«Ο ξεσηκωμός του 1821 ήρθε προς το τέλος μιας πεντηκονταετίας επαναστάσεων, που είχε ξεκινήσει στις Ηνωμένες Πολιτείες με την αποτίναξη της αποικιακής εξουσίας, και συνεχίστηκε με την ανατροπή της μοναρχίας στη Γαλλία, αλλά και την απελευθέρωση της Αϊτής. Oταν ξεσηκώθηκαν οι Eλληνες, οι ισπανικές αποικίες της νότιας Αμερικής πολεμούσαν για την ανεξαρτησία τους και μεγάλο μέρος της νότιας Ευρώπης ήταν ανάστατο. Τα αμερικανικά κινήματα ανεξαρτησίας είχαν το πλεονέκτημα ότι χωρίζονταν μ’ έναν ωκεανό από τους καταπιεστές τους, αλλά οι Ευρωπαίοι επαναστάτες δεν είχαν την ίδια τύχη και οι εξεγέρσεις στην Ισπανία, τη Σικελία, τη Νάπολη και το Πεδεμόντιο συντρίφτηκαν εύκολα. Μόνο οι Eλληνες συνέχισαν να πολεμούν και, ενάντια σε κάθε πρόβλεψη, επικράτησαν».
Το απόσπασμα αυτό προέρχεται από τον πρόλογο του Μαρκ Μαζάουερ στο βιβλίο του «Η Ελληνική Επανάσταση», που στα ελληνικά παραδίδεται στην κυκλοφορία αύριο, 20 του μηνός, από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια (μετάφραση: Κώστας Κουρεμένος, επιμέλεια: Κώστας Λιβιεράτος). Στις σελίδες που ακολουθούν οι αναγνώστες της «Κ» θα έχουν την ευκαιρία να διαβάσουν τον πρόλογο στην ολότητά του. Πρόκειται για εκτενή, και αποκλειστική, προδημοσίευση από ένα πόνημα εξέχουσας σημασίας. Βεβαίως, ο Μαρκ Μαζάουερ δεν χρειάζεται συστάσεις στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό και ιδίως στους φιλίστορες. Ο Βρετανός ιστορικός (γενν. το 1958) έχει μακρά παράδοση ερευνητικής ενασχόλησης με την ιστορία της Ευρώπης, ειδικότερα με την Ελλάδα και τον βαλκανικό χώρο. Από την εποχή του κλασικού, πλέον, «Η Ελλάδα του Χίτλερ» ή του εξίσου πολυσυζητημένου «Θεσσαλονίκη. Πόλη των φαντασμάτων», όπως και του άλλου σημαντικού έργου του «Σκοτεινή ήπειρος. Ο ευρωπαϊκός εικοστός αιώνας» (όλα από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια), ο Μαρκ Μαζάουερ ανατέμνει το θέμα του πολυπρισματικά: οι πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές προεκτάσεις, π.χ. ενός πολέμου, μιας οικονομικής κρίσης ή του κλυδωνισμού των δημοκρατικών θεσμών, διαπλέκονται με τις ευρύτερες πολιτισμικές πτυχές, συχνά μέσα από μια συγκριτική μελέτη της πορείας διαφορετικών χωρών και κοινωνιών. Ερευνα, αφήγηση και στοχασμός είναι το βασικό τρίπτυχο της προσέγγισης του Μαζάουερ.
Στεκόμαστε σε κάποιες αποστροφές προς το κλείσιμο του προλόγου: «Δεν ήταν τόσο οι νίκες που χάρισαν στους Eλληνες την ανεξαρτησία τους όσο η άρνησή τους ν’ αποδεχτούν την ήττα» και «Eχει λοιπόν σημασία να πάμε πέρα από τους ήρωες, όχι για να ισχυριστούμε πως είχαν πήλινα πόδια, αλλά για να δώσουμε μια πληρέστερη εικόνα των δυνάμεων που έθεσε σε κίνηση ο ξεσηκωμός και που τον ώθησαν με τη σειρά τους προς τα εμπρός».
Πράγματι: επιτέλους «να πάμε πέρα από τους ήρωες», ακριβώς επειδή εκεί υπάρχει ακόμη ανεξερεύνητο έδαφος όχι μόνον για να κατανοήσουμε τι συνέβη, αλλά και ποιοι είμαστε.
Ο Βρετανός ιστορικός Μαρκ Μαζάουερ έχει μακρά παράδοση ερευνητικής ενασχόλησης με την ιστορία της Ευρώπης, ειδικότερα με την Ελλάδα και τον βαλκανικό χώρο. (ΑΠΕ-ΜΠΕ / ΧΑΡΗΣ ΑΚΡΙΒΙΑΔΗΣ)
Περί Ελλήνων, Τούρκων και ηρώων
Τι εβουλήθη, Κύριοι, να κάμη; Tι έκαμε ο λαός της Ελλάδος κατά το έτος 1821; Το κηρύττω με συντομίαν. Ηθέλησε να θεμελιώση βασιλείαν ελληνικήν. Διατί; Τρέχω εις την εκκλησίαν να το μάθω. Φυλλολογώ τα θεία βιβλία, και τι ευρίσκω; Ο Θεός έπλασε τον άνθρωπον κατ’ εικόνα, καθ’ ομοίωσίν του· και τον έστησε κυριάρχην της γης, των ζώων, των φυτών, κ.τ.λ. Τι δηλοί, κύριοι, το κατ’ εικόνα; (…) η εξουσία έχει κύρος, το κράτος αρετήν, αν θεμελιώνεται η βασιλεία εις τα θεία προσόντα της εικόνος (…) Αν λείψη η χάρις της εικόνος, λείπει η βασιλεία του ανθρώπου, το σκήπτρον μαραίνεται εις τα χέρια του κρατούντος. – Την βασιλείαν της εικόνος ήθελε να αναγορεύσει ο λαός της Ελλάδος εις ταις δακρύχαραις και ηρωικαίς εκείναις ημέραις.
Γεώργιος Τσερτσέτης, 1855
