνεργάτη του στο Πανεπιστήμιο Πατρών, επίκουρου καθηγητή Ανδρέα Παπασαλούρου, άνοιξε τον δρόμο ώστε σχεδόν όλα τα βιβλία διδασκόντων του μαθηματικού τμήματος του Πανεπιστημίου Αθηνών να της είναι διαθέσιμα. Επίσης, όπως ανέφερε στην «Κ» ο αντιπρόεδρος της επιτροπής προσβασιμότητας του ΕΚΠΑ και πρόεδρος του τμήματος Πληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών Γεώργιος Κουρουπέτρογλου, η μονάδα απευθύνθηκε σε ερευνητές στην Ιαπωνία, και συγκεκριμένα στον καθηγητή Κατσουχίτο Γιαμαγκούτσι που είναι και ο ίδιος τυφλός, για να αποδοθούν τα σύμβολα των μαθηματικών με τρόπο κατανοητό για την Ανδριάνα.
Σήμερα η Ανδριάνα κάνει όνειρα: «Θέλω να συνεχίσω με μεταπτυχιακές σπουδές στα θεωρητικά μαθηματικά. Αλλά επιθυμώ και να διδάξω μαθηματικά σε παιδιά με προβλήματα όρασης. Θέλω να τα βοηθήσω, όπως πήρα και εγώ βοήθεια. Ο δρόμος άνοιξε για να πραγματοποιήσουν το όνειρό τους».
Περίπου 1.500 ΑμεΑ σπουδάζουν στο ΕΚΠΑ
«Τα ελληνικά μαθηματικά είχαν πολλά χρόνια να δουν απόφοιτο τυφλό μαθηματικό. Μας είναι γνωστοί ο Ιωάννης Μενεΐδης, ο οποίος αποφοίτησε τη δεκαετία του ’60, και η Σουζάνα Οικονόμου στις αρχές της δεκαετίας του ’80. Είναι δύσκολο να φανταστούμε τις υπεράνθρωπες προσπάθειες που θα κατέβαλαν για να σπουδάσουν μαθηματικά την εποχή εκείνη. Ο Ι. Μενεΐδης επινόησε ο ίδιος έναν τρόπο γραφής μαθηματικών σε Μπράιγ, ο οποίος όμως διαφέρει από την κωδικοποίηση Μπράιγ-Νέμεθ που χρησιμοποιείται σήμερα. Δυστυχώς, όταν η Ανδριάνα ξεκίνησε να σπουδάζει μαθηματικά δεν υπήρχε κανένα πανεπιστημιακό σύγγραμμα μαθηματικών διαθέσιμο ώστε να μπορεί να διαβάζει, και τα πάντα έπρεπε να ξεκινήσουν από την αρχή. Με το τέλος των σπουδών της το σύνολο σχεδόν των μαθημάτων που επέλεξε είναι διαθέσιμο σε μορφή Μπράιγ», ανέφερε στην «Κ» ο πρόεδρος του τμήματος Μαθηματικών ΕΚΠΑ Αριστείδης Κοντογεώργης.
Βέβαια, παλαιότερα, τα προβλήματα ήταν οξύτατα, αλλά η αύξηση του αριθμού των φοιτητών ΑμεΑ οδήγησε την πολιτεία και τα ΑΕΙ στη βελτίωση των υποδομών τους τα τελευταία χρόνια. Ενδεικτικά, μονάδα προσβασιμότητας λειτουργεί στο ΕΚΠΑ τυπικά από το 2006 και άτυπα από το 1996, είναι δε η παλαιότερη στην Ελλάδα. Σύμφωνα με τον αντιπρόεδρο της επιτροπής προσβασιμότητας του ΕΚΠΑ και πρόεδρο του τμήματος Πληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών, Γεώργιο Κουρουπέτρογλου, σήμερα στο Ιδρυμα σπουδάζουν περίπου 1.500 ΑμεΑ. Τα πεδία παρέμβασης –συνολικά έχουν μελετηθεί 14– αναδεικνύονται εάν αναλογιστούμε τις μορφές ειδικών αναγκών που μπορεί να έχουν οι φοιτητές. Χαρακτηριστικά, λειτουργεί ομάδα μεταφοράς των φοιτητών από το σπίτι στο πανεπιστήμιο και πίσω, υπάρχει μέριμνα για τη γραφή των βιβλίων για τους φοιτητές με προβλήματα όρασης και τη μετάφραση των διαλέξεων για εκείνους με προβλήματα ακοής.
Το Πανεπιστήμιο Αθηνών έχει θεσμοθετήσει τον σύμβουλο καθηγητή για τους φοιτητές ΑμεΑ σε κάθε τμήμα, ο οποίος ενημερώνει τους συναδέλφους του στο τμήμα για τα προβλήματα που ανακύπτουν στις σπουδές. Και αυτά τα προβλήματα στην καθημερινότητα ενός Ιδρύματος είναι πολλά, εάν θέλει να προσφέρει τη δυνατότητα σε όλους τους φοιτητές του να παρακολουθούν απρόσκοπτα τις σπουδές τους. Για παράδειγμα, το ΕΚΠΑ καταρτίζει περίπου 50 φοιτητές ετησίως για να υποστηρίζουν τους φοιτητές ΑμεΑ σε συγκεκριμένες υπηρεσίες (π.χ. κάποιος να βοηθά τους φοιτητές σε αμαξίδιο, άλλος τους κωφούς κ.ο.κ.). Επίσης, υπάρχουν διοικητικοί υπάλληλοι στις γραμματείες για τους φοιτητές ΑμεΑ.
Ταυτόχρονα, το ΕΚΠΑ διαθέτει εξειδικευμένους ψυχολόγους αλλά και φοιτητές με ειδικό ρόλο. Ενδεικτικά, όπως εξήγησε στην «Κ» ο κ. Κουρουπέτρογλου, φοιτητές με σύνδρομο Ασπεργκερ θα μπορούσαν να εκλάβουν αρνητικά –π.χ. ως προσπάθεια εκφοβισμού– μία αντίδραση ενός άλλου φοιτητή. «Και για τον λόγο αυτό έχουμε φοιτητές που βοηθούν και συνδράμουν τα παιδιά αυτά στα διαστήματα μεταξύ των μαθημάτων». «Θέλουμε η μονάδα προσβασιμότητας να συνεχίσει να αποτελεί σημείο αναφοράς για την υποστήριξη στις ακαδημαϊκές σπουδές των φοιτητών με διαφορετικές ικανότητες και απαιτήσεις. Δέσμευσή μας είναι το Πανεπιστήμιο Αθηνών να συνεχίσει να πρωτοπορεί», δηλώνει ο πρύτανης του ΕΚΠΑ Θάνος Δημόπουλος. Και ο κ. Κοντογεώργης από την πλευρά του τονίζει: «Η Ανδριάνα με το θάρρος και την επιμονή της όχι μόνο έδειξε τον δρόμο σε παιδιά με παρόμοια προβλήματα που αγαπούν τα μαθηματικά, αλλά άφησε και ένα πλούσιο υλικό που δημιουργήθηκε για τις ανάγκες της με σκοπό την αξιοποίηση από τους μελλοντικούς φοιτητές θετικών επιστημών».
Βασίλισσες στους τέσσερις τοίχους
Κοιτώ και ξανακοιτώ το κυβερνητικό πόστερ. Βλέπω καλά; Είναι η πρώτη διαφήμιση που μεροληπτεί υπέρ των γυναικών; Μια προτροπή να κλειστούμε στα σπίτια μας που αντιστρέφει τα στερεότυπα; Ορίστε μια αποστομωτική απάντηση από την αγγλική κυβέρνηση εν έτει 2021, όλοι μιλούν για ανατροπή της πατριαρχίας και ίσα δικαιώματα των φύλων αλλά ιδού η απόδειξη, η μητριαρχία μεσουρανεί. Αρχηγοί είμαστε, βασίλισσες στους τέσσερις τοίχους.
Η εικονογραφία είναι ξεκάθαρη, η μοναδική σκηνή που εμπεριέχει μια ανδρική φιγούρα είναι εξαιρετικά χαλαρή. Μια τρυφερή εικόνα ενός καθισμένου αρσενικού να αγκαλιάζει τη γυναίκα χωρίς απόπειρα περιπτύξεων, καθώς το παιδί είναι «παρών». Στη δεύτερη, μια γυναίκα κρατάει στην αγκαλιά ένα βρέφος και δίπλα την περιμένει ένας πάγκος εργασίας, μια σιδερώστρα εικάζω. Στην τρίτη εικόνα μια μητέρα βοηθάει τις κόρες στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση, είτε εκπαιδεύεται από την αρχή διευρύνοντας τους ορίζοντές της, είτε φρεσκάρει τις γνώσεις της για να τις μεταλαμπαδεύσει κατόπιν στα παιδιά. Τα τυχερά της τηλεκπαίδευσης, γιατί ως γνωστόν στη ζωή εάν δεν έχεις μάθει το μάθημά σου αυτό ξανάρχεται μέχρι να το εμπεδώσεις. Στη τέταρτη, κι αυτή απολύτως εύγλωττη, εικόνα: μητέρα και κόρη, ενήλικη και ανήλικη, έχουν βαλθεί να ασχοληθούν με τα οικιακά ορμώντας στη σφουγγαρίστρα. Ευτυχώς όλες μοιάζουν περιποιημένες και κυρίως χτενισμένες όπως θα ήταν και το 1950.
Γιατί μία και μοναδική ανδρική φιγούρα; Γιατί όχι κάποιες ακόμα, άνδρας μπροστά από οθόνη, άνδρας όρθιος χαμογελαστός μιλώντας στο κινητό, άνδρας στο πάτωμα να κάνει κοιλιακούς, άνδρας με ένα ποτήρι κρασί ξαπλωμένος στο κρεβάτι; Υπήρχε η επιλογή με τέσσερις παραλλαγές –ακριβώς όσες προανέφερα– κι όμως δεν συμπεριλήφθηκαν. Κακώς. Οι άνδρες περνούν δύσκολα, για εκείνους η πανδημία είναι δέκα φορές δυσκολότερη, είναι κλειστά τα μπαρ, τα εστιατόρια, τα γυμναστήρια, δεν έχει ποδόσφαιρο, ούτε άλλο σπορ που να μπορούν να παρακολουθήσουν ή να επιδοθούν και έτσι αναγκάζονται να μένουν σπίτι επιβαρύνοντας την ψυχική υγεία τους. Ενώ οι γυναίκες έχουν όλο τον χρόνο για ν’ ασχολούνται σε καθημερινή βάση με τις αγαπημένες τους ασχολίες: παροχή βοήθειας σε νεότερους και μεγαλύτερους, πλύσιμο, σιδέρωμα, ξεσκόνισμα, σφουγγάρισμα, κηπουρική, μαγείρεμα και άλλα που δεν εικονογραφούνται με ενάργεια όπως ετοιμασία ατελείωτων υγιεινών σνακ για όσους κάθονται στον καναπέ, καθάρισμα των σιφονιών, αλλαγή λαμπτήρων κ.λπ.
Η διαφήμιση που με έκανε να γελάσω κρίθηκε σεξιστική και κατόπιν παρότρυνσης των φεμινιστικών ομάδων αποσύρθηκε. Πόσο κρίμα, τεράστιο αυτογκόλ. Φοβάμαι όμως ότι γελώ συχνά και δυσανάλογα πολύ τον τελευταίο καιρό και μάλλον είναι ενδεικτικό της κατάστασής μου. Είναι η ρεαλιστικότερη περιγραφή, η πιο παραστατική συμπυκνωμένη αποτίμηση της κατάστασης, θα χρειάζονταν πολλές σελίδες γραπτού λόγου και θα ήταν αβέβαιο εάν θα μπορούσε να εξιστορηθεί τόσο άρτια. Οι γυναίκες κατά μέσον όρο ασχολούνται 4,1 ώρες ημερησίως με τις δουλειές του σπιτιού. Με τα σχολεία κλειστά τα κορίτσια συνεισφέρουν στα οικιακά με το θλιβερό στατιστικό πολλές –μη προνομιούχες– ανήλικες να διακόπτουν την εκπαίδευση με κίνδυνο να μην επιστρέψουν ποτέ.
Οι γυναίκες έχουν σηκώσει ανισομερώς το βάρος της πανδημίας απορροφώντας το οικονομικό σοκ. Η πλειονότητα όσων εργάζονται βρίσκεται στην πρώτη γραμμή, ως φροντιστές σε νοσοκομεία και σπίτια, υπάλληλοι σε σούπερ μάρκετ και φαρμακεία. Η πρόσκαιρη και ευκαιριακή απασχόληση στους πληγέντες τομείς του λιανεμπορίου, της φιλοξενίας και του τουρισμού τις αφήνει χωρίς αμοιβή, χωρίς αποταμιεύσεις και χωρίς ασφάλεια. Η μία ώρα εργασίας, εάν δουλεύουν από το σπίτι, κοστολογείται το ένα τρίτο από των αρρένων συναδέλφων τους. Εχουν διπλάσιες πιθανότητες απόλυσης, καθώς είναι εκείνες που θα αφήσουν τα καθήκοντά τους για να συνδράμουν στην εκπαίδευση και στην αρρώστια.
Οι γυναίκες είναι επίσης οι αφανείς κομπάρσοι στο οικογενειακό καθημερινό χάος που καλούνται να τακτοποιήσουν, χαρακτήρες που είναι αδύνατον να φιλοτεχνηθούν και να αποτιμηθούν οικονομικά. Εχουν τον ρόλο του ειρηνοποιού, του καθοδηγητή, του μεσάζοντα που συσφίγγει τις σχέσεις των μελών της οικογένειας. Είναι εκείνες που βρίσκουν τις κατευναστικές κουβέντες όταν το άγχος περικυκλώνει, αμβλύνουν τις εντάσεις, γαληνεύουν τις ανασφάλειες. Τέλος, μόνες τους χειρίζονται τις ατελείωτες τύψεις για την ανεπάρκειά τους που προκύπτουν από το ανέφικτο των προσδοκιών, της μητέρας στο σπίτι και του εργαζόμενου γονιού που μοιάζει σαν να φοράς φόρμα γυμναστικής με ψηλά τακούνια.
Η διαφήμιση θα μπορούσε να αποτυπώνει ρεαλιστικότερα τις ικανότητές μας να διεκπεραιώνουμε πολλά ταυτόχρονα: μια γυναικεία φιγούρα με ένα παιδί στην αγκαλιά να γεμίζει τον κάδο του πλυντηρίου λύνοντας παράλληλα ασκήσεις μαθηματικών. Κατόπιν η ίδια, μόνη, να κλαίει τις βραδινές ώρες κρατώντας το πρόσωπό της με τα δυο της χέρια. Να μια εκφραστική σύμπτυξη της μεγάλης απεικόνισης. Μια διαφήμιση -προτροπή να κλειστούμε στα σπίτια μας για να σώσουμε ζωές που ενέχει έναν και μοναδικό κίνδυνο, να μη θέλουμε τη δική μας. Η διαφήμιση είναι σεξιστική όπως δυστυχώς είναι και η κοινωνία όπου ζούμε.
* Η κ. Ελεάννα Βλαστού είναι συγγραφέας και ζει στο Λονδίνο.
«Μη βάζετε εμπόδια στο δικαίωμά μας»
Ατομα με κινητικά προβλήματα, ηλικιωμένοι αλλά και συνοδοί τους στερούνται δραστηριότητες λόγω έλλειψης υποδομών
Τι σχέση έχει κάποιος που μεταφέρει βαριές αποσκευές με ένα νήπιο; Κάποιος που είναι υπέρβαρος με τον ηλικιωμένο των 85 ετών ο οποίος πρέπει να πάει για το εμβόλιο; Μια γυναίκα στις τελευταίες εβδομάδες της εγκυμοσύνης της με κάποιον που είχε ένα ατύχημα με το αυτοκίνητο και χρησιμοποιεί πατερίτσες; Κάποιος που δεν μπορεί να συνεννοηθεί στην τοπική γλώσσα με έναν άνθρωπο που κινείται με αναπηρικό αμαξίδιο; Κι όμως όλοι είναι Ατομα με Μειωμένη Κινητικότητα (Persons with Reduced Mobility – PRMs).
Με αυτόν τον όρο περιγράφονται τα άτομα που έστω για κάποιο διάστημα της ζωής τους αντιμετώπισαν προβλήματα στη μετακίνησή τους λόγω μιας δυσκολίας σε κάποια αίσθηση ή λειτουργία (στην κίνηση, την ακοή, την όραση, την αντίληψη ή την επικοινωνία). Ναι, στην ομάδα των Ατόμων με Μειωμένη Κινητικότητα (ή αλλιώς Εμποδιζόμενων) δυνητικά ανήκουμε όλοι μας, καθώς κάποια στιγμή στη ζωή μας αντιμετωπίσαμε ή θα αντιμετωπίσουμε δυσκολίες στη μετακίνησή μας. Θα υπάρξουμε ηλικιωμένοι, θα περάσουμε μια εγκυμοσύνη, υπήρξαμε μικρά παιδιά, πολλοί είχαμε κάποιο ατύχημα ή ασθένεια που σε άλλους άφησε προσωρινή και σε άλλους μόνιμη αναπηρία, άλλοι έχουν ασυνήθιστες σωματικές διαστάσεις. Η κινητικότητα δεν είναι εξασφαλισμένη για όλους ούτε εφ’ όρου ζωής, καθώς δεν αφορά μόνο τη βλάβη σε σημεία του σώματος που σχετίζονται με την κίνηση. Είναι όρος ευρύτερος και περισσότερο συμπεριληπτικός.
H έρευνα
Αυτή τη διάσταση επιχειρούν να αναδείξουν οι ερευνητές του τμήματος Ναυτιλιακών και Επιχειρηματικών Υπηρεσιών του Πανεπιστημίου Αιγαίου Σοφοκλής Αλέπης και Κωνσταντίνος Μαλάγας, σε έρευνά τους σχετικά με την πρόσβαση των Ατόμων με Μειωμένη Κινητικότητα στα μέσα μαζικής μεταφοράς. Οπως υποστηρίζουν, τα εμποδιζόμενα άτομα μαζί με τους συνοδούς τους αγγίζουν το 40%-42% του πληθυσμού. Αν φροντίσουμε να ταξιδεύουν με άνεση και ασφάλεια, αυτό θα είναι προς το συμφέρον ολόκληρης της κοινωνίας.
Ο ίδιος ο Σοφοκλής Αλέπης είναι παραπληγικός. Ως μέλος –από το 1996– του Δ.Σ. του Πανελλήνιου Συλλόγου Παραπληγικών έχει ασχοληθεί ενεργά με την αναβάθμιση των συνθηκών ζωής των Ατόμων με Αναπηρία. Οταν, όμως, μετά την αποχώρησή του από την Εμπορική Τράπεζα επέλεξε να συνεχίσει τις σπουδές του και να αναπτύξει περαιτέρω τις δεξιότητές του, συνειδητοποίησε ότι, δυστυχώς, αναδεικνύοντας τα προβλήματα αποκλειστικά ως αίτημα των ΑμεΑ δεν είχε την ανταπόκριση που αναμενόταν στην Ελλάδα.
Ταυτόχρονα σκέφτηκε ότι το θέμα της προσβασιμότητας μας αφορά όλους. «Είμαι παραπληγικός, αλλά σήμερα έχω τη δυνατότητα ακόμα να έχω μια σχετική υποβοηθούμενη βάδιση, έτσι έχω την οπτική γωνία του χρήστη αμαξιδίου αλλά και εκείνου που δεν χρησιμοποιεί αμαξίδιο. Σκέφτηκα ότι αν αλλάξουμε την οπτική και τονίσουμε ότι αφορά ευρύτερη ομάδα πληθυσμού, όλους τους ανθρώπους με μειωμένη κινητικότητα, ίσως το μήνυμα έχει μεγαλύτερη απήχηση», λέει στην «Κ» ο 47χρονος υποψήφιος διδάκτωρ.
Σε συνεργασία με τον δρα Κωνσταντίνο Μαλάγα, ειδικό ερευνητή σε θέματα αερομεταφορών στο Εργαστήριο Πληροφορικής και Νέων Τεχνολογών στη Ναυτιλία, τις Μεταφορές και τη Νησιωτική Ανάπτυξη, υποστηρίζουν ότι τα εμποδιζόμενα άτομα και οι συνοδοί τους αποτελούν μια μεγάλη, ανεκμετάλλευτη, αγορά, αφού όπως όλοι επιθυμούν να ταξιδεύουν.
Οπως αναφέρουν, σύμφωνα με σχετική έρευνα, η παροχή περισσότερο προσβάσιμων υπηρεσιών για τα άτομα αυτά αναμένεται να αυξήσει την τουριστική αγορά κατά 44%, το οποίο σημαίνει ενίσχυση των εσόδων κατά 142 δισ. ευρώ και πάνω από 3,4 εκατ. θέσεις εργασίας παγκοσμίως. Ενδεικτικά αναφέρουν ότι, στη Γερμανία και το Ηνωμένο Βασίλειο, τις κύριες τουριστικές αγορές για την Ελλάδα, ο γηρασμένος πληθυσμός (>65) είναι πάνω από 40 εκατομμύρια.
«Προς το παρόν, όμως, τα καράβια έχουν μόλις δύο καμπίνες προσβάσιμες σε άτομα με αναπηρία», λέει ο κ. Αλέπης. «Αν θέλει μια ομάδα μπάσκετ με αμαξίδιο δηλαδή να ταξιδέψει, θα πρέπει να μείνει στους καναπέδες».
Κι ένα ακόμα βασικό ερώτημα: σε περίπτωση εγκατάλειψης του πλοίου, πόσο εύκολα προσεγγίζει ένα ΑμεΑ τις σωστικές λέμβους; «Πρόκειται για ένα κοινό που θέλει να ενσωματωθεί, να αισθανθεί χρήσιμο και παραγωγικό. Και τα όποια εισοδήματά του θα μπουν στην οικονομία».
Ομως, όπως αναφέρει ο ίδιος, δεν είναι μόνο τα ΑμεΑ.
«Το προσδόκιμο ζωής συνεχώς αυξάνεται και αυτό δεν είναι ούτε μόνο θετικό ούτε μόνο αρνητικό. Σήμερα πάνω από 20% των Ελλήνων είναι άνω των 65 ετών, ενώ το ποσοστό αυτό αυξάνεται συνεχώς. Οι 65 και άνω είναι ακόμα παραγωγικοί, αισθάνονται ζωντανοί, αρκετοί από αυτούς όμως έχουν παρόμοιες ανάγκες με τους πολίτες με αναπηρία. Εχουν δηλαδή κοινά χαρακτηριστικά. Το κοινό αυτό, είναι ένα κοινό που αν αξιοποιηθεί θα αυξήσει και το ΑΕΠ της χώρας. Ο τρόπος για να γίνει αυτό είναι η ενσωμάτωση, η συμπερίληψη. Το πιο άμεσο “όχημα” συμπερίληψης είναι η προσβασιμότητα στις μεταφορές, δηλαδή να μπορώ να πάω από παντού… παντού».
Ο τουρισμός
Οπως σημειώνει στην «Κ» και ο κ. Μαλάγας, «η έμφαση για παράδειγμα σε μια υπο-ομάδα των Ατόμων με Μειωμένη Κινητικότητα, των ηλικιωμένων, μπορεί να επεκτείνει την τουριστική περίοδο και να αυξήσει τα έσοδα, ενώ έχει μεγαλύτερη μέση δαπάνη ανά επίσκεψη ανά άτομο. Η κάθε κατηγορία Ατόμων με Μειωμένη Κινητικότητα απαιτεί διαφορετικές υπηρεσίες, ειδικές παρεμβάσεις. Οι ηλικιωμένοι αποτελούν την πιο “εύκολη” κατηγορία».
Με απλές λύσεις το ταξίδι τους μπορεί να διευκολυνθει σημαντικά. «Γνωρίζατε ότι στα αεροδρόμια όλης της Ευρώπης υπάρχει ειδική είσοδος και υπηρεσίες PRM, για άτομα με Μειωμένη Κινητικότητα; Λίγοι το ξέρουν, λίγοι το χρησιμοποιούν».
Φυσικά εκτός από τα μέσα μεταφοράς, επεμβάσεις απαιτούνται και στους αρχαιολογικούς χώρους, στα μουσεία, στα νοσοκομεία και στις δημόσιες υπηρεσίες.
Οι δύο ερευνητές βλέπουν πολύ θετικά τη σύσταση της Εθνικής Αρχής Προσβασιμότητας του υπουργείου Επικρατείας, αλλά και την Επιτροπή Προσβασιμότητας του υπουργείου Τουρισμού, που απαρτίζονται από ειδικούς επιστήμονες και αντιπροσώπους φορέων.
Χαρακτηρίζουν πρωτοπόρο για τα ελληνικά δεδομένα το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Αναπηρία που εκπονήθηκε πρόσφατα και δεσμεύει όλες τις μελλοντικές κυβερνήσεις, αλλά καλούν τις Αρχές να αρχίσουν να σχεδιάζουν και για τα εμποδιζόμενα άτομα. Η συμπερίληψη, λένε, είναι ένα παιχνίδι win – win και μας αφορά όλους.
Μπουνταλάς! Σαλονικιός για…
Με τα χρόνια έπαψαν να με εκπλήσσουν οι πολιτικοί. Συνήθισα να βλέπω να προσεγγίζουν τα πράγματα με μια εντυπωσιακή αύρα αυτοεπιβεβαίωσης, που συνδυάζεται με το ισχυρότερο ένστικτο επιβίωσης στο ζωικό βασίλειο. Αυτό που δυσκολεύομαι να συνηθίσω είναι τη μετατροπή της δημοκρατίας σε παζάρι, που ο κάθε πολιτικός κρίνεται απλώς από την ικανότητά του να πουλήσει την πραμάτεια του.
Αφορμή για τις παραπάνω σκέψεις έγινε η δημόσια τοποθέτηση υπουργού της κυβέρνησης γύρω από τις αιτίες της έξαρσης της πανδημίας στη Βόρεια Ελλάδα και ιδιαίτερα στη Θεσσαλονίκη: «Είναι και θέμα του χαρακτήρα του κόσμου καμιά φορά», είπε, «όταν πήγα στη ΔΕΘ με τον κ. Μητσοτάκη (…) είδα ξαφνικά σκηνές, ο ένας πάνω στον άλλον, όχι σαν να μην υπάρχει COVID, σαν να μην υπάρχει τίποτα. (…) “Ρε παιδιά, κάνετε ελέγχους στη Θεσσαλονίκη;”» αναρωτήθηκε, καταλήγοντας: «Ηταν ο ένας πάνω στον άλλον, ζούσανε σαν να μην υπάρχει COVID. Δεν πίστευαν ότι υπάρχει ο ιός, φαντάζομαι, το πιο πιθανό».
Οταν αντιλήφθηκε τα αρνητικά σχόλια που προκάλεσε η δήλωσή του, προχώρησε σε νέα τοποθέτηση, με την οποία τόνιζε πως η Θεσσαλονίκη είναι η αγαπημένη του πόλη και «ο χαρακτήρας των κατοίκων της, ζεστός, φιλόξενος, φιλικός και υπέροχος».
Μπουνταλάδες λοιπόν οι Σαλονικείς, κατά τον υπουργό. Γιατί ποια άλλη λέξη να βρω που να συμπυκνώνει το σύνολο των παραπάνω περιγραφών και αξιολογήσεων; Σαν να πρόκειται για αγαθούς ημιάγριους, που αδυνατούν να αντιληφθούν τη σοβαρότητα της κατάστασης και συνεχίζουν να ζουν στον κόσμο τους, «ο ένας πάνω στον άλλον».
Τόσες δεκαετίες Σαλονικιός, ομολογώ την αμαρτία μου: Δεν είχα αντιληφθεί τίποτε για τον χαρακτήρα και τον τρόπο ζωής μας. Νόμιζα πως συναντάς υπέροχους ανθρώπους στη Σαλονίκη, όπως συναντάς στη Λάρισα, στην Αθήνα, στην Πάτρα, παντού. Και το αντίθετο. Αφήστε που δεν είχα προσέξει πως οι Σαλονικείς «ζουν ο ένας πάνω στον άλλον». Πίστευα πως αυτό ήταν μια υπερβολική έκφραση που χρησιμοποιούμε στην ελληνική επαρχία για να περιγράψουμε την πυκνή δόμηση και την έλλειψη πρασίνου, τις συνθήκες ζωής σε μερικές γειτονιές του κέντρου της Αθήνας, αλλά φαίνεται πως είχα κάνει λάθος.
Ας μιλήσουμε σοβαρά. Ο υπουργός δεν έκανε τίποτε άλλο από το να αναπαραγάγει στερεοτυπικά σχήματα, είτε από αδυναμία να σκεφθεί και να εκφραστεί πιο σύνθετα είτε, το πιθανότερο, για να αποφύγει να μιλήσει με ειλικρίνεια για τις όποιες ευθύνες και τις λανθασμένες εκτιμήσεις της κυβέρνησης και της αυτοδιοίκησης γύρω από το πρόβλημα.
Η αλήθεια είναι πως η στερεοτυπική σκέψη είναι συνυφασμένη στην καθημερινότητά μας με τα «small talks» που λένε οι Αγγλοσάξονες, τις ασήμαντες δηλαδή καθημερινές «ψιλοκουβέντες» που κάνουμε οι άνθρωποι. Ολοι χρησιμοποιούμε στερεότυπα και συχνά με αθώο τρόπο και χωρίς πρόθεση, αν και οι λέξεις δεν είναι ποτέ τόσο αθώες όσο νομίζουμε. Οταν ο παππούς μου έλεγε, «ο Πέτρος έχει ένα παιδί και ένα κορίτσι» αναπαρήγε την έμφυλη ανισότητα μέσω μιας «αθώας» φράσης.
Τα στερεότυπα ταξινομούν και ερμηνεύουν τα ερεθίσματα του εξωτερικού κόσμου στα γρήγορα, χωρίς να χρειάζεται να αφιερωθεί πολλή φαιά ουσία στην κατανόηση μιας κατάστασης ή ενός γεγονότος.
Αναμασώντας κληρονομημένα σχήματα που βρίσκονται αποθηκευμένα μέσα μας και προβαίνοντας σε αυθαίρετες γενικεύσεις ασήμαντων προσωπικών εμπειριών ή μεμονωμένων περιστατικών, νομίζουμε πως κατανοούμε τον εξωτερικό κόσμο, αλλά στην ουσία μεροληπτούμε. Ετσι, αξιολογούμε μέσα από μύθους και μεροληπτικά ψεύδη: «Οι Ελληνες είναι τεμπέληδες», «τα κορίτσια δυσκολεύονται στα μαθηματικά», «οι Σαλονικείς ζουν ο ένας πάνω στον άλλον».
Ακριβώς για τους παραπάνω λόγους, η στερεοτυπική σκέψη αναπαράγει προκαταλήψεις, αφελή και ανόητα σχήματα. Εκτός του ότι αδυνατεί να κατανοήσει τα πράγματα, εμποδίζει την πραγματοποίηση πιο σύνθετων συλλογισμών, απαραίτητων όταν ψάχνουμε για λύσεις σε πολύπλοκα ζητήματα.
Εύπεπτα καθώς είναι, στον δημόσιο λόγο τα στερεότυπα λειτουργούν αποπροσανατολιστικά και διχαστικά, διαιωνίζουν εθνοτικές, γεωγραφικές, θρησκευτικές αντιπάθειες και διαιρέσεις, συμβάλλουν στο «κυνήγι μαγισσών» και μπορεί να αποκτήσουν, έστω και ασυνείδητα, ρατσιστικό χαρακτήρα. Οσο πιο «φθηνός» είναι ο δημόσιος λόγος, με τόσο πιο πολλά στερεότυπα είναι φορτωμένος.
Σε τελική ανάλυση, τα στερεότυπα ίσως να προσφέρουν διασκεδαστικά ανέκδοτα, αλλά ένας σοβαρός πολιτικός πρέπει να τα αποφεύγει όπως ο διάβολος το λιβάνι. Θα μου πείτε, μα ο ρηχός και γεμάτος στερεότυπα πολιτικός λόγος κερδίζει ψήφους. Μπορεί! Την εκτίμηση των άλλων, όμως, αμφιβάλλω.
* Ο κ. Νίκος Μαραντζίδης είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας.
Γυναίκες στην Ελλάδα και στην ψηφιακή εποχή
Η τεχνολογική εξέλιξη χαιρετίζεται συχνά ως ο μεγάλος εξισωτής για τις έμφυλες ανισότητες στη δουλειά. Και ώς ένα βαθμό είναι. Χάρη στις νέες τεχνολογίες, στην ψηφιοποίηση και στην εξοικείωση με την τηλεργασία, οι γυναίκες θα αντιμετωπίζουν, τουλάχιστον θεωρητικά, λιγότερους αποκλεισμούς από επαγγέλματα που παραδοσιακά ανδροκρατούνταν και θα απολαμβάνουν περισσότερες ευκαιρίες να ανέλθουν επαγγελματικά.
Στην πράξη, ωστόσο, η πανδημία έφερε στο προσκήνιο μια πραγματικότητα που έχει ίδιες πιθανότητες να πάρει πολύ σωστή ή λάθος τροπή. Η τεχνολογία ανοίγει πόρτες στις γυναίκες και σε άλλες ομάδες που υποεκπροσωπούνται στην αγορά εργασίας και στη λήψη αποφάσεων, όμως γεννά και πληθώρα νέων προκλήσεων που απειλούν να βαθύνουν τελικά ακόμα περισσότερο το έμφυλο χάσμα.
Λόγω των ευθυνών φροντίδας που στερεοτυπικά επωμίζονται στο σπίτι, οι γυναίκες ωθούνται πιο συχνά στην τηλεργασία. Σε συνθήκες κρίσης, η «λύση» αυτή φαντάζει επιθυμητή, ακόμα και σωτήρια. Μακροπρόθεσμα, όμως, οι ίδιες κινδυνεύουν να αποτελέσουν ένα υποσύνολο εργαζομένων δεύτερης ταχύτητας και να μην έχουν τις ευκαιρίες δικτύωσης, πληροφόρησης και επαγγελματικής εξέλιξης που συχνά προσφέρει η διά ζώσης παρουσία. Και αυτά επειδή «το επέλεξαν».
Στην έρευνα «Breaking the Glass Ceiling», που πραγματοποίησε εν μέσω πανδημίας η Vodafone και το Women On Top, μόλις 21,9% των γυναικών ανέφεραν ότι η τηλεργασία αποτέλεσε θετική εξέλιξη για τις ίδιες. Το 22,3% δήλωσε ότι έχει επηρεάσει αρνητικά την παραγωγικότητα και τα επίπεδα άγχους τους – οι εργαζόμενες μητέρες, μάλιστα, είναι εκείνες που ανέφεραν τη μεγαλύτερη δυσκολία στον συνδυασμό της τηλεργασίας με τη φροντίδα της οικογένειας.
Η δεύτερη παγίδα προκύπτει από την ενσωμάτωση στα προϊόντα τεχνολογίας ασυνείδητων προκαταλήψεων που διαιωνίζουν και στον αναλογικό κόσμο τις έμφυλες ανισότητες.
Ενα παράδειγμα: Για δεκαετίες, τα συστήματα σύνθεσης ή αναγνώρισης ομιλίας, που επέτρεπαν στον Στίβεν Χόκινγκ να μιλάει και σ’ εμάς να βλέπουμε αυτόματους υπότιτλους στα βίντεο, είχαν κακή απόδοση στις γυναίκες ομιλήτριες σε σύγκριση με τους άνδρες. Η ανάλυση και μοντελοποίηση της ομιλίας στην οποία βασίζονταν έδιναν πιο ακριβή αποτελέσματα σε ψηλούς ομιλητές με μακρύτερες φωνητικές χορδές και χαμηλότερο τόνο, με αποτέλεσμα οι τεχνολογίες αυτές να λειτουργούν ως εμπόδιο για τις γυναίκες – ένα μοτίβο που έχουμε να αναπαράγεται σε συστήματα επιλογής ανθρώπινου δυναμικού, αναγνώρισης προσώπων και όχι μόνο.
Και τέλος, τι μπορεί να κάνει η τεχνολογία για γυναίκες που δεν έχουν πρόσβαση σε αυτήν ή στις δεξιότητες που χρειάζονται για να την αξιοποιήσουν;
Το έμφυλο ψηφιακό χάσμα είναι καλά και πρόσφατα τεκμηριωμένο. Σύμφωνα με τον πίνακα αποτελεσμάτων για τις γυναίκες στην ψηφιακή εποχή του 2020, που δημοσίευσε πριν από μερικές ημέρες η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στην Ευρώπη οι γυναίκες έχουν μικρότερες πιθανότητες να διαθέτουν εξειδικευμένες ψηφιακές δεξιότητες και να εργάζονται στον τομέα αυτόν.
Η Ελλάδα βρίσκεται μόλις τρεις θέσεις από το τέλος του πίνακα, με ένα 24% των Ελληνίδων να μην έχουν χρησιμοποιήσει ποτέ το Ιντερνετ (έναντι 10% των γυναικών στην Ε.Ε.) και μόνο το 16,4% των ειδικών στην Πληροφορική και στις Επικοινωνίες να είναι γυναίκες (17,7% στην Ε.Ε.).
Και οι εργοδότες δεν έχουν αναλάβει ακόμα τη δράση που απαιτείται για να καλυφθεί το χάσμα: Στην έρευνα «Breaking the Glass Ceiling», 56% των συμμετεχουσών ανέφεραν ότι οι ανάγκες τους σε τεχνολογικό εξοπλισμό και σε ανάπτυξη νέων δεξιοτήτων, που τους είναι απαραίτητες για να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της τηλεργασίας, δεν καλύπτονται από τις επιχειρήσεις όπου εργάζονται.
Αλλά κάπου εκεί, στον πίνακα αποτελεσμάτων για τις γυναίκες στην ψηφιακή εποχή εμφανίζονται δύο αχτίδες φωτός:
Στον δείκτη για το ποσοστό πληθυσμού που διαθέτει ψηφιακές δεξιότητες πέρα από τις βασικές, στην ηλικιακή κατηγορία 16-24 ετών, οι γυναίκες ξεπερνούν τους άνδρες κατά 2 ποσοστιαίες μονάδες. Επίσης, στην Ελλάδα έχουμε περισσότερες γυναίκες που αποφοιτούν από σχολές Επιστήμης, Τεχνολογίας, Μηχανολογίας ή Μαθηματικών από τον μέσο όρο της Ε.Ε. (14,5 στους 1.000 νέους έναντι 14,3 στην Ευρώπη).
Νέες που ζουν μαζί μας την πανδημία, τις ευκαιρίες και τα κενά που πρέπει να καλυφθούν.
* Η κ. Στέλλα Κάσδαγλη είναι συνιδρύτρια του Οργανισμού Women On Top και συγγραφέας.
Το «Μαρινάκι» φωτοτυπεί ένα… πακέτο ανισοτήτων
Πριν από λίγο καιρό, το ελληνικό τμήμα της διεθνούς οργάνωσης Lean In, που έχει στόχο την εργασιακή ενδυνάμωση των γυναικών, δημοσίευσε ένα βίντεο για τον σεξισμό στον εργασιακό χώρο. Το βίντεο εμφανίζει τη Μαρίνα Παπαδοπούλου, διευθύντρια πωλήσεων σε ιδιωτική εταιρεία, σε μια τυπική μέρα στη δουλειά. Ενα στιγμιότυπο δείχνει τον γενικό διευθυντή να την προσφωνεί Μαρινάκι και να της ζητάει να του βγάλει μερικές φωτοτυπίες γιατί λείπει η γραμματέας του.
«Κούκλα είσαι σήμερα», της λέει. Ο άντρας της την εγκαλεί που βρίσκεται στο γραφείο την ώρα που το παιδί έχει ανεβάσει πυρετό, ενώ ο προϊστάμενός της τη ρωτάει γιατί δεν έχει τελειώσει ακόμη τη δουλειά που της έχει αναθέσει. «Αν δεν μπορείς, άσ’ το, το δίνω στον Αρη το πρότζεκτ».
Αυτό που δεν δείχνει το βίντεο είναι ότι το Μαρινάκι, εκτός από όλα αυτά, αμείβεται και με χαμηλότερο μισθό από τους άνδρες συναδέλφους της. Σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποίησαν από τον Ιανουάριο έως τον Μάρτιο 2020 σε 200 στελέχη ιδιωτικών επιχειρήσεων στην Ελλάδα η Lean In Hellas και η εταιρεία ερευνών Truberries (η οποία προσέφερε τις υπηρεσίες της αφιλοκερδώς), μέρος της οποίας παρουσιάζει σήμερα η «Κ», κατά μέσον όρο οι αμοιβές των γυναικών υστερούν κατά 14%. «Ενώ οι άνδρες κατά μέσον όρο αμείβονται με μηνιαίο μισθό 3.153 ευρώ, οι γυναίκες αμείβονται με 2.725 ευρώ. Το πιο ενδιαφέρον είναι ότι το μισθολογικό χάσμα εμφανίζεται κυρίως στο κατώτερο και στο ανώτερο επίπεδο, δηλαδή οι γυναίκες εισέρχονται στην επιχείρηση με ελαφρώς χαμηλότερο μισθό από τους άνδρες, ενώ εάν καταφέρουν με τα χρόνια να φθάσουν ψηλά στην ιεραρχία και πάλι αμείβονται λιγότερο από άνδρες στελέχη της ίδιας βαθμίδας», σημειώνει η Κατερίνα Κονδυλάκη, Group Account Director της Truberries.
«Να σ’ το πω πολύ απλά; Ενας διευθυντής μάρκετινγκ και μία διευθύντρια μάρκετινγκ πληρώνονται διαφορετικά. Η γυναίκα πληρώνεται λιγότερο». Η Αρετή Γεωργιλή, Regional Leader της Lean In, δεν εξεπλάγη από τα ευρήματα της έρευνας. «Τα αποτελέσματα αποδεικνύουν αυτό που η εμπειρία μας από την επαφή μας με εργαζόμενες γυναίκες όλα αυτά τα χρόνια μάς έδειχνε ως τάση. Γυναίκες και άνδρες δεν βιώνουν το ίδιο την εργασιακή τους πραγματικότητα, ακόμη και αν φαινομενικά ξεκινούν από την ίδια γραμμή εκκίνησης», σχολιάζει στην «Κ». Είναι ωστόσο σημαντικό ότι το φαινόμενο αποτυπώθηκε από μία από τις πρώτες, αν όχι την πρώτη έρευνα που γίνεται σε τόσο μεγάλο δείγμα στελεχών, οι οποίοι μάλιστα δεν δίστασαν να ανοίξουν τα χαρτιά τους σε ό,τι αφορά τους μισθούς τους.
«Οι γυναίκες αντιμετωπίζουν ουσιαστικά θέματα ισότητας ευκαιριών ως προς τη διεκδίκηση της καριέρας τους ή τη μισθολογική αντιμετώπισή τους. Είναι ενδεικτικό ότι διαπιστώνεται ένα 14% μισθολογικής διαφοράς στο σύνολο, ενώ το μεγαλύτερο ποσοστό της μισθολογικής διαφοράς καταγράφεται από εργαζόμενες γυναίκες στην ανώτερη βαθμίδα της ιεραρχίας ή εργαζόμενες γυναίκες με παιδιά». Πράγματι, η μεγαλύτερη ανισορροπία εντοπίζεται ανάμεσα στους άνδρες και στις γυναίκες που έχουν παιδιά. Ειδικότερα, βρέθηκε ότι η διαφορά στις αμοιβές αγγίζει το 22%, εις βάρος των μητέρων.
Το μοτίβο είναι επαναλαμβανόμενο. Μια γυναίκα εισέρχεται στην αγορά εργασίας με φιλοδοξίες και την επιθυμία να κάνει ό,τι χρειάζεται για την καριέρα της. Το ομολογούν και οι άνδρες: οι γυναίκες έχουν αντίστοιχη απόδοση, φιλοδοξία, προσήλωση και αφοσίωση στη δουλειά τους. Ομως, για μια σειρά από εξωγενείς παράγοντες, οι γυναίκες αναρριχώνται πολύ πιο αργά τη σκάλα της ιεραρχίας.
Η μεσαία βαθμίδα
Οπως προέκυψε και από την έρευνα της Lean In, οι γυναίκες «κολλάνε» για πολύ περισσότερα χρόνια από ό,τι οι άνδρες στη μεσαία βαθμίδα. «Δεν υπάρχει το λεγόμενο glass ceiling. Τόσο οι άνδρες όσο και οι γυναίκες μπορούν να φτάσουν στο ανώτερο επίπεδο, απλώς είναι όλο και λιγότερες οι γυναίκες που ανεβαίνουν τις βαθμίδες, άρα εκ των πραγμάτων είναι λιγότερες όσες διεκδικούν υψηλές θέσεις. Αυτό εμείς στη Lean Ιn το ονομάζουμε broken rung, δηλαδή το “κλαδί” που οδηγεί στις ανώτερες βαθμίδες είναι σπασμένο εξαρχής. Αφού έχουμε λιγότερες γυναίκες από την κατώτερη στη μεσαία βαθμίδα, κατά συνέπεια από τη μεσαία στην ανώτερη θα έχουμε ακόμη λιγότερες. Αρα, στατιστικώς είναι λιγότερο εύκολο να βρει ένας εργοδότης άξιες γυναίκες να προαγάγει», εξηγεί η Αρετή Γεωργιλή.
Οπως λέει, τα εμπόδια που συναντούν οι γυναίκες που θέλουν να συνεχίσουν την καριέρα τους δεν σχετίζονται με την αποτελεσματικότητά τους στην εργασία τους ή με άλλα αντικειμενικά, επαγγελματικά κριτήρια. «Οφείλονται κυρίως στα κοινωνικά στερεότυπα, στην πίεση από την οικογένεια, στη γενικευμένη κοινωνική αντίληψη για τον ρόλο της γυναίκας. Πολλές γυναίκες αναφέρουν ότι δεν παίρνουν προαγωγή ή αύξηση επειδή έχουν παιδιά. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα πολλές γυναίκες να παίρνουν τη δύσκολη απόφαση να μη συνεχίσουν την καριέρα τους, απόφαση η οποία, όπως αντιλαμβάνεστε, δεν είναι αποτέλεσμα ελεύθερης βούλησης, όπως πιστεύεται, αλλά απόφαση ανάγκης. Αυτή είναι και η δεύτερη αιτία ύπαρξης του μισθολογικού χάσματος, αφού οι εργοδότες, ασυνείδητα ή ενσυνείδητα, πιστεύουν ότι οι γυναίκες θα είναι λιγότερο αφοσιωμένες στη δουλειά τους εάν έχουν τον νου τους στην οικογένεια. Και φυσικά η έρευνα αποδεικνύει ότι ούτε λιγότερο αφοσιωμένες ούτε λιγότερο αποτελεσματικές είναι. Το αντίθετο!».
Ακόμη και οι γυναίκες που έχουν παρακάμψει τα παραπάνω εμπόδια και έχουν φτάσει στη γυάλινη οροφή δηλώνουν, σε ποσοστό 36%, ότι η επιχείρηση τους δείχνει λιγότερη εμπιστοσύνη από ό,τι στους άνδρες. Στην αντίστοιχη ερώτηση, οι άνδρες δηλώνουν ότι δεν συμβαίνει κάτι τέτοιο. «Είναι όπως με το βίντεο με το Μαρινάκι. Ερχονταν άνδρες και μου έλεγαν ότι δεν συμβαίνουν αυτά τα πράγματα. Είναι σαν να λέμε ότι έχουμε πονοκέφαλο και να μας απαντούν “όχι δεν έχετε! Είναι ιδέα σας”. Το βασικότερο πρόβλημα, λοιπόν, που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες είναι η άρνηση ότι υπάρχει πρόβλημα, με αποτέλεσμα στην πραγματικότητα γυναίκες και άνδρες να μην ξεκινούν από την ίδια αφετηρία την προσπάθειά τους. Αυτό είναι ορισμός των άνισων ευκαιριών!».
Ηρθες με τα ίδια ρούχα;
Σύμφωνα με την έρευνα των Lean In και Truberries, οι γυναίκες είναι πολύ πιο πιθανό να δεχθούν στη δουλειά σχόλια για την εμφάνισή τους. Ειδικότερα, σε ποσοστό 22% οι γυναίκες δηλώνουν ότι έχουν δεχθεί τέτοιου είδους σχόλια, γεγονός που χαρακτηρίζουν δυσάρεστο. «Εμφανίζονται ευρήματα που σχετίζονται με τη συμπεριφορά ως προς την εμφάνιση και το βιολογικό φύλο που αγγίζουν τα όρια της παρενόχλησης», λέει στην «Κ» η Αρετή Γεωργιλή από το ελληνικό τμήμα της Lean In, οργάνωσης για την ισότητα ανδρών και γυναικών στην αγορά εργασίας. «Στην έρευνα, οι γυναίκες μάς ανέφεραν αυθόρμητα τα σχόλια που δέχονται». Τα σχόλια για την εμφάνιση είναι δυσάρεστα όταν γίνονται πιο προσωπικά και με μεγαλύτερη οικειότητα, όπως «είσαι σέξι σήμερα…», «αδυνάτισες και σε είδα με άλλο μάτι», «δεν μας έχεις συνηθίσει να είσαι τόσο καλοντυμένη… τι θα κάνεις μετά;», «πώς και φοράς τα ίδια ρούχα με χθες… δεν κοιμήθηκες σπίτι σου;», «θα πρέπει να προσέξεις λίγο το βάρος σου». «Ολα αυτά δείχνουν ότι και στον τομέα αυτόν έχουμε ακόμη δρόμο να κάνουμε», τονίζει η κ. Γεωργιλή. «Ο δρόμος για την ουσιαστική ισότητα είναι ακόμη ο λιγότερο ταξιδεμένος».
Ο φανατισμός των αγαθών
Εν αρχή ην ο κοινωνικός αποκλεισμός. Τα πρώτα χρόνια της ισλαμικής τρομοκρατίας, οι αγαθές συνειδήσεις της Δύσης την απέδιδαν στην κοινωνική ανισότητα. Δυσκολεύονταν να εξηγήσουν γιατί, ενώ στα προάστια των γαλλικών μεγαλουπόλεων πολλοί αισθάνονταν τον κοινωνικό αποκλεισμό, μόνον οι κοινότητες των μουσουλμάνων γεννούσαν τρομοκρατία. Ομως, κανένα κενό λογικής δεν στάθηκε ικανό να εμποδίσει την πίστη της συνείδησης που υπηρετεί το αγαθό. Και η πίστη στην πρόοδο είναι εξίσου ισχυρή με την πίστη στον Θεό. Ενίοτε δε και ισχυρότερη. Αν οι μουσουλμάνοι συμπολίτες μας απολάμβαναν έναν τρόπο ζωής σαν τον δικόν μας, θα έβαζαν τον θεό τους σε δεύτερη μοίρα όπως τον βάλαμε κι εμείς. Ετσι έλεγαν.
Επί μία εικοσαετία, η πονηρή πραγματικότητα διαψεύδει τις αγαθές συνειδήσεις. Από τους Δίδυμους Πύργους έως την προχθεσινή σφαγή στη Νίκαια, η ισλαμική τρομοκρατία προσπαθεί να μας πει ότι δεν διεκδικεί για λογαριασμό των μουσουλμάνων μια ισότιμη θέση στην ευρωπαϊκή κοινωνία. Σκοτώνει για να επιβάλει τις δικές της αξίες. Μισεί τον δυτικό τρόπο ζωής όχι επειδή νιώθει αποκλεισμένη απ’ αυτόν. Τον μισεί γιατί δεν είναι ο τρόπος ζωής που κηρύσσει ο ιμάμης στο τζαμί της γειτονιάς.
Οι αγαθές συνειδήσεις της Δύσης κατόπιν τούτου μετατοπίσθηκαν ελαφρώς. Το θέμα της έκθεσης ιδεών τους δεν ήταν πια ο κοινωνικός αποκλεισμός. Ηταν η ανοχή. Ανεξιθρησκεία, ανοχή στη «διαφορά». Κοινώς, μονομερής κατάργηση των συνόρων. Ο άθεος αναγνώριζε το δικαίωμα του μουσουλμάνου να ομνύει «Αλλαχού Ακμπαρ» αδιαφορώντας αν ο μουσουλμάνος αναγνωρίζει το δικό του δικαίωμα να είναι άθεος ή χριστιανός. Η ισλαμοφοβία έγινε ηθικό αδίκημα, παρ’ ημίν δε και ποινικό. Το Μπατακλάν, η Νίκαια, οι επιθέσεις στα εμπορικά κέντρα της Γερμανίας μπορεί να έσπερναν τον τρόμο, οι αγαθές συνειδήσεις όμως είναι ανώτερες. Τόσο ανώτερες, ώστε να δείχνουν κατανόηση και στον ίδιο τους τον τρόμο.
Και μετά το ημερολόγιο πήγε στο 2015. Η Συρία διαλύεται και η Ευρώπη ανοίγει τα σύνορά της για να υποδεχθεί τη δυστυχία όλης της Μέσης Ανατολής. Στα καραβάνια των προσφύγων προστίθενται και Αφγανοί, και Πακιστανοί, και Αφρικανοί. Τα ανοιχτά σύνορα είναι ευκαιρία ζωής. Τους καλεί η Μέρκελ και τους υποδέχεται ο Πάπας στη Λέσβο. Και η Αριστερά ανακαλύπτει επιτέλους μια πρώτης τάξεως διέξοδο στα αδιέξοδά της. Της έλειψε το προλεταριάτο, όμως η Ιστορία, γενναιόδωρη, την ανταμείβει με τους «Κολασμένους της Γης», τους πρόσφυγες και τους μετανάστες.
Η Ελλάδα το πρόβλημα το ζει α λα γκρέκα. Με τον γκροτέσκο τρόπο της δικής της Αριστεράς. Ο πρωθυπουργός της καταργεί τα θαλάσσια σύνορα, τα νησιά της μεθορίου πλημμυρίζουν και στο κέντρο της πρωτεύουσας δημιουργούνται καταυλισμοί. Και προσπαθεί να συνετίσει τον πληθυσμό της, να τον εκπαιδεύσει στην ισλαμοφιλία. Κάποτε θα ενταχθούν και αυτοί, πού θα πάει. Υπομονή.
Το 2015 γίνεται η δολοφονική καταδρομή στο Charlie Hebdo και στο εβραϊκό παντοπωλείο. Αποτροπιασμός μεν, σκεπτικισμός δε. Οι αγαθές συνειδήσεις για μία ακόμη φορά αποκαλύπτουν την υψηλοφροσύνη τους. Ναι μεν αλλά και η σάτιρα έχει τα όριά της. Δεν μπορείς να προσβάλλεις τη θρησκευτική πίστη του άλλου. Εκτός και αν είναι χριστιανός. Οπως είπε ο δικηγόρος του περιοδικού, όσο δημοσιεύονταν σατιρικά σκίτσα για τον Πάπα, η Αριστερά χειροκροτούσε. Οταν άρχισαν να σατιρίζουν τον Μωάμεθ τούς γύρισε την πλάτη. Ο αγαθότερος των αγαθών κ. Μουζέλης έγραψε προχθές στα «Νέα»: «Η πίστη στην ελευθερία του λόγου είναι κι αυτή ένας φανατισμός που συχνά οδηγεί στη μισαλλοδοξία».
Και τι γίνεται με τον φανατισμό του αγαθού; Το «αγαθός» εδώ και με τις δύο σημασίες του, το καλό και την αφέλεια. Οπου αφέλεια είναι το είδος της βλακείας που σε χτυπάει όταν θεωρείς ότι οι ιδέες σου είναι ισχυρότερες από την πραγματικότητα. Κλασικό σύνδρομο της Αριστεράς θα μου πείτε. Κανείς δεν είναι τέλειος. Δεν ξέρω αν η στάση του Μακρόν θα σημάνει την αρχή του τέλους της ισλαμοφιλίας στις ευρωπαϊκές δημοκρατίας. Πάντως, κάτι θα σημάνει. Αν μη τι άλλο, η ισλαμική τρομοκρατία θα αντιληφθεί ότι οι φωνές που της συμπαραστέκονταν, έστω καταδικάζοντας τον τρόπο της, έχουν αποδυναμωθεί. Εως τώρα η αφέλεια μιας πλευράς της Δύσης ήταν ο κυριότερος σύμμαχός τους. Ενδεχομένως και οι μουσουλμανικοί πληθυσμοί, οι οποίοι απεχθάνονται την τρομοκρατία των ομοθρήσκων τους, να αντιληφθούν πως αν επιθυμούν τη συνύπαρξη οφείλουν να απαλλαγούν από όποιο στοιχείο αναθρέφει τον δολοφονικό φανατισμό.
Ιδωμεν.
Η τραυματική γλώσσα και η ποικιλομορφία του άλλου
Ως καθηγητής της Γενετικής Ιατρικής με εμπειρία 40+ ετών ενοχλούμαι όταν στον δημόσιο διάλογο ή στην καθημερινότητα σχολιάζεται αναίσχυντα η φυσική διαμόρφωση του/της συνανθρώπου μας. Καθημερινά βλέπω ανθρώπους, το γονιδίωμα των οποίων έχει μεταλλαγές που δημιουργεί μη τυπικά χαρακτηριστικά. Δυσμορφίες, διαφορά του ύψους, νευρολογικές ιδιοτυπίες, προβλήματα επικοινωνίας, πνευματική δυσλειτουργία… Η λεκτική συμπεριφορά των ανθρώπων και δη της νότιας Ευρώπης είναι ιδιαίτερα τραυματική για το πλήθος των συνανθρώπων μας που για κάποιο χαρακτηριστικό δεν βρίσκονται στη μέση της πληθυσμιακής καμπύλης ή διαφέρουν από το πλήθος.
Εχω αναρίθμητες, μετριούνται σε χιλιάδες, εμπειρίες από τα παράπονα των ανθρώπων για τη βαρβαρότητα των χαρακτηρισμών και το ασήκωτο βάρος των μειονοτικών λέξεων που χρησιμοποιούνται στην καθημερινή ζωή για να περιγράψουν με ειρωνεία, σκωπτική και μειωτική διάθεση τις παραλλαγές των χαρακτηριστικών των συνανθρώπων μας. Σε μια διάλεξή μου για την Τρισωμία 21 (το σύνδρομο που προκαλείται από την παρουσία τριών χρωμοσωμάτων 21 στα κύτταρα αντί για δύο), μια κυρία από το ακροατήριο σχολίασε: Γιατρέ, ο πιο δύσκολος σταυρός μου δεν είναι η διανοητική δυσλειτουργία αλλά το περίεργο και ενοχλητικό κοίταγμα των άλλων στη φυσική παρουσία της πάσχουσας κόρης μου, και οι απαξιωτικοί λεκτικοί χαρακτηρισμοί. Θα ήθελα να ζούσα σε ένα μέρος που οι άνθρωποι θα δέχονταν με σεβασμό και ισότητα το παιδί μου.
Σκέφτηκα τον «καμπουράκο». Πόσο θα είχε συρρικνωθεί η προσωπικότητά του, και πόσο θα είχε διαταραχθεί η κοινωνική του ανάπτυξη από τον σοβινισμό των «υγιών» που τόσο σκληρά χαρακτήριζαν το αποτέλεσμα μιας μεταλλαγής στο γονιδίωμά του! Ελπίζω να αλλάξουμε ριζικά συμπεριφορά τώρα που έχουμε καταλάβει πως όλοι μας έχουμε μεταλλαγές στο γονιδίωμά μας, πως κανένας δεν είναι τέλειος, πως αυτό που λένε μέσον όρο δεν ισχύει για όλα τα χαρακτηριστικά του καθενός. Πως μπορεί κάποιος/κάποια να έχει τα πιο τυπικά μάτια, μα ένα παράξενο συκώτι ή νεφρό ή αρτηρίες ή πνεύμονες. Μα και αν ακόμα δεν ξέρουμε τίποτα από την εκτεταμένη ποικιλομορφία των ατόμων, αρκεί να εκπαιδεύσουμε και τιθασεύσουμε τη γλώσσα μας να αποβάλει τους μειωτικούς και απαξιωτικούς και ενοχλητικούς και τραυματικούς χαρακτηρισμούς για οποιαδήποτε φυσική ποικιλομορφία και παραλλαγή. Κάθε άνθρωπος έχει όνομα και αυτό είναι αρκετό για να τον προσδιορίσει. Κάθε τι άλλο που αντικαθιστά το όνομα για να περιγράψει τη φυσική μορφολογία ή τη διανοητική κατάσταση είναι περιττό και συνάμα επικίνδυνο. Θα προχωρήσω ακόμα λίγο που μπορεί να σας σοκάρει: και ο σχολιασμός της ομορφιάς είναι διφορούμενος. Οταν εκφράζουμε τον θαυμασμό για το κάλλος, προφανώς κάνουμε σύγκριση με την ασχήμια που υπάρχει στα χαρακτηριστικά του/της τάδε; Και πώς μπορεί κανείς να καθορίσει το υποκειμενικό κάλλος;
Σας καλώ λοιπόν όλους τους εξαίρετους δημοσιογράφους, λογοτέχνες, πολιτικούς, επιστήμονες, εκπαιδευτικούς, να ξαναδιαβάζουμε τα κείμενά μας (πριν από τη δημοσίευση) από τη θέση και τη σκοπιά του ευαισθητοποιημένου και συχνά εξοστρακισμένου «πάσχοντος» από τις μύριες φυσικές «ανωμαλίες» και παραλλαγές. Τολμώ αυτό το μακροσκελές σχόλιο επειδή η δημοσιογραφική γλώσσα διαμορφώνει και τη λεκτική συμπεριφορά των αναγνωστών.
Καλέ μου κύριε Δημοσθένη, έμπορε ψιλικών με το παρατσούκλι «καμπ@@@@κος», σου ζητώ συγγνώμη για την αμάθεια, αφέλεια, τον νεανικό ασυλλόγιστο μιμητισμό και την τυραννία της παράδοσης.
* Ο κ. Στυλιανός Αντωναράκης είναι ομότιμος καθηγητής Γενετικής Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης, μέλος της Ελβετικής Ακαδημίας Επιστημών και πρώην πρόεδρος του διεθνούς οργανισμού Ανθρωπίνου Γονιδιώματος (HUGO).
Ανορθολογισμοί μιας ορθότητας
Κανένας σοβαρός άνθρωπος δεν θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι οι αξίες που προώθησε η έννοια της πολιτικής ορθότητας και η πρακτική της κατά τις τέσσερις τελευταίες δεκαετίες δεν υπηρέτησαν την ιδέα του ανθρωπισμού, την οποία αμαύρωναν, και αμαυρώνουν ακόμη, τα φανερά ή λανθάνοντα στοιχεία ρατσισμού που υπάρχουν στην πλειονότητα των ανθρώπων, του Δυτικού κόσμου κυρίως. Αλλά και κανείς δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί σοβαρός αν αμφισβητούσε το ότι οι υπερβολές της πολιτικής ορθότητας έχουν φτάσει στο άλλο άκρο· ότι κατέληξαν σε ένα δόγμα αντίστοιχο με εκείνο που η πολιτική ορθότητα αγωνιζόταν να εξαλείψει, σε μια παραλλαγή του που αγγίζει τα όρια της γελοιότητας υπονομεύοντας το υγιές επιθυμούμενο.
Τα επακόλουθα της μη συμμόρφωσης με τις επιταγές αυτού του νέου δόγματος τα βιώνουμε, και τα βλέπουμε, καθημερινώς. Αλίμονο σε όποιον τολμήσει να διαφωνήσει ή να εκφράσει δημοσίως την αντίθεσή του με αυτές. Τον περιμένει η κατακραυγή των υπέρμετρα ορθοφρονούντων, που πληθαίνουν μέρα με τη μέρα, η οποία λειτουργεί με όρους ανακριτικούς ηθικά ανάλογους με εκείνους της Ιεράς Εξέτασης. Θα λοιδορηθεί ως μη προοδευτικός, ως συντηρητικός και αντιδραστικός, ακόμη και αν η πολιτεία του – πριν διαπράξει το αμάρτημα της ασέβειας προς τους ιερούς κανόνες − δείχνει το αντίθετο. Η ελάχιστη ποινή που θα του επιβληθεί, πέρα από εκείνη της λοιδορίας που ήδη ανέφερα, και αν δεν αποφασιστούν κυρώσεις βαρύτερες (να χάσει τη δουλειά του, να εκβληθεί από κάποιο συλλογικό όργανο, να υποστεί κάποια δίωξη), θα είναι ο παθολογικός χαρακτηρισμός του ως -φοβικού, σύνθετος με το όνομα κάποιας ετερότητας εναντίον της οποίας υποτίθεται ότι εστράφη.
Με τα παραπάνω προσπάθησα να συνοψίσω το περιεχόμενο της κοινής δήλωσης των 153 προσωπικοτήτων των γραμμάτων και της τέχνης με τίτλο «Μια επιστολή για δικαιοσύνη και ανοιχτή αντιπαράθεση», που αναρτήθηκε στις 7 Ιουλίου στην ιστοσελίδα του Harper’s Magazine. Η επιστολή, που δημοσιεύτηκε μετά τα φαινόμενα βίας που εκδηλώθηκαν στις Ηνωμένες Πολιτείες έπειτα από τον άγριο φόνο από αστυνομικούς του Τζορτζ Φλόιντ, και που την υπογράφουν μεταξύ άλλων οι Νόαμ Τσόμσκι, Φράνσις Φουκουγιάμα, Σάλμαν Ρούσντι, Μάργκαρετ Ατγουντ, Γκλόρια Στάινεμ, επισημαίνει την αστυνόμευση της σκέψης που έχει επιβάλει στο πεδίο της διανόησης (και όχι μόνο σε αυτό) η ασύδοτη πρακτική της πολιτικής ορθότητας.
Οι συνυπογράψαντες την ανοιχτή επιστολή υπογραμμίζουν την αξία της έντονης κριτικής της προερχόμενης από όλα τα μέρη, παραλληλίζοντας τις ακρότητες της πολιτικής ορθότητας με εκείνες του άκρατου νεοφιλελευθερισμού, που ενισχύονται παγκοσμίως όλο και περισσότερο, και αντιστοιχίζοντάς τες, αναλογικά, με την πρακτική του Ντόναλντ Τραμπ, τον οποίο χαρακτηρίζουν «πραγματική απειλή για τη δημοκρατία». «Η ελεύθερη ανταλλαγή πληροφοριών και ιδεών», γράφουν, «περιορίζεται ολοένα και περισσότερο. Παρότι αυτό ήταν αναμενόμενο από την Ακρα Δεξιά, η λογοκρισία εξαπλώνεται ευρύτερα στο πεδίο του πολιτισμού μας. Εκφράσεις της είναι η δυσανεξία προς τις αντίθετες απόψεις, η μόδα του δημόσιου διασυρμού και εξοστρακισμού, η τάση να επιλύονται ζητήματα πολιτικής με μια τυφλή ηθική βεβαιότητα».
Η επιστολή των 153 είναι η πρώτη, απ’ όσο γνωρίζω, συλλογική έκφραση αντίθεσης στις προηγουμένως υφέρπουσες, και εδώ και καιρό εκδηλούμενες ανοιχτά και με επιθετικότητα, ολοκληρωτικές τάσεις μιας αντίληψης που διεκδικεί το μονοπώλιο της προοδευτικότητας, χωρίς να αντιλαμβάνεται ότι με τις πράξεις της την ευτελίζει. Είχαν προηγηθεί ανάλογες, όχι λίγες, ατομικές αντιδράσεις πραγματικά προοδευτικών διανοουμένων, με άρθρα, διαδικτυακά και εφημερίδων, και βιβλία, ορισμένα από τα οποία μεταφράστηκαν στα ελληνικά. Αναφέρω την καίρια πραγμάτευση του εν λόγω φαινομένου από τον αμερικανό πολιτικό επιστήμονα Mark Lilla, ο οποίος στο βιβλίο του «Κάποτε Φιλελεύθερος και πάλι Φιλελεύθερος» (2017, μετάφραση Ελένη Κοτσυφού, Επίκεντρο 2018) εντοπίζει ως κύρια πηγή των εκτροπών της πολιτικής ορθότητας την κυριαρχία, στο πεδίο των κοινωνικών σπουδών, της ατομικής «πολιτικής των ταυτοτήτων» (με τον επακόλουθο φετιχισμό της ετερότητας) – κυριαρχία που οδήγησε στο περιθώριο την καλλιέργεια «της ιδιότητας του πολίτη».
Οσο για τις αντιδράσεις των καθ’ ημάς διανοουμένων, αυτές είναι οι αναμενόμενες· δηλαδή σποραδικές, λιγότερες απ’ όσες θα έπρεπε. Ο φόβος μήπως πάψει κανείς να θεωρείται προοδευτικός, ο οποίος σε ορισμένες περιπτώσεις – όπως διαπιστώνει κάποιος ιδίοις ωσί − έχει εξελιχθεί σε πραγματική φοβία, τις περιορίζει σε εκφράσεις δυσφορίας ή αντίθεσης σε επίπεδο προσωπικών συζητήσεων μόνο. Από τις πλέον πρόσφατες δημόσιες τοποθετήσεις θα πρέπει να αναφέρει κανείς, όχι μόνο γιατί διατυπώθηκε πριν από τη δημοσίευση της επιστολής των 153 αλλά και για την καίρια επισήμανση της σοβαρότητας του φαινομένου, το άρθρο του Δημήτρη Δουλγερίδη της σελίδας «Focus: Η άλλη όψη της πολιτικής», που δημοσιεύτηκε στα «Νέα» της 4ης Ιουλίου.
*Ο κ. Νάσος Βαγενάς είναι ομότιμος καθηγητής της Θεωρίας και Κριτικής της Λογοτεχνίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Αυτό που δεν θέλουν οι γυναίκες…
Ας μας συγχωρήσουν οι αναγνώστες μας για την παρακάτω φρασεολογία, αλλά είναι χρήσιμο να γνωρίζουν –και όσοι δεν το ξέρουν– με τι έρχονται αντιμέτωπες οι γυναίκες στον δρόμο, εκεί όπου δεν πιάνει το μελάνι της πολιτικής ορθότητας και ο σεξισμός αποκαλύπτεται απογυμνωμένος. Στη διασταύρωση ακριβώς έξω από το κτίριο της «Καθημερινής», προ ολίγων μόνον ημερών, μια γυναίκα κόρναρε σε οδηγό που πέρασε με κόκκινο. Κατά τα ειωθότα, εκείνος γκάζωσε, βγήκε ο μισός έξω από το παράθυρο και φώναξε «άει πάγαινε, ρε μπάζο!». Το στερεότυπο όχι μόνο θέλει τις «σοφερίνες» κακές οδηγούς και τις γυναίκες εν γένει υστερικές στις αντιδράσεις τους, αλλά θέτει ως ελάχιστο προαπαιτούμενο να είναι και… κουκλάρες.
Στην προκειμένη περίπτωση, η προκατάληψη είναι ευδιάκριτη, με ολοφάνερες τις αρνητικές επιπτώσεις στην καθημερινότητα των γυναικών. Ομως, έμφυλες διακρίσεις πυροδοτούνται και από στερεότυπα που αναπαράγονται ασυνείδητα, συχνά με καλές προθέσεις. Ενα από τα πιο «κλασικά» τέτοια στερεότυπα είναι ότι οι γυναίκες είναι «εκ φύσεως» καλύτερες στη φροντίδα και στην επικοινωνία από ό,τι οι άνδρες. «Πολλές φορές χρησιμοποιείται από άτομα που θέλουν να τονίσουν πόσο σημαντικά είναι ο ρόλος, η συνεισφορά, η αξία των γυναικών, αλλά στην πραγματικότητα κρύβει από πίσω του μια αδιανόητη προκατάληψη και μια αποποίηση ευθυνών, η οποία οδηγεί σε πολλές από τις εκφράσεις της ανισότητας που βλέπουμε σήμερα γύρω μας», λέει στην «Κ» η Στέλλα Κάσδαγλη, συγγραφέας και συνιδρύτρια του οργανισμού Women On Top. Αυτό πάντως που πραγματικά τη… διαολίζει είναι όταν της λένε ότι τα βιβλία της είναι για κορίτσια, επειδή έχουν γυναίκες ως κεντρικές ηρωίδες. «Δηλαδή είναι ΟΚ να μεγαλώνουν τα κορίτσια διαβάζοντας “Μικρό Νικόλα”, αλλά όχι και το να μεγαλώνουν τα αγόρια διαβάζοντας περιπέτειες κοριτσιών; Και επίσης, αν εξακολουθούσαμε να προβάλλουμε γυναικεία πρότυπα μόνο στις γυναίκες, τότε τα στεγανά που θέλουμε να καταρρίψουμε δεν θα καταρριφθούν ποτέ».
Η Αρετή Γεωργιλή, Regional Leader της Lean In, οργάνωσης που έχει στόχο την εργασιακή ενδυνάμωση των γυναικών, φέρνει ως παράδειγμα το πρόσφατο σποτ της Γενικής Γραμματείας Πολιτικής Προστασίας με πρωταγωνιστή τον Χρήστο Λούλη. «Το σποτ αυτό διαιωνίζει μια παμπάλαια σεξιστική προκατάληψη της ελαφράς, ανεπάγγελτης γυναίκας, η οποία βασίζεται στην ανδρική παρουσία για να προχωρήσει τη ζωή της», λέει στην «Κ». «Και όμως, τα στοιχεία που έχουμε στα χέρια μας κατά τη διάρκεια του εγκλεισμού, δείχνουν ότι οι γυναίκες δυσκολεύτηκαν πολύ περισσότερο από τους άνδρες να τα καταφέρουν και στη δουλειά και στην οικογένεια και στη φροντίδα των ηλικιωμένων γονιών. Για την ακρίβεια, ο ημερήσιος χρόνος απασχόλησής τους με αυτές τις δουλειές περίπου διπλασιά-
στηκε. Πόσοι το γνωρίζουν αυτό; Οσο λοιπόν έχουμε στο μυαλό μας ότι η γυναίκα είναι μια ανεπάγγελτη νοικοκυρά, ποτέ δεν θα δούμε την πραγματική κατάσταση και ποτέ δεν θα την αντιμετωπίσουμε».
Φυσικά, μια σειρά από σεξιστικά στερεότυπα βάλλει ευθέως κατά της αυτονομίας και αυτοδιάθεσης του γυναικείου σώματος. Οπως λέει στην «Κ» η συνιδρύτρια του οργανισμού Women On Top και πιστοποιημένη Personal and Business Coach Πηνελόπη Θεοδωρακάκου, «για υποθέσεις βιασμού ακούς ότι “τα θέλουν και τα παθαίνουν”, για κακοποιητικές σχέσεις “ας έφευγε άμα δεν της άρεσε”, για περιστατικά σεξουαλικής παρενόχλησης ότι “θέλει τα λεφτά του”». Για την ίδια, το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι «η επιμονή της κοινωνίας, παρά τα νούμερα, τα δεδομένα, τις στατιστικές και τις παγκόσμιες έρευνες, να θεωρεί ότι δεν υπάρχει πρόβλημα. Ή ότι έχει λυθεί το πρόβλημα ή στις παραπάνω περιπτώσεις ότι φταίμε εμείς, οι γυναίκες, γι’ αυτά που παθαίνουμε αλλά και γι’ αυτά που “δεν θέλουμε αρκετά”».
Το πρώτο βήμα για την εξάλειψη των σεξιστικών στερεοτύπων είναι ασφαλώς η αναγνώρισή τους. Αυτός είναι ο στόχος του καταλόγου των πιο συνηθισμένων σεξιστικών στερεοτύπων της ελληνικής γλώσσας και κοινωνίας, που συνέταξαν από κοινού μετά ενδελεχή έρευνα οι Women On Top και Lean In. Βέβαια, το να αλλάξουμε τον τρόπο που εκφραζόμαστε είναι σαν να πρέπει να ξεκολλήσουμε ένα βαρύ, σκουριασμένο γρανάζι. Χρειάζεται όλοι να βάλουν «πλάτη». «Η γλώσσα εκφράζει πιο άμεσα και αφιλτράριστα το ασυνείδητο κομμάτι μας και τις συμπεριφορές ή πεποιθήσεις με τις οποίες έχουμε μεγαλώσει», λέει η κ. Κάσδαγλη.
Δύσκολη προσπάθεια
«Το να πιάνουμε και να διορθώνουμε τα στερεότυπα που εκφράζονται μέσα από τη δική μας γλώσσα δεκάδες φορές την ημέρα είναι δύσκολο και να το κάνουμε στους άλλους είναι σχεδόν αντικοινωνικό. Από την άλλη, κάθε φορά που λέμε ή γράφουμε μια στερεοτυπική φράση, η προκατάληψη παγιώνεται λίγο πιο πολύ. Είναι δύσκολο να αλλάξουμε τη γλωσσική μας συμπεριφορά και συνείδηση. Γίνεται, αλλά αργεί». «Οι πεποιθήσεις αυτές είναι βαθιά ριζωμένες στην ελληνική κοινωνία», τονίζει η κ. Γεωργιλή. «Η επιμονή οργανώσεων που εκπροσωπούν το γυναικείο κίνημα δεν είναι μια εμμονή. Στοχεύει στο να κάνει ακριβώς τον μέσο πολίτη να καταλάβει πού είναι το λάθος. Οσο οι προκαταλήψεις αναπαράγονται ασυνείδητα, δεν μπορούμε να μιλάμε για πραγματική ισότητα στην κοινωνία». Και όπως προσθέτει, σε θέματα ισότητας η ελληνική δεν είναι προηγμένη κοινωνία. «Οχι, όταν μόλις 17 από τους 350 δήμους έχουν καταφέρει να εκλέξουν γυναίκες, όταν γυναίκες δηλώνουν ακόμη και σήμερα ότι έχουν ελλιπή πρόσβαση στη γνώση και λιγότερες ευκαιρίες από τους άνδρες, όταν δυσκολεύονται οι επικεφαλής των ψηφοδελτίων να πιάσουν την ποσόστωση, για την ακρίβεια όταν ακόμη χρειάζεται ποσόστωση για να εκλεγούν γυναίκες».
Βοηθάει, πάντως, να έχουμε στον νου ότι η γλώσσα δημιουργεί σκέψη και ότι η σκέψη δημιουργεί συμπεριφορά. «Παράδειγμα: λέω σε μια μαθήτριά μου “αν και κορίτσι, είσαι πολύ καλή στα μαθηματικά, μπράβο”» εξηγεί η Στέλλα Κάσδαγλη. «Τι νοητική εικόνα σχηματίζουν οι συμμαθήτριές της που με ακούνε; Οτι η φίλη τους είναι εξαίρεση και ότι πιθανότατα οι ίδιες θα επιβεβαιώσουν τον “κανόνα”, και ας πρόκειται για έναν κανόνα που βασίζεται σε στερεότυπο, το οποίο έχει καταρριφθεί επανειλημμένως από έρευνες σε όλο τον κόσμο. Αλλο παράδειγμα: όταν διαβάζω μια αγγελία για μηχανικούς, η οποία δεν χρησιμοποιεί σε κανένα σημείο της το θηλυκό γένος, “υποψήφιες”, “εργαζόμενες”, τότε η νοητική εικόνα που δημιουργώ για την εταιρεία είναι αυτή ενός ανδροκρατούμενου περιβάλλοντος. Θα κάνω αίτηση πιθανότατα, αλλά θα πάω στη συνέντευξη μαγκωμένη και θα μου χρεώσουν ότι δεν είμαι αρκετά δυναμική – “γυναίκες, βλέπεις”».
Οι ευθύνες και ο ρόλος των μέσων μαζικής ενημέρωσης
Αν γκουγκλάρεις τη φράση «για τα μάτια μιας γυναίκας» αποκαρδιώνεσαι. «Ισόβια στον 29χρονο που σκότωσε τον 34χρονο για τα μάτια μιας γυναίκας», «Συμπλοκή μπράβων-αστυνομικών για τα μάτια μιας γυναίκας», «Για τα μάτια μιας γυναίκας οι πυροβολισμοί», μερικοί μόνο τίτλοι. Οι γυναίκες είναι «μοιραίες», ενώ οι περιγραφές δίνουν έμφαση στα εξωτερικά τους χαρακτηριστικά: «ξανθιά», «καλλίπυγος», «ωραία», «εντυπωσιακή». Κάθε προσπάθεια απάλειψης των σεξιστικών στερεοτύπων από τη γλώσσα και την κοινωνία δεν θα μπορούσε να μην περιλαμβάνει τον δημοσιογραφικό κόσμο.
«Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης σήμερα εξακολουθούν να επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό τις αντιλήψεις μας σχετικά με τον ρόλο των κοριτσιών και των γυναικών στην κοινωνία» λέει στην «Κ» η Αρετή Γεωργιλή, επικεφαλής του ελληνικού τμήματος της οργάνωσης Lean In. «Αυτό που δυστυχώς έχουμε δει μέχρι τώρα είναι ότι τα ΜΜΕ τείνουν να διαιωνίζουν την ανισότητα των φύλων». Το ίδιο επισημαίνουν οι συνιδρύτριες του Women On Top. «Τα ΜΜΕ μπορούν να παίξουν τεράστιο ρόλο στην εξάλειψη των σεξιστικών στερεοτύπων, έχουν τη δύναμη να επιλέξουν η γλώσσα που θα χρησιμοποιούν να είναι συμπεριληπτική, τα πρότυπα που θα προβάλλουν να ανταποκρίνονται στην ποικιλομορφία του πληθυσμού και το περιεχόμενο που θα δημιουργούν ή θα προβάλλουν να μην αναπαράγει σεξιστικούς ρόλους και στερεότυπα», λέει η κ. Πηνελόπη Θεοδωρακάκου, ενώ η Στέλλα Κάσδαγλη προσθέτει: «Νομίζω ότι είναι σημαντικό τα ΜΜΕ να χτίζουν στο εσωτερικό τους ομάδες με ποικιλομορφία, που θα εκπροσωπούν την πραγματική κοινωνία στην επιλογή, στην παραγωγή και διάχυση του περιεχομένου τους. Μια τέτοια εγρήγορση θα επιτάχυνε εντυπωσιακά όλες τις διαδικασίες θετικής κοινωνικής αλλαγής που θελουμε, λίγο-πολύ, όλοι και όλες να δούμε γύρω μας».
Ο αγώνας των γυναικείων οργανώσεων κατά των διακρίσεων (αν και όπως τονίζουν και οι άνδρες είναι θύματα του σεξισμού της κοινωνίας) έχει τελευταία επιβαρυνθεί με ακόμα ένα μέτωπο. «Κατηγορούμαστε για περιορισμό της ελευθερίας της έκφρασης και επιβολή της πολιτικής ορθότητας» σημειώνει η κ. Γεωργιλή. «Ομως δεν προσπαθούμε να επιβάλουμε τίποτα και σε κανέναν. Παρεμβαίνουμε όταν εντοπίζουμε τέτοιες αντιλήψεις και συμπεριφορές στο πλαίσιο ενός ανοιχτού και δημοκρατικού δημόσιου διαλόγου».
«Ούτε ένα αστείο δεν μπορούμε να κάνουμε δηλαδή;» ρωτούν πολλοί. «Ενα από τα επιχειρήματα είναι ότι όταν δεν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε αυτού του είδους το χιούμορ, το σεξιστικό, ομοφοβικό, ρατσιστικό, τότε θα στερηθούμε το γέλιο ή τη χαρά ή θα καταπιέσουμε την ευφυΐα μας» τονίζει η κ. Κάσδαγλη. «Ειλικρινά, όποτε κάποιος ή κάποια μου προβάλλει αυτό το επιχείρημα δεν αμφισβητώ καθόλου την ανάγκη να σταματήσουμε τα σεξιστικά αστεία, αμφισβητώ το δικό του χιούμορ. Αν στ’ αλήθεια δεν μπορούμε να κάνουμε έξυπνα αστεία που να μην περιλαμβάνουν κάποια προσβολή για μια ομάδα ανθρώπων, τότε είμαστε πολύ λιγότερο ευφυείς από ό,τι θέλουμε να πιστεύουμε».
Δείτε εδώ τον κατάλογο με τα πιο συνηθισμένα σεξιστικά στερεότυπα στην Ελλάδα.
H έννοια της φυλής στερείται βιολογικού νοήματος
Αυτή ήταν η κατακλείδα στα πρακτικά των εργασιών του ενδέκατου Συνεδρίου για τη Μελέτη των Προβλημάτων των Νέγρων το οποίο έλαβε χώρα στην Ατλάντα των ΗΠΑ στις 26 Μαΐου 1906. Τα πρακτικά διασώθηκαν από τον κοινωνιολόγο, ιστορικό και συγγραφέα Ουίλιαμ Ντιμπουά (William E. D. Du Bois, 1868-1963). Πρωτεργάτης στον αγώνα για την αναγνώριση των δικαιωμάτων των αφρικανικής προέλευσης Αμερικανών (African American), ο Ντιμπουά είχε σημειώσει σε ένα από τα βιβλία του ότι «το πρόβλημα του 20ού αιώνα είναι το πρόβλημα της γραμμής χρώματος», εννοώντας τη νοητή μεν αλλά απολύτως υπαρκτή διαχωριστική γραμμή μεταξύ λευκών και εγχρώμων στις ΗΠΑ. Τα πρόσφατα γεγονότα στη Μινεάπολη και η ανάπυξη του κινήματος Black Lives Matter καταδεικνύουν βεβαίως ότι το πρόβλημα υφίσταται και στον 21ο αιώνα!
Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή: όπως προκύπτει από το παραπάνω απόσπασμα, τόσο ο Ντιμπουά όσο και οι σύγχρονοί του επιστήμονες φαίνεται να αποδέχονται την ύπαρξη διαφορετικών ανθρώπινων φυλών, σύμφωνα με την επικρατούσα τότε άποψη. Βεβαίως, υποστηρίζοντας ότι οι παρατηρούμενες διαφορές (στο προσδόκιμο επιβίωσης και άλλες φυσιολογικές παραμέτρους) οφείλονται στις συνθήκες διαβίωσης και όχι σε ενδογενή βιολογικά χαρακτηριστικά, στην ουσία αναιρούν την αξία του διαχωρισμού του ανθρώπινου είδους σε φυλές.
Είναι γεγονός ότι η έννοια της φυλής έχει ταλανίσει τη Βιολογία για περισσότερο από έναν αιώνα. Χαρακτηριστική του μεγέθους των προβλημάτων που έχει επιφέρει η χρήση του όρου «φυλή» είναι η στάση του κορυφαίου εξελικτικού βιολόγου Θεοδοσίου Ντομπζάνσκι (Theodosius Dobzhansky, 1900-1975), ο οποίος, ενώ αρχικά σημείωνε ότι «το πρόβλημα με τη φυλή δεν είναι η επιστημονική χρήση του όρου, αλλά η μη επιστημονική κατάχρησή του», προς το τέλος της ζωής του δήλωσε ότι «η μελέτη της ανθρώπινης ποικιλομορφίας έχει κατακλυστεί από σύγχυση και παρεξηγήσεις».
Ηταν ακριβώς η ανάγκη να μελετηθεί η ανθρώπινη ποικιλομορφία, της οποίας ίσως το εντονότερο χαρακτηριστικό είναι το χρώμα του δέρματος, που οδήγησε στην τεχνητή κατάταξη των ανθρώπων σε φυλές. Καθόλου περίεργο δε το γεγονός ότι οι φυλές εμφάνιζαν συγκεκριμένη γεωγραφική κατανομή, καθώς το χρώμα του δέρματος, όπως και άλλα λιγότερο εμφανή χαρακτηριστικά, σχετίζεται άμεσα με προσαρμογές στο περιβάλλον (το λευκό δέρμα στον Βορρά επιτρέπει καλύτερη αξιοποίηση της λιγοστής ηλιακής ακτινοβολίας για την παραγωγή βιταμίνης D, το σκούρο χρώμα νοτιότερα προστατεύει από την έντονη ηλιακή ακτινοβολία). Ωστόσο, η κατάχρηση του όρου για την εφαρμογή ρατσιστικών πολιτικών επιλογών (οι οποίες δεν περιορίζονται ούτε χρονικά, ούτε γεωγραφικά στη ναζιστική Γερμανία) αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες πληγές στη συλλογική συνείδηση της παγκόσμιας βιολογικής κοινότητας.
Πώς προέκυψε όμως η ανάγκη να μελετηθεί η ανθρώπινη ποικιλομορφία; Το τρέχον και μείζον παγκόσμιο πρόβλημα της πανδημίας του SARS-CoV-2 είναι ένα αποκαλυπτικό παράδειγμα: σε όλα τα μήκη και πλάτη της Γης οι γυναίκες πλήττονται ηπιότερα από τον ιό (τόσο σε αριθμό μολύνσεων όσο και στην ένταση των συμπτωμάτων και εν τέλει στον αριθμό των θανάτων) σε σχέση με τους άνδρες. Παρά το γεγονός ότι οι επιστήμονες δεν έχουν εντοπίσει επακριβώς τους λόγους της γυναικείας ανθεκτικότητας στον ιό, είναι σαφές ότι αυτή οφείλεται στις γενετικές διαφορές μεταξύ των δύο φύλων. Η μελέτη της ανθρώπινης ποικιλομορφίας (η οποία εν προκειμένω αποτυπώνεται στις διαφορές μεταξύ των δύο φύλων) δίνει σημαντικές πληροφορίες για την ευπάθεια συγκεκριμένων πληθυσμιακών ομάδων σε ασθένειες.
Ποια είναι όμως η γενετική βάση αυτής της ποικιλομορφίας; Σημείο καμπής στην κατανόηση της ανθρώπινης ποικιλομορφίας υπήρξε η αποκωδικοποίηση του ανθρώπινου γονιδιώματος στις αρχές του αιώνα που διανύουμε και η μεταμόρφωση της Βιολογίας σε μια επιστήμη μεγάλων δεδομένων. Η μελέτη των γονιδιωμάτων κατέδειξε ότι όλοι οι άνθρωποι είμαστε γενετικά όμοιοι σε ποσοστό 99,9% και πως η διαφορετικότητα του καθενός οφείλεται στο 0,01%. Χάρη σε αυτό το 0,01%, δηλαδή, ξεχωρίζουμε τον Γιώργο από τον Γιάννη όταν τους βλέπουμε, αλλά και εξαιτίας αυτού του 0,01% ο Γιάννης θα πάθει Πάρκινσον εκεί γύρω στα 50, κάτι που δεν θα συμβεί στον Γιώργο.
Περιττό να επισημάνουμε ότι στη χρονική περίοδο κατά την οποία η ιατρική υπόσχεται εξατομίκευση θεραπειών, το να μπορούμε να ξεχωρίσουμε με τη βοήθεια της γενετικής τις θεραπευτικές ανάγκες του Γιώργου από τις ανάγκες του Γιάννη είναι μείζονος σημασίας.
Με άλλα λόγια, ενώ είναι συνετό να μελετούμε την ανθρώπινη ποικιλομορφία, είναι ξεκάθαρο ότι η έννοια της φυλής στερείται πραγματικού βιολογικού νοήματος. Οχι μόνο επειδή πολλές φορές έχει διαπιστωθεί ότι οι γενετικές διαφορές μεταξύ δύο ατόμων της ίδιας «φυλής» μπορούν να είναι πολύ μεγαλύτερες σε σχέση με τις γενετικές διαφορές μεταξύ ατόμων διαφορετικών «φυλών», αλλά και για έναν ακόμη λόγο: όσο περισσότερα γονιδιώματα μελετούμε, τόσο περισσότερο φανερό γίνεται ότι το ανθρώπινο DNA είναι ένα ψηφιδωτό στο οποίο αντανακλάται η ανθρώπινη ιστορία, μια ιστορία μεταναστεύσεων, συνευρέσεων και επιμειξιών.
Αντιρατσισμός α λα ελληνικά
ΠΟΛΙΤΙΚΗ 21.06.2020 Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
Ας το πάρουμε επιτέλους απόφαση. Οι αρχαίοι ημών πρόγονοι δεν ήσαν τόσο αθώοι όσο θέλουν να μας τους παρουσιάσουν. Η δουλοκτησία έδινε κι έπαιρνε, διατηρούσαν αποικίες, η δε περίφημη αθηναϊκή συμμαχία ενώ δημιουργήθηκε για να αντιμετωπίσει τους Πέρσες, μετασχηματίστηκε σε Αρχή της Αθήνας απέναντι στις υπόλοιπες πόλεις. Ο Αριστοτέλης ισχυρίζεται ότι υπάρχουν άνθρωποι που γεννιούνται δούλοι, τους δε Αιθίοπες τους έλεγαν έτσι επειδή ήσαν μαύροι – αιθίωψ εκ του αίθων, καμένος, άρα μελανόχρους. Αυτό βέβαια δεν εμποδίζει τον Ομηρο να μας λέει στην αρχή της «Οδύσσειας» ότι ενώ οι υπόλοιποι θεοί συνεδριάζουν στον Ολυμπο, ο Ποσειδών βρίσκεται στην Αιθιοπία επειδή εκεί τον σέβονται και περνάει καλά. Οσο για τις αποικίες τους δεν είχαν καμία σχέση με αυτές της σύγχρονης εποχής. Ησαν πόλεις που τις ίδρυαν από την αρχή, σε κάποια από τις έρημες ακτές της Μεσογείου ή του Εύξεινου. Οι δε δούλοι δεν είχαν φυλετικά χαρακτηριστικά. Ησαν ηττημένοι των πολέμων οι οποίοι μπορούσαν και να πουληθούν ή να αγορασθούν. Δεν υπήρχε διάκριση βάσει του χρώματος. Η διάκριση στην οποία στηρίζεται και ο Αριστοτέλης είναι ανάμεσα στον «ελεύθερο» και τον «δούλο». Για να την καταλάβουμε δεν μπορούμε να αγνοήσουμε τη σημασία της λέξης ελευθερία.
Το καθεστώς του πολιτικώς ορθού που απομονώνει τις λέξεις από τη σημασία τους, κοινώς από τη σχέση τους με την πραγματικότητα του κόσμου τους, τις διαφορές αυτές τις αντιμετωπίζει ως ασήμαντες λεπτομέρειες. Αν έχεις δούλους είσαι ρατσιστής, αν έχεις αποικίες αποικιοκράτης. Η αρχαία Ελλάδα δεν περνάει τις εξετάσεις της πολιτικής ορθότητας. Ανήκει στο ημίφως της ανθρώπινης ιστορίας μαζί με το «Οσα παίρνει ο άνεμος» και το ρύζι Μπάρμπα-Μπεν. Το φωτεινό παρόν δεν μπορεί να ανεχθεί τέτοιες σκιές. Ως εκ τούτου ο κληρονόμος της, ο Δυτικός Πολιτισμός, προσπαθεί να την απομακρύνει όσο γίνεται από τον ορίζοντα της παιδείας του. Είναι ακατάλληλοι για την οικοδόμηση της πολυπολιτισμικής κοινωνίας που γεννήθηκε μετά το τέλος της αποικιοκρατίας. Θυμίζουν μια Δύση αλαζονική που έπασχε από σύμπλεγμα ανωτερότητας. Μια Δύση που δεν έχει καιρό, ούτε και διάθεση να αναρωτηθεί μήπως τα δικαιώματα που έχει κατακτήσει δημιουργήθηκαν μέσα από αλλεπάλληλες υπερβάσεις των ορίων που εκείνοι είχαν θέσει.
Ενδεχομένως, δε, αν δεν υπήρχαν τα όρια δεν θα ήσαν δυνατές και οι υπερβάσεις.
Κι αν αυτά ισχύουν για τους αρχαίους ημών προγόνους τι ισχύει για μας τους νέους Ελληνες; Εμείς ούτε αποικίες διατηρούσαμε, ούτε δούλους είχαμε για να δουλεύουν στις βαμβακοκαλλιέργειες. Δεν λέω ότι είμαστε καλύτεροι άνθρωποι από τους Αγγλους, τους Γάλλους ή τους Ισπανούς. Η σύγχρονη Ιστορία μας, μας στέρησε την ευκαιρία. Αναγέννηση δεν ζήσαμε, οπότε δεν μας αφορά ο Κολόμβος – εξαιρούνται οι διαδηλωτές στην αμερικανική πρεσβεία. Οσο για τον Διαφωτισμό εμείς τον ζήσαμε ως υπόδουλοι των Οθωμανών. Και γι’ αυτό δεν δημιουργήσαμε Διαφωτισμό. Εισαγάγαμε τον Διαφωτισμό που είχε παραχθεί αλλού και προσπαθήσαμε να τον μεταφράσουμε στα καθ’ ημάς με τα γνωστά ολέθρια αποτελέσματα. Χωρίς αποικίες και χωρίς έγχρωμους να δουλεύουν στα χωράφια μας ούτε τον πραγματικό ρατσισμό έχουμε ζήσει. Με αποτέλεσμα να εισάγουμε τον αντιρατσισμό με τον ίδιο τρόπο που εισάγουμε γερμανικά αυτοκίνητα, ως εύσημο πολιτιστικής ανόδου. Κοινώς ως νεόπλουτοι που επιδεικνύουν τον πλούτο τους. Θα μου πείτε ούτε τον φασισμό ζήσαμε όπως τον έζησαν οι Ιταλοί ή οι Γερμανοί, όμως ο τόπος είναι γεμάτος αντιφασίστες που ψάχνουν φασίστες για να τους πολεμήσουν.
Ο αντιρατσισμός είναι η ατμομηχανή μιας ολόκληρης αντίληψης που αναδεικνύει τη «διαφορά» σε αυταξία. Είναι το στήριγμα της πολιτικής ορθότητας. Επειδή, δε, η πολιτική ορθότητα δεν διακρίνει σύνορα –φιλοδοξεί να γίνει η οικουμενική θρησκεία στον άθεο κόσμο μας– οι εγχώριοι πιστοί της ψάχνουν εναγωνίως να βρουν τους δικούς μας «μαύρους» για να αισθανθούν αντιρατσιστές. Μετά την απάνθρωπη δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ κάποιοι συνέκριναν την περίπτωσή του με τον άτυχο Ζακ Κωστόπουλο. Οι περισσότεροι όμως έχουν ανακηρύξει σε δικούς μας «μαύρους» τους μετανάστες που έφτασαν στη χώρα μας τα τελευταία χρόνια. Με τη συνδρομή της ευρωπαϊκής πολιτικής ορθότητας έχουν ενοχοποιήσει οποιαδήποτε αντίδραση της ελληνικής κοινωνίας στα προβλήματα που προκαλεί η συνύπαρξη. Ρατσιστής χρίζεται ο κάτοικος της Μυτιλήνης, της Χίου, της Μαλακάσας ή της πλατείας Βικτωρίας που εμποδίζει τους ταλαίπωρους να στήσουν τον καταυλισμό τους γύρω απ’ το άγαλμα του Θησέα με την Ιπποδάμεια. Και συγκρίνει τον επιδοτούμενο μετανάστη με τον μπαρμπα-Θωμά.
Εισαγόμενα αγαθά, ο αντιρατσισμός και η πολιτική ορθότητα, χωρίς πραγματικές ρίζες στην ελληνική κοινωνία λειτουργούν περισσότερο ως μέσα κοινωνικής προβολής. Και το πιθανότερο είναι να έχουν την τύχη που είχαν τον 19ο αιώνα οι δικοί μας διαφωτιστές – χωρίς τη σκέψη του Κοραή και τον ηρωισμό του Ρήγα εννοείται. Θα μείνουν κενό γράμμα αντάξιο της τυπολατρίας που ταιριάζει στην υποκρισία μας.
Οσα παίρνει ο ανορθολογισμός
ΠΟΛΙΤΙΚΗ 14.06.2020 Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
Θα μπορούσε το θέμα να θεωρείται λήξαν. Η ταινία κατέβηκε και ξανανέβηκε στην πλατφόρμα του HBO με διαφορά ωρών, αλλά το διάστημα της απόσυρσης δεν πρέπει να παραγραφεί ως περιστατικό μικρής σημασίας μέσα σε ένα ορυμαγδό γεγονότων. Το «Οσα παίρνει ο άνεμος», τo οσκαρικό έπος του 1939 του Βίκτορ Φλέμινγκ, βασισμένο στο ομότιτλο βιβλίο της Μάργκαρετ Μίτσελ, με την Βίβιεν Λι και τον Κλαρκ Γκέιμπλ, έχει πολλές φορές χαρακτηριστεί ότι παρουσιάζει μία «ρομαντική» εικόνα της διαφυλετικής έντασης του Νότου, «η οποία εξιδανικεύει την εγκληματική στάση του Στρατού των Νοτίων, αλλά και την κοινωνία των λευκών ιδιοκτητών, απέναντι στη μαύρη κοινότητα και τους σκλάβους». Η Σκάρλετ Ο’ Χάρα και ο Ρετ Μπάτλερ δεν είναι απλώς θρυλικοί κινηματογραφικοί ήρωες. Εχουν εγκατασταθεί στο υποσυνείδητο ως μέλη μιας ευρύτερης οικογένειας μέσα στην οποία ο καθένας μας βρίσκει αναφορές, αναμνήσεις, εφηβικές φαντασιώσεις, κρυφές διεκδικήσεις, ανώδυνες καταφυγές. Η ταινία «Οσα παίρνει ο άνεμος», 3,5 ώρες μιας αδιαμφισβήτητης κινηματογραφικής μυθολογίας, έπεσε θύμα ενός αδιαμφισβήτητου πολιτικού ανορθολογισμού. Τα σαγόνια της πολιτικής ορθότητας αλέθουν πλέον τα πάντα: ανθρώπους, έργα τέχνης, αντιλήψεις, οτιδήποτε γίνεται στόχος σε μια διαρκώς επικαιροποιημένη ηθική.
Εκπρόσωπος του HBO Max δήλωσε ότι το «Οσα παίρνει ο άνεμος» αποτελεί «ένα προϊόν της εποχής του, το οποίο παρουσιάζει ορισμένες εθνοτικές και φυλετικές προκαταλήψεις, οι οποίες, δυστυχώς, τότε αποτελούσαν κοινό τόπο στην αμερικανική κοινωνία». «Κρίναμε ότι το να αφήσουμε διαθέσιμο αυτό τον τίτλο χωρίς κάποια επεξήγηση και χωρίς κάποια καταγγελία αυτών των απεικονίσεων, θα ήταν ανεύθυνο», πρόσθεσε ο εκπρόσωπος.
Μοιραίο στις μεγάλες εξεγέρσεις το δίκαιο αίτημα και ο παραλογισμός να προχωρούν σε εναλλασσόμενους ρόλους. Ο κόσμος είναι στους δρόμους των ΗΠΑ (και πολλών ευρωπαϊκών πόλεων) για να στηρίξει τον αγώνα κατά του ρατσισμού, το #BlackLivesMatter κίνημα, έχει ισχύ και δύναμη μεταμορφωτική. Ομως είναι διαφορετικό γεγονός να επισημάνεις, για παράδειγμα, ότι η Χάτι Μακ Ντάνιελ, που ερμηνεύει την υπηρέτρια της κακομαθημένης Σκάρλετ Ο’ Χάρα, ήταν η πρώτη Αφροαμερικανή ηθοποιός που κέρδισε Οσκαρ Β΄ Γυναικείου Ρόλου, αλλά δεν της επετράπη να καθίσει με τους συμπρωταγωνιστές της στην τελετή απονομής, κι άλλο να θέλεις να εξαφανίσεις ένα μέρος της κινηματογραφικής ιστορίας.
Πριν από τρία χρόνια ένα διαδικτυακό αίτημα που συγκέντρωσε χιλιάδες υπογραφές ζητούσε από το Μητροπολιτικό Μουσείο της Ν. Υόρκης να αφαιρέσει τον πίνακα του Μπαλτίς «Η Τερέζα ονειρεύεται» (ένα ανήλικο κορίτσι γερμένο προς τα πίσω, με το εσώρουχό της να φαίνεται από την ανέμελα προκλητική στάση του σώματός της).
Θύμα ο πίνακας και, αναδρομικά, ο ζωγράφος (1908-2001), ως… προέκταση του κινήματος #MeToo που ξεκίνησε τολμηρά και γενναία, σπάζοντας το απόστημα της σεξουαλικής παρενόχλησης, για να καταλήξει σε πογκρόμ. Ο Γούντι Αλεν βρήκε τις πόρτες κλειστές όταν θέλησε να εκδώσει την αυτοβιογραφία του στην Αμερική (τελικά βγήκε από τον μικρό εκδοτικό οίκο Arcade).
Ελάχιστα παραδείγματα μιας μάστιγας που ονομάζεται «πολιτική ορθότητα» και σαρώνει στο πέρασμά της οτιδήποτε εξέχει από τον χάρακα του ορθού σε αντιδιαστολή με το λάθος. Ομως, εδώ ακριβώς, αρχίζει τη μεθοδική δουλειά του ένας άλλος φονταμενταλισμός, που με πρόσχημα το «σωστό» καταστρέφει ζωές, προβάλλοντας την ιστορία και τις ιστορίες μέσα από τον παραμορφωτικό καθρέφτη της εκ των υστέρων ανάγνωσης. Αυτή η βία, σκοτεινή και ευνουχιστική, είναι εξαιρετικά επικίνδυνη. Βασίζεται στην αμφιβολία που υπάρχει πίσω από κάθε αφήγηση, πρόσωπο, ταινία, έργο τέχνης, και είναι πολύ εύκολο να πολλαπλασιαστεί και να μεγεθυνθεί σε αυτούς τους καιρούς, όπου η κάθε ερμηνεία μπορεί να αποκτήσει την ισχύ του θέσφατου.
Οι χαμένες κοινωνικές ισορροπίες είναι εύκολο να δημιουργήσουν πλαστές συλλογικότητες, που επιτίθενται αδιακρίτως σε οτιδήποτε ενοχλεί, ανάλογα με την παθογένεια, ή ιδιοτέλεια, του καθενός. Από τον Μπαλτίς έως τον Γούντι Αλεν αλλά και από ένα απάνθρωπο γεγονός ρατσιστικής βίας μπορεί να εξακοντιστεί στην Τάρα, την οικογενειακή φυτεία βαμβακιού, στον αμερικανικό νότο, όπου ζει η Σκάρλετ Ο’ Χάρα το 1861. Ο πυρετός του ανορθολογισμού έχει όλα τα χαρακτηριστικά της πανδημίας.
Black lives matter
ΠΟΛΙΤΙΚΗ 14.06.2020 ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
Στα τέλη της δεκαετίας του ’80 παραλάβαμε από την Αμερική την έκφραση «λευκά προνόμια», μια φράση που ακόμα προκαλεί θυμό, αναστάτωση και άρνηση στους λευκούς για διαφορετικούς λόγους. Οι λευκοί προνομιούχοι ακούν τη λέξη προνόμιο και την εκλαμβάνουν ως κατηγορία, και οι μη προνομιούχοι λευκοί θα ήθελαν να ανήκουν στην πρώτη κατηγορία για να την εκλάβουν ως κατηγορία. Το να είσαι λευκός όμως σε καθιστά αυτομάτως στους προνομιούχους του πλανήτη και ενίοτε, η πρόκληση είναι αναγκαία για να αναλογιζόμαστε εμείς οι ευνοημένοι τα κληρονομημένα αδούλευτα πλεονεκτήματά μας. Για όσους δεν έχουν πειστεί, ας σκεφθούν πώς θα ήταν η καθημερινότητά όχι μόνο αν αφαιρούσαμε αυτά που θεωρούν δεδομένα, αλλά τα δεδομένα να μεροληπτούν. Πώς μοιάζει η ζωή όταν το χρώμα μετράει εναντίον σου; Μη θυμώνετε, η αναστάτωση και ο θυμός δεν μπορούν να βλάψουν, το να σε αγνοούν είναι χειρότερο.
Επειδή η γλώσσα έχει σημασία, οι λευκοί σπαταλήσαμε τις επόμενες δεκαετίες μέσα στην αχρωματοψία και τη λεκτική αμηχανία. Μεσολάβησαν οι περίφημες διαφημίσεις της Benetton με τη λεζάντα «ενωμένα χρώματα» που τις βρήκαμε ρηξικέλευθες και κάναμε χρήση των λέξεων «εξωτικός», «έγχρωμος» και κατά διαστήματα χρησιμοποιήσαμε τον όρο «non white», τον ρατσιστικότερο που υπάρχει γιατί αποκλείει ό,τι παρεκκλίνει από την πλειονότητα. Ο αντίλογος είναι ότι και οι μαύροι έχουν προκαταλήψεις και δεν έχουν αχρωματοψία. Ολοι έχουν προκαταλήψεις, αλλά αυτές μόνες τους δεν είναι ικανές να κάνουν κακό. Χρειάζεται ένα επιπλέον συστατικό για να βλάψει η προκατάληψη: η δύναμη. Βλάπτει όποιος έχει την ισχύ να επηρεάσει, όσοι βρίσκονται στις καίριες θέσεις των αποφάσεων, και η εξουσία είναι λευκή.
Οταν διάβασα το Black lives matter το επεξεργάστηκα για μέρες, με ξένισε. Ολες οι ζωές δεν μετρούν; Προφανώς, αλλά τώρα για πρώτη φορά δεν είναι πρωταγωνιστές οι λευκοί. Οι ζωές των μαύρων μετρούν γιατί δεν έχουν μετρήσει αρκετά. Είναι η πρώτη φορά που ένα κίνημα, ένα σύνθημα, μια φράση βάζει τη λέξη μαύρο στο προσκήνιο και το βρίσκω πραγματικά καινοτόμο και δόκιμο.
Μετά ήρθαν οι διακηρύξεις, οι διαδηλωτές κρατούν πανό με τη λέξη αντιρατσιστής. Μια σωστή λέξη για ένα σημείο εκκίνησης. Εναρκτήριο λάκτισμα με το «απόδειξε ότι δεν είσαι ρατσιστής». Δεν είναι δεδομένο. Κατόπιν ξηλώθηκαν προτομές και αγάλματα. Ο Λεοπόλδος B΄ στις Βρυξέλλες, ο Εντουαρντ Κόλστον στο Μπρίστολ και ο Σεσίλ Ρόουντς χαροπαλεύει στην Οξφόρδη: ψυχοπαθείς ιμπεριαλιστές, δουλέμποροι, ρατσιστές. Χρησιμότερο θα ήταν να παραμείνουν στη θέση τους με μια τέτοια ταμπέλα από κάτω. Ποσώς με ενδιαφέρουν τα παραπάνω πρόσωπα και κατανοώ την οργή, αλλά, αυτοί είναι η Ιστορία και μαθαίνουμε και από την άσχημη πλευρά της Ιστορίας. To ξήλωμα δεν βοηθάει στην καθημερινότητα όσων υποφέρουν. Επειδή έχω τις εμμονές μου επιτρέψτε μου να εστιάσω στην πολυπολιτισμική Αγγλία, καθώς δεν μπορώ να παραβλέψω το οξύμωρο. H ελίτ της ελίτ στην Οξφόρδη απαιτεί να κατεβεί το άγαλμα του πανεπιστημίου, ενώ αδιαφορεί για τα νούμερα όσων φοιτούν εκεί. Πέρυσι το πανεπιστήμιο πανηγύριζε το γεγονός της πρώτης μαζικής έλευσης μαύρων και εθνοτικών μειονοτήτων φοιτητών. Πόσων; Σαράντα! Σκανδαλώδες.
Για την ιστορία, οι Αγγλοι κατήργησαν τον θεσμό της δουλείας το 1830. Καθώς οι Αγγλοι είναι έμποροι, πονηροί και υποκριτές, είχαν όλα τα προνόμια χωρίς να βλέπουν αίμα. Εστελναν τους σκλάβους επί 270 χρόνια να δουλεύουν στις αποικίες τους στις Δυτικές Ινδίες. Τον Ιούνιο του 1948 το πλοίο με το όνομα «Empire Windrush» δένει στο Εσεξ και αποβιβάζει 492 επιβάτες. Είναι οι απόγονοι των δούλων. Εχουν προσκληθεί στην κατεστραμμένη από τον πόλεμο χώρα για να δουλέψουν ως φθηνό εργατικό δυναμικό στις συγκοινωνίες, στα εργοστάσια και στα νοσοκομεία. Θα ακολουθήσουν πολλά τέτοια πλοία που κάνουν το δρομολόγιο Καραϊβική-Αγγλία. Είναι η γενιά του Windrush και είναι Βρετανοί. Ποτέ δεν αντιμετωπίστηκαν όπως τους άξιζε.
Το 2020 οι ανεκτικοί Αγγλοι πίστεψαν ότι κυνηγώντας και απαγορεύοντας τον κάζουαλ ρατσισμό, το θέμα των φυλετικών και ταξικών διαχωρισμών θα λυθεί από μόνο του, αλλά τα νούμερα δείχνουν ότι οι μαύροι είναι η βάση της εργατικής τάξης. Ζουν στις πλέον υποβαθμισμένες περιοχές και έχουν πρόσβαση στα χειρότερα σχολεία.
Οι μισοί ζουν σε κρατικά διαμερίσματα και μόνο το ένα τρίτο –συγκριτικά με τα δύο τρίτα των υπόλοιπων Βρετανών–μένει σε ιδιόκτητο διαμέρισμα. Πληρώνονται λιγότερο, ενώ πρέπει να κάνουν περισσότερες αιτήσεις για να προσληφθούν. Τα επίσημα στατιστικά δείχνουν ότι η ανεργία πλήττει κυρίως τους άρρενες μαύρους ηλικίας 18-64 ετών.
Οι θεσμοί, τα πανεπιστήμια, οι εργοδότες ας ανοίξουν τις πόρτες για μαζική εισροή. Κανένας δεν θέλει να είναι το δείγμα, το πεδίο που τικάρεται. Βάλαμε μη λευκούς; Βάλαμε. Κανένας δεν θέλει να αισθάνεται ότι ξεχωρίζει, ότι είναι διαφορετικός, η σάλτσα στο φαγητό που μαγειρεύεται για πολιτικούς λόγους. Ας δημιουργηθούν πραγματικές νέες ευκαιρίες και ας ακουστεί η έκφραση «μαύρα προνόμια».
* Η κ. Ελεάννα Βλαστού είναι συγγραφέας και μένει στο Λονδίνο.
Σεξισμός ή μήπως όχι;
ΠΟΛΙΤΙΚΗ 07.06.2020
Το ανέκδοτο της ημέρας: Συζητάνε δύο φίλες, πίνοντας τον καφέ τους. Λέει η μία στην άλλη: «Κάθε βράδυ όταν γυρίζει ο άνδρας μου από τη δουλειά, κάνει ντους, ντύνεται καλά και πάει για μπίρες με τους άνδρες φίλους του». «Και εσύ τι κάνεις;» ρωτάει η άλλη. «Κάνω και εγώ ακριβώς το ίδιο. Ντύνομαι, στολίζομαι και πάω για μπίρες με τους άνδρες φίλους μου». Είναι σεξιστικό αυτό το ανέκδοτο; Ιδού η απορία Σαιξπηρικού επιπέδου! Ομολογώ ότι τα έχω χάσει παρακολουθώντας την αντιπαράθεση που είχε ξεσπάσει τις πρώτες εβδομάδες του Μαΐου σχετικά με το σποτάκι της Πολιτικής Προστασίας με πρωταγωνιστή τον Χρήστο Λούλη. Θα πάμε και στο σποτάκι, αλλά πρώτα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε κάτι.
Οσοι φωνάζουν για την απόλυτη ισότητα των δύο φύλων κάνουν λάθος. Δεν είναι δυνατόν να υπάρξει απόλυτη ισότητα, γιατί απλούστατα τα δύο φύλα είναι από τη φύση τους διαφορετικά. Δεν είναι δικός μου αφορισμός. Πάρτε για παράδειγμα τον COVID-19, που τους τελευταίους μήνες έχει μπει στη ζωή μας για τα καλά. Σε πρόσφατο δελτίο Τύπου (6.5.2020), το οποίο υπογράφουν υπουργοί Εξωτερικών από 59 χώρες, περιλαμβανομένου και του δικού μας Νίκου Δένδια, αναφέρεται επί λέξει: «COVID-19 affects women and men differently». «Ο COVID-19 επηρεάζει γυναίκες και άνδρες διαφορετικά». Τελεία και παύλα! Το είδαμε και στις επιπτώσεις του. Από αυτούς που έχασαν τη μάχη μόνο το 26,6% ήταν γυναίκες. Τέτοια σημαντική απόκλιση σε ένα φαινόμενο αποδεικνύει το αυτονόητο. Ανδρες και Γυναίκες είμαστε εντελώς διαφορετικοί τόσο βιολογικά όσο και ψυχολογικά. Η επιδίωξη της απόλυτης ισότητας μεταξύ των δύο φύλων είναι ουτοπία.
Δεν είμαι φαλλοκράτης ώστε να θεωρώ το αρσενικό σαν το ισχυρό φύλο. Απλά λέω ότι είμαστε εντελώς διαφορετικοί και δεν είμαι βέβαιος για το ποιο είναι το ισχυρότερο φύλο. Εχουμε τη γνωστή παροιμία «το μ…ί σέρνει καράβι» και την περίφημη ατάκα από την επιτυχημένη ταινία «Γάμος αλά Ελληνικά»: «Ο άνδρας είναι η κεφαλή του σπιτιού, αλλά η γυναίκα είναι ο λαιμός που τη γυρίζει όπου θέλει».
Η δική μου γενιά μεγάλωσε με άλλη νοοτροπία για τις γυναίκες. Τις περιποιούμασταν, τους ανοίγαμε την πόρτα του αυτοκινήτου, τους προσφέραμε λουλούδια και δώρα σε γιορτές και επετείους, τις βοηθούσαμε να καθίσουν στο τραπέζι κρατώντας την καρέκλα τους, σηκωνόμαστε όρθιοι όταν μια κυρία σηκωνόταν από το τραπέζι και άλλα πολλά που σήμερα φαίνονται φαιδρά και ξεπερασμένα. Δεν είμαι βέβαιος αν οι σημερινές φεμινίστριες είναι ικανοποιημένες με τα επιτεύγματά τους, που έχουν ισοπεδώσει τα πάντα στις σχέσεις των δύο φύλων και έχει χαθεί παντελώς ο ρομαντισμός. Ακόμα και το κυνήγι του άνδρα για να «κατακτήσει» μια γυναίκα. Και όμως το ζωικό βασίλειο μας δείχνει ποιο είναι το σωστό. Το αρσενικό κάνει τα πάντα για να προσελκύσει το θηλυκό για το ζευγάρωμα. Εκεί όπου τα ένστικτα δεν έχουν αλλοιωθεί από έμμονες ιδέες, δεν υπάρχει ισότητα, αλλά διαφορετικότητα.
Αν το καλοσκεφτεί κανείς και μόνο το γεγονός ότι υπάρχει Γενική Γραμματεία Ισότητας θα έπρεπε να προσβάλλει τις γυναίκες. Η ύπαρξη τονίζει την έλλειψη και δεν την εξαλείφει. Το χειρότερο είναι ότι, από όσο θυμάμαι, τη θέση αυτή καταλαμβάνουν γυναίκες, τονίζοντας έτσι το ζητούμενο που έπρεπε να είναι αυτονόητο.
Μήπως όμως φτάσαμε στο άλλο άκρο; Από την ιστοσελίδα της Γ.Γ. αλίευσα το εξής χαριτωμένο. Στη θητεία της Φωτεινής Κούβελα, στις 8 Ιουνίου 2017 (κυβέρνηση αριστερών), έγινε η παρουσίαση του βιβλίου «Το φύλο στην ιστορία». Στο πάνελ ήταν εφτά γυναίκες και κανένας άνδρας. Απλά, δεν υπάρχει το άλλο φύλο. Ετσι αντιλαμβάνονται «τον γόνιμο διάλογο» οι αριστεροί. Για να κλείνουμε το κεφάλαιο της Φωτεινής Κούβελα, αυτή ξεκίνησε τη φασαρία για το σποτάκι του Λούλη, γιατί παρουσιάζει τον άρρενα «να αντιστέκεται και να συνετίζει, με το υφάκι του γκόμενου και σώφρονα άνδρα, τη δικιά του που είναι μια απερίσκεπτη χαζογκόμενα και η οποία συνήθως τον κάνει ό,τι θέλει, να τον πάει το βράδυ στην πλατεία». Το έχω ξαναγράψει: Η αριστεροσύνη επηρεάζει τις συνάψεις στους εγκεφάλους!
Κακώς αποσύρθηκε το σποτάκι. Επί τέλους, πότε η δεξιά θα ξεπεράσει το σύμπλεγμα της ενοχής απέναντι στις πιο ανόητες αριστερές ιδεοληψίες. Αν το σποτάκι προκάλεσε συζήτηση τόσο το καλύτερο. Αυτή είναι η δουλειά της επικοινωνίας και της διαφήμισης: Να προκαλεί για να περνά το μήνυμά της. Αν το σποτάκι θεωρήθηκε σεξιστικό και αποσύρθηκε, ελάτε να δούμε τι άλλο πρέπει να αποσύρουμε για να μην κατηγορηθούμε (υποκριτικά) για σεξιστές.
– Το Μυστήριο του Γάμου. Πρέπει να εκσυγχρονιστεί αμέσως γιατί είναι σεξιστικό. Στην αποστολική περικοπή ο Απόστολος Παύλος προτρέπει: «Η δε γυνή να φοβήται τον άνδρα». Η έννοια φυσικά είναι να σέβεται τον άνδρα, αλλά έτσι καταστρατηγείται η ισότητα των δύο φύλων, γι’ αυτό συμβαίνουν τα αλληλοπατήματα στο σημείο αυτό.
– Ομήρου Ιλιάδα και Οδύσσεια. Αμεση απόσυρση. Η χαζογκόμενα απάτησε τον Μενέλαο και έτσι ξεκίνησε ο Τρωικός Πόλεμος. Στην Οδύσσεια, ο κακομοίρης ο Οδυσσέας όλο με γυναίκες παλεύει: Κίρκη και Σειρήνες. Αλλά και η Πηνελόπη είναι το τρόπαιο των μνηστήρων. Τι υποβάθμιση!
– Αγκαθα Κρίστι. Παρόλο που είναι γυναίκα, όλα τα βιβλία της με ήρωα τον Ηρακλή Πουαρώ πρέπει να αποσυρθούν και να καούν στην πυρά γιατί είναι σεξιστικά. Σε κάποιο βιβλίο, ερωτηθείς ο Πουαρώ γιατί δεν παντρεύτηκε ποτέ, απάντησε με το καθαρά σεξιστικό σχόλιο: «Στη ζωή μου γνώρισα μόνο 6 άνδρες που δολοφόνησαν τις γυναίκες τους, ενώ από την άλλη, συνάντησα 36 γυναίκες που δολοφόνησαν τους συζύγους τους». Ιδού λοιπόν ο σεξισμός: Οι γυναίκες εκτός από χαζογκόμενες είναι και δολοφόνοι.
Ανδρικά και Γυναικεία περιοδικά. Τα ανδρικά περιοδικά έχουν στα εξώφυλλά τους συνήθως χυμώδεις γυναίκες. Τα γυναικεία περιοδικά έχουν στα εξώφυλλά τους και πάλι γυναίκες. Πού είναι η ισότητα των φύλων; Ετσι για την ιστορία, στη δεκαετία του ’60 η γαλλική Vogue κυκλοφόρησε με ένα εξώφυλλο που είχε στο πρώτο πλάνο ένα ωραίο γυναικείο μοντέλο και στο βάθος φαινόταν να βγαίνει από τη γαλάζια θάλασσα ο αξέχαστος καλός φίλος και ωραίος Ελληνας σαν θεός, ο Φοίβος Ραζής. Θυμάμαι ότι τότε συζητούσαμε το πρωτοφανές εγχείρημα να προβάλουν έναν άνδρα και μάλιστα Ελληνα στο εξώφυλλο της γαλλικής Vogue. Ηταν πραγματικά πολύ ωραίος άνδρας ο Φοίβος γι’ αυτό άφησε εποχή στο Παρίσι όπου πέρασε πολλούς χειμώνες.
Τα άρθρα της Ελληνικής Γλώσσας. Εντελώς σεξιστικά: Ο, Η, Το, Ενας, Μία, Ενα. Δεν θυμάμαι σε ποια χώρα, αλλά πρόσφατα διάβασα ότι σε όλα τα επίσημα έγγραφα του κράτους θα καταργήσουν τα Αρσενικά και Θηλυκά άρθρα και θα έχουν μόνο το Ουδέτερο. Τώρα δικαιώνεται Το Τζέισον Αντιγόνη που στο όνομά του υπάρχουν και τα τρία γένη. Για να δείτε πρωτοπορία της αριστεράς, το Τζέισον Αντιγόνη ήταν υποψήφιο με τον συνδυασμό της Ρένας Δούρου στις περιφερειακές εκλογές του 2019.
Στην αγγλική γλώσσα έχουν καταργηθεί τα γένη στα επαγγέλματα. Για παράδειγμα, ο salesman και η saleswoman έγιναν salesperson. Εδώ χρειάζεται ο Μπαμπινιώτης να μας πει πώς θα αντικαταστήσουμε τον «πωλητή» και την «πωλήτρια» με κάποιο ουδέτερο.
Ελάτε, να σοβαρευτούμε. Ολα τα ζητήματα της ζωής όταν τα τραβήξεις στα όριά τους, καταλήγεις σε ανεξέλεγκτες καταστάσεις. Κανένας σοβαρά σκεπτόμενος άνθρωπος δεν αμφισβητεί τα ίσα δικαιώματα των δύο φύλων. Απλά στο όνομα της ισότητας δεν πρέπει να ξεχνούμε τη διαφορετικότητα που υπάρχει. Και μόνο για τη μητρότητα της γυναίκας θα πρέπει να της αποδίδουμε τον απαιτούμενο σεβασμό. Είναι μια απασχόληση 24×7 χωρίς άδεια, χωρίς υπερωρίες με συνεχή εγρήγορση για τη φροντίδα του παιδιού. Πού είναι η ισότητα; Οσο και να ανυψωθεί ο άνδρας δεν μπορεί ποτέ να φτάσει αυτό το συγκλονιστικό θαύμα να δημιουργείς ζωή!
Σωστά, γράφει η Παλαιά Διαθήκη: «Σοφαί γυναίκες ωκοδόμησαν οίκους». Σεξισμός ή μήπως όχι; Γι’ αυτό εμείς, οι άνδρες παλαιάς κοπής, δεν θέλουμε να είμαστε ίσοι. Θέλουμε να τις λατρεύουμε και να τις προσέχουμε!
* Ο κ. Ανδρέας Δρυμιώτης είναι σύμβουλος επιχειρήσεων.
Οι φόνοι μαύρων και τα smartphones
Επάνω, διαδηλωτής καταγράφει με το κινητό του πορεία στη Μινεάπολη για τη δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ. Κάτω, Αφροαμερικανός στο Λούισβιλ διαμαρτύρεται για την αστυνομική βία με το σύνθημα «Κουραστήκαμε πια».
Λίγα λεπτά μετά τα μεσάνυχτα της 13ης Μαρτίου, η 26χρονη Αφροαμερικανίδα Μπριόνα Τέιλορ ξύπνησε από τους ήχους του πολιορκητικού κριού της αστυνομίας του Λούισβιλ, στο Κεντάκι, καθώς αυτή έσπαγε –δίχως προειδοποίηση– την πόρτα του διαμερίσματός της. Επειτα από σύντομη και χαοτική λεκτική αντιπαράθεση, οι αστυνομικοί άνοιξαν πυρ κατά της νεαρής νοσοκόμας πετυχαίνοντάς την τουλάχιστον οκτώ φορές στο στήθος. Η Μπριόνα Τέιλορ είχε ήδη αφήσει την τελευταία της πνοή προτού μάθει την αιτία: η αστυνομία δρούσε με ένταλμα «απροειδοποίητης έρευνας», έπειτα από την ταυτοποίηση δύο ανδρών για διακίνηση ναρκωτικών, πιστεύοντας πως το σπίτι της Τέιλορ χρησιμοποιούνταν για το παράνομο εμπόριο. Εντέλει, στο διαμέρισμά της δεν βρέθηκε το παραμικρό ίχνος ναρκωτικής ουσίας.
Μεταξύ της τραγικής νύχτας της 13ης Μαρτίου και της πρόσφατης σοκαριστικής δολοφονίας του Τζορτζ Φλόιντ υπάρχουν αρκετές ομοιότητες: η δυσανάλογη χρήση βίας, ο υποβόσκων ρατσισμός, ο θάνατος ενός άοπλου Αφροαμερικανού πολίτη στα χέρια της αμερικανικής αστυνομίας.
Υπάρχει ωστόσο και μια ειδοποιός διαφορά: κανένα βίντεο δεν κατέγραψε τη δολοφονία της Τέιλορ. Για αρκετές εβδομάδες, ο θάνατός της παρέμεινε άγνωστος, επισκιασμένος τόσο από το αφήγημα των αστυνομικών όσο και από την πανδημία του κορωνοϊού. Ελάχιστοι άνθρωποι βγήκαν στους δρόμους για να διαμαρτυρηθούν για τον άδικο θάνατό της. Χρειάστηκαν πάνω από δύο μήνες και δεκάδες μαρτυρίες γειτόνων για να ξεκινήσει τελικά το FBI, στις 21 Μαΐου, μια έρευνα για τα τραγικά συμβάντα εκείνης της νύχτας. Και πέρα από την ανακοίνωση της πρόωρης συνταξιοδότησης του αρχηγού του τμήματος της αστυνομίας του Λούισβιλ, Στιβ Κόνραντ, κανένας αστυνομικός δεν έχει διωχθεί ή απομακρυνθεί από το σώμα για πειθαρχικό παράπτωμα.
Είναι σχεδόν αδύνατο να αποτιμηθεί ο γιγάντιος αντίκτυπος των smartphones και της άμεσα προσβάσιμης βιντεοσκόπησης στην καταγραφή των ρατσιστικών περιστατικών αστυνομικής βίας στις Ηνωμένες Πολιτείες. Από τον αιματηρό θάνατο του Φιλάντο Καστίλ, τον οποίο δημοσίευσε σε πραγματικό χρόνο στο Facebook Live η σύντροφός του, μέχρι το άγριο ξυλοκόπημα του Νάνια Κέιν από αστυνομικό του Σακραμέντο, επειδή δεν διέσχισε τον δρόμο από διάβαση πεζών –το οποίο δημοσιεύθηκε εκατοντάδες χιλιάδες φορές στο Τwitter εντός μερικών λεπτών–, τα smartphones και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν μεταμορφώσει τις μαρτυρίες των θυμάτων σε γεγονός αδιαμφισβήτητο, πανταχού παρόν και αέναα προσβάσιμο.
Αν ο πνιγμός του Τζορτζ Φλόιντ από το γόνατο του αστυνομικού δεν είχε καταγραφεί από την κάμερα μιας έφηβης περαστικής, είναι αμφίβολο εάν ο θάνατός του θα σήμαινε κάτι περισσότερο πέρα από ένα ακόμη όνομα στη μακρά λίστα των Αφροαμερικανών που δολοφονήθηκαν από την αστυνομία – η οποία μόλις φέτος μετράει 31 επιβεβαιωμένα θύματα, και πιθανώς αρκετά παραπάνω. Η δύναμη της συγκλονιστικής εικόνας ήταν αρκετή για να κάνει να σωπάσουν ακόμη και οι πιο επίμονοι αρνητές του συστημικού ρατσισμού.
Θα περίμενε κάποιος πως τα, προσβάσιμα πλέον, σοκαριστικά πλάνα της βίας ίσως είναι αρκετά για να επιφέρουν την αλλαγή στις πρακτικές και στη νοοτροπία της αστυνομικής δύναμης των ΗΠΑ που απαιτούν οι Αφροαμερικανοί ακτιβιστές εδώ και δεκαετίες. Η πραγματικότητα, δυστυχώς, είναι πιο απογοητευτική. Eνα ρεπορτάζ των New York Times, που δημοσιεύθηκε το 2018, συγκέντρωσε συνολικά 34 βίντεο σε διάστημα μόλις τριών χρόνων που απεικονίζουν δυσανάλογη αστυνομική βία εις βάρος άοπλων Αφροαμερικανών πολιτών. Κάθε ένα από αυτά προκάλεσε έντονες αντιδράσεις και νέο κύμα διαμαρτυριών – ωστόσο στην πλειονότητα των περιπτώσεων που ξεχωρίζει το δημοσίευμα, οι αστυνομικοί που ενεπλάκησαν δεν υπέστησαν καμία κύρωση.
Προειδοποίηση
Ακόμη και όταν η καταγραφή της βίας και η διάδοσή της μέσω των παραδοσιακών και σύγχρονων μέσων επικοινωνίας οδηγεί σε κάποια αλλαγή, αυτό δεν σημαίνει πως δεν έρχεται με κάποιο βαρύ τίμημα. Αρκετοί προειδοποιούν πως η συνεχής έκθεση στη βία κινδυνεύει να προκαλέσει έντονο ψυχολογικό τραύμα στα μέλη της κοινότητας των Αφροαμερικανών. «Το βίντεο της δολοφονίας του Φλόιντ επηρεάζει βαθύτατα την κοινότητά μας και έχουμε την υποχρέωση να το δούμε, να το κατανοήσουμε, να το σχολιάσουμε», μας λέει χαρακτηριστικά η Μόνικα Γουίλιαμς, καθηγήτρια ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Κονέκτικατ, η οποία μελετά τα ψυχικά τραύματα που σχετίζονται με τον ρατσισμό. «Ωστόσο, κάθε φορά που το βλέπω, η ψυχή μου μουδιάζει», συμπληρώνει. Η 27χρονη Σίντνεϊ Ράλτον από τη Μινεσότα συμφωνεί. «Κάθε φορά που βλέπω το βίντεο, βλέπω παράλληλα τον εαυτό μου και αυτούς που αγαπώ στη θέση του θύματος. Αυτή η ταύτιση γίνεται μια μορφή βίας από μόνη της – και ακόμη περισσότερο, όταν δεν ακολουθείται από κάποια μορφή δικαιοσύνης», δηλώνει στην «Κ».
Ισως ακόμη πιο τραυματική είναι η ευκολία καθώς και η ταχύτητα με την οποία οι σοκαριστικοί αυτοί θάνατοι μπορούν να προβληθούν στο Διαδίκτυο, να αναμεταδίδονται αιώνια και να ξεπηδούν συνεχώς και απροειδοποίητα στο timeline των χρηστών, οι οποίοι μπορεί ακόμη και να έχουν ψυχικά τραύματα από τη φρίκη της εικόνας.
Στο νέο της βιβλίο, «Bearing Witness While Black» («Οντας Μάρτυρας και Μαύρος»), η καθηγήτρια δημοσιογραφίας Αλίσα Ρίτσαρντσον ισχυρίζεται πως τα σύγχρονα πλάνα των θανάτων των Αφροαμερικανών από την αστυνομία θα πρέπει να αντιμετωπίζονται με την ίδια ευαισθησία και προσοχή με την οποία αντιμετωπίζονται οι φρικιαστικές φωτογραφίες των δημόσιων λιντσαρισμάτων των αρχών του 20ού αιώνα.
«Στην αρχή, τα βίντεο των θανάτων εξυπηρετούν τον σκοπό της ενημέρωσης και της προσέλκυσης της κοινωνικής οργής. Μετά από ένα σημείο, κατ’ εμέ, το να αναμεταδίδονται συνεχώς τα τραγικά πλάνα στην τηλεόραση, σε βίντεο αυτόματης αναπαραγωγής σε ιστότοπους και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, δεν εξυπηρετεί πλέον κάποιο σκοπό κοινωνικής δικαιοσύνης. Πρόκειται απλώς για εκμετάλλευση», σημειώνει στην «Κ» η Αφροαμερικανή καθηγήτρια, καλώντας τους Αμερικανούς να σταματήσουν να βλέπουν και να κοινοποιούν πλάνα μαύρων συμπολιτών τους που πεθαίνουν άδοξα με τέτοια ευκολία.
Πράγματι, από τις αρχές του αιώνα μέχρι και σήμερα, η βία κατά των Αφροαμερικανών έχει απαθανατιστεί εκατοντάδες φορές από τα μέσα της κάθε εποχής. Το 1955, οι φωτογραφίες της σορού του Εμετ Τιλ –του 14χρονου αγοριού που ξυλοκοπήθηκε, πυροβολήθηκε και αφέθηκε σε ένα ποτάμι έπειτα από τις κατηγορίες μιας λευκής γυναίκας πως της «σφύριξε πρόστυχα»– εμφανίστηκαν στα πρωτοσέλιδα των αμερικανικών εφημερίδων και στιγμάτισαν μια ολόκληρη γενιά. Μόλις επτά χρόνια μετά, οι Αμερικανοί τηλεθεατές παρακολούθησαν σοκαρισμένοι τις εικόνες απελευθέρωσης μαινόμενων γερμανικών ποιμενικών σκύλων κατά νεαρών Αφροαμερικανών διαδηλωτών που διαμαρτύρονταν για τα πολιτικά τους δικαιώματα. Οι εικόνες μάλιστα οδήγησαν τον τότε πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών, Τζον Φ. Κένεντι, να κάνει λόγο για «εθνική κρίση».
Στο νέο της βιβλίο, «Bearing Witness While Black» («Οντας Μάρτυρας και Μαύρος»), η Αλίσα Ρίτσαρντσον ισχυρίζεται πως τα πλάνα των θανάτων Αφροαμερικανών από την αστυνομία θα πρέπει να αντιμετωπίζονται με ευαισθησία και προσοχή.
Η ανησυχία
Κάθε τέτοια καταγραφή έχει καταφέρει να ευαισθητοποιήσει προσωρινά την αμερικανική κοινωνία για τις φυλετικές προκαταλήψεις που εξακολουθεί να διακατέχει, ωστόσο μερικοί ανησυχούν πως, όσο διογκώνεται η λίστα της αποτύπωσης της βίας, τόσο κινδυνεύει αυτή να κανονικοποιηθεί.
Η διαδικτυακή μνήμη είναι, άλλωστε, πιο εφήμερη από ποτέ. Μια αναδρομή στο καλοκαίρι του 2014, αρκεί για να κατανοήσει κανείς τον φαύλο κύκλο του φαινομένου. Τον Ιούλιο εκείνο, ο 43χρονος Ερικ Γκάρνερ προσεγγίστηκε από αστυνομικούς επειδή πουλούσε αφορολόγητα τσιγάρα σε δρόμο του Στάτεν Αϊλαντ. Ο ίδιος αρνήθηκε τις κατηγορίες και ήρθε σε λεκτική αντιπαράθεση με τους αστυνομικούς. Οταν αντιστάθηκε στη σύλληψη, ο αστυνομικός Ντάνιελ Πανταλέο τον άρπαξε από τον λαιμό και στη συνέχεια έσπρωξε το πρόσωπό του προς το πεζοδρόμιο. Πεσμένος στο έδαφος, ο Γκάρνερ ψέλλισε με δυσκολία τη φράση «δεν μπορώ να αναπνεύσω» έντεκα φορές προτού πέσει λιπόθυμος. Αφησε την τελευταία του πνοή μία ώρα αργότερα, στο νοσοκομείο του Πανεπιστημίου του Ρίτσμοντ.
Η δολοφονία του Γκάρνερ καταγράφηκε από το κινητό του σοκαρισμένου παρισταμένου Ράμσεϊ Ορτα, δημοσιεύθηκε στη συνέχεια από τη New York Daily News και κοινοποιήθηκε πάνω από δέκα χιλιάδες φορές στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Αυτό δεν ήταν, όμως, αρκετό για να αποφευχθεί η επανάληψη της τραγικής ιστορίας, με ανατριχιαστικές ομοιότητες, μόλις έξι χρόνια μετά.
Οταν οι Ελληνες ήταν «μαύροι» στις ΗΠΑ
Μέχρι το 1930 υπολογίζεται ότι περίπου μισό εκατομμύριο συμπατριώτες μας πέρασαν το κατώφλι του Ελις Αϊλαντ. Νεαροί σκληραγωγημένοι άνδρες, στην πλειονότητά τους αγρότες. Στα επίσημα έγγραφα εισδοχής στις ΗΠΑ, κάποιοι εξ αυτών, ιδιαίτερα οι πιο σκουρόχρωμοι, καταγράφηκαν συχνά ως «Ανατολίτες», ακόμα και «Μαύροι». Οι Ελληνες ήταν ένα περίεργο, ακατανόητο υβρίδιο για τους ντόπιους, κάτι ανάμεσα σε μαύρους και λευκούς. Παρέμειναν σε αυτό το φυλετικό μεταίχμιο για δεκαετίες.
Οι πρώτοι μετανάστες από τη χώρα μας, αντιμετωπίστηκαν σε πολλές περιπτώσεις ιδιαίτερα εχθρικά από ξενόφοβους και ρατσιστές. Ακόμα και όταν σταμάτησαν να είναι πλανόδιοι πωλητές φρούτων και άνοιξαν τα δικά τους καταστήματα, οι Ελληνες στοχοποιήθηκαν από την Κου Κλουξ Κλαν και χαρακτηρίζονταν συχνά «λιγδιάρηδες» και «ακατάλληλοι» για να γίνουν πραγματικοί Αμερικανοί, μια «εστία μόλυνσης» για τη λευκή κοινωνία.
Δεν ήταν οι μόνοι που το έζησαν αυτό. Το 1995 ένα βιβλίο έκανε μεγάλη αίσθηση στην αμερικανική πανεπιστημιακή κοινότητα. Είχε τίτλο «Πώς οι Ιρλανδοί έγιναν Λευκοί» και ο συγγραφέας του Νόελ Ιγνάτιεφ εξηγούσε ότι η «λευκότητα» δεν ήταν κάτι βιολογικό αλλά μια κοινωνιολογική κατασκευή: όσο πιο καλά τα πήγαινες κοινωνικά τόσο πιο «άσπρος» γινόσουν στα μάτια των άλλων. Το «χρώμα» δεν ήταν κάτι σταθερό αλλά ρευστό που καθοριζόταν από την πρόοδο μιας εθνοτικής κοινότητας μέσα στην αμερικανική κοινωνία. Στην περίπτωση δε των Ιρλανδών, οι αρχικώς φυλετικά στιγματισμένοι έφτασαν μετά δεκαετίες να είναι εκείνοι που έκαναν φυλετικές διακρίσεις.
Οι Ελληνοαμερικανοί κατάφεραν να κάνουν σταδιακά και σταθερά τη μετάβαση προς τη «λευκότητα», χάρις στην τεράστια επένδυση στη μόρφωση των παιδιών τους. Κατά τον Τσαρλς Μόσκος, τον πρώτο καταγραφέα της οδύσσειας των Ελλήνων στις ΗΠΑ, αυτός ήταν ο καθοριστικότερος παράγοντας, ο καταλύτης της κοινωνικής ανέλιξης των συμπατριωτών μας. Σε αυτήν τη μακρά και επίπονη πορεία της οι Ελληνοαμερικανοί παρακολούθησαν από κοντά τον αγώνα των Αφροαμερικανών να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους. Η πορεία των δύο κοινοτήτων ήταν αρχικά συγκλίνουσα. Εδώ και δεκαετίες είναι αποκλίνουσα.
Σήμερα η πλειονότητα των Ελληνοαμερικανών είναι απολύτως στεριωμένη στη μεσαία τάξη, ενώ πολλά μέλη της ηγούνται στον επιχειρηματικό στίβο, είναι τμήμα της αμερικανικής ελίτ. Αντιθέτως, οι Αφροαμερικανοί δείχνουν να παλεύουν για το στοιχειώδες: την αξία της ανθρώπινης ζωής.
Μαύρος θαμώνας σε ελληνικό μαγαζί στο Πίτσμπουργκ.
Η ιστορική αναδρομή
«Οταν έφτασαν οι Ελληνες μαζικά στην Αμερική από τη δεκαετία του 1890 ήταν μέρος ενός τεράστιου κύματος μετανάστευσης αγροτικών πληθυσμών από τη Νοτιοανατολική Ευρώπη στις ΗΠΑ», λέει ο ιστορικός της διασποράς Αλέξανδρος Κιτροέφ. «Οι μετανάστες απoτέλεσαν ξαφνικά τόσο μεγάλο δημογραφικό μέγεθος που οι ντόπιοι Αμερικανοί βόρειας και δυτικοευρωπαϊκής καταγωγής ανησύχησαν πως θα αλλοιωθεί η αμερικανική κοινωνία. Στις μεγάλες πόλεις ιδίως, οι ξενογεννημένοι ήταν όσοι και οι αμερικανογεννημένοι. Σε αυτό το κλίμα επανιδρύθηκε η Κου Κουξ Κλαν το 1915, με στόχο όχι μόνο τους μαύρους αλλά τους Νότιους Ευρωπαίους, ιδιαίτερα τους Ελληνες και τους Καθολικούς στο δόγμα που απειλούσαν τον προτεσταντικό ακρογωνιαίο λίθο του “Αμερικανισμού”».
«Στο τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου η πτώση στην παραγωγή και η μεγάλη ανεργία φούντωσαν το ξενοφοβικό κίνημα στις ΗΠΑ. Το 1924 νομοθετήθηκε δραστική μείωση στην υποδοχή μεταναστών από τη Νοτιοανατολική Ευρώπη, κάτι που έπληξε πολύ την Ελλάδα» τονίζει ο ιστορικός. Το 1922 ιδρύθηκε η AHEPA από Ελληνες μαγαζάτορες στην Ατλάντα που προσπαθούσαν να προστατεύσουν τις οικογένειες και τις περιουσίες τους από τις επιθέσεις των ρατσιστών. «Η οργάνωση ήθελε να αποδείξει πως οι Ελληνες μπορούσαν κάλλιστα να αμερικανοποιηθούν διότι ήταν γόνοι του αρχαίου πολιτισμού που δημιούργησε τον δυτικό.
Προσπάθησε να πείσει τους Ελληνες να μάθουν καλά αγγλικά και να αποκτήσουν αμερικανική υπηκοότητα, πράγμα που έκαναν κατά χιλιάδες τη δεκαετία του 1920», εξηγεί ο Κιτροέφ.
Η μαύρη πελατεία
Οι σχέσεις των Ελλήνων με τους Αφροαμερικανούς εκείνη την περίοδο έχουν το πρόσημο της ανθρωπιάς. Οι συμπατριώτες μας προέρχονταν από μια χώρα με φρέσκια ακόμα τη μνήμη της οθωμανικής σκλαβιάς. «Οι Ελληνες δεν ήταν στην Αμερική την εποχή της δουλείας και δεν ωφελήθηκαν από αυτή. Επίσης οι ντόπιοι Αμερικανοί δεν τους θεωρούσαν καν λευκούς όπως πολλούς άλλους μετανάστες από τη Νότια Ευρώπη» λέει ο Κιτροέφ, συμπληρώνοντας: «Στις αρχές του 20ού αιώνα εργάζονταν στις πιο φτωχές περιοχές των μεγάλων πόλεων όπου είχαν συνεχή τριβή με τους μαύρους. Είτε οι Ελληνες ήταν πλανόδιοι πωλητές είτε ήταν ιδιοκτήτες σε μικρά εστιατόρια και καταστήματα, είχαν και μαύρη πελατεία, κάτι που τους διαφοροποιούσε από τους υπόλοιπους που δεν δέχονταν Αφροαμερικανούς».
«Μερικοί συμπατριώτες μας μάλιστα διώχθηκαν από πόλεις στον Νότο διότι δεν απαγόρευαν στους μαύρους να τρώνε στα μαγαζιά τους. Για τον μικρό Ελληνα επιχειρηματία, που δεν είχε εμποτιστεί από την ιδέα της φυλετικής ανωτερότητας των λευκών και είχε υποστεί ο ίδιος διακρίσεις λόγω της ξενοφοβίας –ενώ προσπαθούσε να τα βγάλει πέρα με ένα μικρό μαγαζί του– φαίνεται απόλυτα λογικό να αποδέχεται τους μαύρους ως πελάτες ή ως υπαλλήλους» υπογραμμίζει ο καθηγητής Ιστορίας στο Χάβερφορντ.
Ελληνες και μαύροι σφουγγαράδες στο Τάρπον Σπρινγκς της Φλόριντα.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν το Τάρπον Σπρινγκς στη Φλόριντα. Οι νεοαφιχθέντες Ελληνες σφουγγαράδες αρχικά μπήκαν στο στόχαστρο των λευκών Αμερικανών επειδή είχαν πιο ανεπτυγμένη τεχνογνωσία σπογγαλιείας. Στην προσπάθειά τους να επιβιώσουν από αλλεπάλληλα εμπορικά σαμποτάζ, άρχισαν να προσλαμβάνουν μαύρους για πληρώματα στα καΐκια τους και να τους δίνουν την ίδια αμοιβή που κέρδιζαν και οι λευκοί, πράγμα ανήκουστο για την εποχή. Πολλοί Αφροαμερικανοί έμαθαν άπταιστα ελληνικά, ενώ η πόλη θεωρείτο ένα ασφαλές μέρος γι’ αυτούς. Επίσης υπήρξε μία από τις λίγες πόλεις στον αμερικανικό Νότο όπου έμπαιναν στα λεωφορεία μαζί με τους λευκούς, κάτι που απαγορευόταν στην υπόλοιπη χώρα.
«Σαν τη Σμύρνη…»
Το 1940 οι Ελληνες που είχαν στο μεταξύ αρχίσει να ανέρχονται κοινωνικά, βρέθηκαν παρατηρητές των βίαιων επεισοδίων φυλετικού χαρακτήρα. Στο βιβλίο του «Growing Up Greek American In the Motor City», ο Νταν Γεωργακάς, ποιητής, συγγραφέας και ακτιβιστής θυμάται τις ημέρες των φυλετικών συγκρούσεων στο Ντιτρόιτ το 1943. Ο πατέρας του αποφάσισε να μην κλείσει το εστιατόριό τους, αν και ήταν μεγάλος ο κίνδυνος του βανδαλισμού. Εδωσε στη γυναίκα του ένα περίστροφο για να αντιμετωπίσει τυχόν εισβολείς στο σπίτι. Εκείνη ήταν πεπεισμένη «πως η πόλη θα καεί σαν τη Σμύρνη».
Κάποιοι συγγενείς του αντιμετώπιζαν τις μάχες ως μια παράνοια της αμερικανικής κοινωνίας που δεν αφορούσε τους Ελληνες μετανάστες, οι οποίοι καλά θα έκαναν να έμεναν έξω από τις φασαρίες. Από την άλλη, τα μαγαζιά στην περίφημη Greektown του Ντιτρόιτ ήταν τα μόνα που δέχονταν μαύρους πελάτες. Ο Γεωργακάς γράφει πως όταν τελείωσε η βία με τη συμβολή της Εθνοφρουράς, η ιστορία των γεγονότων αποσιωπήθηκε στις επόμενες γενιές. «Εγινε όπως με μια τρελή θεία που την κλείνεις στη σοφίτα, όλοι ξέρουν την ύπαρξή της αλλά κανένας δεν μιλά γι’ αυτήν». Η μάχη μεταξύ λευκών και μαύρων επαναλήφθηκε στο Ντιτρόιτ το 1967. Η σφοδρότητα ήταν τέτοια που άλλαξε το πρόσωπο της πόλης. Οι λευκοί έφυγαν μια και καλή για να ζήσουν στα προάστια.
Η εικόνα των Ελλήνων είχε ήδη αλλάξει στις ΗΠΑ μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Οχι μόνον η ηρωική αντίσταση της μικρής χώρας στους ναζί τους ανέβασε στα μάτια των Αμερικανών αλλά πολλοί μετανάστες είχαν επωφεληθεί από την ανάπτυξη και αποκαταστάθηκαν οικονομικά. Το 1960 οι Αφροαμερικανοί άρχισαν να διεκδικούν με μεγαλύτερο σθένος την κοινωνική δικαιοσύνη. «Τότε ο μέσος Ελληνοαμερικανός ούτε στράφηκε κατά των μαύρων ούτε όμως συμπαραστάθηκε ενεργά στο κίνημά τους» λέει ο Κιτροέφ.
«Ο θυμός δεν φέρνει το τέλος του ρατσισμού»
Τα επεισόδια για τον Τζορτζ Φλόιντ έχουν προκαλέσει θύελλα. Θα έχουν αποτέλεσμα; «Ενα μικρό μέρος των συμμετεχόντων καταστρέφει και λεηλατεί» λέει ο συγγραφέας Τζορτζ Πελεκάνος. «Οι διαμαρτυρίες φέρνουν αποτέλεσμα. Το 1968 χάρις στα επεισόδια που έγιναν μέσα σε ένα Σαββατοκύριακο, το κίνημα των δικαιωμάτων προχώρησε όσο σε μία δεκαετία. Εκαναν ορατά τα προβλήματα των μαύρων, διότι οι Αμερικανοί δεν μπορούσαν πλέον να αποστρέψουν το βλέμμα. Δεν είχαν άλλη επιλογή, διότι αλλιώς θα συνεχιζόταν η βία. Ο θυμός που βλέπουμε σήμερα δεν θα φέρει το τέλος του ρατσισμού. Θα κάνει όμως τους Αμερικανούς να σκεφτούν πολύ για τη χώρα τους και μπορεί να φέρει το τέλος αυτής της αποτυχημένης προεδρίας».
Ο Αρχιεπίσκοπος Ιάκωβος στο πλευρό του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, στη Σέλμα.
«Οι Ελληνες γονείς μου απαγορευόταν να πάνε στην ίδια παραλία με τους λευκούς Αμερικανούς. Νιώθω ακόμα από την ίδια μεριά του πάγκου, όπως στο εστιατόριό μας». Τα παιδιά του πηγαίνουν στις πορείες; «Θα αισθανόμουν πολύ πιο ασφαλείς αν δεν πάρουν μέρος. Παρότι είναι γεννημένοι στη Λατινική Αμερική, στις ΗΠΑ αντιμετωπίζονται σκέτα ως μαύροι. Εχω να σας πω πολλές ιστορίες από τα χρόνια που μεγάλωναν, για άδικη συμπεριφορά της αστυνομίας εις βάρος τους. Είναι επικίνδυνο να είσαι μαύρος στην Αμερική».
Ο Νίκος Αλεξίου καθηγητής κοινωνιολογίας στο Queens College λέει: «Το ζήτημα εδώ δεν είναι πια μόνο ρατσιστικό αλλά και βαθιά ταξικό. Τα ποσοστά μαύρων και ισπανόφωνων που πέθαναν από τον κορωνοϊό είναι συντριπτικά μεγαλύτερα από εκείνα των λευκών Αμερικανών. Η φτώχεια, η κουλτούρα της ανημπόριας, της αδράνειας, της επαιτείας που έχει σταθερά καλλιεργηθεί στον πληθυσμό των Αφροαμερικανών, δεν τους αφήνει ελπίδα κοινωνικής ανέλιξης. Φαίνεται ότι οι Ελληνοαμερικανοί έγιναν λευκοί αλλά οι μαύροι παρέμειναν μαύροι…».
Η αλληλεγγύη του Ιακώβου
Εξαίρεση αποτέλεσε ο Αρχιεπίσκοπος Ιάκωβος, που ήταν από τους λίγους Ελληνοαμερικανούς και τους λίγους λευκούς θρησκευτικούς ηγέτες στο πλευρό του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ το 1965, στη Σέλμα της Αλαμπάμα. Ο Ιάκωβος έλεγε αργότερα: «Στην Τουρκία όπου γεννήθηκα ήμουν πολίτης Γ΄ κατηγορίας και θέλησα να πάρω μέρος στην πορεία για να εκδικηθώ όσους καταπιέζουν τους ανθρώπους». Υπογράμμιζε μάλιστα πως οι αμερικανικές αστυνομικές δυνάμεις έμοιαζαν στα μάτια του με τους Τούρκους που έθεσαν τη γενέτειρά του, την Ιμβρο, υπό την κατοχή τους. Τρία χρόνια αργότερα, το ’68, ο 11χρονος τότε Τζορτζ Πελεκάνος έπαιρνε καθημερινά το λεωφορείο στην Ουάσιγκτον για να πάει να βοηθήσει τον πατέρα του στο οικογενειακό εστιατόριο. Στη διαδρομή, κοιτούσε από τα παράθυρα ολόκληρα οικοδομικά τετράγωνα με καμένα κτίρια και κατεστραμμένα μαγαζιά. Ηταν ένα μέρος της πόλης όπου κατοικούσαν Αφροαμερικανοί και είχε καεί ολοσχερώς στα βίαια επεισόδια που ξέσπασαν με τη δολοφονία του Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ, τον Απρίλιο της ίδιας χρονιάς. Ο μικρός, από τους λίγους λευκούς επιβάτες του λεωφορείου, πίστευε ότι οι μαύροι θα έπρεπε να είναι θλιμμένοι που η γειτονιά τους είχε αυτήν τη φρικτή όψη. Αντί της θλίψης, εισέπραττε ένα είδος υπερηφάνειας στην ατμόσφαιρα. «Κάτι είχε επιτέλους αλλάξει γι’ αυτούς», μου λέει στο τηλέφωνο. «Θυμάμαι ότι ο πάγκος σερβιρίσματος στο μαγαζί μας ήταν το νοητό όριο ανάμεσα σε δύο κόσμους. Από τη μια μεριά, ο Σπαρτιάτης πατέρας μου, εγώ και τέσσερις μαύροι εργαζόμενοι, και από την απέναντι μεριά, οι γραβατοφορεμένοι λευκοί κάτοικοι της Ουάσιγκτον. Αυτή η συνειδητοποίηση με έκανε αργότερα να γράψω κυρίως για τη σκληρή καθημερινότητα των Αφροαμερικανών», υπογραμμίζει ο συγγραφέας, που καταξιώθηκε μέσα από τα αστυνομικά του μυθιστορήματα για τους μαύρους κατοίκους της Ουάσιγκτον. Ο Πελεκάνος πριν από 30 χρόνια υιοθέτησε τρία μαύρα παιδιά με τη γυναίκα του: τον Πίτερ και τον Νικ από τη Βραζιλία και τη Ρόζα από τη Γουατεμάλα.
Η πολυπολιτισμική πτώχευση
ΠΟΛΙΤΙΚΗ 01.03.2020 Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
Η διαχωριστική γραμμή είναι ευδιάκριτη. Στη μία πλευρά συνωστίζονται όσοι συμπολίτες μας δεν δέχονται κανέναν πρόσφυγα ή μετανάστη. Οι πιο ακραίοι απαιτούν να τους πετάξουν όλους στη θάλασσα. Στην άλλη πλευρά συνωστίζονται όσοι αντιλαμβάνονται ότι πρόκειται για ένα αναγκαίο φαινόμενο. Οι πιο ακραίοι θεωρούν ότι η μετανάστευση είναι επιθυμητή. Οι νεοφερμένοι θα εμπλουτίσουν την ελληνική κοινωνία με τα ήθη τους και θα βοηθήσουν στην αντιμετώπιση της δημογραφικής κατάρρευσης αν τους βοηθήσουμε να ενταχθούν. Η Ελλάδα ως ευρωπαϊκή χώρα δεν μπορεί παρά να είναι πολυπολιτισμική.
Με την πρώτη ομάδα δεν υπάρχουν περιθώρια διαλόγου. Επικαλούνται μια φανταστική καθαρότητα της ελληνικής ταυτότητας την οποία ούτε οι ίδιοι μπορούν να υπηρετήσουν. Οι απόψεις τους συνδυάζονται συνήθως με διάφορες θεωρίες συνωμοσίας στις οποίες πρωταγωνιστούν ο Σόρος με τον Ερντογάν και έχουν στόχο την αλλοίωση της πολιτισμικής μας ταυτότητας. Τζάμπα κόπος. Τα ελληνικά τους και η αντίληψή τους για την ελληνική παιδεία δεν χρειάζονται καμιά βοήθεια για την αλλοίωσή τους.
Με την αντίπαλη ομάδα τα πράγματα είναι πιο σύνθετα. Οι απόψεις της προβάλλονται ως αποτελέσματα διαλόγου, ενίοτε δε και ως συμπεράσματα επιστημονικής έρευνας. Μια σύγχρονη κοινωνία δεν μπορεί παρά να είναι πολυπολιτισμική. Ως εκ τούτου κάθε «διαφορετικό» στοιχείο που εισάγεται στους κόλπους της είναι στοιχείο εκσυγχρονισμού. Η μόνη ποιότητα που αναγνωρίζουν είναι το «διαφορετικό». Φυλετικό, θρησκευτικό, διατροφικό. Σημασία έχει να μην εντάσσεται στα ήδη κατεστημένα ήθη και έθιμα. Απαξιώνουν τη γιαγιούλα που σταυροκοπιέται για τη σωτηρία της ψυχής της όμως σέβονται τη μουσουλμάνα που φοράει τη μαντίλα της. Εξεγείρονται στις περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας όμως αντιμετωπίζουν με συγκατάβαση τον νόμο της σαρίας. Αλλο η σαρία και άλλο το κτήνος της διπλανής πόρτας που κακοποιεί τη γυναίκα του γιατί δεν του βγήκε ο Τζόκερ και πνίγηκε στις μπίρες. Είναι άλλο;
Η μετακίνηση πληθυσμών από την Αφρική και την Ασία προς την Ευρώπη είναι ένα ιστορικό φαινόμενο με το οποίο είμαστε υποχρεωμένοι να ζήσουμε. Μπορεί να «διαφωνείς» όμως είναι σαν να διαφωνείς με τον νόμο της βαρύτητας.
Η χώρα μας είναι η πιο σεισμογενής περιοχή του φαινομένου. Είναι στην πρώτη γραμμή, τα θαλάσσια σύνορά της είναι απροστάτευτα. Εχει απέναντί της μια Τουρκία η οποία ανακάλυψε στις μεταναστευτικές ροές ένα εργαλείο πίεσης αποτελεσματικότερο από τις παραβιάσεις του εναέριου χώρου. Και μια Ευρώπη που κλείνει τα σύνορά της απέναντι στην Ελλάδα για να προλάβει τη μετάδοση του ιού.
Τίποτε απ’ όλ’ αυτά δεν συνιστά προϋπόθεση για τις συνθήκες δημιουργίας μιας πολυπολιτισμικής κοινωνίας. Μην ξεχνάμε ότι η πολυπολιτισμικότητα γεννήθηκε ως αντίβαρο στην αποικιοκρατία, άρα ως μεταμόρφωση σε ειρηνική συνθήκη μιας σχέσης που γεννήθηκε μέσα από τη σύγκρουση. Απαραίτητο συστατικό της υπήρξε η αυτοπεποίθηση των κοινωνιών που την υιοθέτησαν. Η ελληνική κοινωνία σήμερα δεν ανταποκρίνεται σε καμία από τις δύο συνθήκες. Ενώ δεν έχει παρελθόν αποικιοκρατίας δεν αντιλαμβάνεται για ποιον λόγο οφείλει να υιοθετήσει τις ενοχές της Ευρώπης. Και δεύτερον είναι μια κοινωνία που έχει χάσει προ πολλού την αυτοπεποίθησή της, αν την είχε ποτέ.
Ως εκ τούτου η πολυπολιτισμική της προοπτική βιώνεται σαν ένας ακόμη θεωρητικός βιασμός ο οποίος δεν έχει σχέση με τα βιώματά της. Τον βιασμό τον ζήσαμε στην τετραετία των Συριζανέλ. Οποιος αντιδρούσε στην παρουσία μεταναστών ήταν τουλάχιστον ακροδεξιός. Εξάλλου δεν υπήρχαν μετανάστες. Ολοι ήσαν πρόσφυγες, ακόμη κι αν ήσαν μετανάστες. Το ιδεολόγημα ήταν χοντροκομμένο. Οφείλεις να βοηθήσεις όποιον σου ζητάει βοήθεια, ακόμη κι αν τον ρίξεις σε μια ανθρώπινη χωματερή όπως η Μόρια ή παλιότερα η Ειδομένη. Και δεν ξεχνάω την ευφυή σύλληψη του κ. Τσίπρα να ανταλλάξει τους πρόσφυγες με χρέος. Οι άνθρωποι μετρούν και όχι οι αριθμοί, εκτός κι αν μετρούν οι αριθμοί.
Η νέα κυβέρνηση αναγνώρισε ότι οι ροές είναι κυρίως μεταναστευτικές. Επειτα από μήνες καθυστερήσεων, δισταγμών και παλινωδιών οδηγηθήκαμε στην πανωλεθρία των κλειστών κέντρων στη Λέσβο και τη Χίο, στους τραμπουκισμούς και την οιονεί εξέγερση των ντόπιων πληθυσμών. Η διαφορά της πρώην από την νυν κυβέρνηση είναι ότι η νυν δεν δεσμεύεται από τις ιδεολογικές ανοησίες που μας έφεραν ώς εδώ. Της λείπει το θάρρος ή μήπως δεν μπορεί να δει αυτό που βλέπουν τα μάτια της. Η πολυπολιτισμική κοινωνία δεν οργανώνεται καταναγκαστικά. Και όσο κι αν παρέλαβε μια κοινωνία ελάχιστων απαιτήσεων είναι σε θέση να καταλάβει ότι ακόμη και αυτή δεν μπορεί να δεχθεί τον ταλαίπωρο Αφγανό ως στοιχείο εμπλουτισμού της. Εχει και η πτώχευση τα όριά της.
Μικρασιάτες και Αφγανοί
ΠΟΛΙΤΙΚΗ 12.01.2020 Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
Μα είναι τόσο απλά τα πράγματα. Η φτωχή Ελλάδα των τεσσάρων εκατομμυρίων ψυχών, μετά την εθνική καταστροφή του 1922 κατάφερε να αφομοιώσει ένα εκατομμύριο πρόσφυγες Μικρασιάτες. Είναι δυνατόν η Ελλάδα των δέκα εκατομμυρίων να μην μπορέσει να αφομοιώσει το 2020 πρόσφυγες και μετανάστες από το Αφγανιστάν, το Πακιστάν, τη Συρία, το Σουδάν, την Αλγερία και όπου αλλού; Οι οποίοι, εξάλλου, δεν είναι πάνω από 100.000; Ο τελευταίος αυτός αριθμός, όπως όλα στη μικρή ή τη μικρομέγαλη Ελλάδα, είναι σχετικός. Καταγράφει τις αφίξεις προσφάτου εσοδείας που προστέθηκαν σε έναν ήδη υπάρχοντα πληθυσμό, ο οποίος ποτέ δεν έχει καταγραφεί. Η απογραφή των προσφύγων και μεταναστών ανά την επικράτεια είναι το πιο επείγον από τα επείγοντα.
Οσοι επιχειρηματολογούν συγκρίνοντας το ’22 με το σήμερα, και τους Μικρασιάτες με τους Αφγανούς, συνεχίζουν. Τον πρώτο καιρό οι γηγενείς πληθυσμοί υποδέχθηκαν τους Μικρασιάτες με δυσαρέσκεια, αν όχι με εχθρότητα. Με τον καιρό αυτή ξεπεράστηκε, με αποτέλεσμα οι πληθυσμοί που έρχονταν «από αλλού» να εμπλουτίσουν τη μικρή επαρχιακή Ελλάδα της εποχής με τα ήθη τους, την αξιοσύνη τους, τον κοσμοπολιτισμό τους. Τρία ονόματα φθάνουν: Ωνάσης, Σεφέρης, Συκουτρής. Η παροιμιώδης αντίδραση απέναντι στις «Σμυρνιές» δεν ήταν παρά η συμπλεγματική αντίδραση του επαρχιωτικού μικρόκοσμου απέναντι σε μια κοινωνία πολύ πιο ανοιχτή και δεκτική από ό,τι ήταν η Αθήνα της εποχής εκείνης.
Αντιμετωπίζω πάντα με καχυποψία τις ιστορικές αναλογίες. Είτε πρόκειται για την σύγκριση της σύγχρονης δημοκρατίας με την αθηναϊκή άμεση δημοκρατία είτε πρόκειται για τους πρόσφυγες και τους μετανάστες. Οι πρόσφυγες δεν είναι παντού και πάντα ίδιοι, ούτε οι μετανάστες. Ο εκ πατρός παππούς μου έφυγε από τη γενέτειρά του ορεινή Αρκαδία το 1904 και μέσω Οδησσού κατέληξε στον Αγιο Φραγκίσκο των ΗΠΑ, αφού, εννοείται, πέρασε τη δοκιμασία του Ellis Island – έχω βρει τα στοιχεία του στα αρχεία. Εργάστηκε σκληρά και το 1919 επέστρεψε στην Ελλάδα για να κάνει οικογένεια. Δεν μπορώ να τον συγκρίνω με τον Αφγανό που βγαίνει σε μια ακτή της Λέσβου μόνο με ένα κινητό, χωρίς ταυτότητα και, το κυριότερο, χωρίς προοπτική. Οσο κι αν είναι σεβαστή η επιθυμία του να ξεφύγει από την εξαθλιωμένη πατρίδα του, δεν είναι το ίδιο.
Οι Μικρασιάτες ήσαν Ελληνες, θύματα της Μεγάλης Ιδέας. Εχασαν πολλούς δικούς τους, τα σπίτια τους, τις περιουσίες τους και ήρθαν στην ελληνική επικράτεια για να ξαναβρούν τη ζωή που είχαν χάσει. Για τους εύπορους και για τους φτωχούς η Ελλάδα ήταν προορισμός, μπορεί καταναγκαστικός, όμως προορισμός. Δεν είναι η περίπτωση των μεταναστών και των προσφύγων που περνούν τα νερά του Αιγαίου σήμερα. Δεν ξέρουν τίποτε για τη χώρα όπου τους έριξε η μοίρα τους, δεν ενδιαφέρονται να μάθουν και αισθάνονται εγκλωβισμένοι. Συνθήκες που εξουδετερώνουν κάθε προοπτική αφομοίωσης.
Ας προσθέσω σε όλ’ αυτά και την αφέλεια της ορθοπολιτικής σκέψης που εφαρμόζει τα δικά της προτάγματα. Οι ίδιοι, φιλελεύθεροι, σοσιαλδημοκράτες και λοιποί έχουν εξορίσει τη θρησκευτική πίστη από τον ορίζοντά τους, τη θεωρούν αμελητέα, κάτι σαν γραφικό σκηνικό στο δράμα της ζωής. Ο μουσουλμανικός κόσμος τούς διαψεύδει καθημερινά. Η ύστατη αλαζονεία του δυτικού πολιτισμού είναι ότι δεν αντέχει τη διάψευση των αρχών του Διαφωτισμού, που ξεκίνησε ως υπέροχη πνευματική περιπέτεια και κατάντησε δόγμα πολιτικής ορθότητας.
Οι ιστορικές αναλογίες, οι συγκρίσεις που αγνοούν τις παραμέτρους της ανθρώπινης συνθήκης, είναι χαρακτηριστικά της ολοκληρωτικής σκέψης. Και το πρόβλημα με την ολοκληρωτική σκέψη είναι ότι ισοπεδώνει την πραγματικότητα, τον ύστατο κριτή μας. Η δε ισοπέδωση της πραγματικότητας, η λογοκρισία των κριτηρίων που μας επιτρέπουν να την αντιμετωπίσουμε, ακυρώνει τη δυνατότητά μας να την αντιμετωπίσουμε. Την εξορκίζουμε με ηθικολογίες του τύπου «κι εμείς υπήρξαμε πρόσφυγες, κι εμείς υπήρξαμε μετανάστες», όμως αδυνατούμε να τη διαχειρισθούμε.
Αν μη τι άλλο, οφείλουμε να μην αποφεύγουμε το πρόβλημα με διάφορες ιστορικές αναλογίες και ηθικολογικές ακροβασίες. Και να μην ξεχνάμε ότι το μεταναστευτικό είναι το όπλο του Ερντογάν, αποτελεσματικότερο από οποιοδήποτε «θερμό επεισόδιο» στο Αιγαίο. Αθόρυβα, αργά ή λιγότερο αργά, πάντως σταθερά, οι νεοοθωμανοί της Αγκυρας στριμώχνουν τον ελληνικό πληθυσμό σε μια καταναγκαστική συμβίωση, η οποία κανείς δεν ξέρει πού θα καταλήξει. Μήνυμα με πολλαπλούς αποδέκτες, που λένε: Μετατρέπει την Ελλάδα σε Ellis Island της Ευρώπης και συγχρόνως εκθέτει την αδυναμία της Ευρώπης να προστατεύσει ένα κράτος-μέλος της.
Περί ρατσισμού
ΠΟΛΙΤΙΚΗ 10.11.2019
Ο ρατσισμός είναι πολύπλοκο φαινόμενο. Ενώ ενίοτε κάποιοι έχουν επιχειρηματολογήσει υπέρ της ταξινόμησής του ως σοβαρής ψυχικής ασθένειας, η κοινή παραδοχή είναι ότι ενώ αποτελεί απαράδεκτη συμπεριφορά, ο ρατσισμός είναι προϊόν οικονομικών, κοινωνικών και πολιτικών παραγόντων και όχι σύμπτωμα ασθένειας. Μια άποψη είναι ότι εάν ταξινομούσαν έτσι όσους καταπιέζουν ή εκφράζουν μίσος εναντίον μιας άλλης ομάδας ανθρώπων, «όλοι θα ήταν άρρωστοι». Πώς αλλιώς, όταν αυτό θα έπιανε όλο το φάσμα της μισαλλοδοξίας, από τους ναζί δολοφόνους και τους φονταμενταλιστές ισλαμιστές τρομοκράτες έως πολλούς ευκατάστατους πολίτες δυτικών χωρών; Το αποτέλεσμα είναι ότι δεχόμαστε τον ρατσισμό, παρότι καταδικαστέο, ως «φυσιολογικό». Την ίδια ώρα, αυτό το επιχείρημα υποβαθμίζει το γεγονός ότι, όταν αλλάξει η κοινωνία, αυτό που θεωρείτο φυσιολογικό παύει να είναι. Επίσης, αντιστρόφως, αυτό που κάποτε ήταν καταδικαστέο γίνεται αποδεκτό. Γι’ αυτό είναι ανησυχητική η τάση απενοχοποίησης του ρατσισμού που παρατηρούμε στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια. Υπάρχουν υγιείς αντιδράσεις από πολλούς· όμως, υπάρχει και μια αδικαιολόγητη ανοχή και ενθάρρυνση από μέρους του πολιτικού κόσμου και των μέσων ενημέρωσης.
Ο ρατσισμός είναι πολύπλοκος επειδή μπορεί να υπάρχει εκεί που κάποιος πιστεύει ότι δεν υπάρχει, δηλητηριάζοντας τα πάντα και τους πάντες, μετατρέποντας όλους είτε σε θύτες είτε σε θύματα. Το διαπίστωσα μεγαλώνοντας στην Αφρική. Οχι όταν ήμουν νέος, αλλά πολύ αργότερα. Μικρός στη Μοζαμβίκη είχα ένα-δύο μαύρους φίλους, τα παιδιά βοηθητικού προσωπικού στη γειτονιά. Παίζαμε μαζί τα απογεύματα και μετά ο καθένας πήγαινε σπίτι του. Στη Νότια Αφρική δεν θα είχα τέτοιους φίλους επειδή ήταν τόσο αυστηρό το καθεστώς του απαρτχάιντ, που οι γονείς αναγκάζονταν να αφήνουν τα παιδιά τους με γιαγιάδες σε μακρινές «περιοχές μαύρων». Στο δημοτικό δεν είχα καταλάβει τίποτα. Στο γυμνάσιο (μόνο λευκών αρρένων), είχα την εξαιρετική τύχη να βρω καθηγητές και καθηγήτριες που μας μπόλιασαν με το μήνυμα ότι το απαρτχάιντ ήταν κακό, ότι όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι. Ξαφνικά, αρκετοί είδαμε τα πράγματα αλλιώς. Κάποιοι επιδιώξαμε, μέσω πρωτοβουλίας τοπικής εκκλησίας, να γνωριστούμε με συνομήλικους μαύρους. Αλλά πάλι, αυτοί επέστρεφαν στις υποβαθμισμένες συνοικίες τους και εμείς στις δικές μας. Το ίδιο ίσχυε και με συμφοιτητές στο πανεπιστήμιο. Πολλοί πιστεύαμε ότι επειδή είχαμε τη σωστή αντίληψη για την αδικία του απαρτχάιντ, δεν είμαστε ρατσιστές. Αυτό που κατάλαβα πολύ αργότερα, όμως, ήταν ότι παρότι πολλοί λευκοί αντιστάθηκαν στο απαρτχάιντ και κάποιοι θυσίασαν πολλά, ούτε αυτό άλλαζε την αλήθεια: ο θεσμοθετημένος ρατσισμός έκανε όλους τους λευκούς συνένοχους και τους μαύρους θύματα. Οπου και αν βρισκόμασταν –στο σχολείο, στο πανεπιστήμιο, σε θέση εργασίας– στερούσαμε τη θέση από κάποιον άλλον που δεν μπορούσε να τη διεκδικήσει.
Η πτώση του απαρτχάιντ απελευθέρωσε μαύρους και λευκούς από το άγος του. Μπορεί η Ν. Αφρική να έχει τεράστια προβλήματα, κυρίως με τη βία και την ανάγκη οικονομικής ανάπτυξης, αλλά όταν όλη η χώρα πανηγυρίζει ενωμένη τη νίκη της εθνικής ομάδας ράγκμπι στο Παγκόσμιο Κύπελλο, με λευκούς και μαύρους παίκτες και με μαύρο αρχηγό, το θέαμα είναι όμορφο και ενθαρρυντικό. (Το ίδιο αισθάνομαι όταν βλέπω την αποδοχή των αδελφών Αντετοκούνμπο, καθώς και όταν διαπιστώνω την οργή νέων όταν ο Γιάννης και ο Θανάσης γίνονται στόχος ρατσιστικών σχολίων.)
Παλαιότερα, με εντυπωσίαζε πως Ελληνες που δεν είχαν βγει από τη χώρα δήλωναν με σιγουριά ότι δεν ήταν ρατσιστές. Σήμερα, έπειτα από πολλά χρόνια έκθεσης στον λαϊκισμό και στη γοητεία του ανεύθυνου ακτιβισμού, πολλοί βλέπουν την έλευση μεταναστών και προσφύγων ως αφορμή για ξέσπασμα οργής εναντίον τους. Προφανώς δεν είναι ασθένεια, είναι προϊόν κοινωνικών και πολιτικών παραγόντων, της καλλιέργειας της μισαλλοδοξίας. Πάνω απ’ όλα, όμως, όσο υπάρχει ρατσιστική συμπεριφορά (είτε οι δράστες δηλώνουν ρατσιστές είτε όχι), απειλεί την ίδια την κοινωνία που την ανέχεται, που δεν την αντιμετωπίζει ευθέως και αποφασιστικά.
Αθηνά Ζέρβα: Η ψυχή έφερε το χρυσό, όχι η τακτική
Λίγες μέρες έχουν περάσει μετά την επιστροφή της από την Πολωνία και το τηλέφωνό της δεν σταματά να χτυπά, για συγχαρητήρια. Εκείνη βουρκώνει. «Ευχαριστούμε. Είμαστε πολύ χαρούμενες». Δεν χρησιμοποιεί ενικό. Αυτή η επιτυχία, άλλωστε, που είναι αφορμή για τη συνέντευξη που διαβάζετε, είναι πληθυντικού αριθμού. Ανήκει σε δέκα γυναίκες, κωφές ή βαρήκοες, «άτομα με αναπηρία» επισήμως, αλλά στην πραγματικότητα μια σπουδαία ομάδα και, κυρίως, μια σφιχτή αγκαλιά. Ανήκει και στην προπονήτριά τους, τον ενδέκατο κρίκο, τον πιο δυνατό: την Αθηνά Ζέρβα, που βρίσκεται απέναντί μου. «Και μην ξεχάσετε, παρακαλώ, να αναφέρετε τη βοηθό μου Μάρθα Αργυρίου και τον Δημήτρη Μέξη, καθώς και τη φυσικοθεραπεύτρια Νάνσυ Τσιούλη, οι οποίοι προσφέρουν αφιλοκερδώς τις υπηρεσίες τους», λέει η συνομιλήτριά μου.
Η Εθνική Κωφών Γυναικών Μπάσκετ έφερε στην Ελλάδα μία ακόμα διάκριση, το Παγκόσμιο Κύπελλο, νικώντας στον τελικό μια υπερδύναμη, τη Λιθουανία. Δεν ήταν εύκολο. Το ξεκίνημα στο τουρνουά ήταν άσχημο: τρεις ήττες. «Δικό μου ήταν το λάθος, προσπαθούσα να γειώσω τα κορίτσια μου. Δεν ανέφερα καθόλου το χρυσό, για να μην αγχώνονται, αλλά φαίνεται πως έτσι τους κατέβασα τον πήχυ», εξηγεί η Αθηνά Ζέρβα. «Αυτή η ομάδα όμως παίζει με την ψυχή, όχι με την τακτική. Φάγαμε τρεις σφαλιάρες, αλλά καταφέραμε να σταθούμε όρθιες. Φτάνοντας στον ημιτελικό, απέναντι στην Τουρκία, δεν υπήρχε περίπτωση να χάσουμε. Ξέραμε ότι οι Τουρκάλες, ως μονάδες, ήταν καλύτερες αθλήτριες. Εμείς όμως έχουμε ένα ατού: είμαστε ομάδα, λειτουργούμε ως σύνολο, έχουμε δουλέψει σκληρά για να κατακτήσουμε το “μαζί”. Αυτή ήταν η διαφορά που έκρινε το αποτέλεσμα».
Δεύτερη οικογένεια
Τα κορίτσια της, η δεύτερη οικογένειά της. Μου τις «συστήνει» και το πρόσωπό της λάμπει. «Η Αλεξάνδρα Κοτσιάφτη, η αρχηγός μας, είναι η προσωποποίηση της αφοσίωσης. Η Ανθή Χαϊνά, η πλέι μέικερ, έχει απίστευτη ενέργεια και το χάρισμα να τη μεταδίδει στους γύρω της. Τη Στεφανία Πατέρα τη λέμε “κλειδί”, γιατί είναι πασπαρτού, παίζει σε τέσσερις θέσεις και εξίσου καλά. Η Στάλα Κοτσιρέα, η βετεράνος μας, μητέρα δύο παιδιών, επί δύο δεκαετίες είναι το “βαρόμετρο” της ομάδας. Η Αλεξία Σπίνου είναι μητέρα τρίχρονων διδύμων κοριτσιών και φοιτήτρια της Ιατρικής – καταλαβαίνετε τι υπερβάσεις πρέπει καθημερινά να κάνει. H Λία Σαρακατσάνη, μητέρα μια κόρης ενός έτους, έχει απίστευτη αίσθηση της ευθύνης, ξέρει ποιο είναι το σωστό και παλεύει πάντα γι’ αυτό. Η Λαμπρινή Αγαγιώτου είναι αθόρυβη, αμίλητη, ήρεμη δύναμη, με αδυναμία στα παγωτά. Η Δήμητρα Μελίνη, η δικηγορίνα μας, που κάνει το μεταπτυχιακό της, είναι ένα φωτεινό πλάσμα, πάντα με το χαμόγελο και με προθυμία να βοηθήσει όλες μας, όποτε τη χρειαστούμε. Την Ιωάννα Βουδούρη την αποκαλούμε “βράχο”: λίγα λόγια, πολλή δύναμη. Η Χρύσα Βεράνη είναι ένα γελαστό κορίτσι που ανυπομονεί να μαζευτούμε για προπονήσεις και παιχνίδια. Με φωνάζει “μαμά”, μέσα κι έξω από το γήπεδο».
Δεν ήταν πάντα ιδανικά τα πράγματα. Υπερβάσεις και ανατροπές θα βρει κανείς πολλές στην πορεία τους. «Το 2011, όταν ανέλαβα τη θέση της προπονήτριας, ομάδα ουσιαστικά δεν υπήρχε. Οι παίκτριες ήταν απογοητευμένες, οι μισές σκέφτονταν να τα παρατήσουν, οι σχέσεις τους δεν ήταν οι καλύτερες – για λόγους αθλητικούς, μη φανταστείτε κάτι άλλο. Επρεπε όχι μόνο να τους μάθω μπάσκετ από την αρχή, αλλά και να μαζέψω τα κομμάτια, να τα συνθέσω σε ενιαίο σύνολο. Ζόρικο εγχείρημα. Κάποιες άκουγαν, έστω και με δυσκολία, καθότι βαρήκοες άλλες δεν άκουγαν αλλά μιλούσαν υπήρχαν και εκείνες που ούτε άκουγαν ούτε μιλούσαν. Πώς να συνεννοηθώ; Αναγκάστηκα να αλλάξω όλη τη μεθοδολογία μου. Κάθε άσκηση έπρεπε όχι απλώς να την περιγράφω, αλλά να την κάνω η ίδια για να τη δουν και έτσι να τη μάθουν. Δεν τις πίεσα όμως. Καταλάβαινα ότι χρειάζονταν χρόνο για να μου “ανοιχτούν”. Εδωσα μεγάλη σημασία στο βλέμμα και στη γλώσσα του σώματος. Με έβλεπαν να χτυπιέμαι και να φωνάζω τόσο, που πετάγονταν οι φλέβες στον λαιμό μου».
Το χαμένο καλάθι
Επιπλέον, η Αθηνά Ζέρβα, ξεκίνησε μαθήματα Νοηματικής. Η προσπάθειά της εκτιμήθηκε από τις παίκτριες. Η σχέση τους χτίστηκε πάνω σε γερή βάση: της εμπιστοσύνης, του σεβασμού και, σταδιακά, της αγάπης. Την πρώτη χρονιά, με μόλις δεκαεπτά προπονήσεις, έφυγαν για το Παγκόσμιο Πρωτάθλημα στο Παλέρμο. Εκεί, για ένα λέι απ που χάθηκε στην παράταση δεν πέρασαν στον τελικό. «Ευτυχώς!», λέει η προπονήτριά τους. «Ηταν ανέτοιμες. Αν είχε μπει εκείνο το καλάθι, δεν ξέρω αν θα είχαμε την ίδια εξέλιξη. Αν φτάσεις στην κορυφή πολύ νωρίς –αν σε πετάξουν με αλεξίπτωτο και δεν σκαρφαλώσεις, αν δεν ματώσεις δηλαδή τα χέρια και τα πόδια σου– δεν το εκτιμάς, δεν αγωνίζεσαι. Το 2011 μπορεί να μη διακριθήκαμε, αλλά αποκτήσαμε αυτοπεποίθηση. Τότε γεννήθηκε το όραμά μας: να γίνουμε μια ομάδα που θα παίζει σύγχρονο, καλό μπάσκετ, όχι “αναπηρικό”…».
Οι διακρίσεις ήρθαν στην ώρα τους: χάλκινο μετάλλιο στο Ευρωπαϊκό το 2012 τέταρτη θέση στους Ολυμπιακούς το 2013 επίσης τέταρτες στο Παγκόσμιο το 2015 χρυσό στο Πρωτάθλημα Ευρώπης το 2016 στη Θεσσαλονίκη, όπως και στους Ολυμπιακούς Αγώνες Κωφών στη Σαμψούντα της Τουρκίας το 2017. «Ολα αυτά τα χρόνια, δεν σταμάτησαν να προσπαθούν σκληρά και να μαθαίνουν – βάζοντας το κοινό καλό πάνω από την προσωπική τους προβολή. Οι παίκτριες που υπερτερούσαν σε ταλέντο και ικανότητες έπαιρναν από το χέρι τις λιγότερο δυνατές, για να τις τραβήξουν μπροστά, μαζί τους. Καμιά δεν έμεινε πίσω, μαζί προχωρούσαν».
Αυτή η ομάδα είναι μια Σταχτοπούτα του παγκόσμιου αθλητισμού
«Εχω πάρει σπουδαία μαθήματα από αυτά τα κορίτσια», τονίζει η Αθηνά Ζέρβα. «Μου έμαθαν ότι δεν χρειαζόμαστε πολλά για να είμαστε ευτυχισμένοι. Οτι η ζωή μάς επιφυλάσσει ζόρια αλλά και χαρές που πρέπει να τις απολαμβάνουμε μέχρι το μεδούλι. Το γεγονός ότι είναι κωφές σε τίποτα δεν τις έχει εμποδίσει να ζουν την καθημερινότητά τους με τους συντρόφους τους (ακούοντες, οι πιο πολλοί), να εργάζονται, να μεγαλώνουν τα παιδιά τους. Μου έμαθαν και ότι κανένα πρόβλημα ή αναπηρία δεν μπορεί να σου στερήσει τη δίψα να τιμήσεις τα εθνικά σου χρώματα. Κι όλα αυτά, παρά το μπούλινγκ που υπέστησαν ως παιδιά. Εχουν πληρώσει τη διαφορετικότητά τους. Κακά τα ψέματα, δεν είναι δομημένη η κοινωνία μας ώστε να αποδέχεται και να παρέχει ευκολίες στους συνανθρώπους μας με ειδικές ανάγκες…».
Πίσω από την ισορροπία την οποία, παρά τα εμπόδια, έχουν κατακτήσει οι παίκτριες της Εθνικής Κωφών Γυναικών Μπάσκετ βρίσκονται οι οικογένειές τους. «Είναι ο πιο καθοριστικός παράγοντας η οικογένεια για τα άτομα με αναπηρία. Εχει τον ρόλο τού κυματοθραύστη: πρέπει να είναι στο πλευρό τους και να τα προστατεύει, χωρίς να δημιουργεί ασφυκτικό κλοιό αλλά ενθαρρύνοντάς τα να ανοίξουν τα φτερά τους και να κάνουν τις επιλογές τους», επισημαίνει η προπονήτρια της ομάδας.
«Και όλα αυτά, παρά το μπούλινγκ που υπέστησαν ως παιδιά. Εχουν πληρώσει τη διαφορετικότητά τους. Κακά τα ψέματα, δεν είναι δομημένη η κοινωνία μας ώστε να αποδέχεται και να παρέχει ευκολίες στους συνανθρώπους μας με ειδικές ανάγκες», λέει η Αθηνά Ζέρβα.
Η κουβέντα έρχεται στις δύσκολες συνθήκες που η ίδια και οι παίκτριες έχουν αντιμετωπίσει ώς τώρα. «Ανέλαβα την ομάδα στην αρχή της κρίσης. Κονδύλια δεν προβλέπονταν, ο προϋπολογισμός της Ομοσπονδίας Αθλητισμού Κωφών είχε ψαλιδιστεί. Με χίλια ζόρια βρίσκαμε γήπεδα για προπονήσεις – κάποιοι δήμοι μάς τα παραχωρούσαν, μαζί με ξενώνες. Αλλοι φρόντιζαν για τη διατροφή μας. Ας είμαστε ρεαλιστές: κανείς αθλητής δεν μπορεί να έχει στήριξη από την πολιτεία όταν η χώρα έχει χρεοκοπήσει. Οταν ο Λευτέρης Πετρούνιας λέει πως αν δεν είχε χορηγούς θα έκανε προπόνηση χωρίς θέρμανση, τι απαίτηση να έχουμε εμείς; Τι είμαστε εμείς μπροστά στον Πετρούνια; Αρκετές φορές χρειάστηκε να βάλουμε χρήματα από την τσέπη μας, όπως το 2015, για να πάμε στο Παγκόσμιο Πρωτάθλημα της Ταϊβάν. Κάτι αντίστοιχο έγινε και για τους Ολυμπιακούς της Τουρκίας, πρόπερσι. Αλλά ήμασταν αποφασισμένες: θα φτάναμε στη Σαμψούντα και κολυμπώντας αν χρειαζόταν.
Αυτή η ομάδα είναι μια Σταχτοπούτα του παγκόσμιου αθλητισμού. Θέλουμε να φέρνουμε διακρίσεις στην Ελλάδα. Οι περισσότερες παίκτριες δεν μπορούν να ακούσουν τον Εθνικό Υμνο, αλλά κλαίνε όταν βλέπουν τη σημαία μας να υψώνεται πάνω από τις άλλες».
Λάθος κίνητρα
Μέχρι τα έξι της χρόνια έζησε στον Τύρναβο. Ο πατέρας της ήταν διευθυντής στο εκεί ταχυδρομείο και η μητέρα της δασκάλα. «Το μόνο που με ένοιαζε ως παιδί ήταν να έχω μια μπάλα στα πόδια μου. Λάτρευα το ποδόσφαιρο. Στη Β΄ Δημοτικού μετακομίσαμε στη Λάρισα και άρχισα το μπάσκετ. Επαιξα στην Ολύμπια, την πρώτη ομάδα που φτιάχτηκε στην πόλη, σε μια εποχή που αυτό ήταν αδιανόητο για μια γυναίκα. “Πηγαίνετε να πλύνετε κανένα πιάτο”, μας φώναζαν οι άνδρες. Λίγα χρόνια μετά έφυγα για τη Θεσσαλονίκη, για σπουδές. Εκεί έπαιξα στον Ηρακλή. Εζησα από κοντά τη χρυσή εποχή του ΠΑΟΚ και του Αρη. Τρυπώναμε στο Παλέ ντε Σπορ για να δούμε τον Νίκο Γκάλη να κάνει προπόνηση». Πώς βλέπει το σημερινό επαγγελματικό μπάσκετ; «Τα περισσότερα νέα παιδιά δεν είναι διατεθειμένα να κάνουν βήματα. Ονειρεύονται άλματα, βιάζονται. Κίνητρό τους είναι τα χρήματα και το σταριλίκι…».
Η συνάντηση
Γευματίσαμε στο εστιατόριο «Λάμπρος», στη Βουλιαγμένη, πάνω στο κύμα. Σαν σε διακοπές! Πήραμε μια πλούσια και δροσερή σαλάτα με πράσινα λαχανικά, ντομάτες, αγγουράκι και κρίταμο, γαρίδες σαγανάκι, τηγανητά καλαμαράκια και χταπόδι στα κάρβουνα. Τα μοιραστήκαμε όλα. Η Αθηνά Ζέρβα ήπιε μια μπίρα κι εγώ ανθρακούχο νερό. Πληρώσαμε 58 ευρώ.
Οι σταθμοί της
1989
Αποφοιτά από το τμήμα Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
1998
Παντρεύεται τον Πέτρο Δεσύπρη.
1999
Γεννιέται η κόρη της Αννα. Το 2003 έρχεται στη ζωή ο γιος της Γιάννης.
2005
Διορίζεται καθηγήτρια στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση.
2011
Ολοκληρώνει τις μεταπτυχιακές σπουδές της στο αθλητικό μάνατζμεντ και μάρκετινγκ και αναλαμβάνει την Εθνική.
2012
Η ομάδα κατακτά το πρώτο της μετάλλιο: χάλκινο στο Πανευρωπαϊκό Πρωτάθλημα στο Ικόνιο της Τουρκίας.
2016
Πρώτο χρυσό μετάλλιο στο Πανευρωπαϊκό, στη Θεσσαλονίκη.
2017
Πρωτιά στους Ολυμπιακούς Αγώνες Κωφών στην Σαμψούντα της Τουρκίας.
2019
Χρυσό μετάλλιο στο Παγκόσμιο Πρωτάθλημα, στο Λούμπλιν της Πολωνίας.
Ποσοστώσεις και αξιοκρατία
ΠΟΛΙΤΙΚΗ 21.07.2019 : 20:59
Η επιλογή μόνο πέντε γυναικών για το κυβερνητικό σχήμα προκάλεσε πολλές αντιδράσεις. Δικαίως. Αποτελεί χαμένη ευκαιρία για τη χώρα.
Ακούστηκε το επιχείρημα ότι δεν υπάρχουν κατάλληλες γυναίκες για τις θέσεις, επειδή στη χώρα μας οι γυναίκες έχουν μικρότερη συμμετοχή στην αγορά εργασίας και δεν έχουν κατάλληλη εμπειρία. Εντούτοις, η αναλογία γυναικών προς άνδρες στην υψηλόμισθη αγορά εργασίας είναι 77,9% (Παγκόσμια Τράπεζα, 2017), ενώ γυναίκες αποτελούν και το 22% ανώτερων διοικητικών στελεχών στον ιδιωτικό τομέα (Grant Thornton, 2019). Τηρουμένων αυτών των αναλογιών θα μιλούσαμε για τουλάχιστον 19 ή έστω 11 μέλη του υπουργικού συμβουλίου, όχι για πέντε.
Γιατί θα έπρεπε να έχει περισσότερες γυναίκες το κυβερνητικό σχήμα; Γιατί πρέπει να σκεφτόμαστε και το φύλο δηλαδή αντί να σκεφτόμαστε μόνο τις ικανότητες; Ο λόγος δεν έχει καμία σχέση με την πολιτική ορθότητα αλλά με την ίδια την αξιοκρατία.
Μία πιο ισορροπημένη αντιπροσώπευση φύλων στην πολιτική αλλά και στον εργασιακό χώρο έχει καλύτερες πιθανότητες να αντιπροσωπεύει περισσότερες ικανότητες έναντι μιας σύνθεσης 9/10 ανδρικής. Φυσικές ικανότητες όπως η ευφυΐα είναι ισοκατανεμημένες ανάμεσα στα φύλα και επειδή μιλάμε για χώρα με ισότιμες εκπαιδευτικές επιτυχίες ανδρών/γυναικών, μία κατανομή που ευνοεί σαφώς το ένα φύλο αποκλείει τις πιο άξιες και ευνοεί άνδρες με λιγότερες ικανότητες. Στα κοινωνικά δίκτυα, όμως, ο φόβος ότι θα ρίξουμε το επίπεδο κυριαρχεί και μάλιστα στη σεξιστική του έκφανση («να βγάλουμε τον τεχνοκράτη να βάλουμε τη Θεανώ που κάνει ωραίο μουσακά»).
Τα εμπειρικά δεδομένα από χώρες που έχουν χρησιμοποιήσει ποσοστώσεις, είτε υποχρεωτικές είτε εθελοντικές, δείχνουν ότι η χρήση τους προκαλεί ένα «σοκ στο σύστημα» που έχει ως αποτέλεσμα τη θεαματική βελτίωση των ικανοτήτων των ανδρών που επιλέγονται, όχι την είσοδο γυναικών χαμηλοτέρων ικανοτήτων. Στη Σουηδία, το συγκεκριμένο φαινόμενο ονομάστηκε «η κρίση των μέτριων ανδρών». Η μαζική είσοδος γυναικών απελευθερώνει την αγορά πολιτικού ταλέντου, με αποτέλεσμα να βγαίνουν εκτός ανταγωνισμού μέτριοι άνδρες που μέχρι τότε έχαιραν ολιγοπωλιακού πλεονεκτήματος λόγω φύλου. Στην Ιταλία οι μελέτες επιβεβαιώνουν ότι το επίπεδο των εκλεγμένων ανδρών και γυναικών βελτιώθηκε μετά την επιβολή ποσοστώσεων. Η ποσόστωση δηλαδή αντιστρέφει στρεβλώσεις βάσει φύλου και αυξάνει τον ανταγωνισμό βάσει ικανοτήτων, που είναι ο ορισμός της αξιοκρατίας.
Η αυξημένη γυναικεία συμμετοχή στην πολιτική ζωή είναι στόχος και για αναπτυξιακούς λόγους. Το ΔΝΤ καταγράφει χαμηλότερη παραγωγικότητα σε χώρες με μεγαλύτερες ανισότητες φύλου. Η δε Ευρωπαϊκή Ενωση θέτει ως προτεραιότητα τη μεγαλύτερη συμμετοχή γυναικών σε όλους τους τομείς. Αν θέλουμε ευρωπαϊκή πορεία, πρέπει να συνηθίσουμε στο γεγονός ότι η ισότιμη συμμετοχή των φύλων είναι ζητούμενο και τομέας στον οποίο θα αξιολογούμαστε διεθνώς, για ουσιαστικούς και όχι μικροπολιτικούς λόγους.
Ο πρωθυπουργός απέδωσε τον εκπληκτικά χαμηλό αριθμό γυναικών σε έλλειψη προθυμίας. Ας τον πιστέψουμε και ας υποθέσουμε ότι ρωτήθηκε ικανός αριθμός γυναικών. Η χαμηλότερη έκφραση προθυμίας για συμμετοχή στην εθνική πολιτική σκηνή από γυναίκες είναι φαινόμενο διεθνές εξάλλου, όχι μόνο ελληνικό. Οι εξηγήσεις, όμως, για το φαινόμενο μας φέρνουν αντιμέτωπους με μία κατάσταση που μπορεί να λυθεί μόνο με αποφασιστική και στοχοποιημένη δράση.
Γιατί, λοιπόν, αρνούνται όσες είναι κατάλληλες να συμμετάσχουν; Η πρώτη εξήγηση μπορεί να σχετίζεται με τα συστημικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες γενικότερα. Η φροντίδα παιδιών και σπιτιού θεωρείται γυναικεία υπόθεση και μάλιστα προσωπική, αφού δεν έχουμε υποδομές, όπως αρκετούς βρεφονηπιακούς σταθμούς και εκτεταμένα σχολικά ωράρια. Σύμφωνα με τις έρευνες, όμως, όσο περισσότερο συμμετέχουν γυναίκες στην πολιτική, τόσο πιθανότερο είναι να υιοθετηθούν κοινωνικές πολιτικές που λύνουν αυτά τα προβλήματα. Επομένως, μικρή συμμετοχή γυναικών στην πολιτική σημαίνει λιγότερες πιθανότητες για αλλαγή των συνθηκών που οδηγούν στη μικρή συμμετοχή. Φαύλος κύκλος.
Η δεύτερη εξήγηση πιθανώς σχετίζεται με μικρότερη επιθυμία γυναικών να συμμετέχουν σε ένα «σπορ» ανδροκρατούμενο, με κλειστούς κύκλους και σεξιστικό περιβάλλον. (Μπορείτε να φανταστείτε τίτλο εφημερίδας «Τι δήλωσε η Μενδώνη και τι φόρεσε ο Βρούτσης»;). Τα επίπεδα πολιτικής φιλοδοξίας γυναικών και ανδρών όμως δεν είναι βιολογικά χαρακτηριστικά, αλλά μεταβλητές που αλλάζουν ανάλογα με τις συνθήκες. Λίγες γυναίκες στην ανδροκρατούμενη αρένα της πολιτικής σημαίνει διαιώνιση των συνθηκών που μειώνουν την επιθυμία τους να εισέλθουν. Αλλος ένας φαύλος κύκλος.
Από το 2012 παρατηρείται μεγάλη ασυμμετρία ανάμεσα στον ανδρικό και γυναικείο πληθυσμό στις ηλικίες 25-29, με τους άνδρες να υπερέχουν κατά 40.000. Οι νέες γυναίκες φεύγουν από τη χώρα μας πιο γρήγορα από τους άνδρες, γεγονός που αποδίδεται στις φοβερές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν στην αγορά εργασίας.
Για τους λόγους αυτούς, η ισότιμη πολιτική συμμετοχή των γυναικών στη χώρα μας δεν θα έπρεπε να θεωρείται ζήτημα πολυτελείας και θέμα πολιτικής ορθότητας, αλλά άμεση προτεραιότητα. Τα κοριτσάκια στη χώρα μας που παρακολούθησαν την ορκωμοσία είδαν τον μελλοντικό τους εαυτό καθρεφτισμένο σχεδόν αποκλειστικά στην κατηγορία «σύζυγος» και μόνο κατά 10% στην κατηγορία «πολιτικός». Αυτό δεν είναι καλή εξέλιξη ούτε για το παρόν, αλλά ούτε και για το μελλοντικό διαθέσιμο ταλέντο στη χώρα μας.
* Η κ. Φιλομήλα Τσουκαλά είναι καθηγήτρια στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Georgetown.
«…ξένος ήμην…»
Ο ξένος είναι ο άλλος. Ο διαφορετικός άλλος. Ως διαφορετικός άλλος κυοφορεί την ακατανοησία, τον κίνδυνο του μη οικείου, τον φόβο της διαταραχής, τη μάχαιρα της διαφωνίας.
Ο ξένος είναι από τα πρώτα βήματα της ιστορίας μια ενσαρκωμένη απειλή. Ως απειλή αποκρούεται. Ως απειλή απορρίπτεται. Η θέση του είναι εκτός κοινότητας. Ο ξένος είναι περαστικός, προσωρινά παρών, αιώνια διωκτέος.
Στην εποχή της Σταύρωσης ο ξένος είναι ο διωκτέος. Και ανακηρύσσεται διωκτέος επειδή αποκρούεται ως ξένος. Το πέρασμα του Ιησού είναι η παρουσία ενός ξένου. Στο περιθώριο, στην οριακότητα, εδώ και αλλού, μαζί και απέναντι.
Ως τη λεπτομέρεια ενός ξένου, θα λέγαμε, βλέπει την περίπτωση του Ιησού η εξουσία της εποχής. Και ως ακίνδυνο μηδαμινό ξένο τον καταδικάζει. Και ως επικίνδυνο άλλο ξένο τον θανατώνει.
Η διάσταση αυτή, έντονα παρούσα, διαποτίζει το μεγάλο γεγονός και συνοδεύει ως συστατικό στοιχείο, πιστεύω, την αντίληψη και τη συνείδηση των πρώτων χριστιανών, στη φάση της εναντίωσης και των διωγμών. Είναι οι ίδιοι ξένοι.
Στον συγκλονιστικό και ανυπέρβλητο στη διατύπωσή του σχετικό λόγο, τον αφιερωμένο «…εις την θεόσωμον ταφήν του Κυρίου… και εις τον Ιωσήφ τον από Αριμαθαίας…» του Επιφανίου Σαλαμίνος – Κύπρου (4ος-5ος αι.), η έννοια το ξένου, του Ιησού ξένου, αποδίδεται με μια υψηλή ένταση και τελειότητα.
«Δος μοι τούτον τον ξένον». Ο Ιωσήφ ο από Αριμαθαίας ζητάει από τον Πιλάτο το σώμα του Ιησού. Ζητάει το σώμα ενός ξένου, αδιάφορου, ασήμαντου, ευτελούς ξένου. «Δος μοι, ω ηγεμών, τούτον τον επί ξύλου γυμνόν».
Από τον περίφημο αυτόν λόγο του Επιφανίου αντιγράφω:
«…Δος μοι νεκρόν προς ταφήν. Το σώμα εκείνου του παρά σου κατακριθέντος Ιησού του Ναζαρινού, Ιησού του πτωχού, Ιησού του αοίκου, Ιησού του κρεμαμένου, του γυμνού, του ευτελούς, …του ξένου, …του αγνωρίστου, του ευκαταφρονήτου…
Δος μοι τούτον τον ξένον. Τι γαρ σε ωφελεί το σώμα τούτου του ξένου; Δος μοι τούτον τον ξένον. Εκ μακράς γαρ ήλθε χώρας, ίνα σώση τον ξένον, …αυτός γαρ και μόνος υπάρχει ξένος…
Δος μοι τούτον τον εκούσιον ξένον, τον ου πόλιν έχοντα, ου κώμην, ουκ οίκον, ου μονήν, ου συγγενή… δος μοι, ω ηγεμών, τούτον τον επί ξύλου γυμνόν …υπέρ νεκρού, ω ηγεμών, δυσωπώ, του κρεμαμένου αοίκου, ου γαρ πάρεστι τούτω ου φίλος, ου συγγενής, ου ενταφιαστής… δος μοι τούτον τον ξένον…».
Ο ίδιος ο Ιησούς είχε στους μαθητές του απαντήσει: «…ξένος ήμην και ου συνηγάγετέ με…».
Ο κ. Λευτέρης Κουσούλης είναι πολιτικός επιστήμονας.
«Πρώτος μπάτσος», αλλά όχι τελευταίος
«Ο πρώτος μπάτσος». Πίνακας (1908-1909) του Θεοδώρου Ράλλη από την έκθεση «Αρωμα γυναίκας στην ελληνική ζωγραφική» του Ιδρύματος Θεοχαράκη. Διάρκεια: 7 Νοεμβρίου 2018 έως 3 Φεβρουαρίου 2019. Μέρλιν 1, Αθήνα.
Στέκεται με το κεφάλι σκυμμένο και το βλέμμα στο σημείο από όπου έφυγε εκείνος. Ορθια δίπλα στο σκαμπό της, με τoν δείκτη της διπλωμένο στο μάγουλό της, ενώ η δική του καρέκλα βρίσκεται αναποδογυρισμένη στο πάτωμα δίπλα στο σπασμένο πιάτο. Το κρασί του και το κομμάτι ψωμιού, άθικτα πάνω στο τραπέζι. «Ο πρώτος μπάτσος» (από την μπάτσα, το χαστούκι) είναι ένας μακρόστενος σχετικά μικρού μεγέθους πίνακας του Θεόδωρου Ράλλη φτιαγμένος περίπου το 1908-1909 και βρίσκεται στην εξαιρετική έκθεση του Ιδρύματος Θεοχαράκη με τίτλο «Αρωμα γυναίκας» μαζί με συζύγους, ερωμένες, μορφωμένες κυρίες, μάνες. Η έκθεση είναι αφιερωμένη σε αυτό που λέει ο τίτλος της, στη γυναίκα σε όλες της τις εκφάνσεις, έτσι όπως έχει αποτυπωθεί στη νεοελληνική ζωγραφική από τον 19ο αιώνα μέχρι σήμερα, και έχει κανείς τη δυνατότητα να δει μεγάλους Ελληνες ζωγράφους, παλαιότερους και σύγχρονους. Η γυναίκα άλλωστε αποτελεί και ένα εξαιρετικά δημοφιλές και επίκαιρο θέμα εξαιτίας των διαστάσεων που έχουν πάρει οι κατηγορίες για τη σεξουαλική κακοποίηση κυρίως στις ΗΠΑ και τη γιγάντωση του κινήματος #MeToo.
Σε μια τέτοια εποχή, λοιπόν, πίνακες, όπως αυτός του Ράλλη, κατά πόσον συνομιλούν με τη σημερινή θέση της γυναίκας; Κατά πόσον ένας πίνακας που δείχνει τη βιαιοπραγία –ο τίτλος «Ο πρώτος μπάτσος» είναι τόσο εύστοχος καθώς συνήθως σε αυτές τις περιπτώσεις υπάρχει και δεύτερος και τρίτος– και μάλιστα το θύμα να παρουσιάζεται τόσο όμορφο, χωρίς κανένα σωματικό σημάδι παρά την υποτακτική στάση του κορμιού, να εκτίθεται μαζί με θέματα που εξυψώνουν την ανθρώπινη ύπαρξη, όπως ο έρωτας; Ανήκει σε ένα σκοτεινό κομμάτι του παρελθόντος και εκτίθεται ως τέτοιο;
«Τι θέλαμε να δείξουμε»
Oπως λέει η επιμελήτρια της έκθεσης, Λαμπρινή Καρακούρτη, «αυτό που θέλαμε να δείξουμε είναι η θέση της γυναίκας και ο τρόπος που την αντιμετώπιζε ο άνδρας, και φυσικά αυτός ο πίνακας έπρεπε να μπει». Ο οριενταλιστής Ράλλης δεν ήθελε να κριτικάρει, ήθελε να καταγράψει ένα συνηθισμένο γεγονός φτιάχνοντας «έναν πανέμορφο πίνακα, που εξιδανικεύει την κατάσταση κρύβοντας την κοινωνική διάσταση του φαινομένου καθώς δεν τον ενδιέφερε», εξηγεί η κυρία Καρακούρτη, επισημαίνοντας ότι τέτοια ήταν η θέση της γυναίκας, υποδεέστερη και υποτακτική και ίσως «στην Εθνική Πινακοθήκη θα μπορούσε ο πίνακας αυτός να είχε ξεχωριστό χώρο μαζί με άλλα έργα που θα έδειχναν τις έμφυλες διακρίσεις, αλλά αυτό θα μπορούσε να γίνει σε μια μόνιμη συλλογή και όχι σε μια περιοδική έκθεση σαν αυτή».
Δεν θα μπορούσε κανείς να ξέρει τι σκέφτεται μια γυναίκα-θύμα κακοποίησης που επισκέφθηκε την έκθεση και είδε το μαρτύριό της κρεμασμένο στον τοίχο (σύμφωνα με στοιχεία της Γενικής Γραμματείας Ισότητας των Φύλων το 84% των γυναικών που κατάφεραν να ζητήσουν βοήθεια αφορούσε ενδοοικογενειακή βία από τον σύζυγο, το 74% ήταν μητέρες, το 30% εργαζόμενες, το 50% ηλικίας 25-54 ετών), τα παιδιά όμως που μέσω των σχολείων τους είδαν την έκθεση, είχαν να πουν πολλά και το κυριότερο ήταν η οικειότητα που ένιωσαν με το θέμα του πίνακα. Οπως εξηγεί η υπεύθυνη των εκπαιδευτικών προγραμμάτων του Ιδρύματος Θεοχαράκη, κυρία Ειρήνη Αλεξανδράκη: «Τα παιδιά στέκονται στο έργο, τους είναι γνώριμο. “Α, η γυναίκα τις τρώει!” είναι κουβέντες που αναπαράγονται συχνά. Δεν τους ξενίζει, πιο πολύ τους ξενίζει η “Ψυχομάνα”, που δείχνει μια γυναίκα να θηλάζει το μωρό μιας άλλης, πράγμα που δεν συμβαίνει σήμερα και πράγματι το ακούν για πρώτη φορά. Στον “Μπάτσο”, στο θέμα της οικογενειακής βίας, δεν ξενίζονται. Ενα παιδί μάλιστα είπε “εντάξει, και τώρα υπάρχει”».
Δεν είναι δύσκολο να νιώθεις οικειότητα με ένα θέμα που μπορεί να μην το βιώνεις αλλά βρίσκεται με χίλιους τρόπους κοντά σου. Πριν από λίγο καιρό, σε συνέντευξή της για ψυχαγωγική εκπομπή, γυναίκα πολιτικός απαντούσε στις συνήθεις ερωτήσεις που θέτουν σε κάθε γυναίκα καριέρας – πότε θα παντρευτεί και πώς φαντάζεται τον ιδανικό άνδρα, θεωρώντας μείζον θέμα την αποκατάστασή της. «Θα ήθελα ο σύντροφός μου να είναι δυναμικός και εγώ να είμαι ένα βήμα πίσω από αυτόν», είπε. Και αυτή η δήλωση δεν ακούστηκε στον προσωπικό της κύκλο αλλά στη δημόσια σφαίρα. Παρότι η ίδια δεν έκανε τίποτε άλλο παρά να αναπαραγάγει στερεότυπες κουβέντες σε παρέες γυναικών «τον άνδρα τον θέλω ανατολίτη» και «εγώ είμαι παραδοσιακή», στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, η Νο 2 του Facebook, Σέριλ Σάντμπεργκ, δίνει συμβουλές στο βιβλίο της «Βγείτε μπροστά» για το πώς κατάφερε να διαπρέψει σε καριέρα και οικογένεια μοιραζόμενη με αυστηρό πρόγραμμα και αμοιβαίες υποχωρήσεις με τον σύζυγό της τις υποχρεώσεις τους.
Την ίδια στιγμή, όλη η ελληνική οικογένεια συγκεντρώνεται για να γελάσει με μια ελληνική ταινία όπου η Αννα Φόνσου παραδέχεται στο τσακίρ κέφι ότι «θέλω και τη σφαλιάρα μου από τον άνθρωπο που αγαπώ», ενώ ο Διονύσης Παπαγιαννόπουλος παίρνει και πάλι τα ηνία της οικογένειας ρίχνοντας μπάτσες στη «Μια τρελή τρελή οικογένεια». Ολες οι ταινίες έχουν γυριστεί πολύ μετά το δικαίωμα ψήφου των γυναικών, από την αποδοχή τους στην αγορά εργασίας και όμως αναπαράγουν στερεότυπα της εποχής τους, αυτά της υποτέλειας. «Σε βάζω κάτω και σε σκίζω σαν σαρδέλα, κυρία Κοκοβίκου», λέει ο Αντωνάκης στην Ελενίτσα στο αξιολάτρευτο «Η δε γυνή να φοβήται τον άνδρα» όταν η Ελενίτσα κάνει την επανάστασή της με το «σκασμός εσύ, Αντωνάκη μου».
Θα εξοβελίσουμε τις ελληνικές ταινίες θα αναρωτηθεί κάποιος; Θα ξεκρεμάσουμε τα έργα τέχνης; Οχι, αλλά θα πρέπει να σκεφτούμε σοβαρά πού βρισκόμαστε, αν αυτό που ζούμε καθημερινά εμπεριέχει σεβασμό και αξιοπρέπεια για το φύλο μας, αν παίρνουμε αυτό που μας ανήκει σε μια, ούτως ή άλλως, τσακισμένη από την κρίση χώρα, αν έχουμε τη γνώση και τα αντανακλαστικά να βλέπουμε το κακό και να το στιγματίζουμε, αν εξακολουθούμε να μαχόμαστε για την άρση των διακρίσεων. Αν η γενιά μας, που υποτίθεται ότι βιώνει την ισότητα, έχει την επάρκεια ώστε να λειτουργήσει ως μέντορας για τις γενιές των νέων κοριτσιών ή θα τις τσακίσει με επικρίσεις από απωθημένα.
Τρία πρόσφατα περιστατικά
Πριν από λίγες ημέρες, μια συμμετέχουσα σε καλλιστεία δήλωσε ότι «όποια πει ότι δεν έχει φάει σφαλιάρα από τον σύντροφό της λέει ψέματα», παραδεχόμενη πως έχει πέσει θύμα βιαιοπραγίας, συνοδευόμενη από την ψευδαίσθηση ότι η συμπεριφορά αυτή αποτελεί κανόνα και όχι παράβαση. Δεν πέρασε καιρός που ένα βιασμένο κορίτσι βρέθηκε πεταμένο στην άκρη του δρόμου στο Ζεφύρι και λίγες μόνον ημέρες από τη δολοφονία της φοιτήτριας στη Ρόδο από τους βιαστές της. Αντίστοιχα τέτοια περιστατικά στην Ισπανία, στην Αργεντινή ή στο Μεξικό ξεσηκώνουν μαζικές διαδηλώσεις γυναικών για να διατρανώσουν «ούτε μία χαμένη» εναντίον της έμφυλης βίας, αναγνωρίζοντας ότι υπάρχει ακόμη πολύς δρόμος στο θέμα της ισότητας.
Οχι όμως στην Ελλάδα –εξαίρεση αποτέλεσαν δύο μικρού μεγέθους οργανωμένες διαμαρτυρίες στην Καπνικαρέα και στο Σύνταγμα με τη συμμετοχή γυναικών ευρωβουλευτών και βουλευτών–, που τα περιστατικά αυτά τα εντάσσουμε στη γενικότερή βία της κοινωνίας και όχι ως περιστατικά εναντίον του φύλου μας, συμβουλεύοντας τις κόρες μας να προσέχουν όταν βγαίνουν έξω, φροντίζοντας να μην προκαλούν. Συνεχίζοντας τη ζωή μας στη μακαριότητα του ότι το φεμινιστικό κίνημα ήταν κάτι που έγινε, πέρασε και ξεπεράστηκε.
Γιατί, δυστυχώς, μερικές φορές η διαδρομή της ισότητας στην Ελλάδα μοιάζει με το νυφικό ταξίδι της κυρίας Κοκοβίκου, μια βόλτα με ταξί γύρω γύρω από το τετράγωνο.
Ξένοι και ξένοι
Υπάρχουν δύο λογιών ξένοι: ο τουρίστας και ο μετανάστης ή ο πρόσφυγας. Ο πρώτος είναι ευγενικός και πρόσχαρος, χαλαρός, μιλάει κάποια αγγλικά για να μπορούμε να συνεννοούμαστε, ξοδεύει χρήματα, και κυρίως έρχεται στη χώρα (σε κάθε χώρα) για λίγες μέρες. Ο άλλος είναι βασανισμένος και ταλαιπωρημένος, δεν μιλάει άλλη γλώσσα εξόν από τη μητρική του, είναι φτωχός, και κυρίως έρχεται για να μείνει. Τον πρώτο τον θέλουμε και τον αγαπάμε (μολονότι η μαζική παρουσία του προκαλεί πια και αντιδράσεις, βλ. Βαρκελώνη), κάνουμε ό,τι μπορούμε για να τον προσελκύσουμε. Τον δεύτερο δεν τον θέλουμε, δεν θέλουμε να τον βλέπουμε, τον φοβόμαστε, τον απεχθανόμαστε, κάνουμε ό,τι μπορούμε για να αποτρέψουμε τον ερχομό του και, αν τυχόν καταφέρει και φτάσει στα ιερά χώματά μας, φροντίζουμε να τον εξαφανίσουμε από μπροστά μας, κλείνοντάς τον σε κάποιο στρατόπεδο κράτησης ή στέλνοντάς τον πίσω, από εκεί όπου ήρθε. Ιδού ακριβώς ο ορισμός του μίσους: η με κάθε τρόπο εξαφάνιση του άλλου, να τον εξαφανίσω από μπροστά μου ή και να τον αφανίσω από την ίδια τη ζωή.
Αυτή δεν είναι πράγματι η πολιτική της Ευρώπης και όλου του κόσμου, απέναντι σε τούτη τη δεύτερη κατηγορία ξένων; Τείχη για να μην περάσουν και στρατόπεδα αφού περάσουν. Υψώνονται τείχη για να εμποδίζουν την έλευση (70 τείχη σήμερα στον κόσμο, συνολικού μήκους αθροιστικά 40.000 χιλιομέτρων) και δημιουργούνται στρατόπεδα κράτησης για να μην είναι ορατοί (12 εκατομμύρια εκτοπισμένοι, με μέση διάρκεια διαβίωσης εκεί 17 χρόνια). Οι μετανάστες και οι πρόσφυγες είναι ανεπιθύμητοι στην Ευρώπη. Δεν θέλουμε να κυκλοφορούν ανάμεσά μας, να κάθονται τα παιδιά τους στα ίδια θρανία με τα δικά μας, να νοσηλεύονται στο διπλανό κρεβάτι του νοσοκομείου. Η Ευρωπαϊκή Ενωση ξοδεύει δισεκατομμύρια ευρώ για να τα πετύχει όλα αυτά. Κάνουμε κάτι διαφορετικό στην Ελλάδα; Βρίσκονται εδώ περίπου 60.000 άνθρωποι από τις μεταναστευτικές ροές του 2015 και εξής. Τους κλείνουμε στη Μόρια, τους στεγάζουμε αλλού, τους επιδοτούμε –με ξένα χρήματα– αλλά ουσιαστικά δεν τους θέλουμε. Δεν θέλουμε να ζήσουν εδώ, δεν θέλουμε να τους εντάξουμε στην κοινωνία μας. Εχουμε μάλιστα εν προκειμένω και ένα θαυμάσιο πρόσχημα: κανείς τους δεν είχε την Ελλάδα ως τελικό προορισμό.
Αν στρέψουμε το βλέμμα προς τους τουρίστες, πρέπει να δεχθούμε ότι η Ευρώπη είναι μια ήπειρος ανοιχτών συνόρων, ελεύθερης μετακίνησης, φιλόξενη, φιλική και εγκάρδια προς τον ξένο. Αν το στρέψουμε, όμως, προς τον μετανάστη και τον πρόσφυγα, μπορούμε στ’ αλήθεια να ισχυριστούμε το ίδιο; Πώς να την πεις φιλόξενη, όταν στη Μεσόγειο έχουν πνιγεί από το 2000 και εξής 32.000 άνθρωποι; Οχι, η φιλοξενία δεν αφορά εκείνον που πληρώνει και καλοπληρώνει. Αυτός δεν είναι ξένος, είναι πελάτης. Η φιλοξενία αφορά εκείνον που δεν έχει να αγοράσει, τον φτωχό και τον πεινασμένο. Αυτός είναι ο ξένος, αυτόν καλείσαι να φιλοξενήσεις. Είτε όμως τους θέλουμε είτε δεν τους θέλουμε, αυτοί οι ξένοι δεν θα πάψουν ποτέ να έρχονται στην Ευρώπη, γιατί πάντα οι άνθρωποι θα θέλουν να ζήσουν καλύτερα. Οσο της γης οι κολασμένοι γνώριζαν μόνο τι γίνεται στο χωριό τους, δεν είχαν τίποτε να ζηλέψουν και να επιθυμήσουν. Τώρα, όμως, που σε κάθε χωριό της Αφρικής και της Ασίας υπάρχει τηλεόραση και Διαδίκτυο, ξέρουν πώς ζουν οι άνθρωποι στις δυτικές κοινωνίες, και τίποτε πια δεν θα τους συγκρατήσει από το να πάνε εκεί. Κάθε συζήτηση για το μεταναστευτικό πρέπει να ξεκινάει από αυτή την παραδοχή. Οι μεταναστευτικές ροές αναδιατάσσουν δημογραφικά αλλά και πολιτιστικά την Ευρώπη, με τρόπο πρωτοφανή εδώ και αιώνες. Αυτή η τεράστια αλλαγή δεν μπορεί προφανώς να γίνεται πάντα ειρηνικά και ανεμπόδιστα. Γι’ αυτό, από τη μια, είμαστε με την παγκοσμιοποίηση και, από την άλλη, στήνουμε ηλεκτροφόρους φράχτες στα σύνορά μας (Ουγγαρία). Οταν, όμως, όλοι οι άνθρωποι έχουν σήμερα δικαίωμα εξόδου από τις χώρες τους –μέχρι πριν από λίγα χρόνια δεν ίσχυε αυτό για εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους–, αλλά δεν έχουν εξίσου δικαίωμα εισόδου σε μια άλλη, τότε η Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (1948) και κυρίως η Συνθήκη της Γενεύης (1951) έχουν πάει περίπατο.
Οι μετανάστες και οι πρόσφυγες θέτουν ασφαλώς σε μεγάλη δοκιμασία την ηθική μας, δοκιμάζουν όμως και τις πολιτικές αξίες και ιδέες μας. Δεν περιμέναμε, λοιπόν, την αποτυχία ουσιαστικά της Συνόδου Κορυφής της Ε.Ε. για ένα ενιαίο σύστημα ασύλου, στις 28-29 Ιουνίου 2018, για να συνειδητοποιήσουμε ότι το προσφυγικό ζήτημα διχάζει την Ευρώπη και απειλεί τη συνοχή της, ότι διχάζει επίσης εσωτερικά τις ευρωπαϊκές κοινωνίες, ότι ευνοεί την ακροδεξιά και μετατοπίζει συνολικά το πολιτικό σύστημα δεξιότερα, προς όλο και εντονότερα αντιμεταναστευτικές θέσεις.
Κριτική στην Ευρώπη ασκούν συνήθως οι εχθροί της, οι εθνικιστές, οι ακροδεξιοί, οι λαϊκιστές. Υπάρχει, όμως, και η κριτική των φίλων. Η Ευρώπη πληρώνει τώρα, κατά τη μεταναστευτική κρίση, το προπατορικό αμάρτημά της, ότι δηλαδή ήταν πάντα οικονομική περισσότερο ένωση παρά πολιτική, ότι επικρατούσε πάντα η οικονομική διάσταση επί της πολιτικής. Το ζήτημα, όμως, των μεταναστευτικών και προσφυγικών ροών δεν είναι οικονομικό, είναι ηθικό και πολιτικό, δεν είναι υπόθεση κονδυλίων, αλλά πνευματικής μεταστροφής. Η πολύ δύσκολη, ούτως ή άλλως, λύση του απαιτεί και προϋποθέτει μια μεταστροφή ιδεών, που θα μπορούσα να τις συμπυκνώσω στην εγκατάλειψη, πρώτον, της ουσιοκρατικής αντίληψης της πολιτιστικής ταυτότητας και, δεύτερον, της εθνοτικής αντίληψης της ιδιότητας του πολίτη.
Εκρηξη βίας εναντίον μεταναστών στην Ευρώπη
KATE CONNOLY / THE GUARDIAN
-
Μερικοί από τους 3.000 παράνομους μετανάστες που βρίσκονται στο Καλαί, περιμένοντας την ευκαιρία για να περάσουν στην Αγγλία.
Η Μαντίνα Τσιούτσεφ είχε αποκοιμηθεί νωρίς το βράδυ, αλλά ξύπνησε από τη μυρωδιά του καπνού που έμπαινε από τη χαραμάδα της εξώπορτας. Κάποιος είχε βάλει φωτιά σε μια εφημερίδα έξω από την πόρτα της.
Η πενταμελής οικογένεια από την Ινγκουσετία, που ζει στο Βρανδεμβούργο εδώ και τρία χρόνια, είναι το τελευταίο θύμα κύματος επιθέσεων εναντίον προσφύγων σε όλη τη Γερμανία. Οι αιτήσεις ασύλου έχουν αυξηθεί φέτος, ιδίως από ανθρώπους που κατάγονται από τη Συρία και την Ερυθραία, αλλά και την Αλβανία και χώρες της πρώην Γιουγκοσλαβίας όπως το Κόσοβο.
Οποιος έβαλε φωτιά στην πόρτα των Τσιούτσεφ είχε πρώτα καλύψει το «μάτι» της πόρτας για να μη γίνει αντιληπτός. Τώρα ζουν με τον φόβο ότι κάποιος, πιθανώς στη γειτονιά τους, προσπάθησε να τους σκοτώσει σε μια επίθεση που, σύμφωνα με την αστυνομία, είχε ρατσιστικά κίνητρα. «Δεν μπορώ να κοιμηθώ, συνέχεια πηγαινοέρχομαι για να δω αν κάποιος θέλει να μας βάλει φωτιά», λέει ο Ιμπραγκίν Τσιούτσεφ.
Το πρώτο εξάμηνο φέτος έχουν καταγραφεί 200 επιθέσεις εναντίον σπιτιών ανθρώπων που ζητούν άσυλο. Πέρυσι όλη τη χρονιά ήταν 175 – αριθμός τριπλάσιος από τις επιθέσεις του 2013. Αναλυτές πιστεύουν ότι ο πραγματικός αριθμός είναι πολύ υψηλότερος, αλλά πολλοί πρόσφυγες διστάζουν να αναφέρουν τις επιθέσεις, για να μην τραβήξουν πάνω τους την προσοχή. Τα τελευταία 25 χρόνια, 75 άνθρωποι έχουν δολοφονηθεί από δεξιούς εξτρεμιστές στη Γερμανία, οι περισσότεροι στις αρχές της δεκαετίας του 1990.
Πολλοί εμπρησμοί γίνονται σε άδεια, άρτι ανακαινισθέντα κτίρια, τα οποία ετοιμάζονται να υποδεχθούν πρόσφυγες. Συχνά τα κτίρια αυτά βρίσκονται σε μικρά χωριά, που δεν έχουν συνηθίσει ξένα πρόσωπα και όπου η ανησυχία είναι έντονη.
Ο αριθμός των προσφύγων που φθάνουν στη Γερμανία είναι υψηλότερος από οποιαδήποτε άλλη στιγμή μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ενώ η συζήτηση έχει ανάψει καθώς εφαρμόζεται η πολιτική ισομερούς καταμερισμού των προσφύγων σε όλη τη χώρα.
Χιλιάδες αιτήσεις
Μέχρι στιγμής, φέτος, 180.000 άνθρωποι έχουν υποβάλει αίτημα για άσυλο στη Γερμανία, ενώ αναμένεται οι αιτήσεις να φθάσουν τις 400.000 – 450.000 έως τα τέλη της χρονιάς. Πέρυσι έκαναν αίτηση 202.000 πρόσφυγες, περισσότεροι από όσοι σε οποιαδήποτε άλλη ευρωπαϊκή χώρα. Πολλοί δήμοι δηλώνουν ότι δυσκολεύονται να βρουν κατάλληλους χώρους, μετατρέποντας άδεια γυμναστήρια, κατασκηνώσεις και σχολεία σε χώρους φιλοξενίας, ενώ παραπονιούνται πως οι προϋπολογισμοί τους δεν επαρκούν και ότι δεν υπάρχουν μεταφραστές ή υποδομές μεταφοράς.
Στο Φράιταλ, κοντά στη Δρέσδη, οι πρόσφυγες έχουν αιχμαλωτιστεί στο ξενοδοχείο όπου διαμένουν, καθώς ντόπιοι μαζεύονται απ’ έξω και τους απειλούν,σχεδόν όλο το 24ωρο, ότι θα τους κάψουν.
Κάποιοι αναλυτές υποτιμούν τις επιθέσεις θεωρώντας τες μέρος της διαδικασίας εξοικείωσης με τη νέα πραγματικότητα – η οποία είναι απαραίτητη εν όψει των πιεστικών δημογραφικών προβλημάτων που προξενεί η ταχύτατη γήρανση του γερμανικού πληθυσμού. Αλλοι επισημαίνουν ότι, ενώ σε κάποιες περιοχές η αλληλεγγύη προς τους πρόσφυγες είναι μεγάλη, σε άλλες περιοχές η άνοδος του ρατσισμού είναι εκτός ελέγχου.
Η κυβέρνηση αντιδρά λέγοντας ότι θα επισπεύσει τις διαδικασίες ασύλου, ώστε οι άνθρωποι που κατάγονται από ασφαλείς χώρες, όπως η πρώην Γιουγκοσλαβία, να επαναπατρίζονται πιο γρήγορα. Η κυβέρνηση εξήγγειλε επίσης ότι θα άρει τους περιορισμούς εξαιτίας των οποίων όσοι είχαν υποβάλει αίτηση ασύλου ήταν σχεδόν αδύνατο να εργαστούν. Από την άλλη, υπάρχουν προειδοποιήσεις πως η εχθρότητα μπορεί να αυξηθεί εάν θεωρηθεί ότι οι ξένοι πρόσφυγες παίρνουν «δουλειές Γερμανών».
«Εχουμε πλήρη επίγνωση της ιδιαιτερότητας της κατάστασης, στην οποία θα συνεχίσουμε να βρισκόμαστε τα επόμενα χρόνια», έγραψε το δημοτικό συμβούλιο του Φιρστενφέλντμπρουκ στους 35.000 δημότες της πόλης, που δέχθηκε 1.600 πρόσφυγες τους τελευταίους μήνες. Περίπου 600 ντόπιοι έχουν γραφτεί ως εθελοντές για μια σειρά δραστηριοτήτων, από τη διδασκαλία γερμανικών στους πρόσφυγες μέχρι την οργάνωση υπολογιστών και πρόσβασης στο Ιντερνετ. «Δουλεύουμε αδιάκοπα», λέει μια γυναίκα που βοηθάει τους πρόσφυγες να συμπληρώσουν τα έγγραφα της αίτησης για το άσυλο. «Ετσι είναι εδώ και μήνες. Και δεν πρόκειται να σταματήσει σύντομα».
Ο «κόσμιος», ο «κοσμοπολίτης» και ο Homo Europaeus
ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΜΠΟΥΚΑΛΑΣ 08.03.2015
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
Στις βαριά αδικημένες λέξεις, μαζί με τον «κυνισμό», που κατάντησε να θεωρείται ταυτόσημος της αγένειας και της ωμότητας, και τον «επικούρειο», που στένεψε νοηματικά και ακυρώθηκε ηθικά ώστε να καλύψει τον ανέμελο ηδονοθήρα, πρέπει να υπολογίσουμε και τον «κοσμοπολίτη». Και αυτόν τον όρο τον ταπείνωσε η συνήθης χρήση του. Για να τον σύρει στο επίπεδο του αμέριμνου ταξιδιώτη, του καλοπερασάκια, που, αδιάφορος τάχα για πατρίδες και σύνορα, τρυγάει υπερεθνικές «εμπειρίες». Τα συνώνυμά του; Μπον βιβέρ, βιπ, χάι σοσάιετι κ.ο.κ.
[…..]
Συνεχίζουμε έτσι να πορευόμαστε με τα ονόματα ως είχαν, γνωρίζοντας όμως πια πως η «επίσκεψίς» τους δεν είναι πάντοτε «αρχή σοφίας», όπως πίστευε ο Αντισθένης. Και σίγουρα δεν είναι στην περίπτωση του «κοσμοπολίτη». Ή του «κοσμίου», όπως αυτοπροσδιοριζόταν ο Σωκράτης, κατά την αφήγηση του Επίκτητου: «Αν όσα λένε οι φιλόσοφοι για τη συγγένεια ανάμεσα στον θεό και τους ανθρώπους αληθεύουν, τι άλλο μένει στους ανθρώπους, πλην εκείνου που έλεγε ο Σωκράτης; Δηλαδή, σε όποιον σε ρωτάει από πού είσαι, να μην του απαντάς πως είσαι Αθηναίος ή Κορίνθιος, αλλά πολίτης του κόσμου [“κόσμιος”]». Κι από κοντά ο Διογένης, ο Κύων: «Ερωτηθείς πόθεν είη, κοσμοπολίτης έφη». Και δεν εννοούσε βέβαια, αυτός ο δάσκαλος της αυτάρκειας αλλά και διά βίου μαθητής της σκληραγωγίας, ότι πολύ θα ήθελε να σουλατσάρει από τόπο σε τόπο κυνηγώντας ηδονές. Η φιλοσοφία του, επικυρωμένη από τη ζωή του, ήταν το εντελώς αντίθετο.
Για να προσγειωθούμε απότομα στο τώρα, πόσο πολίτες του κόσμου αισθανόμαστε εμείς, όσοι (ιδού μια ευλογία που συχνά μεταλλάσσεται σε κατάρα) κυκλοφορούμε στην ίδια μικρότατη, πλην όμορφη και πλούσια φέτα γης με τους εισηγητές του ηθικού και πνευματικού κοσμοπολιτισμού; Κι αν όχι πολίτες του κόσμου όλου, της Ευρώπης έστω, κι ακόμα στενότερα, της Ευρωπαϊκής Ενωσης; Με ποια δικαιώματα συναρτούμε τον όρο και την υπόσταση «Ευρωπαίος», αλλά και με ποιες απαράγραπτες υποχρεώσεις τον θεωρούμε ταυτισμένο; Το ίδιο ερώτημα αφορά φυσικά και τους Ιταλούς, τους Γάλλους, τους Γερμανούς – αλλά και τους Ρώσους. Υποκείμενο ερώτημα: Πόσο γνωρίζουμε οι Ελληνες τους Ισπανούς λ.χ. και πόσο οι Ισπανοί τους Ελληνες, ώστε να ελπίσουμε πως η αλληλογνωριμία θα μπορούσε να υπηρετήσει το μοντέλο «Ευρωπαίος»;
Η αλήθεια είναι ότι μετά τα τέλη του Ιανουαρίου αναζωπυρώθηκε και εδώ και σε άλλες χώρες η συζήτηση για το ποια η Ευρώπη. Μέσα από τις έριδες, τις διαφωνίες και τις προσπάθειες συμβιβασμού, κάποια πράγματα αποσαφηνίστηκαν. Αλλα λειτουργούν παρηγορητικά, άλλα όμως, ίσως τα περισσότερα, αφήνουν πικρή γεύση. Και νομιμοποιούν ώς έναν βαθμό τον ευρωσκεπτικισμό, που δεν είναι μονοφωνικός και μονόχρωμος. Φάνηκε, ας πούμε, ότι τα στερεότυπα στα οποία βασίζεται η αναπαράσταση των αλλοεθνών, προσβλητικά και μειωτικά συνήθως, εμποδίζουν τη βαθύτερη αλληλοκατανόηση.
Μολαταύτα, φάνηκε επίσης πως υπάρχουν ήδη κάποιες ραγισματιές στο τείχος που υψώνουν τα στερεότυπα αυτά. Μπορούμε έτσι να βλέπουμε ένα κομματάκι της πραγματικότητας μέσα από τις τρυπούλες που ανοίχτηκαν. Να βλέπουμε δηλαδή πως οι Γερμανοί δεν είναι όλοι «Γερμανοί», ένα καλούπι όλοι τους, φτιαγμένο από την προκατάληψή μας· το έδειξε άλλωστε αυτό η εναντίωση στη λαϊκίστικη «Μπιλντ», που εκδηλώθηκε αμέσως, και από τα κάτω (με τα τιτιβίσματα «απλών ανθρώπων») και από τα πάνω (με τις αντιδράσεις πολιτικών και δημοσιογράφων). Και, ταυτόχρονα, να βλέπουν και οι Γερμανοί πως οι Ελληνες δεν είναι όλοι «Ελληνες»· δεν ταιριάζουν δηλαδή όλοι τους στο πατρόν που κατασκεύασε η κοπτορραπτική της δικής τους προκατάληψης.
Αυτό είναι σίγουρα παρήγορο, όχι πάντως αρκετό για να πιστέψουμε πως εμφανίστηκε ο Homo Europaeus. Είναι άλλωστε αποκαρδιωτικό το γεγονός ότι η Ευρωπαϊκή Ενωση νοείται μόνον οικονομικά και πορεύεται μάλλον ζαλισμένη, δίχως έναν αυθεντικά ευρωπαϊκό αέρα· δίχως ένα σχέδιο που να χρειάζεται τους πολιτικούς και τους πολίτες για να υλοποιηθεί και όχι τους γραφειοκράτες και τους τεχνοκράτες που διοικούν τώρα. Αποκαρδιωτικό και το ότι η εκχώρηση τμήματος της εθνικής κυριαρχίας, διά της οποίας θεμελιώνονται οι ολότητες, δεν ισχύει για όλους. Η καταφανής ανισότητα είναι προσβλητική για τους μισούς λαούς της Ενωσης, που δίκαια νιώθουν υποτελείς και ταπεινωμένοι. Μια τόσο σαθρή και άδικη βάση δεν μπορεί βέβαια να βοηθήσει να σχηματιστεί η ταυτότητα του Ευρωπαίου πολίτη ή του κοσμοπολίτη. Ο Διογένης, το δίχως άλλο, θα κλεινόταν απογοητευμένος στο πιθάρι του.
Από την προκατάληψη στο χυμένο αίμα
Κάθε λίγο και λιγάκι, σε πολλές χώρες της Ευρώπης, θα έρθει στην επιφάνεια το ζήτημα των Ρομά, όπως η πολιτική ορθότητα επέβαλε να ονομάζουμε τους Τσιγγάνους. Πριν από ένα μήνα, με τα γεγονότα στον καταυλισμό τους στο Χαλάνδρι, ξαναήρθε στη δημόσια συζήτηση και στην Ελλάδα. Οσα διαβάζω και ακούω σχετικώς με κάνουν να θέλω να θυμίσω μια παλιά ιστορία: τον διωγμό και την εξόντωσή τους από τον ναζισμό.
Οι Τσιγγάνοι από τότε που πάτησαν το πόδι τους στην Ευρώπη –η παρουσία τους μαρτυρείται στην Ελλάδα από τον 14ο αιώνα– ζουν μετακινούμενοι διαρκώς, μέσα στη γενική καχυποψία και περιφρόνηση, φορτωμένοι όλα τα στερεότυπα της προκατάληψης. Θεωρούνται ευεπίφοροι για κάθε είδους ανήθικη και εγκληματική πράξη. Κυρίως όμως ήταν πάντοτε οι ξένοι. Τους ξεχώριζε το χρώμα τους, η γλώσσα τους, ο τρόπος της ζωής τους. Η κοινωνική καχυποψία και εχθρότητα οδηγούν πάντα σε νομοθετήματα και διώξεις. Μας ενδιαφέρει κυρίως, για το θέμα μας, η Kεντρική Ευρώπη και η Γερμανία, όπου οι Τσιγγάνοι θα φτάσουν στις αρχές του 15ου αιώνα. Στις γερμανικές λοιπόν χώρες, από το 1497 μέχρι το 1933, θα εκδοθούν εκατοντάδες διατάγματα κατά των Τσιγγάνων. Μοναρχίες και Δημοκρατίες νομοθετούν διαρκώς εναντίον τους.
Οταν ο Χίτλερ παίρνει την εξουσία, στη Γερμανία ζουν 26.000 Τσιγγάνοι (στην πλειονότητά τους Σίντι). Η μικρή αυτή μειονότητα δεν αποτελεί αντικείμενο ενδιαφέροντος για τους ναζί, οι οποίοι, τα τέσσερα πρώτα χρόνια, θα συνεχίσουν απλώς την πολιτική της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, μια πολιτική ταλαιπώρησης των Τσιγγάνων και διώξεων. Θα τη συνεχίσουν και θα την εντείνουν: ο τρίτος νόμος της Νυρεμβέργης (Σεπτέμβριος 1935) για την «Προστασία του γερμανικού αίματος και της τιμής» θα συμπληρωθεί, τον Νοέμβριο της ίδιας χρονιάς, με μια διάταξη που απαγορεύει τον γάμο ή τις σεξουαλικές σχέσεις ατόμων της γερμανικής φυλής με άτομα ξένου αίματος και πέραν των Εβραίων, εν προκειμένω και με Τσιγγάνους. Οι Τσιγγάνοι όμως ήταν όντως άτομα ξένου αίματος; Οι Τσιγγάνοι ήταν άριοι, κοιτίδα τους ήταν η Ινδία, από την οποία μετανάστευσαν κατά κύματα πριν από 1.000 χρόνια για να φτάσουν και στην Ευρώπη.
Επρεπε λοιπόν να επιστρατευτεί η επιστήμη για να αποδείξει ότι οι Τσιγγάνοι ήταν και αυτοί ξένου αίματος. Το έργο διεκπεραίωσε ο καθηγητής Ρόμπερτ Ρίττερ (Ritter), του Πανεπιστημίου της Τυβίγγης, που θα «αποδείξει» ότι οι Τσιγγάνοι της Γερμανίας δεν είναι άριοι αλλά προϊόν επιμειξίας (Mischlinge) – μόνο ένα πολύ μικρό ποσοστό κρίθηκε φυλετικά καθαρό. Βεβαιώθηκε λοιπόν «επιστημονικά» ότι οι Τσιγγάνοι ανήκουν σε μια κατώτερη φυλή και είναι βιολογικά προδιατεθειμένοι να παρασιτούν εκτός κοινωνίας, να μένουν άεργοι και να εγκληματούν. Το ναζιστικό καθεστώς έχει αρχίσει, από το 1937, να κλείνει τους Τσιγγάνους σε στρατόπεδα συγκέντρωσης για να προφυλάξει την κοινωνία από το έγκλημα. Μετά όμως τις «έρευνες» του Ρίτερ, ο δρόμος είχε ανοίξει για την έκδοση από τον Χίμλερ του διατάγματος για την «καταπολέμηση της μάστιγας των Τσιγγάνων» (8.12.1938). Οι Τσιγγάνοι διώκονται πια με φυλετικά κριτήρια, άρα δεν υπάρχει διαφυγή.
Στις 26 Φεβρουαρίου 1943 το τρένο φέρνει στο Αουσβιτς τους πρώτους Τσιγγάνους. Θα μεταφερθούν συνολικά εκεί 23.000, από τη Γερμανία και την Αυστρία. Από αυτούς περίπου οι 5.600 οδηγήθηκαν στους θαλάμους αερίων. Εχασαν τη ζωή τους στο Αουσβιτς συνολικά 20.000 Τσιγγάνοι, ποσοστό δηλαδή 85%. (Guenter Lewy, «The Nazi Persecution of the Gypsies», Oxford University Press 2000, σ. 166 ).
Δεν μπορούμε να προσδιορίσουμε ακόμη, με σχετική ακρίβεια, πόσοι Τσιγγάνοι από όλη την Ευρώπη έχασαν τη ζωή τους από τον ναζισμό. Οι αριθμοί που προτείνονται από διάφορους ερευνητές έχουν μεγάλη απόκλιση μεταξύ τους, το ίδιο και οι αριθμοί για τον συνολικό πληθυσμό τους πριν από την άνοδο του ναζισμού και τον πόλεμο. Δεν είναι πάντως πιθανό να ανέρχονται σε 500.000, όπως συχνά λέγεται από επίσημα και ανεπίσημα χείλη.
Γιατί τα θυμίζω όλα αυτά; Για να πω τούτο το απλούστατο: οι φασισμοί, ναζισμοί, ολοκληρωτισμοί και λοιποί καταποντισμοί δεν επινοούν εκ του μηδενός τους εχθρούς που θα εξοντώσουν, τους βρίσκουν έτοιμους από την κοινωνία, από τις προκαταλήψεις και τα στερεότυπά της.
Θα προσθέσω και κάτι τελευταίο: δικαιοσύνη δεν υπάρχει στη ζωή, δεν υπάρχει ούτε στον θάνατο. Για τους Τσιγγάνους που εξολόθρεψε το ναζιστικό καθεστώς, δεν υψώνονται μνημεία, δεν γίνονται συνέδρια και ημερίδες, δεν ιδρύονται μουσεία. Τα σχετικά βιβλία πιάνουν ένα-δυο ράφια. Οι Τσιγγάνοι δεν έχουν λογίους, δεν έχουν ερευνητές και πανεπιστήμια και περιοδικά και όλα τα σχετικά. Εξακολουθούν να περιφέρονται μέσα στη γενική περιφρόνηση και εχθρότητα. Δεν θέλω να κάνω ανοίκειες συγκρίσεις. Κανένα από τα ναζιστικά εγκλήματα δεν μπορεί να συγκριθεί με τη γενοκτονία των Εβραίων. Κανένα απολύτως. Αυτό όμως δεν είναι λόγος να μην αποδώσουμε σε αυτούς τους παρίες της Ιστορίας όση δικαιοσύνη και μνήμη τους αναλογεί. Τούτη η δικαιοσύνη προς τους νεκρούς Τσιγγάνους, θύματα του ναζισμού, ίσως συμβάλει, λέω ίσως, και στον σεβασμό προς τους ζωντανούς.
Ντιεντονέ Μπάλα Μπάλα: Ρεσιτάλ ρατσισμού από έναν κωμικό
Πηγή: Καθημερινή
Πόσο υπαρκτός είναι ο αντισημιτισμός στη Γαλλία; Ενας κωμικός ηθοποιός που κάνει «πλάκα» με το Ολοκαύτωμα αποκαλύπτει πόσο έντονα και υπαρκτά είναι τα αντισημιτικά συναισθήματα στη χώρα.
Οι παραστάσεις του κωμικού ηθοποιού Ντιεντονέ Μπάλα Μπάλα βρίθουν ρατσιστικών σχολίων και χλευαστικών αναφορών στο Ολοκαύτωμα. Γι’ αυτό τον λόγο η πόλη της Νάντης, όπως και πολλές άλλες σε ολόκληρη τη γαλλική επικράτεια, απαγόρευσαν την πραγματοποίηση της θεατρικής του παράστασης. Ωστόσο λίγες ώρες πριν από την έναρξή της, διοικητικό δικαστήριο ήρε την απαγόρευση επικαλούμενο το δικαίωμα του ηθοποιού στην ελεύθερη έκφραση.
O υπουργός Εσωτερικών της χώρας, Μανουέλ Βαλς, ο οποίος είχε πρωτοστατήσει στην κίνηση προκειμένου να μην επιτραπεί στον κωμικό Ντιεντονέ να δώσει παράσταση, κατέθεσε άμεσα ένσταση στο Συμβούλιο της Επικρατείας προκειμένου να ακυρωθεί η δικαστική απόφαση με την οποία θα επιτρεπόταν στον Ντιεντονέ να προχωρήσει στο παραληρηματικό του σόου. Λίγα λεπτά πριν από την προγραμματισμένη έναρξη της παράστασης, για την oποία είχαν προπωληθεί όλα τα εισιτήρια, το Συμβούλιο της Επικρατείας ακύρωσε την απόφαση του διοικητικού δικαστηρίου της Νάντης με την οποία είχε επιτραπεί να γίνει το σόου. Ο υπουργός Εσωτερικών Μανουέλ Βαλς χαιρέτισε την απόφαση, τονίζοντας ότι η Γαλλία δεν είναι δυνατόν να ανεχθεί τον αντισημιτισμό, τον ρατσισμό και την άρνηση του Ολοκαυτώματος. Αξίζει να σημειωθεί ότι τουλάχιστον οκτώ από τις τριάντα πόλεις τις οποίες επρόκειτο να επισκεφθεί κατά τη διάρκεια της περιοδείας του έχουν απαγορεύσει την παράσταση. Ο ίδιος ο κωμικός, βέβαια, υποστηρίζει ότι θα προσπαθήσει να ακυρώσει τις απαγορευτικές αποφάσεις μία προς μία.
Ο 47χρονος κωμικός (;) με πατέρα από το Καμερούν και μητέρα Γαλλίδα, έχει καταδικαστεί περισσότερες από έξι φορές για την υποκίνηση φυλετικού μίσους αλλά και την πληθώρα αντισημιτικών αναφορών στις παραστάσεις του. Επίσης είναι αυτός που έκανε διάσημη τη χειρονομία «κενέλ», που όπως τόνισε ο υπουργός Βαλς είναι ένας αντεστραμμένος ναζιστικός χαιρετισμός.
Στην πραγματικότητα κανείς δεν γνωρίζει τι ακριβώς σημαίνει αυτή η χειρονομία, ωστόσο οι θαυμαστές του στέλνουν φωτογραφίες του ενώ χαιρετούν κατά τον παράξενο αυτό τρόπο μπροστά από ιστορικά μνημεία, σε πολλές περιπτώσεις μπροστά από εβραϊκές συναγωγές ή ακόμα και μνημεία στη μνήμη των θυμάτων του Ολοκαυτώματος.
Προσωπικότητες της εβραϊκής κοινότητας και μέλη οργανώσεων ενάντια στον ρατσισμό εμμένουν ότι πρόκειται για παραλλαγή του ναζιστικού χαιρετισμού, ενώ ο ίδιος ο ηθοποιός επιμένει πως δεν είναι παρά ένα «αντισυστημικό αστείο» που ο ίδιος ξεκίνησε επί σκηνής και διέδωσε με τα βίντεό του που κυκλοφορούν στο Διαδίκτυο. Αξίζει να σημειωθεί ότι πρόσφατα η ηγεσία του γαλλικού στρατού απαγόρευσε τον χαιρετισμό, ο οποίος ήταν εξαιρετικά διαδεδομένος στο στράτευμα.
Η Γαλλία έχει μακρά ιστορία αντισημιτισμού με αποκορύφωμα το καθεστώς του Βισί, τη φιλογερμανική κυβέρνηση που σχηματίστηκε από τον Γάλλο στρατάρχη και ήρωα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου Φιλίπ Πετέν στο ελεύθερο τμήμα της Γαλλίας, νοτίως του Λίγηρα. Τα τελευταία χρόνια και παρά την προσπάθεια της επικεφαλής του Εθνικού Μετώπου Μαρίν Λεπέν να αποσείσει τις κατηγορίες περί αντισημιτισμού που βάρυναν τον πατέρα της, ιδρυτή του ακροδεξιού κόμματος, ο αντισημιτισμός στη Γαλλία παρουσιάζει νέα έξαρση. Στο ειδεχθέστερο περιστατικό του είδους πριν από ένα χρόνο ένας Γάλλος ισλαμιστής σκότωσε ένα ραββίνο και τρεις μικρούς μαθητές εβραϊκού σχολείου.
Παραμένει αήττητος ο ρατσισμός στην Ευρώπη
26.01.2014 Πηγή: Καθημερινή
Η υπόθεση της τιμωρίας του Νικολά Ανελκά, του Γάλλου επιθετικού της Γουέστ Μπρόμγουιτς, για μια χειρονομία του σε πανηγυρισμό γκολ που είναι αντισημιτική, έφερε ξανά στην επιφάνεια το θέμα του ρατσισμού στο ποδόσφαιρο, αλλά και την υποκρισία που περιβάλλει τις προσπάθειες αντιμετώπισής του. Ο επίσημος τομέας του ποδοσφαίρου προσπαθεί είτε με νουθεσίες είτε με απειλές να δείξει ότι περιορίζει το φαινόμενο, όμως ως κοινωνική παθογένεια που είναι ο ρατσισμός, φαίνεται αδύνατον να εξαλειφθεί από το δημοφιλέστερο των αθλημάτων, όπως παραδέχονται κι οι ίδιοι οι ποδοσφαιριστές.
Ο Ανελκά κατηγορείται διότι μιμήθηκε μια αντισημιτική χειρονομία του αμφιλεγόμενου Γάλλου κωμικού Ντιεντονέ, που είναι φίλος του 34χρονου ποδοσφαιριστή.
Από την άλλη πλευρά, όμως, το περιστατικό ίσως ήταν παράλληλα μια καλή ευκαιρία για κάποιους στη Βρετανία, κυρίως στον Τύπο, να δείξουν ότι «και οι μαύροι είναι ρατσιστές», ώστε να απομακρυνθεί η προσοχή του κόσμου από εκεί που το πρόβλημα μισαλλοδοξίας και φυλετικών διακρίσεων πραγματικά υπάρχει στην κοινωνία και είναι έντονο.
Εννοείται δε ότι η ιστορία με τον Ανελκά δεν σταματά απλά στην τιμωρία του ποδοσφαιριστή. Την περασμένη Τρίτη, μία εκ των χορηγών εταιρειών της Γουέστ Μπρόμγουιτς, ανακοίνωσε ότι δεν πρόκειται να ανανεώσει το καλοκαίρι τη συνεργασία της με τον σύλλογο του δυτικού Μπέρμιγχαμ εξαιτίας του περιστατικού. Η εταιρεία Ζούπλα είναι «μηχανή» εύρεσης κατοικιών στο Διαδίκτυο, έχει συνιδιοκτήτη τον Εβραίο επιχειρηματία Αλεξ Τσέστερμαν, οπότε η απόφαση της μάλλον θα πρέπει να θεωρείται αναμενόμενη…
Το πρόβλημα του ρατσισμού στο ποδόσφαιρο δεν φαίνεται να περιορίζεται παρά τα όποια μέτρα εξαγγέλλονται ή τις ποινές που επιβάλλονται σε επίπεδο επιφανειακό, καθώς πρόκειται για θέμα παιδείας που ελάχιστοι το αντιμετωπίζουν ως τέτοιο.
Τον περασμένο Μάιο η FIFA ανακοίνωσε αυστηροποίηση των μέτρων για την καταπολέμηση του ρατσισμού στο ποδόσφαιρο, που αρχίζουν από την οριστική διακοπή αγώνων σε βάρος των ομάδων των οποίων οι παίκτες, παράγοντες ή φίλαθλοι ενέχονται σε φαινόμενα ρατσιστικής συμπεριφοράς και φτάνουν έως τον αποκλεισμό ή και υποβιβασμό τους.
Η UEFA έχει ξεκινήσει τη δική της εκστρατεία κατά των ρατσιστικών φαινομένων σε συνεργασία με τις ενώσεις των ποδοσφαιριστών και το δίκτυο FARE κατά του ρατσισμού στο ποδόσφαιρο. Μπορεί να έχει αποτύχει στο να καταστήσει στα μάτια των Ευρωπαίων φιλάθλων την καταδίκη του ρατσισμού κεντρικό ζήτημα του αθλήματος, αλλά τουλάχιστον πέτυχε να συνδιοργανωθεί το Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα του 2012 από την Ουκρανία, μια χώρα με έντονο παρελθόν και παρόν ρατσιστικών περιστατικών.
Σε μια πιο δραστική πρόταση, ο πρώην παίκτης του Ολυμπιακού και νυν άσος της Μάντσεστερ Σίτι, Γιάγια Τουρέ, που έγινε τον Οκτώβριο στη Ρωσία στόχος ρατσιστικών συνθημάτων των οπαδών της ΤΣΣΚΑ Μόσχας, πρότεινε δημοσίως εάν συνεχιστούν οι ρατσιστικές επιθέσεις να απόσχουν οι μαύροι ποδοσφαιριστές από το Παγκόσμιο Κύπελλο που θα διεξαχθεί στη Ρωσία το 2018. Κανένα αυτί ωστόσο δεν ίδρωσε.
Την ουσία όμως τη διατύπωσε τον Οκτώβριο ο Πατρίς Εβρά της Μάντσεστερ Γιουνάιτεντ ο οποίος ομολόγησε τον φόβο του ότι το ποδόσφαιρο δεν θα καταφέρει ποτέ να νικήσει τον ρατσισμό.
Δεν είναι και λίγα τα πρώτης γραμμής περιστατικά τα τελευταία χρόνια, με κυριότερα τα παρακάτω σε διεθνές επίπεδο:
– Οκτώβριος 2011: Ο Λουίς Σουάρες της Λίβερπουλ θα τιμωρηθεί για ρατσιστικό σχόλιο σε βάρος του Εβρά.
– Οκτώβριος 2011: Ο Τζον Τέρι της Τσέλσι θα χρησιμοποιήσει ρατσιστικό όρο για να εξυβρίσει τον Αντον Φέρντιναντ της ΚΠΡ και θα τιμωρηθεί.
– Ιανουάριος 2013: Υβρεις από την εξέδρα κατά του Κέβιν Πρινς Μπόατενγκ φέρνουν πρόωρο τέλος στο φιλικό ματς Προ Πάτρια-Μίλαν στην Ιταλία.
– Μάιος 2013: Ο Μπαλοτέλι της Μίλαν ακούει ρατσιστικές ύβρεις από οπαδούς της Ρόμα και της Φιορεντίνα απειλώντας την επόμενη φορά με αποχώρηση.
Δυστυχώς και στην Ελλάδα έχουν σημειωθεί ρατσιστικά περιστατικά:
– Απρίλιος 2005: Οπαδοί του Αιγάλεω βρίζουν ρατσιστικά τον παίκτη της ομάδας τους Κόφι Αμπονσά, υποχρεώνοντάς τον να φύγει από τον σύλλογο.
– Σεπτέμβριος 2009: Ο Τζιμπρίλ Σισέ γίνεται στόχος ρατσιστικής επίθεσης από οπαδούς του Ολυμπιακού Βόλου σε φιλικό με τον Παναθηναϊκό.
– Απρίλιος 2013: Ο Γιώργος Κατίδης χαιρετά ναζιστικά και εκδιώκεται από το ελληνικό ποδόσφαιρο.
– Δεκέμβριος 2013: Τιμωρία Ολυμπιακού από την UEFA για ρατσιστική συμπεριφορά οπαδών του στο Τσάμπιονς Λιγκ.
