ΠΟΛΙΤΙΚΗ 23.02.2020 Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
Προσφυγόπουλα στην Ελλάδα της δεκαετίας του ’20. Μετά την ανταλλαγή πληθυσμών, η Ελλάδα διέθετε τον πλέον ομοιογενή (εθνικά, γλωσσικά και θρησκευτικά) πληθυσμό στην Ευρώπη (μαζί με την Πορτογαλία).
Η επερχόμενη επέτειος για τη συμπλήρωση δύο αιώνων από την Επανάσταση του ’21 αποτελεί θαυμάσια ευκαιρία για την απογραφή των ιστορικών περιστάσεων στις οποίες η χώρα πρωτοπόρησε σε σχέση με τα υπόλοιπα ευρωπαϊκά έθνη ή και διεθνώς. Οσο κι αν φαίνεται παράδοξο για μια μικρή και όχι πλούσια χώρα σαν τη δική μας, η Ελλάδα βρέθηκε συχνά στην πρωτοπορία ιστορικών εξελίξεων παγκόσμιας σημασίας – αν και όχι πάντα με θετικό για την ίδια αποτέλεσμα. Ας δούμε αμέσως, κατά χρονολογική σειρά, μια δεκάδα από τις πιο εντυπωσιακές πρωτιές της χώρας μας κατά τους δύο προηγούμενους αιώνες.
1830 (Φεβρουάριος). Οι Μεγάλες Δυνάμεις της εποχής, Μ. Βρετανία, Γαλλία και Ρωσία, υπέγραψαν το Πρωτόκολλο του Λονδίνου με το οποίο αναγνώρισαν την Ελλάδα ως ανεξάρτητο βασίλειο. Αν και η Ελλάδα δεν ήταν η πρώτη από τις επαρχίες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στην Ευρώπη που επαναστάτησαν εναντίον της Πύλης (είχαν προηγηθεί οι Σέρβοι το 1804), ήταν η πρώτη που κατόρθωσε να ανακηρυχθεί σε ανεξάρτητο εθνικό κράτος (κάτι που η Σερβία δεν πέτυχε παρά μόνο το 1878).
1844 (Μάρτιος). Η Εθνοσυνέλευση που είχε προέλθει από τις εκλογές του προηγούμενου έτους ψήφισε εκλογικό νόμο που καθιέρωνε την καθολική και άμεση ψηφοφορία για όλους τους άρρενες Ελληνες πολίτες. Ετσι, η Ελλάδα έγινε πρωτοπόρος στην Ευρώπη (και μάλλον σε ολόκληρο τον κόσμο) στο πεδίο του καθολικού εκλογικού δικαιώματος. Για σύγκριση, η Ελβετία και η Γαλλία εφάρμοσαν την καθολική ανδρική ψήφο το 1848, η Δανία το 1849, η Γερμανία το 1871, το Βέλγιο το 1893, η Ισπανία το 1890, η Αυστρία το 1896, η Ιταλία το 1912 και η Μ. Βρετανία το 1918.
1896 (Απρίλιος). Η Αθήνα οργάνωσε τους πρώτους σύγχρονους Ολυμπιακούς Αγώνες με συμμετοχή 14 χωρών και 241 ανδρών αθλητών. Στο πρόσωπο του Σπύρου Λούη, η Ελλάδα επίσης κέρδισε το πρώτο χρυσό μετάλλιο στους σύγχρονους Μαραθώνιους αγώνες. Παρά την περίπλοκη πολιτική κατάσταση της εποχής (όπως ήταν η εξέγερση που ξέσπασε στην Κρήτη), καθώς και τις μεγάλες οικονομικές και οργανωτικές δυσκολίες, οι Αγώνες αποτέλεσαν το σημαντικότερο παγκόσμιο αθλητικό γεγονός μέχρι τότε και θεωρήθηκαν μεγάλη εθνική επιτυχία.
1923 (Ιανουάριος). Με τη Συνθήκη της Λωζάννης, η Ελλάδα μαζί με την Τουρκία έγιναν οι πρώτες χώρες στον κόσμο που υποχρεώθηκαν να ανταλλάξουν πληθυσμούς. Ειδικά η μικρή τότε Ελλάδα ανέλαβε, και έφερε εις πέρας, το έργο της οικονομικής αποκατάστασης και εθνικής ενσωμάτωσης άνω του ενός εκατομμυρίου προσφύγων από τη Μικρά Ασία και την ανατολική Θράκη. Μια άλλη πρωτιά ακολούθησε: Μετά την ανταλλαγή, η Ελλάδα διέθετε τον πλέον ομοιογενή (εθνικά, γλωσσικά και θρησκευτικά) πληθυσμό σε ολόκληρη την Ευρώπη (μαζί με την Πορτογαλία).
1940 (Οκτώβριος). Μετά την έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ήταν η Ελλάδα η πρώτη χώρα που, αφού μπήκε στον πόλεμο, πέτυχε και τις πρώτες στρατιωτικές νίκες εναντίον του Αξονα σε ευρωπαϊκό έδαφος. Οταν πια η Ολλανδία, το Βέλγιο και η Γαλλία είχαν κατακτηθεί μέχρι τον Ιούνιο του ’40, η Ελλάδα όχι μόνο κατόρθωσε να αντισταθεί στην επίθεση της φασιστικής Ιταλίας αλλά και να την υποχρεώσει σε ήττα. Οι αμέσως επόμενες συμμαχικές νίκες ήρθαν το 1941 από τον αγγλικό στρατό εκτός Ευρώπης, στην Αιθιοπία και τη Βόρεια Αφρική.
1944 (Δεκέμβριος). Μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και την έναρξη της προσπάθειας ανασυγκρότησης στην Ευρώπη, η Ελλάδα έγινε η πρώτη –και μοναδική– χώρα που συνέχισε να μάχεται σε έναν δικό της εμφύλιο πόλεμο. Μετά την Απελευθέρωση, το ΚΚΕ, επιλέγοντας στρατηγική σύγκρουσης, εξαπέλυσε ένοπλη επίθεση στην Αθήνα εναντίον των πολιτικών του αντιπάλων και των Βρετανών στρατιωτών. Ο Εμφύλιος κράτησε μέχρι το 1949 και έληξε με νίκη του εθνικού στρατού. Πολλοί ιστορικοί επίσης τον θεωρούν ως το πρελούδιο του επερχόμενου παγκόσμιου Ψυχρού Πολέμου.
Δεκαετία του ’50. Στη σχετικά μακρά περίοδο που ξεκίνησε μετά το τέλος του Εμφυλίου και έγινε γνωστή ως «ελληνικό οικονομικό θαύμα», ο ρυθμός μεγέθυνσης της ελληνικής οικονομίας ήταν ο ταχύτερος στην Ευρώπη και δεύτερος ταχύτερος στον κόσμο, πίσω μόνο από την Ιαπωνία. Η οικονομική απογείωση της χώρας σε εκείνη τη δεκαετία έφερε μέση ετήσια αύξηση του ΑΕΠ που πλησίασε το 10%, ενώ οι εξαγωγές αυξήθηκαν με ακόμη γοργότερο ρυθμό, ο οποίος διατηρήθηκε και κατά την επόμενη δεκαετία.
1981 (Οκτώβριος). Η εκλογική νίκη του ΠΑΣΟΚ, εκτός από καθοριστικής σημασίας γεγονός για τη μετέπειτα πορεία της χώρας, σηματοδότησε και κάτι άλλο που είναι ευρύτερα σημαντικό αλλά λιγότερο γνωστό: Ηταν η πρώτη φορά στη μεταπολεμική Ευρώπη που ένα λαϊκιστικό κόμμα κέρδιζε την εξουσία και αναλάμβανε αυτοδύναμα τη διακυβέρνηση μιας από τις χώρες της. Θα έπρεπε να περάσει πάνω από μια δεκαετία για να επαναληφθεί το φαινόμενο στην Ιταλία του Μπερλουσκόνι και περίπου άλλη μια δεκαετία μέχρι την εγκαθίδρυση του λαϊκισμού στην Ουγγαρία του Ορμπαν.
2010 (Μάιος). Η Ελλάδα υπέγραψε μνημόνιο που προέβλεπε χρηματοδοτική βοήθεια ύψους 110 δισ. ευρώ. Αυτό ήταν το μεγαλύτερο σχέδιο διάσωσης στο οποίο είχε ποτέ συμμετάσχει το ΔΝΤ. Αλλά, ειδικότερα στον τομέα των χρεών, η χώρα μας κατέχει άλλη μια ιστορική πρωτιά: Σύμφωνα με υπολογισμούς των καθηγητών Ράινχαρτ και Ρογκόφ (στο βιβλίο τους «This Time is Different»), η Ελλάδα είναι η μόνη ευρωπαϊκή χώρα που, από την ανεξαρτησία της μέχρι σήμερα, έχει περάσει πάνω από το μισό του εθνικού της βίου σε κατάσταση χρεοκοπίας.
2015 (Ιανουάριος). Η τελευταία και πιο πρόσφατη παγκόσμια πρωτιά της Ελλάδας δεν είναι άλλη από τον συνασπισμό ενός αριστερού και ενός δεξιού λαϊκιστικού κόμματος που μαζί κατάφεραν να κυβερνήσουν τη χώρα, χωρίς μεγάλες μεταξύ τους τριβές, για περίπου τέσσερα χρόνια.
Η παραπάνω λίστα με τις ιστορικές πρωτιές της Ελλάδας δεν είναι βέβαια η τελική. Αλλά αυτή είναι η κατάλληλη στιγμή για να τη συμπληρώσουμε, συχνά προς δική μας έκπληξη. Για παράδειγμα: Στα 69 χρόνια που έχουν περάσει από την Απελευθέρωση του 1944 έως σήμερα υπό δημοκρατικό καθεστώς, επτά διαφορετικοί πρωθυπουργοί με τα ονόματα Παπανδρέου, Καραμανλής, Μητσοτάκης έχουν κυβερνήσει τη χώρα για ήδη περισσότερα από 35. Πρόκειται, ασφαλώς, για μια ακόμη παγκόσμια πρωτιά. Σκεφτείτε δε ότι το κοντέρ συνεχίζει να γράφει!
* Ο κ. Τάκης Σ. Παππάς είναι πολιτικός επιστήμονας και συγγραφέας. Ανάμεσα στα βιβλία του είναι και το «Σε τεντωμένο σκοινί: Εθνικές κρίσεις και πολιτικοί ακροβατισμοί από τον Τρικούπη έως τον Τσίπρα» (Ικαρος, 2017). Διατηρεί το blog www.pappaspopulism.com.
