Ιστορία Θεωρητικής Κατεύθυνσης: Η υπερπόντια μετανάστευση και οι συνέπειές της (δεκαετία 1910)

ΠΗΓΗ 1

Μετανάστευση προς τις Η.Π.Α.

Η μετανάστευση προς τις Η.Π.Α. -κυρίως σ’ ότι αφορά τις άµεσες αιτίες της- αποτελεί απάντηση σ’ ένα περιστασιακό πρόβληµα των Ελλήνων μικροκαλλιεργητών, τη σταφιδική κρίση που συντάραξε ολόκληρη την Πελοπόννησο στο διάστηµα 1895-1910.

Μετανάστευση προς τις Η.Π.Α. (1880-1920)

Πηγή: 1) «United States Department of Justice», στου Τσαούση, σ. 234. 2) B.R. Mitchell, «The Fontana economic History of Europe. Statistical Appendix 1700-1914», Λονδίνο και Γλασκώβη 1971, σσ. 14-15. Κ. Τσουκαλά, Εξάρτηση και αναπαραγωγή, σσ. 148-149

ΠΗΓΗ 2

Συνέπειες της υπερπόντιας µμετανάστευσης. Είναι άλλωστε ενδιαφέρουσα και από άλλη άποψη η εξέταση της υπερπόντιας μετανάστευσης. Οδήγησε σε οπισθενεργά αποτελέσματα – παρόµοια και αντίστοιχα µε τα αποτελέσματα της μετανάστευσης που προηγήθηκε και κατευθυνόταν προς τα μεσογειακά εµπορικά κέντρα. Καθώς η μείωση του αγροτικού πληθυσμού από την υπερπόντια μετανάστευση είχε για τις μικρές αγροτικές ιδιοκτησίες αποτελέσματα περισσότερο σταθεροποιητικά παρά αποδιαρθρωτικά, στο οικονομικό επίπεδο, η αποστολή γραμματίων από τη µεριά των απόδηµων αποτελεί συμπληρωματικό εισοδηματικό πόρο για ένα μεγάλο µέρος της µόνιµα εγκατεστημένης αγροτιάς. Ο εισοδηματικός πόρος αυξάνεται σημαντικά, και µπορούµε να υπολογίσουμε ποσοτικά το σύνολό της ξεκινώντας από το 1914.

ΠΙΝΑΚΑΣ

Άµεση αποστολή γραμματίων από τις Η.Π.Α. στην Ελλάδα (σε εκατομμύρια χρυσά φράγκα)

Πηγή: Ζολώτας, ό.π., σσ. 47-48

Ανεξάρτητα από τα συνολικά αποτελέσματα που είχε το φαινόμενο στην ελληνική οικονομία, είναι σαφές ότι συνέβαλε αποφασιστικά στην ενίσχυση των µικρών αγροτικών οικογενειακών επιχειρήσεων. Όπως παρατηρεί ο Πολύζος, το άθροισµα των κεφαλαίων που αποστέλλονται από τους μετανάστες, αντιπροσώπευε συχνά τεράστια ποσά. Υπολογίζεται ότι σ’ ένα χωριό ορεινής περιοχής, στις 93.000 χρυσές δραχµές (ύψος ετήσιων εξόδων του πληθυσμού) οι 37.000, δηλαδή το 40% καλυπτόταν από τα εμβάσματα των οµογενών της Αµερικής. Πολλοί χωρικοί που εγκατέλειψαν τον τόπο τους, ξαναγύρισαν αργότερα έχοντας κάνει µεγάλο κομπόδεμα. Γενικά, αν σκεφτούµε ότι οι άµεσοι φόροι της γεωργίας έφταναν το 1910 σε 10 εκατομμύρια χρυσές δραχµές, είναι φανερό ότι παρ’ όλο που µόνο ένα τµήµα των 60-70 εκατομμυρίων (που αντιπροσώπευαν τα εμβάσματα το 1914) διοχετεύονταν στις αγροτικές οικογένειες, η συμβολή τους είχε σημαντικό αντίκτυπο. Είναι, λοιπόν, βέβαιο ότι η μετανάστευση όχι µόνο δε συνεπιφέρει το ξεπούληµα ή την εγκατάλειψη της γης, αλλά η αδιάκοπη οικονομική ενίσχυση μειώνει αισθητά τα επιτόκια ενώ αυξάνει συγχρόνως την αξία της γης στις επαρχίες αυτές, κυρίως στην Πελοπόννησο όπου βρίσκονται οι αρχαιότερες κοιτίδες μετανάστευσης προς την Αµερική.

 Κ. Τσουκαλά, Εξάρτηση και αναπαραγωγή, σσ. 158-159

Αφού μελετήσετε τις πηγές και λάβετε υπόψη τις σχετικές πληροφορίες του βιβλίου σας (Κεφάλαια: Η Ελληνική Οικονομία και Οικονομικές Συνθήκες κατά την περίοδο 1910-1922): α) Να προσδιορίσετε τα αίτια της υπερπόντιας μετανάστευσης. β) Να αναλύσετε τις συνέπειες της υπερπόντιας µμετανάστευσης στην οικονομική ζωή της Ελλάδας

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Α) Η υπερπόντια μετανάστευση στην Ελλάδα έλαβε μεγάλες διαστάσεις.   Όπως φαίνεται από τον πίνακα 1 η αναλογία του αριθμού των Ελλήνων μεταναστών  σε σχέση με τον πληθυσμό της χώρας είναι η υψηλότερη (13,2%)  σε σχέση με άλλες χώρες στις οποίες παρατηρείται υπερπόντια μετανάστευση.

Η κύρια αιτία της υπερπόντιας μετανάστευσης ήταν η   σταφιδική κρίση που συντάραξε ολόκληρη την Πελοπόννησο στο διάστηµα 1895-1910.

Β)  Η μετανάστευση στις ΗΠΑ όχι μόνο εκτόνωσε τις κοινωνικές εντάσεις που δημιούργησε η σταφιδική κρίση αλλά πολύ γρήγορα ενίσχυσε την οικονομία της υπαίθρου μέσω των πολύ σημαντικών εμβασμάτων των μεταναστών[σελ. 48 σχ. Βιβλίου] . Τα δύο αυτά αποτελέσματα φαίνονται και στην πηγή 2: Αρχικά η μείωση του αγροτικού πληθυσμού σταθεροποίησε την μικρή αγροτική ιδιοκτησία [Πηγή 2 η μείωση του αγροτικού πληθυσμού ……. είχε για τις μικρές αγροτικές ιδιοκτησίες αποτελέσματα περισσότερο σταθεροποιητικά παρά αποδιαρθρωτικά]. Ακόμη οι μετανάστες αποστέλλοντας χρήματα από το εξωτερικό ενισχύουν την αγροτική οικονομία και συντελούν στην αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης. Όπως φαίνεται από τον 2^ο πίνακα τα χρήματα από τα τραπεζικά εμβάσματα των μεταναστών αυξάνονται κατακόρυφα από το 1917 και μετά.

Επιπλέον στοιχεία για την οικονομική ενίσχυση της υπαίθρου είναι τα έξης:

• Το ποσό χρημάτων που προέρχονται από τα εμβάσματα των μεταναστών αντιπροσώπευε το 40% του εισοδήματος ενός ορεινού χωριού [Υπολογίζεται ότι σ’ ένα χωριό ορεινής περιοχής, στις 93.000 χρυσές δραχµές (ύψος ετήσιων εξόδων του πληθυσμού) οι 37.000, δηλαδή το 40% καλυπτόταν από τα εμβάσματα των οµογενών της Αµερικής].
• Πολλοί μετανάστες επέστρεφαν στα χωριά τους  οικονομικά ευκατάστατοι.
• Σημαντικό ποσοστό των χρημάτων αυτών απορροφούνται από την άμεση φορολογία.
• Συντελούν στην μείωση των επιτοκίων και στην αύξηση της αξίας της γης.