Τα παρακάτω αποτελούν ενδεικτικά θέματα προερχόμενα από την Κεντρική Επιστημονική Επιτροπή Τράπεζας θεμάτων Διαβαθμισμένης Δυσκολίας ως θέματα παραδείγματα για τους εκπαιδευτικούς της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης που επιθυμούν να αποστείλουν θέματα στην επιτροπή.
ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ
ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ
ΔΙΑΒΑΘΜΙΣΜΕΝΗΣ ΔΥΣΚΟΛΙΑΣ
1ο Παράδειγμα (με ένα κείμενο)
[Μια αλλιώτικη εξομολόγηση!]
Γιατί όσο περνούν τα χρόνια το κενό μεταξύ μας μεγαλώνει; Όσο είμαι μικρός, από
μωρό μέχρι παιδάκι, «μαμά και μπαμπά», εξαρτώμαι από εσάς. Δεν έχω δική μου ζωή,
βασίζομαι σε εσάς. Δεν έχω δική μου άποψη και ολοκληρωμένη προσωπικότητα. Είμαι ένα
ανυπεράσπιστο ον που χρειάζεται τη βοήθειά σας. Το μόνο που με νοιάζει είναι να μάθω, να
ανακαλύψω τον κόσμο μέσα από το σύμπαν το δικό μου, τα παιχνίδια και τη φαντασία μου.
Σ’ αυτό με βοηθάτε εσείς, και αυτό με σημαδεύει για όλη την υπόλοιπη ζωή μου. Αυτή η
αγάπη που μου προσφέρετε γίνεται έρεισμα της ψυχής μου και τη βγάζω προς τα έξω, όσο
μεγαλώνω. Μαθαίνω να αγαπώ τον κόσμο.
Όσο περνούν τα χρόνια, τα βιώματά μου γίνονται όλο και περισσότερα, οι γνώσεις
μου πληθύνονται και αποκτώνται κυρίως από παθήματα. Γι’ αυτό, πιστεύω, η πραγματική
μάθηση είναι η «διά βίου». Πηγαίνω σχολείο και εκεί αφήνω το στίγμα μου. Διαμορφώνω
την προσωπικότητά μου, γίνομαι άτομο πλέον. Γνωρίζω και άλλα άτομα και μαθαίνω τι
σημαίνει ο όρος «σχέση» με τη βοήθεια των άλλων. Έρχεται ο καιρός που πλησιάζω την
εφηβεία.
Γιατί όλα είναι, τώρα, τόσο διαφορετικά; Ο κόσμος γύρω μου είναι κακός; Κανείς δε
με καταλαβαίνει. Προσπαθώ να μιλήσω, αλλά οι «μεγάλοι» είναι στον κόσμο τους. Δε
μπορούν να καταλάβουν ότι οι εποχές αλλάζουν, ο κόσμος εξελίσσεται. Είμαι διαφορετικός.
Μπορώ να σκεφτώ ως ενήλικος και να καταλάβω πράγματα. Μπορώ να αναλάβω τις ευθύνες
που μου αρμόζουν. Γίνομαι υπεύθυνος. Δεν είμαι πια το μικρό παιδί που οι γονείς πρέπει
να το αντιμετωπίζουν ανάλογα. Το στυλ1
που ακολουθώ συμβαδίζει με την προσωπικότητά
μου. Με αυτό τον τρόπο προσπαθώ να δείξω ότι είμαι ξεχωριστός, διαφορετικός από τους
άλλους και μόνο οι όμοιοί μου μπορούν να με καταλάβουν. Είναι δυσβάσταχτο να βλέπω και
να ακούω τους γονείς μου να σχολιάζουν επικριτικά τις αντιδράσεις μου για διάφορα
θέματα, όταν είναι διαφορετικές από αυτές που περιμένουν.
Γιατί δε με στηρίζουν; Όλοι οι γονείς προσπαθούν να μεγαλώσουν τα παιδιά τους
σύμφωνα με τις αρχές που έχουν από τη δική τους οικογένεια, με το πρότυπο της δικής
τους εποχής, στηλιτεύοντας τη δική μας νοοτροπία, τα δικά μας ιδανικά και τις δικές μας
απόψεις. Η κοινωνία των μεγάλων μας απορρίπτει.
Μπορούμε να το αντιμετωπίσουμε; Η αλήθεια είναι πως αντιμετωπίζεται, αλλά όχι
ριζικά. Μπορεί να βρεθεί κοινή γραμμή πλεύσης ανάμεσα στους γονείς και τα παιδιά, με
διάφορες υποχωρήσεις και από τις δύο πλευρές. Κάτι τέτοιο, όμως, προϋποθέτει τη διάθεση
διαλόγου από το παιδί και τον ειλικρινή σεβασμό των γονιών στη διαφορετικότητα του
παιδιού, πέρα από την αγάπη τους, που αποτελεί αυτονόητο κίνητρο της επιλογής τους να
γίνουν γονείς. Έτσι, είναι δυνατόν να ξεπεραστεί ο επαναστατικός αναβρασμός του
χαρακτήρα του παιδιού και να γίνει ένας ενήλικος άνθρωπος με ισορροπημένη
προσωπικότητα και ελεύθερο φρόνημα.
Μ. Παπαδοπούλου, από το Φιλολογικό Ιστότοπο (διασκευή)
ΘΕΜΑΤΑ
Α1 (μονάδες 15)
Α1. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του εφήβου με βάση το κείμενο; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)
Α1. Πώς παρουσιάζονται οι σχέσεις του παιδιού με την οικογένειά του και την ευρύτερη κοινωνία, όσο μεγαλώνει; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)
Α1. Πώς πρέπει, σύμφωνα με τη συγγραφέα, οι γονείς να αντιμετωπίζουν τα παιδιά, προκειμένου να τους αποδείξουν ότι η κοινωνία των μεγάλων δεν τα απορρίπτει; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)
Α2 (μονάδες 10)
Α2. Να δώσετε από έναν πλαγιότιτλο για τη δεύτερη και την τρίτη παράγραφο του κειμένου.
(μονάδες 10)
Α2. Τι εξυπηρετεί η παρουσία των ερωτημάτων στην αρχή των περισσότερων παραγράφων του κειμένου;
(μονάδες 10)
Α2. Να χωρίσετε την τρίτη παράγραφο του κειμένου σε δυο παραγράφους και να αιτιολογήσετε τη διαφορετική παραγραφοποίηση.
(μονάδες 10)
Β1 (μονάδες 10)
Β1. Να γράψετε μία συνώνυμη λέξη, με βάση τη σημασία που έχει στο κείμενο, για καθεμιά από τις υπογραμμισμένες λέξεις: άποψη, βιώματα, καταλάβουν, εξελίσσεται, απορρίπτει.
(μονάδες 10)
Β1. Να γράψετε πέντε διαφορετικές προτάσεις για καθεμιά από τις λέξεις με την έντονη γραφή: αρμόζουν, υπεύθυνος, αντιδράσεις, νοοτροπία, κίνητρο.
(μονάδες 10)
Β1. «Το στυλ που ακολουθώ συμβαδίζει με την προσωπικότητά μου». Να αντικαταστήσετε τον ξενόγλωσσο όρο με μια συνώνυμη λέξη ή φράση και να τη χρησιμοποιήσετε σε μία πρόταση που θα δημιουργήσετε.
(μονάδες 10)
Β2 (μονάδες 15)
Β2. Γιατί οι περισσότεροι ρηματικοί τύποι του κειμένου βρίσκονται σε α’ ενικό πρόσωπο;
(μονάδες 15)
Β2. Να δώσετε έναν δικό σας τίτλο στο κείμενο και να προσδιορίσετε αν είναι κυριολεκτικός ή συνυποδηλωτικός/μεταφορικός.
(μονάδες 15)
Β2. Να βρείτε στο κείμενο τρία χαρακτηριστικά παραδείγματα μεταφορικής χρήσης της γλώσσας και να ερμηνεύσετε τη λειτουργία τους.
(μονάδες 15)
Το τρίτο θέμα (γ) δεν επιλέγεται από την Τράπεζα Θεμάτων αλλά ορίζεται στο σχολείο από τους διδάσκοντες το μάθημα. Για λόγους ολοκληρωμένης παρουσίασης του τρόπου εξέτασης του μαθήματος, ενδεικτικά προτείνεται η διατύπωση:
Γ (μονάδες 50)
Γ. Με βάση τα αποτελέσματα έρευνας με ερωτηματολόγια, που διένειμε σε γονείς και μαθητές του σχολείου μια ομάδα εργασίας στην οποία συμμετείχατε, να συντάξετε επιστολή για τη σχολική εφημερίδα, με την οποία θα ενημερώσετε τους
αναγνώστες σχετικά με τους λόγους που προβάλλουν οι μεγαλύτεροι και οι νεότεροι για την ένταση στις σχέσεις τους. Ποιες λύσεις θα προτείνατε ως επιστολογράφος για την αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος; (350-400 λέξεις)
(μονάδες 50)
2ο Παράδειγμα (με δύο κείμενα)
Η ελληνική γλώσσα στο Διαδίκτυο
Τι γλώσσα μιλάει το Διαδίκτυο; Το ερώτημα είναι καίριο, ιδίως αν αναλογισθεί κανείς
την αλματώδη εξέλιξη του Διαδικτύου, που τείνει πλέον να «αγκαλιάσει» τον πλανήτη
ολόκληρο. Αν ο κυβερνοχώρος πρόκειται πράγματι να αποτελέσει πεδίο ανταλλαγής
πληροφοριών, προσφοράς εκπαιδευτικών ευκαιριών και αναζήτησης εργασίας, η γλώσσα
ορίζει σαφώς τις δυνατότητες πρόσβασης στις ηλεκτρονικές σελίδες και στους
πολυσύχναστους κόμβους του.
Για όσους έχουν απορίες, το Διαδίκτυο μιλάει αγγλικά. Αγγλόφωνο είναι, σύμφωνα
με τα υπάρχοντα στατιστικά στοιχεία, το μεγαλύτερο μέρος των κόμβων του Διαδικτύου.
Ακολουθούν οι πείσμονες Γάλλοι, ενώ όλες οι άλλες γλώσσες, συμπεριλαμβανομένων της
ισπανικής, της γερμανικής και της ιταλικής, απειλούνται με εξαφάνιση από τον
κυβερνοχώρο. Προφανώς, ο «γενναίος νέος κόσμος» της πληροφορικής ωθεί τις γλωσσικές
ανισότητες στα άκρα, η δε αγγλική είναι η αδιαφιλονίκητη lingua franca2
της εποχής της
πληροφορίας. Η εξέλιξη αυτή δεν είναι παράδοξη: η ανάπτυξη του κυβερνοχώρου είναι
κατά μείζονα λόγο αμερικανική υπόθεση.
Τι σημαίνουν όλα αυτά για μια γλώσσα σαν την ελληνική; Όχι και πολλά πράγματα.
Σε τελική ανάλυση Ελληνικά μιλούν μόλις 15 εκατομμύρια άνθρωποι, αν προσθέσει κανείς
τους Ελλαδίτες με τους Έλληνες της Διασποράς. Ομολογουμένως, ο κυβερνοχώρος δεν
μπορεί να κάνει χειρότερη αυτήν την κατάσταση. Αντιθέτως, σύμφωνα με μια παράξενη
λογική, φαίνεται να βελτιώνει κατ’ αρχάς τη θέση μας και να παρέχει αξιόλογες ευκαιρίες.
Μιλώντας το 1997 δύο προφήτες του κυβερνοχώρου, που δεν χρειάζονται
συστάσεις, υπέδειξαν τις ευκαιρίες για την Ελλάδα στα νέα σύνορα της πληροφορικής.
Πρώτος ο Νίκολας Νεγκροπόντε, ιδρυτής και επικεφαλής του Εργαστηρίου Επικοινωνίας στο
ΜΙΤ3, παρατήρησε ότι «η ψηφιακή εποχή είναι ό,τι πρέπει για την Ελλάδα». Ο Νεγκροπόντε
επεσήμανε ότι, από πολιτισμική άποψη, η παγκοσμιοποίηση που ευαγγελίζεται το Διαδίκτυο
έρχεται γάντι στον οικουμενισμό της ελληνικής κουλτούρας. Από τεχνολογική άποψη, το
διαδίκτυο θα ενώσει Ελλαδίτες και αποδήμους. Ανάλογη άποψη έχει και ο διευθυντής του
Εργαστηρίου της Επιστήμης των Υπολογιστών του ΜΙΤ Μάικλ Δερτούζος: «Η Ελλάδα μπορεί
σε έναν ή δύο αιώνες να μετατραπεί από χώρα της Μεσογείου στον διαδικτυακά
συνδεόμενο Ελληνισμό», υπογράμμισε. Εφημ. Το Bήμα, 28/12/1997 (διασκευή)
Lingua franca: Γλώσσα καθημερινής επικοινωνίας
Massachusetts Institute of Technology (MIT):Τεχνολογικό Ινστιτούτο Μασαχουσέτης
Η κινδυνολογία για τη γλώσσα
Η γλώσσα μας έχει μακραίωνη ιστορία, που χρονολογείται πολύ πριν από τον 13ο
αιώνα π.Χ., από όπου σώζονται γραπτά τεκμήρια της ύπαρξής της. Παράλληλα έχει και
μεγάλη διαδρομή, κατά την οποία η Νεοελληνική γλώσσα «δάνεισε» πολλές άλλες
γλώσσες αλλά και δανείστηκε. Το γεγονός ότι σε αυτήν γράφτηκαν τα έργα των Ελλήνων
φιλοσόφων και μερικά από τα πιο οικουμενικά έργα της ανθρώπινης σκέψης την καθιστά
διαχρονική.
Η ελληνική γλώσσα ανέκαθεν υιοθετούσε λέξεις από άλλες γλώσσες και το έκανε
μάλιστα με μεγάλη ευελιξία. Σπάνια τις διατηρεί αυτούσιες. Από το bar, για παράδειγμα,
έχουν προκύψει οι λέξεις μπαρόβιος, μπαράκι κ.ά. Αυτό γινόταν και με την αρχαία ελληνική
γλώσσα και με τα γλωσσικά «δάνεια» τόσων αιώνων και με τη σύγχρονη γλώσσα. Συνήθως,
οι ξένες λέξεις που μπαίνουν στη γλώσσα μας χρειάζονται, εξυπηρετούν ανάγκες. Όλη αυτή
η λειτουργία είναι φυσιολογική, συμβαίνει σε όλες τις γλώσσες και δεν σημαίνει ότι
πλήττεται η ελληνική γλώσσα ή, όπως κάποιοι πιστεύουν, ότι απειλείται με αφανισμό.
Η γλωσσολόγος Α. Μόζερ δε συμμερίζεται τη σχετική κινδυνολογία, η οποία μάλιστα
εντοπίζεται και σε άλλους λαούς. «Όταν όλοι οι Ευρωπαίοι κάνουν λόγο για την επικράτηση
της αγγλικής γλώσσας εις βάρος των δικών τους, οι Άγγλοι παραπονιούνται για τη σταδιακή
καταστροφή της γλώσσας τους, λόγω του ότι χρησιμοποιείται σε όλον τον κόσμο από
ανθρώπους που δεν τη γνωρίζουν καλά», επισημαίνει.
Εφημ. Έθνος, 14/7/2008 (διασκευή)
ΘΕΜΑΤΑ
Α1 (μονάδες 15)
Α1. Για ποιον λόγο θεωρεί ο συγγραφέας του πρώτου κειμένου ότι το διαδίκτυο είναι πρωτίστως αγγλόφωνο; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)
Α1. Οι συγγραφείς των δύο κειμένων είναι αισιόδοξοι ή απαισιόδοξοι για το μέλλον της ελληνικής γλώσσας; Πιστεύουν ότι η ελληνική γλώσσα κινδυνεύει; Να εντοπίσετε λέξεις ή φράσεις που τεκμηριώνουν την άποψή σας (60-80 λέξεις).
(μονάδες 15)
Α1. Στην τελευταία παράγραφο του δεύτερου κειμένου ποια άποψη υποστηρίζεται σχετικά με την αγγλική γλώσσα; Πώς αυτή σχετίζεται με τον προβληματισμό που διατυπώνεται για την ελληνική γλώσσα; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)
Α2 (μονάδες 10)
Α2. Να δώσετε έναν πλαγιότιτλο σε κάθε παράγραφο του πρώτου κειμένου.
(μονάδες 10)
Α2. Να γράψετε τα δομικά στοιχεία της δεύτερης παραγράφου του δεύτερου κειμένου.
(μονάδες 10)
Α2. Πώς επιτυγχάνεται η συνοχή ανάμεσα στην πρώτη και τη δεύτερη παράγραφο του πρώτου κειμένου;
(μονάδες 10)
Β1 (μονάδες 10)
Β1. Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις λέξεις με έντονη γραφή του πρώτου κειμένου: προσφοράς, ανισότητες, εξέλιξη, βελτιώνει, ενώσει.
(μονάδες 10)
Β1. Να συντάξετε μία παραγράφο 60-80 λέξεων στην οποία να χρησιμοποιήσετε τις λέξεις/φράσεις του κειμένου με έντονη γραφή: μακραίωνη, Νεοελληνική γλώσσα, υιοθετούσε, πλήττεται, αφανισμό.
(μονάδες 10)
Β1. Σε μία παράγραφο 60-80 λέξεων να εξηγήσετε τη φράση του πρώτου κειμένου «η ψηφιακή εποχή είναι ό,τι πρέπει για την Ελλάδα».
(μονάδες 10)
Β2 (μονάδες 15)
Β2. «Tο διαδίκτυο θα ενώσει Ελλαδίτες και αποδήμους». Να μετατρέψετε την ενεργητική σύνταξη σε παθητική.
(μονάδες 15)
Β2. Να επισημάνετε τις λέξεις του δευτέρου κειμένου που δεν έχουν ελληνική προέλευση και να εξηγήσετε τον λόγο για τον οποίο ο συγγραφέας τις εντάσσει στο κείμενό του.
(μονάδες 15)
Β2. Να επισημάνετε ποιες από τις λέξεις των δύο κειμένων με έντονη γραφή στις φράσεις που ακολουθούν χρησιμοποιούνται με κυριολεκτική και ποιες με μεταφορική σημασία:
Πρώτο κείμενο:
«Μιλώντας το 1997 δύο προφήτες του κυβερνοχώρου»
Δεύτερο κείμενο:
«οι Άγγλοι παραπονιούνται για τη σταδιακή καταστροφή της γλώσσας»
«Η ελληνική γλώσσα ανέκαθεν υιοθετούσε λέξεις»
(μονάδες 15)
Το τρίτο θέμα (γ) δεν επιλέγεται από την Τράπεζα Θεμάτων αλλά ορίζεται στο σχολείο από τους διδάσκοντες το μάθημα. Για λόγους ολοκληρωμένης παρουσίασης του τρόπου εξέτασης του μαθήματος, ενδεικτικά προτείνεται η διατύπωση:
Γ (μονάδες 50)
Σε άρθρο που θα συντάξετε για την εφημερίδα του σχολείου σας να προτείνετε τρόπους με τους οποίους η αξιοποίηση του διαδικτύου μπορεί να συμβάλει στην καλλιέργεια της ελληνικής γλώσσας (350-400 λέξεις).
(μονάδες 50)
