Η γενιά Ζ έχει πολιτικό σκοπό ύπαρξης. Της έχει τύχει βαρύ φορτίο – θα είναι γενιά επίλυσης προβλημάτων. Σε αυτό θα επεκταθούμε στη συνέχεια. Περιλαμβάνει τα άτομα που γεννήθηκαν από το 1995 έως και το 2010. Οι γενιές, βέβαια, ορίζονται τόσο από την ηλικία όσο και από το περιβάλλον τους, και εδώ είναι πολύ σημαντικό να τονίσουμε πως πρόκειται για μια, όντως, διακριτή γενιά, κάτι που οφείλεται στη συμβίωση και στην εξοικείωσή της με τον ψηφιακό κόσμο, αλλά και στην κοινή εμπειρία διαδοχικών κρίσεων.

Νομιμοποιούμαστε να κάνουμε μια πολιτική συζήτηση με όρους γενεών, επειδή πρόκειται για την πραγματικά πρώτη παγκόσμια γενιά. Είμαστε μάλλον η γενιά των όμοιων εικόνων. Από την τηλεόραση, τις ταινίες και τη μουσική έως το Διαδίκτυο, μοιραζόμαστε τις ίδιες οπτικές εμπειρίες. Προτιμάμε να επικοινωνούμε πολιτικά και προσωπικά μέσω του Ιnstagram. Είμαστε η πρώτη γενιά που μεγάλωσε αγκαλιά με τα social media, συμμετέχοντας σε μια κοινώς αποδεκτή εικονική πραγματικότητα.

Αυτή η γενιά δεν νοιάζεται τόσο για συμπαγή μπλοκ πολιτικής, όπως αυτά που προσφέρουν τα παραδοσιακά κόμματα, αλλά για επιμέρους λύσεις. Οι πολιτικές της προτεραιότητες; Τρεις: κλιματική αλλαγή, ισότητα των φύλων και μείωση των οικονομικών ανισοτήτων. Η πρώτη, όχι μόνο για λόγους ενσυναίσθησης, αλλά, ίσως, κυρίως γιατί είμαστε οι πρώτοι που θα τρανταχτούμε από τα αποτελέσματα της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Η δεύτερη, επειδή η γενιά Ζ αξιώνει μια κοινωνία χωρίς έμφυλες διακρίσεις. Η τρίτη, διότι είναι ίσως το πλέον ακανθώδες ζήτημα για το μέλλον της φιλελεύθερης δημοκρατίας – η νέα γενιά θέλει μικρότερες εισοδηματικές αποστάσεις, περισσότερες ευκαιρίες και καλύτερη ποιότητα ζωής.

Πώς όμως προσεγγίζει κανείς μια γενιά που η διάρκεια συγκέντρωσής της κρατάει όσο ένα σκρολάρισμα στο Ιnstagram; Αλλά πώς προσεγγίζει και η ίδια αυτή η γενιά όλα τα παραπάνω ζητήματα που έχει θέσει ως πολιτικές προτεραιότητες; Η γενιά μας δεν είναι αντισυστημική. Ακολουθούμε ωστόσο μια προσέγγιση η οποία έχει χαρακτηριστικά κατά του υπάρχοντος συστήματος, όπως αυτό έχει διαμορφωθεί. Στο δικό μας λεξιλόγιο η λέξη κρίση έχει πλέον αντικατασταθεί με την πρόκληση. Δεν έχουμε βιώσει κάποια σταθερά, έτσι ώστε να μπορέσουμε να την αντιπαραβάλουμε ως κατάσταση. Αντιθέτως, βρισκόμαστε μόνιμα σε έναν διαρκή αγώνα να μετατρέψουμε αυτήν την πρόκληση σε ευκαιρία.

Το μήνυμα προς τους παραδοσιακούς θεσμούς είναι ότι έχουμε ανάγκη από ένα καλύτερο επίπεδο δημοσίου διαλόγου, περισσότερη συναίνεση και ουσιαστική αξιοκρατία.

Η απογοήτευσή μας από τους υπάρχοντες θεσμούς αντιμετώπισης αυτών των προκλήσεων μας έχει οδηγήσει είτε στην αδιαφορία είτε στην αναζήτησή εναλλακτικών τρόπων ενασχόλησης με τα κοινά. Το μήνυμα, το οποίο δυστυχώς δεν έχει γίνει ακόμη αντιληπτό, προς τους παραδοσιακούς θεσμούς που συνήθιζαν μέχρι τώρα να αποτελούν το κύριο όχημα έκφρασης αυτών των ανησυχιών, είναι ότι έχουμε ανάγκη από ένα καλύτερο επίπεδο δημοσίου διαλόγου, περισσότερη συναίνεση και ουσιαστική αξιοκρατία.

Καθώς, λοιπόν, διεκδικούμε σταδιακά τη θέση μας στην αγορά εργασίας –και στη δημόσια συζήτηση– θα βρεθούμε κάποια στιγμή ενώπιον όσων μας έχουν απογοητεύσει και μας έχουν αποστρέψει από την παραμονή μας στην Ελλάδα, αλλά και τον δημόσιο βίο. Το στοίχημά μας θα είναι να μετατρέψουμε την αγανάκτηση σε επιμονή, και την επιμονή σε αποτελέσματα. Η δυτική δημοκρατία, και συνακόλουθα ο δυτικός καπιταλισμός, αλλάζει, μετασχηματίζεται και εξελίσσεται ραγδαία. Μένει να δούμε, λοιπόν, πώς θα κρίνει η Ιστορία την πορεία και τις επιλογές της δικής μας γενιάς. Εμείς, όντας φύσει αισιόδοξοι, πιστεύουμε ότι μπορούμε να φανούμε αντάξιοι των καιρών. Είναι στο χέρι μας να ανατρέψουμε τα δεδομένα και να συμβάλουμε στην αλλαγή όσων μας έχουν απογοητεύσει.

* Ο κ. Δημοσθένης Κόλλιας είναι συνεργάτης Πολιτικής στο Δίκτυο για τη Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα και την Ευρώπη.
** Ο κ. Βασίλης Κουτσούμπας είναι συνιδρυτής του WeFor, μεταπτυχιακός φοιτητής στο Πανεπιστήμιο Georgetown και μέλος του Δικτύου.

Οι μισοί έφηβοι θέλουν να αλλάξουν κάτι στο σώμα τους, ενώ ένας στους δύο θέλει να χάσει βάρος. Αν και περίπου το 70% των εφήβων στην Ελλάδα δηλώνει ευχαριστημένο με την εμφάνισή του, όλο και περισσότερα παιδιά μοιάζουν να νιώθουν άβολα με «το σώμα που κατοικούν», ενώ αυξάνονται εκείνα που θέλουν να προσομοιάσουν στα «πρότυπά» τους και στους «influencers» του Διαδικτύου. Δεν είναι βέβαια ασυνήθιστο οι έφηβοι να αισθάνονται από αμήχανα έως δυσάρεστα με το σώμα τους, σε μια ηλικιακή περίοδο της ζωής τους που πολλά τίθενται σε αμφισβήτηση. Ομως, ένας παράγοντας που δρα ιδιαίτερα ενισχυτικά σε αυτές τις τάσεις τα τελευταία χρόνια είναι η έντονη χρήση του Διαδικτύου. Πρόκειται για συμπέρασμα μελέτης που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του μεταπτυχιακού προγράμματος σπουδών «Στρατηγικές Αναπτυξιακής και Εφηβικής Υγείας» για τα έτη 2019-2020. Μάλιστα, στην περίοδο της πανδημίας και των lockdowns υπήρξε ακόμα μεγαλύτερη ενίσχυση των τάσεων εξάρτησης από το Διαδίκτυο, όπως και των διατροφικών διαταραχών.

Η εικόνα πως αρκετοί έφηβοι στη χώρα μας βιώνουν αίσθημα δυσαρέσκειας για την εικόνα σώματος δεν είναι καινούργια. Σε παλιότερες έρευνες είχε καταγραφεί πως πάνω από το 24% των ερωτηθέντων εφήβων δεν ήταν ικανοποιημένο με το σώμα του. Μεταξύ αυτών εμφανίζονταν σημαντικά υψηλότερα ποσοστά ψυχοσωματικών συμπτωμάτων σε σχέση τους εφήβους που είχαν μέτρια ή καλή εικόνα για τον σωματικό τους εαυτό. Ταυτόχρονα, όμως, όπως επισημαίνει στην «Κ» η Αρτεμις Τσίτσικα, αναπλ. καθηγήτρια στην Ιατρική σχολή του ΕΚΠΑ και διευθύντρια του ΜΠΣ «Στρατηγικές Αναπτυξιακής και Εφηβικής Υγείας», «οι γνώσεις μας είναι εξαιρετικά περιορισμένες σχετικά με τους καθοριστικούς παράγοντες που οδηγούν σε αυτή την κατάσταση, αλλά και σχετικά με αναδυόμενους παράγοντες επιρροής, όπως αυτοί εισάγονται από τον σύγχρονο τρόπο ζωής».

Αναζητώντας απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά αναπτύχθηκε η έρευνα του μεταπτυχιακού προγράμματος την προηγούμενη διετία σε 1.100 εφήβους. «Το 71,7% δήλωσε πως είναι ευχαριστημένο με το σώμα του, αλλά το 52,4% απάντησε πως ήθελε κάτι να αλλάξει. Το 50,4% ήθελε να χάσει βάρος, ενώ το 15,7%, απεναντίας, να αυξήσει το βάρος του. Σημαντικά μεγαλύτερα ήταν τα ποσοστά εξάρτησης από το Διαδίκτυο στους εφήβους που δεν ήταν ευχαριστημένοι με το σώμα τους, φτάνοντας το 14,3%, καθώς και σε εκείνους που θα ήθελαν να αλλάξουν κάτι στο σώμα τους (12,3%)», λέει στην «Κ» η κ. Κωνσταντίνα Καρανίκη, εκ των συντελεστών της μελέτης «Τι συμβαίνει στην εφηβεία; (2019-2020)».

Συνολικά η μελέτη καταδεικνύει πως οι έφηβοι που είναι ικανοποιημένοι με την εικόνα του σώματός τους έχουν μειωθεί κατά 3,3% συγκριτικά με προηγούμενες μετρήσεις. Ιδιαίτερα, όπως σημειώνουν οι ερευνητές, «οι έφηβοι με διαδικτυακή εξάρτηση, είχαν 57% λιγότερες πιθανότητες να είναι ευχαριστημένοι με το σώμα τους, διπλάσιες πιθανότητες να θέλουν να αλλάξουν κάτι σε αυτό, αλλά και 2,18 φορές υψηλότερες πιθανότητες να επιθυμούν την απώλεια σωματικού βάρους σε σχέση με τα άτομα που δεν παρουσίασαν συμπτώματα εθισμού».

«Εχει ιδιαίτερη σημασία η συσχέτιση της διαδικτυακής εξάρτησης με τη μη ικανοποίηση σώματος. Είναι χαρακτηριστικό πως δεν συναντάμε στους εφήβους μόνο μια γενική τάση για πιο αδύνατα σώματα, αλλά μια πολύ συγκεκριμένη επιρροή από “influencers”. Τα νέα παιδιά επιχειρούν να αντιγράψουν τη σωματική τους εμφάνιση. Για παράδειγμα, κορίτσια επιθυμούν συγκεκριμένους σωματότυπους, όπως π.χ. πολύ λεπτή μέση και ενισχυμένες καμπύλες γλουτών τύπου Κardashians. Ομως η διαρκής σύγκριση με τα “πρότυπα” προκαλεί χαμηλή αυτοεκτίμηση», εξηγεί στην «Κ» η κ. Τσίτσικα. «Η επίδραση του Ιντερνετ είναι πολύ έντονη σε αυτές τις ηλικίες. Η μεγάλη επαναληψιμότητα και η εύκολη όσο και ιδιωτική πρόσβαση στο Διαδίκτυο δημιουργούν πολλές φορές συνθήκες “πλύσης εγκεφάλου”. Εφηβοι μας λένε ότι νιώθουν θαλπωρή στο Διαδίκτυο και πως έξω απ’ αυτό η ζωή τους δεν έχει νόημα. Αντικαθιστούν την πραγματική ζωή με την εικονική», υπογραμμίζει η επιστημονικά υπεύθυνη της Μονάδας Εφηβικής Υγείας στο Νοσοκομείο Παίδων «Π. και Α. Κυριακού».

«Εφηβοι μας λένε ότι νιώθουν θαλπωρή στο Διαδίκτυο και πως έξω απ’ αυτό η ζωή τους δεν έχει νόημα. Αντικαθιστούν την πραγματική ζωή με την εικονική».

Μάλιστα, την περίοδο των lockdowns καταγράφηκε ένταση των προβλημάτων που προκύπτουν από την υπερβολική χρήση του Διαδικτύου. «Οι περιπτώσεις μέτριας και σοβαρής εξάρτησης από το Ιντερνετ απογειώθηκαν από το 10% στο 30% μεταξύ των εφήβων, ενώ ενισχύθηκαν οι διατροφικές διαταραχές και απορρυθμίστηκαν οι όποιες διαδικασίες αντιμετώπισής τους», συμπληρώνει η κ. Τσίτσικα.

Στη μελέτη καταγράφηκε αυξημένη τάση στα κορίτσια όσον αφορά την εμφάνιση αισθήματος δυσαρέσκειας για το σώμα τους. Σύμφωνα με τα ευρήματα, τα κορίτσια έχουν 68% λιγότερες πιθανότητες να είναι ευχαριστημένα με το σώμα τους, 1,56 φορές περισσότερες πιθανότητες να θέλουν να αλλάξουν κάτι σε αυτό και περισσότερες από τετραπλάσιες πιθανότητες να θέλουν να χάσουν βάρος σε σύγκριση με τα αγόρια.

Παρ’ όλα αυτά, και τα αγόρια δεν μένουν αδιάφορα στις προκλήσεις της… σωματικής βελτίωσης και η ψαλίδα των διαφορετικών προσεγγίσεων περιορίζεται σε σχέση με παλιότερα.

Οι υπέρβαροι/παχύσαρκοι έφηβοι παρουσίασαν 85% λιγότερες πιθανότητες να είναι ευχαριστημένοι με το σώμα τους, υπερδιπλάσιες πιθανότητες να επιθυμούν να αλλάξουν κάτι σε αυτό και σχεδόν 16 φορές περισσότερες πιθανότητες να θέλουν να χάσουν βάρος σε σχέση με τους εφήβους μικρότερου βάρους.

«Η σύνθεση μιας αρνητικής εικόνας σώματος κατά την εφηβεία έχει συνδεθεί με πληθώρα θεμάτων σωματικής και ψυχικής υγείας, όπως οι διατροφικές διαταραχές, η υιοθέτηση ανθυγιεινών και βλαπτικών συμπεριφορών απέναντι στο σώμα, η χαμηλή αυτοεκτίμηση, το άγχος και οι αγχώδεις διαταραχές, η κατάθλιψη, ενώ ακόμη έχει συνδεθεί με τον αυτοκτονικό ιδεασμό και αυτοκτονικές απόπειρες», προειδοποιούν οι κ. Καρανίκη και Τσίτσικα, υπογραμμίζοντας την ανάγκη για μια διαφορετική προσέγγιση.

Λίγο πριν ξεκινήσει ένας από τους πιο δύσκολους Αυγούστους της ζωής μας, στην επιφανειακή ηρεμία των νυχτερινών ωρών του Ιουλίου, δύο μικρά αθέατα συμβάντα με επισκέφθηκαν. Στο κέντρο της Αθήνας, σε μια γωνία ενός ταχυφαγείου κάθεται ένας ηλικιωμένος άνδρας. Παρά το περασμένο της ηλικίας του και τα πρόχειρα, ελαφρά λόγω ζέστης ενδύματα, ανήκει σε εκείνους τους άνδρες που μπορείς ακόμα να δεις την αίγλη τους. Μερικοί άνθρωποι γεννιούνται αρχοντικοί. Εχει φάει σχετικά λίγο, το πιάτο του είναι ακόμα γεμάτο και το βλέμμα του είναι απλανές. Κοιτάζει ευθεία, αλλά χωρίς να κοιτάζει μπροστά. Δίπλα του κάθεται μια κυρία νεότερη στην ηλικία, αλλά μεσήλικας και αυτή, κρατώντας ένα κινητό στο χέρι, σε πλήρη αφοσίωση με την οθόνη της. Σκέφτομαι ότι είναι η γυναίκα που τον προσέχει. Δεν είναι η σύντροφός του, ανήκουν σε διαφορετικούς κόσμους, παρόλο που τα ζευγάρια δεν ανήκουν απαραίτητα στον ίδιο κόσμο, ιδίως όταν περνάνε τα χρόνια.

Εκείνη όμως είναι σαφές από το βλέμμα ότι είναι η κυρία που τον προσέχει. Και μάλλον εκείνη τη στιγμή βαριέται. Μπορεί όμως και εκείνος να τη βαριέται. Κανείς δεν επικοινωνεί με κανέναν. Βουτηγμένοι και οι δύο στη μοναξιά τους, ο ένας αναζητά το κενό ή το παρελθόν του και εκείνη τους δικούς της που μπορεί να βρίσκονται πολύ μακριά από τον τόπο της εργασίας της.

Λίγες νύχτες πριν είχε προηγηθεί ένα τηλεφώνημα μιας άγνωστης κυρίας στο γραφείο μου. Μια γλυκιά, μεστή φωνή ήθελε να μου μιλήσει. Να μου πει για όσα τραβάνε οι ηλικιωμένοι μέσα στην καραντίνα του κορωνοϊού, ιδίως όσοι είναι ήδη άρρωστοι. Η ανάγκη ήταν επιτακτική.

Είναι γεγονός ότι οι ηλικιωμένοι έχουν λιγότερη φωνή στην κοινωνική βοή, στην πανδημία μετρήθηκαν μόνον ως αριθμοί νεκρών και όχι ως υποκείμενα. Οι ηλικιωμένοι δεν χειρίζονται τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, δεν είναι καταναλωτές, δεν θυμώνουν, δεν διαδηλώνουν, δεν τους υπολογίζουμε ως μετρήσιμες δυνάμεις γιατί η ζωή τους βρίσκεται πιο κοντά στο τέλος παρά στη μέση. Είναι οι άνθρωποι που γεννήθηκαν μέσα σε πόλεμο, λίγο πριν από τον Εμφύλιο, εκεί κοντά, που είδαν την Ελλάδα να αλλάζει δεκαετία τη δεκαετία. Είναι αυτές οι παλιές γενιές που είχαν μάλλον μέσα τους κάποιες αρχές, που σιγά σιγά οι επόμενες εγκατέλειπαν. Μιλούσαν ακόμα και χωρίς μόρφωση μια γλώσσα μεστή και αληθινή. Κάπως είχαν νόημα και πόνο οι λέξεις τους, γιατί ήταν όλα τόσο μα τόσο δύσκολα. Και προφανώς για να έχουν φτάσει μέχρις εδώ, με κόπο και αγώνα, τα κατάφεραν. Εζησαν και έφτασαν στις τιμημένες ηλικίες των 80 ετών και πάνω, ηλικίες που φαντάζουν τόσο μακρινές για τα παιδιά και τόσο άπιαστες για όσους χάθηκαν νωρίς.

Εχει όμως αλλάξει το βλέμμα αυτής της χώρας γι’ αυτές τις γενιές; Τι συμβαίνει με μας, τα παιδιά και τα εγγόνια τους; Πού βρίσκονται αυτοί οι άνθρωποι σήμερα, σε μια Ευρώπη που γερνάει; Πώς ζουν; Ζουν στα σπίτια μας; Μαζί με τα παιδιά μας; Ζουν με κάποια φροντίδα ικανή να τους εμπεριέξει; Ζουν μόνοι; Πώς σκέφτεται μια ολόκληρη χώρα πάνω στο γήρας, ιδίως στις μεγάλες πόλεις; Είναι μόνον οικογενειακή μέριμνα το γήρας ή θα έπρεπε να είναι εθνική;

Εχοντας χαραγμένη την εικόνα της ηλικιωμένης κυρίας που μέσα στις φλόγες αποτυπώνει στο πρόσωπό της τον πόνο και την απελπισία, σκέφτομαι ότι η ταχύτητα της ζωής και οι δικές μας δυσκολίες έχουν αφήσει απέξω το γήρας των προγόνων μας.

Στους θερινούς κινηματογράφους αυτό το καλοκαίρι προβλήθηκε η ταινία «Ο πατέρας», με τον συγκλονιστικό Αντονι Χόπκινς στον ρόλο του ανθρώπου που πάσχει από τη δυσκολότατη νόσο του Αλτσχάιμερ. Αναρωτιέμαι πόσο το ίδιο το γήρας μέσα μας βιώνεται από μόνο του ως νόσος, άσχετα με ό,τι μπορεί ο χρόνος να φέρει. Μήπως η νεότητα φέρνει αυτήν τη δυσκολία να καταλάβει, να συναισθανθεί τα ψυχικά αιτήματα που φέρει το γήρας. Σε μια αέναη πορεία, σαν η ιστορία να επαναλαμβάνεται, ο άνθρωπος ενώ διατρέχει τον πλήρη κύκλο της ζωής του, μαθαίνει εξαρτημένος να γίνεται ανεξάρτητος και να παράγει τα ίδια του τα έργα, με την πάροδο των ετών και όσο κλείνει αυτός ο κύκλος ξαναγίνεται, χωρίς ποτέ να θέλει να το παραδεχτεί, το ίδιο εξαρτημένος. Και όσα τραύματα παλιά δεν επουλώθηκαν ή δεν γιατρεύτηκαν, επιστρέφουν να ξαναβρούν ευάλωτο το ασθενικό κορμί. Το γήρας κουβαλά ένα παράπονο. Που όσο περήφανα και εάν το κρύβουν οι άνθρωποι, δεν παύει να βρίσκεται καρφωμένο σαν σταυρός πάνω στα λεπτά τους χείλια την ώρα που ξαπλώνουν για να κοιμηθούν. Και ίσως αυτό το παράπονο δεν σχετίζεται με τη ζωή που έκανε ο καθένας από αυτούς. Εχει να κάνει με τη ζωή που αδίκως φθίνει, που τελειώνει. Γιατί ο ηλικιωμένος, ακόμα και εάν έχει παραιτηθεί, ξέρει καλύτερα από τον καθένα πόσο ωραίος είναι ο ήλιος το πρωί.

Στρέφει το πρόσωπο στη μυρωδιά του νυχτολούλουδου, σιγοψιθυρίζει εκείνο τον παλιό σκοπό.

Ας ακούσουμε το παράπονο του γήρατος. Ιδίως στο τέλος ενός δύσκολου μήνα μπορεί να γλυκάνει την ψυχή μας.

Σε focus groups που διοργάνωσε η εταιρεία ερευνών qed για την «Κ», 14 νέοι ηλικίας 19-24 ετών δεν μπορούσαν να σκεφτούν αμέσως ένα λόγο για τον οποίο είναι χαρούμενοι που είναι Eλληνες. Πολύ γρήγορα και σχεδόν ενοχικά απέκλεισαν την ιδέα της περηφάνιας, μια έννοια που φάνηκε να θεωρούν συνυφασμένη με τον εθνικισμό, και έπειτα από διαδοχικές ερωτήσεις άρχισαν δειλά δειλά να ψάχνουν για κάποιες αχτίδες φωτός που να συνδέονται με τo γεγονός ότι έχουν γεννηθεί στην Ελλάδα. Αναφέρθηκαν στην ιστορία της αρχαίας Ελλάδας, στην εγγύτητα που τους δίνει η παραμονή τους στη χώρα σε αρχαιολογικούς χώρους, στο φυσικό κάλλος της Ελλάδας.

Ψάχνοντας για κάποια επιπλέον αχτίδα στη νεότερη Ελλάδα, κάποιοι είπαν πως τους χαροποιεί η νοοτροπία των Ελλήνων, ζωγραφίζοντας την κοινωνική καρτ ποστάλ της συλλογικής μας ταυτότητας που κάνει τους Ελληνες αγαπητούς στους τουρίστες: η φιλοξενία, οι έξω καρδιά προσωπικότητες. Μέχρι εκεί όμως. Ολα τα υπόλοιπα, οι βασικοί παράγοντες που κρίνουν το βιοτικό επίπεδο ενός πολίτη –η επαγγελματική αποκατάσταση, η υγεία, η παιδεία κ.ά.– για αυτούς τους νέους φάνηκε να είναι βυθισμένα στον ζόφο. Δυστυχώς, δεν είναι μόνο αυτοί.

Σύμφωνα με τουλάχιστον τέσσερις πρόσφατες πανελλαδικές έρευνες κοινής γνώμης, οι νέοι της χώρας, δηλαδή το μέλλον της Ελλάδας, εμφανίζονται βαθιά απογοητευμένοι από τους πολιτικούς, από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, από τους θεσμούς, από τις προοπτικές τους. Είναι μια γενιά που μεγάλωσε κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης, μια γενιά που είδε τους γονείς της να χάνουν τη γη κάτω από τα πόδια τους, να δυσκολεύονται οικονομικά. Μια γενιά που σπουδάζει ή κάνει τα πρώτα της επαγγελματικά βήματα εν μέσω μιας πρωτόγνωρης πανδημίας, εν μέσω εγκλεισμού και περιορισμών, υγειονομικού άγχους, μια γενιά που βρίσκεται στον προθάλαμο μιας ακόμα οικονομικής κρίσης πριν καλά καλά τελειώσει η προηγούμενη.

Το πρώτο συναίσθημα που ήρθε στο μυαλό στην πλειοψηφία των νέων ηλικίας 17-24 όταν ρωτήθηκαν ποια συναισθήματα τους διακατέχουν πιο έντονα σήμερα ως Ελληνα/Ελληνίδα ήταν η «αβεβαιότητα», σύμφωνα με πανελλαδική έρευνα του μη κυβερνητικού οργανισμού διαΝΕΟσις που δημοσιεύθηκε τον Μάρτιο. Στην πανελλαδική έρευνα της Κάπα Research που δημοσιεύθηκε τον Φεβρουάριο, το 82% των νέων ηλικίας 17-34 απάντησε πως νιώθει «ανασφάλεια/αβεβαιότητα» για το μέλλον, ενώ το 53% της ίδιας ηλικιακής ομάδας δήλωσε πως πιστεύει ότι «η Ελλάδα δύσκολα θα ξανασταθεί στα πόδια της». Σύμφωνα με έρευνα του Μαρτίου του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς σε συνεργασία με την Prorata, 47% των νέων 17-24 δήλωσαν ότι νιώθουν λίγο ή καθόλου σιγουριά για το προσωπικό τους μέλλον.

Αίσθημα παραμέλησης

Ο Αλέξης Ρουτζούνης, ερευνητικός διευθυντής της Κάπα Research, λέει στην «Κ» πως το πολιτικό σύστημα φαίνεται να επικεντρώνει την προσοχή του στις μεγαλύτερες ηλικίες, με αποτέλεσμα οι νέοι άνθρωποι της χώρας, «οι μεγάλοι ηττημένοι της προηγούμενης κρίσης», όπως τους αποκαλεί, να μένουν παραμελημένοι. «Κλεισμένοι στο σπίτι, με εισοδήματα χαμηλότερα των δεξιοτήτων τους και χαμένοι στις διάφορες πλατφόρμες τηλεργασίας και κοινωνικής δικτύωσης, βρίσκονται αντιμέτωποι με νέες αβεβαιότητες, έντονα συναισθήματα και αδιέξοδα», σημειώνει ο κ. Ρουτζούνης. Το ίδιο προκύπτει από τα λεγόμενα νέων στις προαναφερθείσες έρευνες, στα focus groups, σε μαρτυρίες άλλων στην «Κ». «Τα παιδιά αισθάνονται παραμελημένα», αναφέρει στην «Κ» ο Βασίλης Παυλόπουλος, αναπληρωτής καθηγητής Διαπολιτισμικής Ψυχολογίας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Σχετικά με την εθνική περηφάνια, ο ίδιος τονίζει πως αν ως χώρα επενδύαμε σε γεγονότα όπως οι Ολυμπιακοί Αγώνες ή πρωταθλήματα, γεγονότα, όπως λέει, ευχάριστα και καλοδεχούμενα που όμως δεν δίνουν προοπτική σε κοινωνικό επίπεδο, για να τη βρούμε, τώρα την ψάχνουμε σε ατομικές πρωτοβουλίες ή πρόσωπα όπως ο Γιάννης Αντετοκούνμπο ή ο Στέφανος Τσιτσιπάς. «Δεν υπάρχει μια αίσθηση συλλογικότητας ή διάθεσης να κάνουμε μαζί πράγματα που να έχουν μια προοπτική», σημειώνει.

Οι νέοι άνθρωποι, όσοι σήμερα είναι από 10 έως 39 ετών, αποτελούν πάνω από το 32% του πληθυσμού της χώρας, σύμφωνα με την τελευταία απογραφή πληθυσμού το 2011, ίσως και περισσότερο αν υπολογίσουμε πως λόγω υπογεννητικότητας και αύξησης θανάτων ο συνολικός πληθυσμός μπορεί να έχει μειωθεί από τα 10.816.286 που ήταν. Αυτή η γενιά, πολλά μέλη της οποίας έχουν ήδη φύγει στο εξωτερικό, αγνοείται και το νιώθει. Αυτή η γενιά, το μέλλον της Ελλάδας, έχει απογοητευτεί από τη χώρα της, δεν εμπιστεύεται τους θεσμούς της. Σύμφωνα με την έρευνα του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς, το 64% των νέων της ηλικιακής ομάδας 17-34 πιστεύει πως η ελληνική κοινωνία «μπορεί να γίνει καλύτερη με βαθιές αλλαγές». Το 87% των 17-34 εμπιστεύεται λίγο ή καθόλου τα πολιτικά κόμματα, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για τα ΜΜΕ είναι 93%. «Αυτή είναι η πρώτη γενιά η οποία βιώνει μια υποβάθμιση του βιοτικού επιπέδου της μετά πολλές δεκαετίες αυξήσεων», λέει ο κ. Παυλόπουλος. Αυτή η γενιά, συμπληρώνει, βιώνει ένα αίσθημα αποστέρησης. Οταν συγκρίνουν τον εαυτό τους με άλλες γενιές νιώθουν αδικία. «Ως νέος στην Ελλάδα του 2021 νιώθω αρκετά δυσάρεστα συναισθήματα – απογοήτευση, ανασφάλεια για το μέλλον μου, απόγνωση», λέει στην «Κ» ο 21χρονος Νίκος Βασσάλος. «Το μέλλον μου δεν νομίζω ότι είναι εδώ». «Η Ελλάδα κάνει τα πάντα για να μην κρατήσει τα παιδιά της», δηλώνει η 25χρονη Αφροδίτη Βαλογιώργη, η οποία πιστεύει πως και Ελληνες που γύρισαν στη χώρα λόγω πανδημίας, θα προσπαθήσουν να ξαναφύγουν. Κοιτώντας στατιστικά στοιχεία από πρόσφατες έρευνες διαφορετικών εταιρειών, ακούγοντας νέους και ειδικούς, η «Κ» θέλει να δώσει φωνή στη νέα γενιά, επιχειρώντας να κατανοήσει τους λόγους της βαθιάς απογοήτευσής τους, τις ανησυχίες και τις όποιες ελπίδες τους έχουν απομείνει για το μέλλον.

Δύσκολη η εύρεση εργασίας και οι μισθοί στα… Τάρταρα

Η βασική πηγή απογοήτευσης των νέων σχετίζεται με τον βιοπορισμό και την επαγγελματική τους αποκατάσταση. Σύμφωνα με την έρευνα του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς και της Prorata, με τίτλο «Νεολαία: Συνήθειες, Αντιλήψεις και Πολιτική Συμπεριφορά», για το 62% των νέων 17-34, ο παράγοντας μεγαλύτερης ανησυχίας για το μέλλον είναι οι χαμηλοί μισθοί και οι συνθήκες εργασίας.

Η συγκεκριμένη ανασφάλεια διακατείχε έντονα και τους συμμετέχοντες στα focus groups της qed για την «Κ». Για τους νέους της Generation Z ειδικά, οι χαμηλοί μισθοί και η αβεβαιότητα σχετικά με την επαγγελματική αποκατάσταση είναι η μόνη οικονομική πραγματικότητα της Ελλάδας που έχουν γνωρίσει. «Oσο θυμάμαι τον εαυτό μου, θυμάμαι την Ελλάδα να έχει οικονομικά θέματα», αναφέρει ένας νέος. «Ζήσαμε πολλά γιατί τα πέρασαν οι γονείς μας», σημειώνει μια κοπέλα, λέγοντας πως αν δεν είχε βιώσει τα οικονομικά προβλήματα των γονιών της, «δεν θα είχα το άγχος να βρω μια σχολή, να τελειώσω, να έχω χρήματα – είμαστε μια γενιά που έχει επηρεαστεί από όλα αυτά».

Πολλοί από τους συμμετέχοντες δουλεύουν ή δούλευαν κατά τη διάρκεια των σπουδών τους, κάποιοι κάνοντας ακόμη και δύο δουλειές ταυτόχρονα, ούτως ώστε να ανεξαρτητοποιηθούν από τους γονείς τους οικονομικά ή ακόμα και να τους βοηθήσουν. «Είναι για πολύ λίγους επιλογή», αναφέρει ένας συμμετέχων σχετικά με την επιλογή να μη δουλεύει κανείς όσο σπουδάζει, «και είναι επιλογή που επιβαρύνει όλη την οικογένεια – είναι αρκετά δύσκολα τα πράγματα, υπάρχει αρκετά μεγάλη διαφορά σε συνθήκες, οικονομικές και κοινωνικές, από άλλες γενιές». «Νιώθω πολλή πίεση γιατί είναι μία χώρα που δεν επενδύει τόσο στους νέους», λέει στην «Κ» η 24χρονη Ειρήνη Καραπάνου, φοιτήτρια στατιστικής και εργαζόμενη σε μεζεδοπωλείο στα Βριλήσσια. Η πανδημία της έδωσε τον χρόνο να αφοσιωθεί στις σπουδές της, αλλά της δημιούργησε και επιπλέον άγχος για τη δουλειά που τη συντηρεί. «Οι ελπίδες μου δεν είναι πια σε αυτή τη χώρα – αν έβρισκα οποιαδήποτε ευκαιρία θα έφευγα στο εξωτερικό», τονίζει.

Η 24χρονη Εύα Χατζηαντώνη εργάζεται από τα 17 της ως σερβιτόρα στη Θεσσαλονίκη, ενώ παράλληλα σπουδάζει στο Τμήμα Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο. Οσον αφορά το μέλλον της χώρας, δεν νιώθει ούτε αισιόδοξη ούτε απαισιόδοξη. Δεν ισχύει το ίδιο και για το δικό της μέλλον όμως. «Η αστάθεια και η αβεβαιότητα που επικρατούν, τόσο στην προσωπική όσο και στην κοινωνική μου ζωή, δεν μου επιτρέπουν να κάνω μεγάλα βήματα, είτε αυτό σημαίνει κάποιο μεταπτυχιακό στο εξωτερικό ή και σε άλλη πόλη της Ελλάδας, είτε την εκκίνηση κάποιας επιχείρησης, είτε ακόμα και την εύρεση εργασίας που να καλύπτει αξιοπρεπώς τα θέλω μου, χρηματικά και μη», λέει στην «Κ», συμπληρώνοντας πως θα ήθελε να εξελιχθεί έχοντας ως βάση την πόλη της, κάτι που μάλλον είναι σχετικά δύσκολο, κι αν όχι για τη Θεσσαλονίκη, τότε σίγουρα για άλλες πόλεις της χώρας.

Ο Σάββας Ρομπόλης, ομότιμος καθηγητής Οικονομικών Κοινωνικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, αναφέρει στην «Κ» πως η Αθήνα παράγει 25%-30% του ΑΕΠ της χώρας. «Αν κάνουμε αυτή τη συζήτηση σε νομούς, μιλάμε για τραγικά πράγματα, κάποιος άνεργος σε έναν νομό δεν μπορεί να βρει δουλειά, δεν υπάρχει επιχειρηματική δραστηριότητα στους νομούς», λέει, συμπληρώνοντας πως «οι εξειδικευμένοι άνθρωποι δεν μένουν στη χώρα» και ότι η επόμενη δεκαετία θα είναι πολύ δύσκολη καθώς θα δούμε ροές προς το εξωτερικό και από ανειδίκευτους νέους, λόγω τόσο της οικονομικής κρίσης όσο και της πανδημίας.

«Και άλλες χώρες περνούν την κρίση της πανδημίας, αλλά δεν είχαν 10 χρόνια οικονομική κρίση», δηλώνει, «ήρθε καπάκι δεύτερη κρίση και έχει επιδεινώσει την κατάσταση». Ο ίδιος αναφέρει πως βλέπει η ελληνική οικονομία να επιστρέφει στο επίπεδο που ήταν στο τέλος του 2019 το 2023 – «δεν είναι αισιόδοξο το μέλλον για τη νέα γενιά», σημειώνει. Και η νέα γενιά το νιώθει.

«Η διάκριση Αριστερά – Δεξιά δεν έχει νόημα»

Βάσει των στοιχείων που προκύπτουν από τις προαναφερθείσες έρευνες αλλά και από τις μαρτυρίες νέων ανθρώπων, η ενασχόλησή τους με την πολιτική, όταν αυτή υφίσταται, είναι αποκομματικοποιημένη λόγω έλλειψης εμπιστοσύνης σε πολιτικούς, κόμματα και θεσμούς. Τα στοιχεία που προκύπτουν σχετικά με τον πολιτικό αυτοπροσδιορισμό των νέων είναι επίσης διαφωτιστικά, δείχνοντας πως αυτή η γενιά είναι απομακρυσμένη από το πολιτικό σύστημα, αλλά και από τις βάσεις με τις οποίες είναι δομημένο, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει απαραίτητα πως είναι στο σύνολό της απολιτίκ.

Σύμφωνα με την «Πανελλαδική έρευνα κοινής γνώμης για την πανδημία του κορωνοϊού – 5o κύμα» του μη κυβερνητικού ερευνητικού οργανισμού διαΝΕΟσις, το 62,3% των νέων 17-24 ετών απάντησε πως η χώρα κινείται, γενικά, προς τη λάθος κατεύθυνση. Στην ίδια έρευνα, το 36,9% της ίδιας ηλικιακής ομάδας απάντησε πως δεν έχει καθόλου εμπιστοσύνη στην κυβέρνηση, με το 33,8% να απαντάει σχεδόν καθόλου. Το 67% των νέων της ηλικιακής ομάδας από 17 έως 34 απάντησε στην έρευνα της Κάπα Research ότι αξιολογεί αρνητικά/μάλλον αρνητικά τη διαχείριση της κρίσης του κορωνοϊού από την κυβέρνηση, ενώ το ίδιο ακριβώς ποσοστό αξιολογεί αρνητικά/μάλλον αρνητικά και τη στάση του ΣΥΡΙΖΑ στην πανδημία. Μόλις 5% των νέων της ηλικιακής ομάδας 18-24, που έλαβαν μέρος σε έρευνα του People of Greece τον Μάρτιο, δήλωσε πως έχει εμπιστοσύνη στο Κοινοβούλιο. Στην ερώτηση πολιτικής αυτοτοποθέτησης της ίδιας έρευνας, το 45% αυτής της ηλικιακής ομάδας απάντησε «τίποτα» ή «δεν ξέρω, δεν απαντώ». Στην έρευνα του Μαρτίου του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς, το 30% των νέων 17-34 ετών που συμμετείχαν πιστεύει πως η διάκριση Αριστερά – Δεξιά «δεν έχει πλέον νόημα».

Οσοι νέοι μίλησαν στην «Κ» εμφανίστηκαν πολύ απογοητευμένοι από την παρούσα, αλλά και τη διαχρονική, πολιτική σκηνή, ανεξαρτήτως κομμάτων. Ο 21χρονος κ. Βασσάλος λέει πως θα ήθελε να δει μια κυβέρνηση που θα δώσει έμφαση στη μεσαία τάξη, στην υγεία και στην παιδεία. «Εχουμε μείνει πολύ πίσω ως Ελληνες, είμαστε πολύ κολλημένοι στον Εμφύλιο», σημειώνει, «θα έπρεπε να υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι νοιάζονται απλώς για τη χώρα και όχι αν είναι αριστεροί/δεξιοί». Ενας συμμετέχων σε μία από τις ομάδες συμπλήρωσε πως αυτό το δίπολο έχει ξεπεραστεί, ενώ θα ήθελε οι πολιτικοί να έχουν ένα μελλοντικό πλάνο για την ανάπτυξη της χώρας, όχι μόνο βραχυπρόθεσμα σχέδια που θα βελτιώσουν τη θητεία της εκάστοτε κυβέρνησης. Η συντριπτική πλειοψηφία τόνισε πως δεν εμπιστεύεται το πολιτικό σύστημα της χώρας. «Εχω χάσει τελείως την εμπιστοσύνη μου», λέει η κ. Καραπάνου, «όλες οι κυβερνήσεις υπόσχονται πράγματα που δεν τα κάνουν, ως νέοι νιώθουμε ότι δεν μπορούμε να εμπιστευτούμε κάποιον, δεν μπορούμε να πιστέψουμε σε κάτι». «Η έλλειψη εμπιστοσύνης την οποία βλέπουμε να διογκώνεται στις διαδοχικές κρίσεις –οικονομική και πανδημίας– καταλήγει σε μια απονομιμοποίηση του συστήματος», λέει στην «Κ» ο καθηγητής του ΕΚΠΑ Β. Παυλόπουλος, συμπληρώνοντας πως το κύριο αίσθημα πολλών νέων είναι ότι το σύστημα δεν τους εκφράζει. «Δεν είναι καλός προγνωστικός δείκτης», αναφέρει ο ίδιος, καθώς αυτή η απονομιμοποίηση οδηγεί ή σε μεταναστευτικές τάσεις ατόμων ή σε συλλογικές δράσεις που μπορεί να έχουν ακραία μορφή.

Περισσότερο, όμως, οι νέοι σημειώνουν πως οι ίδιοι και τα δικά τους θέλω δεν υπάρχουν πουθενά, κανείς δεν τους λογαριάζει, κανείς δεν τους ρωτάει, κανείς δεν τους ακούει. «Δεν μας εμπιστεύονται», αναφέρει ο 24χρονος Σάββας Σκοπελίτης, τονίζοντας πως οι νέοι είναι στο περιθώριο, «χωρίς να έχουν καν τη δυνατότητα να εκφέρουν γνώμη». «Βλέπεις τους κρατικούς θεσμούς να βάζουν όλη τους την ενέργεια σε πράγματα που αφορούν ελάχιστα ή καθόλου τους νέους, διατηρώντας το αίσθημα της ηττοπάθειας και της βίας, βία της ανεργίας, βία της απαξίωσης, βία της ανασφάλειας», λέει ο 24χρονος Νίκος Φωτίου.

Τα μέσα ενημέρωσης τους απογοητεύουν ολοένα και περισσότερο

Η αίσθηση που κυριαρχεί είναι ότι οι έχοντες εξουσία είτε βρίσκονται απέναντι από τους νέους –πολλοί υποστηρίζουν πως η κυβέρνηση άδικα ρίχνει στη νεολαία την ευθύνη για την αύξηση των κρουσμάτων του κορωνοϊού– είτε τους αγνοούν. «Η επικοινωνία μεταξύ εξουσίας και λαού έχει χαθεί», λέει στην «Κ» η 24χρονη Εύα. «Τα συναισθήματα που κυριαρχούν μέσα μου θα έλεγα πως είναι αγανάκτηση, απογοήτευση και θυμός», σημειώνει. «Το χάσμα που έχει δημιουργηθεί ανάμεσα στους νέους και στην οποιαδήποτε κυβέρνηση είναι τεράστιο», αναφέρει η κ. Καραπάνου. Για τον 25χρονο ειδικευόμενο Γιώργο Τσουκάλη, το χάσμα που πρέπει να γεφυρωθεί είναι ακόμα μεγαλύτερο· είναι αυτό που δημιουργεί γενιές χωριστές, γενιές που «δεν καταλαβαίνουν η μία την άλλη».

Παρότι επικρατεί απομάκρυνση από τα κόμματα, η Μανίνα Κακεπάκη, πολιτική επιστήμονας και ερευνήτρια στο Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών, που μαζί με την κοινωνική ψυχολόγο Κατερίνα Ηλιού έκανε μεγάλη διαδικτυακή έρευνα σε νέους ηλικίας 17-29 ετών πριν από ένα χρόνο, λέει στην «Κ» πως η νέα γενιά δεν είναι μουδιασμένη πολιτικά. «Μπορεί να κινητοποιούνται για άλλους λόγους, για δράσεις στη γειτονιά τους, για άλλα πράγματα που τους αφορούν, δεν σημαίνει ότι αυτές τις δράσεις δεν τις αντιλαμβάνονται ως πολιτικές», σημειώνει.

Ενα από τα πιο ενδιαφέροντα ευρήματα της έρευνάς τους έχει να κάνει με το ότι για την πλειονότητα των συμμετεχόντων δεν φαίνεται ένα συγκεκριμένο πολιτικό γεγονός να συνέβαλε στη διαμόρφωση των πολιτικών τους απόψεων όσο «τα προσωπικά και οικογενειακά βιώματα», με έναν στους τέσσερις να επιλέγει αυτή την απάντηση. Αντίστοιχα, συμμετέχοντες στα focus groups ανέφεραν πως είναι αρνητικά προσκείμενοι απέναντι σε κάποιο κόμμα για οικογενειακούς λόγους, με άλλους συμμετέχοντες να λένε πως ρώτησαν τους γονείς τους τι να ψηφίσουν στις τελευταίες εκλογές. Μια νεαρή κοπέλα σημείωσε πως στις τελευταίες εκλογές έριξε λευκό γιατί δεν είχε επαρκώς διαμορφωμένη άποψη για την πολιτική πραγματικότητα.

Ενα από τα μείζονα θέματα αυτής της γενιάς είναι η έλλειψη εμπιστοσύνης στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, σε αντίθεση με το Διαδίκτυο. Σύμφωνα με την έρευνα του Μαρτίου του People of Greece, 8% των νέων 18-24 που έλαβαν μέρος απάντησε πως εμπιστεύεται τον Τύπο, ενώ 50% της ίδιας ηλικιακής ομάδας δήλωσε πως εμπιστεύεται το Διαδίκτυο. Το 93% των νέων 17-34 που συμμετείχαν στην έρευνα του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς δήλωσε πως εμπιστεύεται λίγο ή καθόλου τα ΜΜΕ, ενώ το 63% του συγκεκριμένου γκρουπ ανέφερε πως ενημερώνεται 6-7 φορές την εβδομάδα από τα social media.

Στην πλειονότητά τους οι συμμετέχοντες στα focus groups δήλωσαν ότι δεν βλέπουν τηλεόραση γιατί εκνευρίζονται, δίνοντας παραδείγματα παραπληροφόρησης, ενώ έντονη ήταν η άποψη πως τα περισσότερα μέσα εξυπηρετούν συμφέροντα και άρα δεν μπορούν να τα εμπιστευτούν. «Τα media με απογοητεύουν ολοένα και περισσότερο», λέει η 24χρονη Χάρις, «προχειρότητα, έλλειψη πηγών, προπαγανδιστική προσέγγιση, στρατευμένη ερμηνεία είναι μερικές από τις αιτίες που με κάνουν να αποφεύγω την ενημέρωσή μου μέσω των συστημικών μέσων». Αρκετοί νέοι δήλωσαν ότι ενημερώνονται μέσω σελίδων στο Facebook, με τον κίνδυνο βέβαια να εκτίθενται μόνο σε συγκεκριμένες απόψεις και ειδήσεις, ενώ άλλοι μέσω Instagram και δημοσιεύσεων φίλων τους. Κάποιοι είπαν ότι ενημερώνονται ακόμα και μέσω Luben, παρόλο που σε ένα από τα focus groups κάποιοι ανέφεραν ότι μπορεί και αυτή η σελίδα να έχει πολιτική γραμμή, ή μέσω «Ράδιο Αρβύλα». «Σίγουρα δεν είναι τρόπος να ενημερώνεσαι», λέει ένας νέος, «αλλά ο κόσμος έχει κουραστεί να βλέπει ειδήσεις». Και όχι μόνο να βλέπουν ειδήσεις. Ο κόσμος και οι νέοι συγκεκριμένα έχουν κουραστεί γενικά, όπως προκύπτει και από πρόσφατα στοιχεία, αλλά και όπως λένε οι ίδιοι. Στην έρευνα της Κάπα Research του Φεβρουαρίου, 79% των νέων ηλικίας 17-34 απάντησε πως έχει κουραστεί πολύ ή αρκετά από τα περιοριστικά μέτρα. Το 85% της ίδιας ηλικιακής ομάδας δήλωσε πως νιώθει πλήξη. Στην έρευνα του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς, το 77% των ηλικίας 17-24 λέει πως ο τομέας τον οποίο η πανδημία τους έπληξε περισσότερο είναι η ψυχολογία τους.

«Εχουν “παγώσει” τις ζωές μας αλλά σε κακό σημείο», λέει μια 21χρονη. «Προσπαθώ να επιβιώσω όπως όλοι μας», δηλώνει μια κοπέλα. «Τη φοιτητική ζωή δεν θα τη ζήσω όσο θα ήθελα», αναφέρει ένας 21χρονος. «Προσπαθώ πολύ να επιμένω στα θετικά της κατάστασης και να μην επηρεάζομαι από τα πράγματα που συμβαίνουν γύρω μου, αλλά λογικό είναι κάποιες μέρες να μην τα καταφέρνω», σημειώνει η Εύα. Μια 24χρονη λέει πως τα πολλά μέτρα φέρνουν και αντίδραση και η αντίδραση αύξηση κρουσμάτων – «λογικό είναι να υπάρχει μια αύξηση, γιατί έχουμε μπουχτίσει». «Κανένας δεν μπορεί να διατηρήσει ένα lockdown έξι μηνών», αναφέρει μια 21χρονη – «είναι κακή εποχή να είσαι 20 και να βρίσκεσαι στο 2021».
Ο κ. Παυλόπουλος τονίζει πως οι νέοι άνθρωποι, παρόλο που είναι επί του παρόντος απογοητευμένοι, είναι έτοιμοι να επενδύσουν κάπου, όταν βρουν κάτι αληθινό. «Χρειάζεται πολιτική βούληση», λέει στην «Κ», «χρειάζεται να το βάλει κανείς στόχο».

«Κυριαρχεί η εκμετάλλευση»

«Η αστάθεια που χαρακτηρίζει το εργασιακό περιβάλλον της χώρας μας δεν μου δημιουργεί την αίσθηση σιγουριάς προκειμένου να χτίσω το μέλλον μου σε αυτήν», λέει στην «Κ» ο 25χρονος Θανάσης. Η 23χρονη Ειρήνη σπούδασε συντήρηση έργων τέχνης, ενώ τώρα κάνει το μεταπτυχιακό της στο χημικό τμήμα του ΑΠΘ. Ούτε εκείνη νιώθει αισιόδοξη για το μέλλον της στην Ελλάδα – «έχει εξαφανιστεί από το λεξιλόγιο η λέξη εργασία και κυριαρχεί η εκμετάλλευση, δεν υπάρχει αξιοκρατία και έλεγχος, αυτό επηρεάζει τόσο τη δική μου γενιά όσο και την επόμενη, και σίγουρα όσους ήδη ανήκουν στο εργατικό δυναμικό», αναφέρει. Από την άλλη, όσοι νέοι είναι πιο θετικοί σχετικά με το μέλλον τους, διευκρινίζουν πως αυτό είναι απόρροια είτε της προσωπικής τους φιλοσοφίας ή της εμπιστοσύνης που έχουν οι ίδιοι στις δυνατότητές τους, ανεξάρτητα από τις εξωτερικές συνθήκες. Η 21χρονη Ελένη Βαρδάκη λέει στην «Κ» πως η αισιοδοξία της για το δικό της μέλλον οφείλεται στην προσπάθεια να πετύχει τους στόχους που έχει ήδη θέσει, και στην τύχη να την υποστηρίζουν ψυχολογικά και οικονομικά οι γονείς της. «Θεωρώ ότι σαν άτομο θα τα καταφέρω όπου και αν είμαι, οπότε σκέφτομαι αυτό και κάπως καθησυχάζω τον εαυτό μου», αναφέρει στην «Κ» μια 25χρονη ειδικευόμενη γιατρός από τη Θεσσαλονίκη. Για την Ελλάδα, κανένας τους δεν είναι τόσο σίγουρος, και οι περισσότεροι επιστρέφουν ξανά και ξανά στα θέματα της διαφθοράς, της αναξιοκρατίας, της παντελούς έλλειψης εμπιστοσύνης στους πολιτικούς ανεξαρτήτως κόμματος, και στους επίσημους φορείς της χώρας, αλλά και σε άλλα θέματα που τους απασχολούν πολύ όπως η αστυνομία και ο ρόλος της.

Το τελευταίο κείμενο μιας εξαιρετικά δύσκολης χρονιάς θα έπρεπε ίσως να τη συνοψίζει και να κλείνει με μια νότα οπτιμισμού για το νέο έτος. Αποφάσισα, όμως, να εκμεταλλευθώ το γεγονός ότι έχω δική μου στήλη. Εάν υπάρχει ένα θετικό είναι ότι μπορείς να γράφεις ό,τι θέλεις. Φέτος δεν έχω δώρα για κανέναν, ούτε για τον γιο μου, αλλά του έγραψα συμβουλές και τις μοιράζομαι μαζί σας. Πρώτα διατυπώνω την επιθυμία η άνοιξη να υποδεχόταν την πρώτη μέρα του χρόνου.

Ξεκινώ. Ο τρόπος έκφρασης, το πρωταρχικό μέσο επικοινωνίας, είναι πάντα διφορούμενος. Το «σε ακούω» σημαίνει ότι σκέφτεται τι θα σου απαντήσει και δεν σε ακούει. Το «θα το σκεφθώ» δηλώνει ότι θα ξεχάσει τι πρέπει να σκεφθεί όταν απομακρυνθείς. Εάν θέλεις να κερδίσεις χρόνο, πες «άσε με να το σκεφθώ». Αν κάποιος σε ρωτήσει αν σου έχει πει την ιστορία, κατά 98% στην έχει πει την ιστορία. Θυμήσου ότι όποιος αφηγείται τι έκανε πριν από είκοσι χρόνια, φανερώνει πως δεν έχει κάτι να σου πει για το παρόν. Δεν χρειάζεται να έχεις άποψη για όλα. Ο μπαμπάς σου λέει το εκνευριστικό: «Δεν έχω άποψη, αλλά αν θέλεις μπορώ να σου πω τη γνώμη μου». Μπορείς να το λες κι εσύ.

Μακάρι να γεννιόμασταν με έναν ενσωματωμένο ανιχνευτή μπουρδολογίας. Δυστυχώς, πρέπει μόνοι να κάνουμε τη δουλειά. Οι άνθρωποι γύρω μας χρειάζονται ειδική μεταχείριση. Αλλά δεν είναι όλοι ίδιοι. Μια δύσκολη κατηγορία είναι οι περήφανοι για τη χαζομάρα τους. Η χειρότερη συνομοταξία είναι οι πομπώδεις, οι στομφώδεις και όσοι παίρνουν τον εαυτό τους στα σοβαρά. Μην τους συναναστρέφεσαι. Παρ’ όλα αυτά, όλοι ανεξαιρέτως υπερεκτιμούμε το μυαλό και τις δυνατότητές μας. Και ο εαυτός μας χρειάζεται διαχείριση. Μέτρα μέχρι το είκοσι όταν θέλεις να τα σπάσεις όλα. Σπάσε τα αν είναι απαραίτητο και μάζεψέ τα με ψυχραιμία. Η βοήθεια έρχεται μονάχα όταν ζητηθεί, αλλά όταν αντιληφθείς ότι κάποιος τη χρειάζεται, πρέπει να σπεύσεις. Είναι δύναμη πάντως να νιώθεις και να δηλώνεις ευάλωτος. Εάν οι τύψεις εμφανιστούν, συνήθως πρέπει να επανορθώσεις και όταν αισθανθείς ότι κάπου είναι κακοτοπιά, είναι κακοτοπιά.

Τι γίνεται με τις αρετές; Ας πούμε, η σκληρή δουλειά. Η σκληρή δουλειά δεν οδηγεί πάντα σε επιτυχία, αλλά βοηθάει να πιστεύεις ότι ισχύει. Οσο για τα προσόντα, οι γλώσσες, τα μαθηματικά και η ιστορία είναι τα απαραίτητα, αλλά η ευγένεια και η γοητεία είναι τα αφοπλιστικά χαρίσματα. Επέλεξε τον τόνο με τον οποίο θα εκφράζεσαι, αλλά θα απευθύνεσαι στον ίδιο τόνο και με αντίστοιχο σεβασμό σε όλους ανεξαιρέτως.

Σύντομα θα καταλάβεις πως ό,τι κάνουν ή ό,τι πιστεύουν οι πολλοί δεν σημαίνει ότι είναι το σωστό. Εκατό πάνω από έναν άνθρωπο είναι ήδη πολλοί. Μη γίνεις ο εκατοστός πρώτος που θα πέσει πάνω του. Είναι ανέντιμη μικρότητα. Με οποιοδήποτε κόστος να έχεις πάντα το θάρρος της γνώμης σου. Η σιωπή αφήνει απροστάτευτους τους αδικημένους.

Καθώς θα μεγαλώνεις, κάνε παρέα και με αλλόκοτους, εκκεντρικούς, ιδιόρρυθμους. Θα ακούς και θα μαθαίνεις διαφορετικά πράγματα. Μάθε να σκέφτεσαι διαφορετικά. Μάθε να κάνεις φίλους. Δεν μπορώ να πλέξω επαρκώς το εγκώμιο της φιλίας. Οι φίλοι σε κουβαλούν αθόρυβα λίγα μέτρα παραπέρα όταν αδυνατείς να το κάνεις μόνος. Χωρίς κριτική και χωρίς ερωτήσεις. Αν με ρωτήσεις τι είναι οικειότητα, νομίζω ότι σημαίνει: κάθομαι σιωπηλός απέναντι στον άλλον χωρίς να έχω την έννοια να γεμίζω το κενό με λόγια.

Ιδού μερικές ακόμα υποδείξεις αν δεν έχεις κουραστεί. Μόνο η ανάγνωση και η λογοτεχνία σε μονώνουν επαρκώς και σου προσφέρουν καταφύγιο. Ιδιαίτερα εάν είσαι ντροπαλός και διστακτικός, αυτός είναι ο τρόπος να γνωρίσεις τους άλλους και να αντιληφθείς πώς λειτουργεί η ζωή. Απομνημόνευσε ποιήματα και παραγράφους. Είναι πάντα χρήσιμα και δεν αναφέρομαι στη μοναδική φορά που θα κλειστείς σε ασανσέρ.

Υπάρχουν κι άλλα «μυστικά» που θα μοιραστώ μαζί σου. Μην πεις σε μια γυναίκα ότι δεν έχει χιούμορ. Θα το πληρώνεις μια ζωή. Μη γράψεις κάτι που αν το διάβαζε η γυναίκα ή το αφεντικό σου θα ντρεπόσουν. Διάλεξε ένα επάγγελμα που θα σε κάνει χαρούμενο τις περισσότερες ώρες. Ιδανικά να μπορείς να το εξασκείς από πολλές χώρες και να μην έχεις αφεντικό. Μετά τα σαράντα τρία θα ξυπνάς με χανγκόβερ, ενώ δεν θα έχεις πιει. Είναι δεδομένο. Βεβαίως, το μόνο δεδομένο είναι ότι δεν υπάρχουν δεδομένα. Μετά τα σαράντα πέντε δεν ξέρεις πια τίποτα, κάθε μέρα «συνειδητοποιείς» όσα θα έπρεπε ήδη να γνωρίζεις από την προηγούμενη.

Τέλος, οι γονείς φταίνε για όλα μέχρι τα είκοσι έξι. Μετά υπάρχουν οι ψυχίατροι. Για το 2021 δεν χρειάζεται να πάρεις αποφάσεις. Μπορείς να χρησιμοποιήσεις τις περυσινές. Φυσικά δεν έχω τελειώσει. Ο συμβουλές μιας Ελληνίδας μαμάς είναι αναρίθμητες. Καλή μας Χρονιά!

* Η κ. Ελεάννα Βλαστού είναι συγγραφέας και ζει στο Λονδίνο.

Σχεδόν τέσσερις στους δέκα νέους έρχονται σε επαφή με το αλκοόλ πριν από τα 15 χρόνια, ενώ το 6,8% δοκιμάζει αλκοόλ πριν καν φτάσει στην ηλικία των δέκα ετών. Δύο στους τρεις νέους μέχρι 30 ετών έχουν μεθύσει, ενώ πάνω από το 25% όσων οδηγούν έχει πιάσει τιμόνι υπό την επήρεια αλκοόλ. Καθόλου τυχαία το 11% αυτών είχε τροχαίο ατύχημα. Ακόμα το 9,6% των νέων απαντά πως οδηγήθηκε σε ακραίες καταστάσεις λόγω κατανάλωσης αλκοολούχων ποτών.

Αυτά είναι μερικά μόνο από τα πολύ ανησυχητικά ευρήματα μιας μεγάλης έρευνας που διεξήγαγε το τμήμα Μηχανικών Βιοϊατρικής της Σχολής Μηχανικών του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής το 2019 μεταξύ 1.459 νέων μεταξύ 15-30 ετών από όλη τη χώρα. Πρόκειται για στοιχεία που συνάδουν με άλλες αντίστοιχες έρευνες και χτυπούν καμπανάκι κινδύνου για την εύκολη και μαζική πρόσβαση που έχουν στην Ελλάδα παιδιά και έφηβοι στο αλκοόλ. Αλλά ας δούμε πιο συγκεκριμένα τα στοιχεία.

• Το 6,8% των παιδιών ηλικίας κάτω των 10 ετών έχει δοκιμάσει/πιει αλκοόλ. Σε αυτό προστίθεται το 32% των παιδιών 10-15 ετών, ενώ το μεγαλύτερο μέρος των νέων (58,4%) αρχίζει να πίνει στην ηλικία της εφηβείας και ενηλικίωσης 15-20 ετών. Μόλις το 2,8% δοκιμάζει το αλκοόλ μετά τα 20 έτη. Ας σημειωθεί πως μέχρι τα 18 έτη δεν επιτρέπεται η κατανάλωση αλκοόλ σε μπαρ και άλλους χώρους διασκέδασης.

• Τα αγόρια δοκιμάζουν σε υπερδιπλάσιο ποσοστό από τα κορίτσια το αλκοόλ πριν από τα 10 χρόνια (9% έναντι 4%). Εντυπωσιακό είναι και το εύρημα πως οι γονείς και κηδεμόνες των παιδιών τα οποία προχώρησαν στην τόσο βλαβερή αυτή κίνηση, ανήκουν σε όλα τα μορφωτικά επίπεδα, με τους περισσότερους μάλιστα να είναι απόφοιτοι τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (52,7%). «Η υψηλή μόρφωση των γονέων δεν φαίνεται να έδρασε αποτρεπτικά», σημειώνουν οι συγγραφείς των συμπερασμάτων και είναι ίσως ενδεικτικό των στρεβλών αντιλήψεων που κυριαρχούν για το ζήτημα του αλκοόλ στην ελληνική κοινωνία.

• Οσον αφορά τα παιδιά και τους εφήβους που ήρθαν σε επαφή με το αλκοόλ στα 10-15 χρόνια τους καταγράφεται κι εδώ μια αυξημένη συμμετοχή των αγοριών, που φτάνει στο 30%, σε σχέση με τα κορίτσια.

Ιδιαίτερα ανησυχητικό είναι το εύρημα της έρευνας, σύμφωνα με το οποίο τα τελευταία χρόνια μειώνεται η ηλικία πρώτης επαφής και κατανάλωσης αλκοόλ. Αυτό προέκυψε από τις απαντήσεις, σύμφωνα με τις οποίες μεταξύ των μεγαλύτερων σε ηλικία ήταν μικρότερο το ποσοστό εκείνων που είχαν δοκιμάσει πριν από τα 10 έτη. «Το γεγονός ότι πιο πολλοί νέοι αρχίζουν τώρα τελευταία το ποτό σε μικρότερη ηλικία είναι πολύ ανησυχητικό και εντελώς αντίθετο με τον στόχο μιας κοινωνίας να μειώσει τη χρήση αλκοόλ ιδιαίτερα στις μικρές ηλικίες», σημειώνεται στα συμπεράσματα. Πώς απαντούν οι ερωτηθέντες στο ερώτημα τι τους προσφέρει το ποτό; «Απολύτως τίποτα» απαντά το 43,3%, «Ευχαρίστηση» το 16,2%, «Ικανοποιεί την αίσθηση της γεύσης» το 19,4%, «Παρέα» το 12,6% και «Ψυχολογική εκτόνωση» 8,6%. Ταυτόχρονα, ενώ 77,8% των απαντήσεων λένε πως γνωρίζουν τις συνέπειες του αλκοόλ στην υγεία, δεν φαίνεται αυτό να μεταφράζεται ούτε σε πραγματική γνώση, ούτε –πολύ περισσότερο– σε πράξη.

Σύμφωνα με τις απαντήσεις, σχεδόν εννέα νέοι στους δέκα (86,8%) πίνουν ένα-δύο ποτά στην έξοδό τους· από αυτά, το 16,4% είναι –σύμφωνα με την κατάταξη του ερωτηματολογίου– μικρού αλκοολικού βαθμού (μπίρα), το 17,2% είναι μεσαίου (κρασί), το 12,1% είναι μεγάλου (ουίσκι, βότκα κ.λπ.), το 1,2% πολύ μεγάλου αλκοολικού βαθμού (άνω των 40 βαθμών αλκοόλ). Το 39,1% είναι όλων των βαθμών.

Το 66,1% των νέων έχει μεθύσει, ενώ το 46,1% απάντησε πως έχει πιει σε κάποια έξοδο περισσότερο του «προγραμματισμού» του. Μάλιστα, σχεδόν ένας στους δέκα νέους (9,6%) έχει φθάσει σε ακραίες καταστάσεις (ακόμα και εισαγωγή σε νοσοκομείο) λόγω αλκοόλ, ένα ιδιαίτερα ανησυχητικό εύρημα. Παρ’ όλα αυτά, όσοι απάντησαν στην έρευνα εμφανίζονται αισιόδοξοι πως μπορούν να διακόψουν τη χρήση αλκοόλ, απαντώντας θετικά το 73,5%, «ίσως μπορούν» 20,7% και «όχι, δεν μπορούν» μόλις το 5,8%.

Επικίνδυνες καταστάσεις αποκαλύπτουν οι ερωτήσεις που αφορούν την οδήγηση υπό την επήρεια αλκοόλ. Μεταξύ όσων έχουν δίπλωμα οδήγησης και καταναλώνουν αλκοόλ πάνω από το 25% δηλώνει πως έχει οδηγήσει παρότι είχε πιει. Σύμφωνα με τις απαντήσεις οι γυναίκες φαίνεται πως είναι πιο προσεκτικές, καθώς οι άνδρες οδηγούν υπό την επήρεια αλκοόλ σε ποσοστό πέντε φορές μεγαλύτερο από τις γυναίκες.

Το 11,3% των νέων που οδηγούσαν υπό την επήρεια αλκοόλ είχε ατύχημα/δυστύχημα. Πρόκειται για 21 νέους μεταξύ των ερωτηθέντων (15 άνδρες και έξι γυναίκες), ενώ άλλοι 36 επέβαιναν σε όχημα που οδηγούσε άτομο που δεν περιλαμβάνεται στην έρευνα. Από τους 21 ο ένας σταμάτησε να πίνει και έξι σταμάτησαν να οδηγούν υπό την επήρεια αλκοόλ.

Οσον αφορά τα χρήματα που ξοδεύουν οι νέοι για ποτά στις εξόδους τους, υπολογίζεται πως κάθε νέος που πίνει δαπανά 13,21 ευρώ την εβδομάδα για αλκοόλ. Κάνοντας μια αναγωγή του δείγματος στο σύνολο του πληθυσμού, η μελέτη υπολογίζει πως οι νέοι ξοδεύουν 25.230.390 την εβδομάδα ή περισσότερο από 1.300.000.000 τον χρόνο σε αλκοολούχα ποτά.

Τέσσερα πεδία εθισμού

Η μελέτη του τμήματος Μηχανικών Βιοϊατρικής με τις ερωτήσεις στους 1.459 νέους δεν περιορίζεται στο αλκοόλ, αλλά αναπτύσσεται σε τέσσερα πεδία εθισμού: εκτός του αλκοόλ, στο κάπνισμα, στα τυχερά παιχνίδια και στις ηλεκτρονικές συσκευές. Ολα τα στοιχεία έχουν αναρτηθεί στην ιστοσελίδα bme.uniwa.gr και στη users.uniwa.gr/mglamb και είναι διαθέσιμα προς μελέτη και χρήση. Σε όλα τα στάδια της έρευνας συνέβαλαν φοιτητές/τριες του τμήματος, την ανάλυση των δεδομένων είχαν οι Γ. Κούζιλος και Α. Γλαμπεδάκης, ενώ την επιμέλεια της έκδοσης ο ομότιμος καθηγητής δρ Μιχάλης Γλαμπεδάκης.