Ένα πολιτιστικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα για το σχολικό έτος 2013-2014.
Υπεύθυνες νηπιαγωγοί: Κυριακή Φαρδή, Φωτεινή Καραγεώργου
Γενικοί στόχοι και σκοποί: Η λαϊκή παράδοση είναι αναπόσπαστο στοιχείο του πολιτισμού κάθε λαού. Στο νηπιαγωγείο υπάρχουν πολλές ευκαιρίες για να έρθουν τα παιδιά σε επαφή με τη λαϊκή παράδοση (γιορτές, θεματικές προσεγγίσεις και σχέδια εργασίας, τραγούδια, χοροί κ.ά.). Επίσης, η λαϊκή παράδοση δίνει την ευκαιρία σύνδεσης με το παρελθόν και είναι μία αφορμή για να διερευνηθούν πτυχές του όπως η καθημερινή ζωή των ανθρώπων, των παιδιών, η εργασία και οι τρόποι παραγωγής, τα επαγγέλματα, οι τρόποι ψυχαγωγίας και οι κοινωνικές εκδηλώσεις, στοιχεία της παιδικής ηλικίας κ.ά.
Η γενική ιδέα του δικού μας πολιτιστικού προγράμματος η οποία διαμόρφωσε τους βασικούς στόχους και σκοπούς του ήταν, με αφορμή τη λαϊκή παράδοση, να γνωρίσουν τα παιδιά του νηπιαγωγείου πτυχές της ζωής των ανθρώπων στο παρελθόν μέχρι περίπου πριν από έναν αιώνα. Επιμέρους στόχοι ήταν να καλλιεργηθούν δεξιότητες και ικανότητες όπως η αίσθηση του παρελθόντος ως μία εισαγωγή στην ιστορική εκπαίδευση και, επίσης, δεξιότητες και ικανότητες που αφορούν άλλους τομείς όπως ανάπτυξη προφορικών και γραπτών δεξιοτήτων, ανάπτυξη της δημιουργικότητας και η ενθάρρυνση της έκφρασης, η γνωριμία με σημαντικά στοιχεία του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος (νερό, μεταποίηση προϊόντων όπως το αλεύρι, τα μέσα παραγωγής σε άλλες εποχές κ.ά.). Η διαθεματική προσέγγιση, τα πολλά και διαφορετικά μεθοδολογικά εργαλεία προσέγγισης (ο καταιγισμός ιδεών, οι ερωταποκρίσεις, η μελέτη εποπτικού υλικού, τα σχέδια εργασίας, οι επισκέψεις, η διδασκαλία διαμέσου της τέχνης, η μελέτη εικαστικών έργων, οι εικαστικές δραστηριότητες, οι δραστηριότητες μουσικής κ.ά.) είναι σημαντικά στοιχεία αυτού του πολιτιστικού προγράμματος.
Περιληπτική παρουσίαση: Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα ήταν μακράς διάρκειας (περίπου πέντε μηνών) και οι επιμέρους δραστηριότητες του προσαρμόζονταν στο εβδομαδιαίο πρόγραμμα του νηπιαγωγείου ανάλογα με τα άλλα επίκαιρα θέματα και τις καθημερινές δραστηριότητες.
Οι βασικοί του άξονες όπως διαμορφώθηκαν τελικά, σύμφωνα με τα ενδιαφέροντα των παιδιών ήταν: 1) Φυσικό περιβάλλον και μέσα παραγωγής και μεταποίησης, κατοικίες (αργαλειός, νερόμυλοι, σπίτια, δρόμοι, καθημερινά αντικείμενα), 2) Ανθρωπογενές περιβάλλον, καθημερινές συνήθειες, τρόπος ζωής, ψυχαγωγία, 3) Ο χρόνος και ο ιστορικός χρόνος (το παρελθόν μέσα από τα ίχνη του, δηλαδή τις πηγές), 4) Διαπολιτισμική διάσταση: παραδοσιακά όργανα άλλων λαών (αφρικάνικα τύμπανα).
Συνοπτική περιγραφή του κάθε άξονα:
Μέσα παραγωγής και μεταποίησης, κατοικίες: Με αφορμή σχετικές με το νερό δραστηριότητες μιλήσαμε για τους νερόμυλους και για την μεταποίηση του σιταριού σε αλεύρι. Έτσι τα παιδιά γνώρισαν στοιχεία της βιομηχανικής κληρονομιάς από το παρελθόν. Έμαθαν για τους νερόμυλους που χτίζονταν δίπλα στα ποτάμια, για τα μέρη τους (μυλόπετρες, φτερωτή, κεντρικός μηχανισμός κ.ά.). Άκουσαν παροιμίες και αφηγήσεις για τους νερόμυλους και τους μυλωνάδες από την λαϊκή μας παράδοση.
Επισκεφτήκαμε το “Εθνολογικό και Λαογραφικό Μουσείο Μακεδονίας Θράκης” στο οποίο παρακολουθήσαμε εκπαιδευτικό πρόγραμμα για τους νερόμυλους και τον αργαλειό.
Ο νερόμυλος στο Εθνολογικό και Λαογραφικό Μουσείο Μακεδονίας Θράκης
Σε δραστηριότητες που έγιναν μετά την επίσκεψη μιλήσαμε για τον αργαλειό τον οποίο γνώρισαν τα παιδιά από το εκπαιδευτικό πρόγραμμα του μουσείου (τον τρόπο λειτουργίας του, τα μέρη του, τα υφαντά κ.ά.).
Επίσης, μιλήσαμε για άλλα αντικείμενα καθημερινής χρήσης όπως τα ψάθινα καλάθια, τα πήλινα πιάτα, τις κανάτες, το τζάκι, το σίδερο σιδερώματος με κάρβουνα, τις κατοικίες, τους δρόμους, σημαντικά στοιχεία που προσδιορίζουν ένα μακρινό παρελθόν. Αυτά τα στοιχεία δίνουν την ευκαιρία να προσεγγίσουμε τον ιστορικό χρόνο μέσα από τις έννοιες της ομοιότητας και της διαφοράς, της συνέχειας και της αλλαγής στο χρόνο, συγκρίνοντας την καθημερινή ζωή τότε και τώρα.
Καθημερινές συνήθεις, τρόπος ζωής, ψυχαγωγίας: Γνωριμία με τα παραδοσιακά επαγγέλματα και διερεύνηση των λόγων για τους οποίους εξαφανίστηκαν πολλά από αυτά στο πέρασμα των χρόνων. Ποια συνεχίζουν να υπάρχουν ακόμη και σήμερα; Ομαδοποίηση των επαγγελμάτων σε παλιά ή σύγχρονα. Παραγωγή λέξεων και ονομασία των επαγγελμάτων. Αντιστοίχιση εικόνων και λέξεων για να φτιάξουμε σχετικό πίνακα αναφοράς ώστε με τη βοήθεια του πίνακα να ανασυνθέτουμε τις λέξεις. Επιλογή επαγγέλματος, ζωγραφική και γραφή του ονόματός του. Παντομίμα των παλιών επαγγελμάτων ώστε τα παιδιά που παρατηρούν ως θεατές να μαντεύουν ποιο είναι. Εκμάθηση σχετικών τραγουδιών όπως ο Αμαξάς, ο παγωτατζής, ο πραγματευτής, ο μάγειρας κ.ά.
Επίσης, ανάλογα με τη ζωή στο νηπιαγωγείο ήρθαμε σε επαφή με ήθη και έθιμα καθώς και με τον τρόπο ψυχαγωγίας στο μακρινό παρελθόν (έως έναν αιώνα πριν και ακόμη περισσότερο). Έτσι, την περίοδο των Χριστουγέννων ακούσαμε, μάθαμε και είπαμε στη γιορτή μας παραδοσιακά κάλαντα (Κάλαντα Πελοποννήσου, Ποντιακά Κάλαντα, Κάλαντα Χριστουγέννων Μακεδονίας, Κάλαντα Θεσσαλομακεδονίας, Κάλαντα Καππαδοκίας, Κάλαντα Πρωτοχρονιάς Μακεδονίας).
Παρατηρήσαμε και συζητήσαμε τον πίνακα του Νικηφόρου Λύτρα “Τα κάλαντα”. Στον πίνακα φαίνονται δύο μουσικά όργανα: το τύμπανο και η φλογέρα. Με αφορμή αυτά τα μουσικά όργανα μιλήσαμε για τα παραδοσιακά μουσικά όργανα.
Σε πρώτη φάση ήρθαν τα παιδιά σε επαφή με τα μουσικά όργανα του νηπιαγωγείου (κρουστά) με δύο δραστηριότητες. Παρουσιάστηκαν στα παιδιά τα μουσικά όργανα (τύμπανα, ντέφι, μαράκες, ξυλάκια κ.ά.), ακούστηκαν τα ονόματά τους και δείξαμε τον τρόπο παιξίματός τους. Σε μια δεύτερη δραστηριότητα τα παιδιά χωρίστηκαν σε ομάδες (πέντε των τεσσάρων ατόμων) κάθε ομάδα πήρε τα μουσικά όργανα της επιλογής της και έδωσε ρυθμό μ’ αυτά σε ένα τραγούδι της επιλογής της.
Στις επόμενες δραστηριότητες ταξινομήθηκαν παραδοσιακά όργανα σε κρουστά, πνευστά και έγχορδα. Έτσι τα παιδιά έμαθαν το λαούτο, το ούτι, τη φλογέρα, το κλαρίνο, τη γκάιντα, τα τύμπανα, το νταούλι και αναγνώρισαν τα μουσικά όργανα από τους
ήχους τους όπως ακούγονται σε παραδοσιακά τραγούδια.
Προεκτάσεις του εκπαιδευτικού προγράμματος:
Ο χρόνος και ο ιστορικός χρόνος (το παρελθόν μέσα από τα ίχνη του, δηλαδή τις πηγές) : Με αφορμή τον αργαλειό και τα υφαντά μιλήσαμε για την Πηνελόπη που ύφαινε το πανί της και κάθε βράδυ το ξήλωνε κρυφά ως δικιολογία για να αποφύγει τους μνηστήρες. Έτσι τα παιδιά ήρθαν σε επαφή με το μακρινό παρελθόν (τον ιστορικό χρόνο και την οργανωτικού χαρακτήρα έννοια της αρχαιότητας) μέσα από πηγές που μεταποιήθηκαν κατάλληλα για διδακτική χρήση (φωτογραφίες αναπαραστάσεων από αρχαία αγγεία, εικονογραφημένα αφηγήματα από την παιδική λογοτεχνία κ.ά.). Το μεγάλο ενδιαφέρον των παιδιών για τις περιπέτειες του Οδυσσέα ήταν ένα σημαντικό κίνητρο για να γνωρίσουν το ποίημα του Κωνσταντίνου Καβάφη “Ιθάκη” με τη βοήθεια μιας ηλεκτρονικής πηγής (το ποίημα του Καβάφη “Ιθάκη” σε ένα μικρό κόμικς-για να δείτε το κόμικς πατήστε εδώ).
Διαπολιτισμική διάσταση: παραδοσιακά όργανα άλλων λαών (αφρικάνικα τύμπανα) : Με αφορμή το εκπαιδευτικό πρόγραμμα για τα μουσικά όργανα τα παιδιά γνώρισαν ένα μουσικό παραδοσιακό όργανο άλλων λαών, το αφρικάνικο τύμπανο τζέμπε. Δύο μέλη της μουσικής ομάδας “Κρούση” (η Κωνσταντίνα και η Νιόβη) επισκέφτηκαν το νηπιαγωγείο μας. Παρουσίασαν τα τζέμπε στα παιδιά, έπαιξαν ρυθμικά μουσικά κομμάτια, έδωσαν στα παιδιά τα όργανα να παίξουν κι αυτά και στο τέλος βγήκαμε όλοι μαζί στην αυλή του νηπιαγωγείου και χορέψαμε στους ρυθμούς των μουσικών οργάνων.
Κοινοποίηση αποτελεσμάτων προγράμματος. Γιορτή λήξης σχολικού έτους.
Στη γιορτή λήξης σχολικού έτους ενημερώσαμε τους γονείς για τις δραστηριότητες που έγιναν στο πλαίσιο του εκπαιδευτικού προγράμματος και για τα αποτελέσματά του. Ετοιμάσαμε και παρουσιάσαμε το θεατρικό ο «Μαγικός Μύλος» (παραδοσιακό παραμύθι από τη Λέσβο) και χορέψαμε χαρακτηριστικά νησιώτικα τραγούδια για τη θάλασσα, ώστε να αποχαιρετιστούμε ευχάριστα για το καλοκαίρι.
Ενδεικτική βιβλιογραφία
Αναγνωστόπουλος, Β. Δ. (2005). Λαϊκή παράδοση: Επιβίωση και Αναβιώση”. Αθήνα: Καστανιώτης.
Αναγνωστόπουλος, Β. Δ. (1999). Λαϊκή παράδοση και παιδί. Αθήνα: Καστανιώτης.
Αναγνωστόπουλος, Β. Δ. (1999). Λαϊκή παράδοση και σχολείο. Αθήνα: Καστανιώτης.
Barton, K., McCully, A., Marks, M. (2004). «Reflecting on Elementary Children’s Understanding of History and Social Studies». Journal of Teacher Education, Vol. 55, no 1, pp 70-90.
Γκλιάου-Χριστοδούλου, Ν., Κορτέση-Δαφέρμου, Χ. (2007). «Διαδικασίες γραμματισμού στο νηπιαγωγείο. Προτεινόμενες προσεγγίσεις στο πλαίσιο του βιβλίου «Οδηγός νηπιαγωγού». Στο Ματσαγγούρας, Η. (2007). Σχολικός Εγγραμματισμός. Αθήνα: Γρηγόρης (Ηλεκτρονική μορφή).
Cooper, H. (2002). History in the Early Years. London: Routledge.
Huber, M. (2005). Situation-problèmes pour enseigner l’espace et le temps au cycle 2. Paris: HACHETTE LIVRE.
Θεοφιλίδης, Χ. (1997). Διαθεματική Προσέγγιση της Διδασκαλίας. Αθήνα: Γρηγόρης.
Μωραΐτη, Τ. & Καϊάφα, Ν. (1994). Η λαϊκή παράδοση στο Νηπιαγωγείο. Θεσσαλονίκη: Μπαρμπουνάκης.
O’ Harra, L. & O’ Harra, M. (2001). Teaching History 3-11. New York: Continuum.
Σακκής, Δ., Τσιλιμένη, Τ. (2007). Ιστορικοί Τόποι και Περιβάλλον. Διδακτικές Προσεγγίσεις για παιδιά προσχολικής και πρωτοσχολικής ηλικίας. Αθήνα: Καστανιώτης.
Sieber, E. (2001). Teaching with Object and Photographs: Supporting and Enhancing Your Curriculum. A Guide for Teachers. Bloomington: IndianaUniversity.
Σπαίης, Γ. & Παλαιολόγου, Κ. (2004). Ένας νερόμυλος στη Τζιά. Αθήνα: Κέδρος.
Ταμουτσέλη, Κ. (2003). Το Μυλοτόπι της Πολίχνης. Εκπαιδευτικό υλικό για την περιβαλλοντική εκπαίδευση. Πολίχνη: ΥΠΕΧΩΔΕ (Πρόγραμμα «Προστασία Περιβάλλοντος και Βιώσιμη Ανάπτυξη»).
Πετροπούλου, Λ. & Ζιάκα, Μ. (2009). “Ο μαγικός Μύλος” (Διασκευή λαϊκού παραμυθιού). Στο Τζαβάρα, Κ. & Κατρά, Μ. & Λάττα, Γ. & Δρόσος, Κ. & Χαραλαμπίδου, Ε. & Πετροπούλου, Λ. & Ζιάκα, Μ. Το δικό μας θέατρο. Θεσσαλονίκη: Διάπλους.
Αναφέραμε και καταγράψαμε λέξεις όπως 3μελής , 4μελής , 5μελής , πολύτεκνη, θετή και μονογονεική οικογένεια.
έκαναν και μία ζωγραφιά και έτσι ετοιμάσαμε την αφίσα της οικογένειας. 
